Vlas (561.4 Kb) - Agripress

POVLT – afdeling Innovatie
Ieperseweg 87
8800 Rumbeke
België
Tel: +32 (0) 51 27 32 00
Fax: +32 (0) 5124 00 20
E-mail: emilie.snauwaert@west-vlaanderen.be
www.povlt.be
GROENE GRONDSTOFFEN
VEZELVLAS
STATE-OF-THE-ART
Auteur: Emilie Snauwaert
Co-auteur: Greet Ghekiere
Datum: 14-10-2010
De publicatie kadert in het Interreg project “Groene Grondstoffen, innovatief gebruik van landbouwgewassen”
dat wordt gefinancierd door de Europese Unie en de provincie West-Vlaanderen.

Inhoudsopgave
Voorwoord .............................................................................................................................................. 3
1 Vlasareaal ........................................................................................................................................ 4
2 Teeltaspecten .................................................................................................................................. 4
3 Verwerking ...................................................................................................................................... 4
4 Toepassingen ................................................................................................................................... 4
4.1 Vlasvezel .................................................................................................................................. 4
4.1.1 Papier ............................................................................................................................... 5
4.1.2 Isolatiemateriaal .............................................................................................................. 5
4.1.3 Vezelversterkte composieten .......................................................................................... 7
4.1.4 Geotextiel ...................................................................................................................... 11
4.2 Vlaslemen .............................................................................................................................. 12
4.2.1 Stalstrooisel ................................................................................................................... 12
4.2.2 Constructiemateriaal ..................................................................................................... 13
4.2.3 Bodembedekking ........................................................................................................... 13
4.2.4 Filtermateriaal ............................................................................................................... 13
4.2.5 Bron voor groene energie ............................................................................................. 13
4.2.6 Natuurlijke bestrijding van bodempathogenen ............................................................ 14
5 Subsidieregeling in België .............................................................................................................. 14
6 Bronnen ......................................................................................................................................... 15
2

Voorwoord
Vóór de economische crisis zagen we een enorme stijging van de olieprijzen door de alsmaar
toenemende vraag naar aardolie. Bovendien komt stilaan het besef dat de voorraden beperkt zijn en
de oliepiek (bijna) bereikt is. Gezien aardolie niet alleen voor energie wordt gebruikt, maar de
basisbouwsteen is van heel wat materialen die we dagelijks gebruiken, wordt duidelijk dat we ons in
de toekomst niet alleen op hernieuwbare energie moeten richten. Ook voor heel wat materialen
moeten we actief op zoek naar alternatieve grondstoffen: groene grondstoffen.
In het Interreg project “Groene Grondstoffen” worden de mogelijkheden van vezelgewassen zoals
vlas als groene grondstof nagegaan binnen de grensregio Vlaanderen - Nederland (Zeeland).
De informatie in dit document komt hoofdzakelijk uit de TIS-studie ‘Teelt en verwerking van vlas
voor een biobased economie in Vlaanderen’ die tot stand kwam door samenwerking van Centexbel,
ILVO en CorrUGent. Deze studie werd in 2009 door Nele Defoirdt en Annick De Coster uitgevoerd.
In volgend state-of-the-art document wordt nagegaan welke toepassingen van vlas, naast textiel,
mogelijk zijn in de grensregio Vlaanderen – Nederland (Zeeland). Naast Noordwest-Frankrijk staat
België en Zuidwest-Nederland bekend als de beste vlasregio ter wereld door de geschikte grond, de
gunstige klimatologische omstandigheden en de kennis en ervaring bij de telers. Naast afzet van de
lange textielvezel is er echter ook nood aan afzet van de bijproducten zoals klodden (korte vezels) en
lemen. Net als industriële hennep bestaan voor de bijproducten van vezelvlas tal van toepassingen.
3

1 Vlasareaal
De vlassector heeft erg geleden onder de economische crisis. De omzet is tot 60 procent gedaald
omdat de prijzen erg laag zijn geweest. In Frankrijk, België en Nederland werd in 2009 ongeveer
70.100 ha vezelvlas geteeld. Dat is een daling van 15 procent in vergelijking met het jaar 2008
(Agrarisch Dagblad, 2010).
Tussen de jaren 2001 en 2005 schommelde het vlasareaal in België tussen 16.000 en 20.000 ha.
Sindsdien werd het areaal stelselmatig afgebouwd, om voor de oogst 2009 uit te komen op 11.700
ha. Aan de basis van die evolutie lag de oproep tot matiging van de productie, met het doel het
evenwicht op de vlasvezelmarkt te herstellen, en zo de negatieve prijsspiraal te stoppen (Algemeen
Belgisch Vlasverbond, 2010). Momenteel zijn de vlasprijzen opnieuw aan het stijgen.
2 Teeltaspecten
In het kader van duurzame landbouw kunnen enkele waardevolle eigenschappen van de vlasteelt
aangehaald worden. Vlas is een ideale voorvrucht voor tarwe, laat gunstige onderbrekingen in de
rotatie toe en vergt relatief weinig input. Vlas opnemen in de rotatie vergemakkelijkt de beheersing
van parasieten en ongewenste planten. De vlasplant is wel veeleisend wat betreft waterbehoefte en
is, vooral tijdens de bloei, gevoelig aan droogte.
3 Verwerking
Vlas laat men meestal op het veld dauwroten, waarbij de pectines door micro-organismen worden
vernietigd en de vezel los komt van de lemen. Het vlas moet voor textieltoepassingen gebrakeld
(gebroken), gezwingeld (lemen verwijderen), gehekeld (recht gelegd zoals kammen) en gekaard
worden om de lange vezels klaar te maken voor het spinnen en weven.
Tot op vandaag worden de vezels voor technische toepassingen afgeleid uit deze voor de
textieltoepassingen (nl. de klodden of korte vezels die bij de verwerking worden bekomen). Voor
technische (niet-textiel-) toepassingen zou een vezellengte van 1 à 2 cm reeds volstaan.
Industriële interesse in het gebruik van vlas is vooral gebaseerd op de milieuvriendelijkheid en de
unieke vezeleigenschappen. De vlasvezel heeft een hoge treksterkte, lage elasticiteit en lage taaiheid.
De belangrijkste functie die van de vlasvezel wordt verwacht, is versterking van het materiaal waarin
het wordt gebruikt.
4 Toepassingen
4.1 Vlasvezel
Het vezelvlas werd historisch geteeld voor textieltoepassingen. Zoals eerder vermeld, worden tot op
vandaag de vezels voor technische toepassingen afgeleid uit deze voor de textieltoepassingen (nl. de
klodden of korte vezels die naast de lange textielvezel bij de verwerking bekomen worden).
Onderzoek naar alternatieve teelttechnieken en verwerking met enkel de technische toepassingen
tot doel is schaars tot onbestaande.
4

Figuur 1 en Figuur 2 geven een overzicht van de toepassingen voor vlasvezels in 2003. Recentere
gegevens zijn niet beschikbaar, maar men verwacht dat het aandeel dat naar composietmaterialen
en isolatie gaat, inmiddels gegroeid is (Carus et al., 2008).
Figuur 1: Afzetmarkten voor Europese lange en korte vezel in 2003 (op basis van afzethoeveelheid) (Carus et
al., 2008)
Figuur 2: Afzetmarkten voor Europese korte vezel in 2003 (op basis van afzethoeveelheid) (Carus et al., 2008)
Hieronder worden de verschillende technische toepassingen voor de korte vlasvezel besproken.
4.1.1 Papier
Papier (bankbiljetten, bijbelpapier, sigarettenpapier) is reeds lang een belangrijke niettextieltoepassing
voor de korte vlasvezel dankzij de hoge scheursterkte, goede structuur en
ondoorzichtigheid. Vlaspulp kan tot drie keer zo duur zijn als Kraft pulp van naaldhout; dit belet dat
vlaspulp in grotere volumes wordt gebruikt voor deze toepassing.
4.1.2 Isolatiemateriaal
Tegenwoordig is een van de meest voorkomende technische toepassingen van korte vlasvezels de
productie van isolatiemateriaal. Vlasvezels zijn uitermate geschikt voor deze toepassing door hun
poreuze structuur en lage dichtheid.
5

Ten opzichte van klassieke isolatiematerialen hebben ze een aantal grote voordelen:
natuurlijke vezels veroorzaken geen huidirritaties tijdens de verwerking.
vlasisolatie is zowel thermisch als akoestisch isolerend en absorbeert trillingen beter. De
open structuur zorgt er bovendien voor dat luchtbeweging (geluidstrillingen) door wrijving
wordt omgezet in warmte. Vlasproducten worden bijvoorbeeld veel gebruikt als vormdelen
in de automobielindustrie en in geluidsstudio’s vanwege de hoge geluidsabsorptie.
vlasisolatie heeft een veel hogere warmteopslagcapaciteit dan klassieke isolatiematerialen.
De tijd die de warmte (energie) nodig heeft om door het isolatiemateriaal heen te komen, is
viermaal zo lang als bij andere materialen.
de vochtregulerende werking van de vlasvezel zorgt ervoor dat het vocht wordt
geabsorbeerd als binnen een hoge relatieve luchtvochtigheid heerst en dat het vocht
opnieuw vrijkomt bij een lage relatieve luchtvochtigheid. Het gebruik van vlasisolatie heeft
dus een positieve invloed op het binnenklimaat.
de materialen zijn milieuvriendelijk en hebben een positieve CO2-balans.
Er zijn echter ook een aantal nadelen verbonden aan het gebruik van vlasvezels als isolatiemateriaal:
vlasisolatie is niet brandwerend. Net als bij andere cellulose gebaseerde isolatiematerialen
zoals papierisolatie moeten er additieven toegevoegd worden (15-20%) om te voldoen aan
de gestelde eisen m.b.t. brandveiligheid.
vlasmaterialen zijn gevoelig voor de impact van micro-organismen. Bovendien zijn ze zeer
hygroscopisch en absorberen ze vrij makkelijk vocht. Vochtige omstandigheden zullen
aantasting door micro-organismen in de hand werken. Om de levensduur te verlengen,
worden dan ook vaak antimicrobiële producten toegevoegd.
De kwaliteit wordt bepaald door de morfologische structuur en de chemische samenstelling van de
vezels die in isolatiematerialen worden aangewend. De variatie in eigenschappen van deze vezel kan
vele oorzaken hebben o.a. weersomstandigheden tijdens de groei, rotingsgraad, manier van
verwerking, enz. Er is echter weinig gekend over de relatie tussen de kwaliteitsvariaties van de vezels
en de eigenschappen van het isolatiemateriaal dat ermee wordt gemaakt.
De meest relevante karakteristieken voor het maken van isolatiematerialen zijn:
rotingsgraad: het roten van vlas heeft een duidelijke kwaliteitsverbetering tot gevolg.
capillariteit en vochtgehalte: de capillariteit in natuurlijke isolatiematerialen is veel groter
dan bij minerale wol of glasvezels. De aanwezigheid van vocht in isolatiematerialen
veroorzaakt een daling in het isolerend vermogen. Ongerote materialen hebben doorgaans
een hoger vochtgehalte dan gerote materialen bij eenzelfde relatieve vochtigheid. Dit wordt
toegeschreven aan het verdwijnen van pectine tijdens het roten.
6

zuiverheid: de aanwezigheid van lemen en stof, die doorgaans een hoger percentage lignine
bevatten en minder cellulose, zal een duidelijke invloed hebben op de vochtopname van het
isolatiemateriaal en dus ook indirect op het isolerend vermogen.
microbiële densiteit en asgehalte: vlasvezels bevatten steeds een aanzienlijke hoeveelheid
sporenelementen die tijdens gebruik van de isolatiematerialen tot problemen kunnen leiden.
Vooral de aanwezigheid van vocht in het isolatiemateriaal zal aantasting door microorganismen
in de hand werken; de relatieve vochtigheid van de omgeving is hieraan een
ondergeschikte parameter. Wanneer tijdens de verwerking echter voldoende aandacht
besteed wordt aan het vermijden van mogelijke contaminaties van micro-organismen, kan
het risico voldoende beperkt worden.
vezellengte: wanneer de variatie van de vezellengte te groot is, kunnen in het
isolatiemateriaal plaatsen ontstaan met een parallelle vezeloriëntatie en hierdoor zal de
luchtdoorlaatbaarheid en dus ook het isolerend vermogen dalen.
Momenteel is het Nederlandse isolatiebedrijf Isovlas Oisterwijk reeds bezig met productie van
vlasisolatie alsook vlasvilt voor de auto-industrie (zie volgende paragraaf).
Isolatiematerialen uit vlas en hennep vertegenwoordigen momenteel echter slechts een klein deel
van de isolatiemarkt ondermeer door de hogere kostprijs en het ontbreken van duidelijke gegevens
omtrent de relatie tussen vezeleigenschappen en de karakteristieken van het isolatiemateriaal.
4.1.3 Vezelversterkte composieten
Kenmerken vlasvezels voor composietmaterialen
De cellen van natuurlijke vezels hebben een langwerpige vorm en een dikke celwand, waardoor ze
sterk en stijf zijn en uitermate geschikt voor het gebruik als versterkingsmateriaal in polymeren. Het
gebruik van vezelversterkte composieten op basis van natuurlijke vezels zoals vlas is dan ook een
reeds gekende toepassing. De voordelen voor gebruik van natuurlijke vezels als versterkingsmateriaal
zijn voornamelijk:
- de specifieke eigenschappen van de vezels
- de kostprijs van de vezels
- het uitsluiten van gezondheidsrisico’s tijdens de verwerking tot composieten
- de recyclagemogelijkheden
7

Vlas is veruit de meest gebruikte natuurlijke vezel voor de versterking van composieten waarbij vlas
omwille van zijn goede vezeleigenschappen glasvezel kan vervangen (Figuur 3).
Figuur 3: Eigenschappen vlasvezel t.o.v. andere natuurlijke vezels (Defoirdt & De Coster, 2009)
De stijfheid van vlasvezels is minstens evengoed als deze van glasvezels en door hun lager soortelijk
gewicht is het ook mogelijk om lichtere composieten te maken met vergelijkbare eigenschappen. Het
gebruik van vlasvezels in vezelversterkte composieten is dus vooral aangewezen voor toepassingen
die optimale stijfheid bij een minimaal gewicht vereisen.
Er zijn echter twee belangrijke parameters die ervoor zorgen dat het maken van vezelversterkte
composieten veel moeilijker is dan men op basis van de vezeleigenschappen zou aannemen. De
gemeten treksterkte van de vlasvezel kan zeer sterk variëren naargelang de gebruikte methode en
vooral de gebruikte inklemafstand omdat vlasvezels samengestelde vezels zijn. Een vlasvezel is
namelijk opgebouwd uit elementaire vezels. De treksterkte van de technische vlasvezels neemt toe
bij afnemende inklemafstand. De sterkte van de elementaire vezel is ongeveer twee keer zo groot als
deze van de technische vlasvezel bij gebruik van de eenzelfde inklemafstand. Ten tweede zijn de
vezels erg gevoelig voor het ontstaan van kinken in de elementaire vezel tijdens het ontbasten van de
vezels (losmaken van de vezels van de rest van de plant). Vooral onder druk- of buigbelasting kunnen
dergelijke knikken zeer frequent ontstaan.
De verschillende technieken
Vlasvezels worden zowel met thermoplastische (bv. PE, PP) als thermohardende (PU, PES, epoxy)
polymeren aangewend. Elk van de technieken en processen heeft zijn voor- en nadelen en zijn
specifieke toepassingen.
De toepassing van technische vlasvezels (unidirectioneel) in thermohardende versterkte
epoxycomposieten leidt tot materialen met een redelijke treksterkte, maar een slechte
compressiesterkte. Deze tegenvallende compressiesterkte wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door de
aanwezigheid van kinken in de elementaire vezels.
Composieten kunnen ook gemaakt worden uit matten van korte vlasvezels of non-wovens die
worden geïmpregneerd met een thermoplastische polymeer zoals polypropyleen (PP). Deze
composieten worden in toenemende mate gebruikt in de automobielindustrie (zie verder).
8

Bij gecompoundeerde vlas-PP composieten worden geen vezelmatten gebruikt, maar worden de
vezels geïsoleerd tot elementaire vezels tijdens de inmenging in de PP-matrix. Bij deze
verwerkingsstap worden de vezels opgebroken tot kleine segmentjes, net zoals dat bij glasvezels
gebeurt. Ondanks de zeer geringe vezellengte hebben de gecompoundeerde materialen vergelijkbare
eigenschappen als composieten op basis van vezelmatten, hun slagvastheid is zelfs beter. Het is ook
mogelijk om voor deze vlas-PP composieten goede mechanische en brandwerende eigenschappen te
bekomen. Door de toevoeging van Mg(OH)2 kunnen vlas-PP composieten worden bekomen met een
beperkte ontbrandbaarheid, een lage rookontwikkeling en voldoende hoge mechanische
eigenschappen.
Versterking van composieten kan ook op basis van vlasweefsels, breisels, enz. Meestal gaat het om
technisch textiel dat gesponnen wordt uit korte vlasvezels en dat al dan niet via diverse
behandelingen wordt geoptimaliseerd voor gebruik als vormgevend en versterkend element in
composietstructuren. Zo produceert het bedrijf Libeco Lagae (Meulebeke) technisch vlastextiel dat
bij het bedrijf Lineo tot prepregs (met epoxyhars) verwerkt wordt voor toepassing in
sportbenodigdheden (fiets, tennisracket, enz.), transport, muziekinstrumenten, enz.
Toepassing in auto-industrie
Eén van de belangrijkste toepassingen van vlasvezelversterkte composieten is de automobielsector.
Zowel thermoplastische als thermohardende composieten worden hier ingezet. De meest gebruikte
techniek is de impregnatie van vernaalde matten van korte vlasvezels of non-wovens met een
thermoplastische polymeer zoals PP. Deze geïmpregneerde non-woven wordt opgewarmd tot het
smeltpunt van het polymeer en dan onder druk in de juiste vorm geperst tot een 3-D composiet
(thermoforming). De basisonderdelen worden dan verder afgewerkt tot o.a. vormdelen voor
autodeuren, dashboards, autoschuifdaken, autostoelzittingen, enz.
Vlasmatten worden ook in combinatie met thermohardende polymeren gebruikt. In dit geval wordt
de vlasmat in een verwarmde vorm gebracht, besproeid met het polymeer en dan onder druk tot de
gewenste vorm geperst. Naast de klassieke thermohardende polymeren zoals PES, epoxy en PU
worden steeds vaker nieuwe, veelal natuurlijke polymeren zoals PLA getest die een betere hechting
met de vlasvezel hebben.
Door het gebruik van vlasmatten worden vormdelen lichter, veiliger en optimaal isolerend. De
eigenschappen van deze composieten zijn in grote mate afhankelijk van de verwerkingsfase waaruit
de vezels komen. Matten gemaakt van gezwingeld vlas hebben een lagere sterkte dan matten
gemaakt van gehekelde vezels, die zuiverder en fijner zijn. Gehekelde vlasvezels zijn net zo effectief
in het overbrengen van hun sterkte aan de composiet als glasvezels. De maximale sterkte van
vlasvezelversterkte composieten is wel lager dan deze van glasvezelversterkte composieten omdat
de sterkte van vlasvezels lager is. De stijfheid is echter voor beide materialen vergelijkbaar bij
eenzelfde vezel-volumefractie. Aangezien vlasvezels een lagere dichtheid dan glasvezels hebben, is
het dus mogelijk om lichtere composieten te maken zolang stijfheid het belangrijkste criterium is.
Naast het gebruik van vlasmatten kunnen de vlasvezels ook gemengd worden met thermoplastische
polymeren om ze dan via extrusie of injectie tot meer complexe vormen en structuren om te zetten.
9

De Europese automerken zoals Mercedes, BMW en Audi verwerken al jaren vlasproducten in hun
interieurs. Vlasvilt absorbeert door zijn natuurlijke vezelstructuur de energie die vrijkomt bij een
botsing en er ontstaan geen scherp kanten of splinters waaraan een inzittende zich zou kunnen
verwonden. Ook het geluidsisolerend vermogen is een voordeel voor toepassingen in de autoindustrie.
De meeste technologieën die in de auto-industrie worden aangewend, kunnen ook worden ingezet
voor productie van o.a. meubels, sportartikelen, reiskoffers, muziekinstrumenten, enz. Voor de
meeste van deze toepassingen waar glasvezel wordt gebruikt, kan men een alternatief op basis van
vlasvezels ontwikkelen.
Knelpunten gebruik vlasvezels als versterking in composieten
Een van de belangrijkste knelpunten is de moeilijke hechting tussen vlasvezels en de polymeermatrix.
Natuurlijke vezels bevatten namelijk pectines en hemicellulose die de binding verstoren. De vezels
worden daarom eerst met NaOH behandeld dat het pectine en hemicellulose oplost. Momenteel
worden door de K.U. Leuven nieuwe methodes gezocht om de behandeling en impregnatie van
vlasvezels op een continue wijze te laten verlopen. Op die manier wordt de variabiliteit die voorkomt
tijdens de productie van natuurlijke vlascomposieten zo veel mogelijk vermeden. Verder wordt ook
naar nieuwe vezelbehandelingen gezocht om de eigenschappen van de vlasvezelcomposiet te
optimaliseren (fiche K.U. Leuven). Om vlas-PP composieten te maken, kan volgens Defoirdt en De
Coster (2009) beter maleïnezuur anhydride gemodificeerde PP worden gebruikt.
Naast de mechanische eigenschappen moet ook aandacht gaan naar de emissies die ontstaan tijdens
zowel de productie als het gebruik van de natuurlijke vezelversterkte composieten. De geur
correleert niet of weinig met de basiscomponenten van de vezel, maar veeleer met de complexe
interactie tussen de ontelbare vluchtige plantenbestanddelen. De rotingsgraad heeft een belangrijke
invloed op de geur, vooral overrote materialen zorgen voor grote problemen. Ook de veroudering
van de composieten kan de hoeveelheid aan emissies en geur beïnvloeden. Meestal is het wel zo dat
de CO2-emissies en de fogging resultaten beneden de gestelde limieten blijven, maar de limieten
m.b.t. geurhinder overschreden worden.
Het is dan ook nodig om tijdens de productie van de composieten een aantal maatregelen in acht te
nemen: - gebruik maken van vezels met een goede kwaliteit, i.e. optimale rootgraad, weinig
onzuiverheden, enz.
- gebruik van lage-emissie processen, i.e. processen bij lagere temperatuur, korte
cyclustijden, goede ventilatie, enz.
- toevoegen van geurremmers
- gebruik maken van afgekookte of gebleekte vezels
10

Naast het probleem van slechte adhesie en de mogelijk geurhinder bij natuurlijke vezelversterkte
composieten verdienen ook een aantal andere vezeleigenschappen de nodige aandacht:
- de intrinsieke variatie in vezeleigenschappen
- de aanwezigheid van lemen, stof en andere onzuiverheden
- een te grote variatie in de vezellengte en vooral een asymmetrische vezellengteverdeling
- de gevoeligheid voor vochtopname
- het brandgedrag
- het samenklitten van vezels en de aantasting door micro-organismen
Toepassing in betonmaterialen
Aan de UGent werden reeds twee masterproeven geschreven over het gebruik van vlasvezels als
versterking in cementgebonden materialen. Alvorens de vezels verwerkbaar zijn in beton, worden
deze verknipt tot een lengte van 10-50 mm. De vezellengte is een belangrijke parameter in het
nascheurgedrag (Daems & De Coninck, datum onbekend).
Problemen die voorkwamen bij gebruik van vlasvezels waren een moeilijke menging en een slechte
verdeling van de vezels in het materiaal. Natuurlijke vezels zijn ook alkaligevoelig; beton heeft echter
een pH-waarde van ongeveer 13 (Degrauwe, 2005). Hiernaar is dus nog verder onderzoek nodig.
Momenteel loopt aan de Universiteit Gent een doctoraat (Pieter De Jonghe) over zelfhelend beton
waarbij o.a. natuurlijke vezels (vlas/hennep) gebruikt zouden kunnen worden om de scheurwijdte
van het beton te beperken.
4.1.4 Geotextiel
Een aantal jaren geleden werd biologisch afbreekbaar geotextiel geïntroduceerd. Het gebruik van
natuurlijke vezels en dus ook vlas situeert zich hoofdzakelijk in LLG’s of de zogenaamde Limited Life
Geotextiles. Deze materialen zijn ontworpen voor gebruik in situaties waarbij na verloop van tijd de
noodzaak aan functionaliteit en stabiliteit afneemt en dus ook het geotextiel dient te verdwijnen,
meestal door biodegradatie. Specifieke toepassingen van dergelijke materialen situeren zich in het
domein van:
filtratie: het geotextiel staat de doorgang van vloeistoffen, gassen en kleine gronddeeltjes toe
en voorkomt dat grotere delen uit de bodem kunnen wegvloeien.
separatie: het geotextiel wordt aangewend als scheidingsmiddel en voorkomt dat fijne en
grovere delen van de bodem met elkaar vermengd raken, maar het laat wel toe dat water
doorheen beide lagen stroomt.
erosiecontrole en absorptie: het geotextiel wordt bovenop de bodem gelegd en zorgt er op
die manier voor dat de grond niet kan wegspoelen of wegwaaien. Vegetatie kan door het
geotextiel groeien. Bovendien is geotextiel door het goed absorberend vermogen ook in
staat om grote hoeveelheden vocht vast te houden en zo de groei van planten te stimuleren.
Eens de vegetatie voldoende ontwikkeld is om zelf in te staan voor de voorkoming van erosie
verdwijnen de doeken via biodegradatie.
11

versterkingsmateriaal: het geotextiel wordt aangewend ter versterking van de ondergrond bij
de bouw van wegen of dijken in zachte ondergrond. Na verloop van tijd zal door migratie van
water de bodem sterk genoeg worden en de nood aan versterking door het geotextiel zal
verdwijnen.
Een knelpunt bij gebruik van natuurlijke materialen is de beperkte duurzaamheid wanneer ze in
contact zijn met de omgeving (combinatie temperatuur, vochtigheid, zuurtegraad, enz.). Na
vergelijking van de belangrijkste karakteristieken die geotextiel vereist voor diverse natuurlijke vezels
en polyestervezels blijkt dat: - de meeste natuurlijke vezels een vergelijkbare sterkte hebben
- de breukverlenging van natuurlijke vezels lager is
- de spanningsrek een stuk hoger is voor natuurlijke vezels en
toeneemt bij verzadiging door vocht
Naast deze mechanische eigenschappen dient bij de ontwikkeling van geotextiel op basis van
natuurlijke vezels vooral aandacht te worden geschonken aan de mogelijke aantasting van het
materiaal door micro-organismen.
Heel wat geotextiel wordt uit vernaalde matten of non-wovens gemaakt. Uit een vergelijkende studie
tussen dergelijke materialen op basis van polyester en vlasvezels blijkt dat, voor non-wovens
gemaakt via eenzelfde proces en met een vergelijkbare densiteit van 0,093 g/cm³, de sterkte van de
PES non-wovens 3 à 4 keer hoger is, maar dat de permeabiliteit van de vlasvezel non-wovens een
stuk hoger is en ook de kleinste poriegrootte groter is.
Momenteel is er één Nederlandse producent ‘Isovlas Oisterwijk bv’ die geotextiel uit vlasvezel maakt.
4.2 Vlaslemen
Een vlasstengel bevat 45-55% lemen. Lemen vormen de holle houtachtige pijp van de stengel. De
samenstelling van lemen verschilt van deze van de vezels en lijkt meer op de samenstelling van
houtvezels.
Lemen kunnen gebruikt worden in leemplaten, als strooisel, voor energieopwekking, als
oesterzwamsubstraat, voor productie van actieve kool, enz. Voor enkele van deze toepassingen
wordt hieronder verdere informatie gegeven.
4.2.1 Stalstrooisel
Lemen worden als strooisel gewaardeerd omdat door het hoge absorberend vermogen de bovenste
laag van het strooisel droog blijft aanvoelen. Lemen absorberen immers tot 450%, dit is meer dan
houtkrullen en zelfs 12 keer meer dan stro. Vlaslemen zijn ook sterk ammoniakbindend zodat de
geurhinder beperkter is. Het mestafval vermindert met 75%. De mest composteert in 8 weken tot
een compostmest met een neutrale pH-waarde. Vlaslemen zijn uitermate geschikt voor dieren met
allergische luchtwegen. De lemen die verkocht worden als strooisel worden eerst gereinigd en
ontstoft. De lemen vormen ten slotte ook geen proppen in de hoeven van paarden en gaan niet in de
staart of manen zitten. Zo legt o.a. het vlasbedrijf Delinco (Olsene) zich sinds het jaar 2000 toe op de
verwerking van vlaslemen tot paardenstalstrooisel.
12

4.2.2 Constructiemateriaal
Sanopan (Frankrijk) produceert platen op basis van geperste vlaslemen. Eerst moeten de lemen
gereinigd worden (met Duvex-systeem), d.w.z. verwijdering van stof, klodden en vezels. Vervolgens
worden de lemen gedroogd om een goede binding met de thermohardende lijm te verkrijgen.
Het bedrijf Unilin (België) is een producent van vlasleemplaten; in Nederland is er het bedrijf Linex
Pro-Grass.
Unilin gebruikt deze platen als meubelplaten, maar vooral in deuren (i.p.v. karton). De voordelen van
gebruik van vlaslemen in platen is voornamelijk de geluidsdemping en de brandveiligheid (lemen
branden moeilijker dan karton) (Unilin, 2010).
4.2.3 Bodembedekking
Vlaslemen bieden verschillende voordelen als natuurlijke bodembedekker: geen onkruid, grond kan
vocht vasthouden, planten groeien beter door de natuurlijke voedingsstoffen die in de lemen zitten,
enz. (Demeulenaere NV, 2010).
4.2.4 Filtermateriaal
Geplette en verwerkte plantaardige materialen zoals geplette maïskolven, turf, enz. zijn reeds
gebruikt om olie van oppervlaktes te adsorberen. In een onderzoek van Pasila (2004) werden de
bastvezels van vlas en hennep door een hamermolen verwerkt, waarna de lemen werden gebruikt
voor het maken van adsorptie filters. Dergelijke adsorptiefilters zijn bruikbaar bij laag viskeuze oliën.
In de filters wordt meer olie dan water geadsorbeerd. Bij hoog viskeuze olie is het beter het
adsorptiemateriaal los over het oppervlak van de olievlek te verspreiden. Pasila (2004) benadrukt wel
dat het economisch gezien weinig waarschijnlijk is dat men voorraden van deze plantenmaterialen
aanlegt tot zich een olieramp voordoet. Men zou het materiaal echter wel kunnen halen bij bioenergiecentrales,
het inzetten voor adsorptie en dan terugbrengen naar die centrales voor
verbranding.
4.2.5 Bron voor groene energie
Lemen hebben een energie-inhoud van 4000-4200 kcal/kg, wat meer is dan deze van droog hout
(2600-3000 kcal/kg) en meer dan de helft van de energie-inhoud van steenkool (6000-7200 kcal/kg).
Lemen zouden dus als grondstof kunnen dienen voor biomassaverbranding in elektriciteitscentrales,
maar hiervoor wordt echter geen goede prijs betaald. Verder kan men de lemen ook in blokken en
pellets persen voor gebruik in een kleine huishoudelijke verbrandingsketel (Ministerie van
Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, 2004). Door het grote volume van de lemen is de opslag van
de lemen moeilijk en is het transport ervan enkel rendabel als de afstand minder dan 200 km
bedraagt.
Als voorbeeld kan het Franse ‘Lycée d’Enseignement Professionnel Agricole Gilbert Martin’ in le
Neubourg aangehaald worden. Zij gebruiken een installatie waarin 300 ton vlaslemen per jaar
worden verbrand (Biomasse Normandie 2008). Ook in het Franse Dieppe werden de nieuwe
gebouwen van het lyceum ‘Emulation Dieppoise’ voorzien van een verwarmingsinstallatie die met
vlaslemen (300-350 ton/jaar) wordt gevoed en zo 13 000 m² lokalen kan verwarmen. De verbranding
van vlaslemen resulteert in een grotere hoeveelheid as dan bij de verbranding van hout, maar de
13

vlascoöperatieve die de lemen levert, komt ook de assen terug ophalen om deze als bemesting terug
op de akkers te brengen (Biomasse Normandie, 2006).
4.2.6 Natuurlijke bestrijding van bodempathogenen
In september 2010 start de Universiteit Gent (Labo Fytopathologie, Vakgroep Gewasbescherming -
binnen het doctoraat van Sarah Van Beneden) het project ‘Beheersing van Rhizoctonia solani bij
bladgewassen door het bevorderen van de bodemweerbaarheid’ in samenwerking met het
Proefstation voor Groenteteelt Sint-Katelijne-Waver, PCG vzw en POVLT.
De bestrijding van bodemziektes van sla en bladgewassen in het algemeen steunt voornamelijk op
chemische controle. Uit onderzoek is gebleken dat Rhizoctonia solani een van de belangrijkste
bodemgebonden pathogenen is in de teelt van sla en bladgewassen. Dankzij zijn
overlevingstructuren, scleroten genaamd, kan deze bodempathogeen verscheidene jaren in de
bodem overleven en teelt na teelt voor problemen zorgen. Men stelt vast dat wanneer ligninerijk
organisch materiaal aan de bodem wordt toegevoegd, de concurrerende micro-organismen van deze
pathogene schimmels frequenter voorkomen en de leefbaarheid van de scleroten afneemt. De
veronderstelling luidt dat micro-organismen die lignine afbreken daartoe gestimuleerd worden
wanneer ze meer lignine ter beschikking hebben en dat deze micro-organismen bovendien ook
melanine kunnen afbreken omdat lignine en melanine sterk op elkaar lijken. Zo wordt de
beschermingslaag van de scleroten aangetast en hebben ze minder weerstand tegen concurrerende
micro-organismen, extreme temperaturen, uitdroging, enz.
Onderzoek aan het labo Fytopathologie heeft aangetoond dat Rhizoctonia solani scleroten
geparasiteerd en afgedood worden na het inwerken in de bodem van zuivere lignine afkomstig van
de papierindustrie. Ook andere ligninerijke nevenproducten, zoals vlaslemen en vlasstof, bleken dit
ziekte-onderdrukkend effect te bezitten.
5 Subsidieregeling in België
Vlastelers kunnen een toeslagrecht aanvragen. Het bedrag is afhankelijk van de streek, maar
bedraagt ongeveer 370 euro/ha.
Vlasverwerkers kunnen een verwerkingssteun krijgen; deze bedraagt 200 euro/ton voor lange vezel
en 90 euro/ha voor korte vezel indien deze voor 92% zuiver is (bij een lagere zuiverheid daalt de
steunpremie evenredig met de zuiverheid). Op de verwerkingssteun staat evenwel een quotum
waardoor in België tot 2012 een maximumhoeveelheid voor de verwerking van 13800 ton lange en
10350 ton korte vezel vastligt waarvoor nog steun wordt uitgereikt. Afhankelijk van het rendement
kan men verkiezen de steun voor korte vezel om te zetten en uit te betalen voor lange vezel. De
vroegere aanvullende steun is afgeschaft. Vandaag is het zo dat de landbouwer die vlas teelt het
toeslagrecht krijgt, de vlasverwerker de verwerkingstoeslag, en een vlasser (die zowel teelt als
verwerkt) beide steunbedragen kan aanvragen. Vanaf juli 2012 zou de steun ontkoppeld worden en
verrekend in het toeslagrecht, waardoor alle steun dus naar de landbouwer zal gaan. Dit zal
aanleiding geven tot ongelijkheid binnen Europa, gezien een Belgische vlasser als landbouwer wordt
beschouwd, terwijl dit in Frankrijk en Nederland niet het geval is. Deze regeling moet echter nog op
Europees niveau beslist worden (Ministerie Landbouw en Visserij, mondelinge communicatie).
14

6 Bronnen
Algemeen Belgisch Vlasverbond (2010). Het belang van de Belgische vlasindustrie.
http://sites.google.com/site/vlasverbond/belang-van-vlas.
Agrarisch Dagblad (2010). Vlassector pleit voor interventie en areaalbeheersing. Vilt, 23 juni 2010.
http://www.vilt.be/Vlassector_pleit_voor_interventie_en_areaalbeheersing.
Biomasse Normandie (2006). Le lycée HQE “ Emulation Dieppoise” chauffé aux anas de lin.
http://www.biomasse-normandie.org/IMG/pdf/Fiche_Dieppe.pdf
Biomasse Normandie (2008). Le lycée agricole Gilbert Martin du Neubourg chauffé depuis plus de 20
ans aux anas de lin. http://www.biomasse-normandie.org/IMG/pdf/Le_Neubourg.-BD.pd
Defoirdt, N. & De Coster, A. (2009). Thematische InnovatieStimulering. “Teelt en verwerking van vlas
voor een bio-based economie in Vlaanderen”. State-of-the-art.
Demeulenaere NV (2010). Vlaslemen. http://www.lemen.be/nl/index.php
15