Mise en page 1 - Belfius

Lokale financiën Mei
Inhoud
Lokale overheidsbedrijven 3
Kenmerken van de lokale overheidsbedrijven 3
Kader van de financiële analyse 3
Financiële analyse van de lokale overheidsbedrijven 6
Energiesector 11
Context en belangrijkste actoren 11
Kader van de financiële analyse 12
Financiële analyse van de lokale overheidsbedrijven
en de sleutelactoren van de energiesector 13
Waterbeheer 21
Context en belangrijkste spelers 21
Financiële analyse van de lokale overheidsbedrijven
voor waterbeheer 22
Afvalbeheer 27
Context en belangrijkste actoren 27
Financiële analyse van de
intercommunales van de sector 28
Lokale overheidsbedrijven
Editoriaal
2013
De lokale overheidsbedrijven, een niet te
verwaarlozen economische factor
De lokale overheidsbedrijven komen door de diversiteit
van hun activiteiten in aanraking met de meeste ondernemingen
en inwoners van het land. Ze zijn actief op sterk
uiteenlopende terreinen zoals elektriciteit, gas, water,
afvalbeheer, economische ontwikkeling, kabeltelevisie,
gezondheidszorg enz. Die sectoren zijn allemaal onderworpen
aan Europese richtlijnen die in federale, gewestelijke
en lokale regelgeving werden omgezet. De lokale overheidsbedrijven
leveren diensten van algemeen belang die
meestal onontbeerlijk zijn voor de levenskwaliteit van de
burgers en voor de goede werking van de economie. Om
de burger een optimale service te kunnen bieden en gezien
het specifieke technische karakter van de aangelegenheden,
hebben de gemeenten zich verenigd in ondernemingen
die meestal de vorm van intercommunales aannemen,
maar ook van gemeentebedrijven.
Om een volledig beeld van de opgesomde sectoren van
openbaar nut te kunnen schetsen, behandelt deze studie
ook regionale overheidsbedrijven en privéondernemingen
die op die terreinen een sleutelrol spelen. Al die ondernemingen
samen vormen een belangrijke economische
en financiële factor.
De lokale overheidsbedrijven vallen onder de
Europese, nationale en regionale wetgevingen
De lokale overheidsbedrijven en de sleutelactoren evolueren
in een omgeving die onder de Europese regelgeving
valt, vooral op het vlak van de mededinging en de duurzame
ontwikkeling. Deze studie analyseert het derde boekjaar
na de volledige vrijmaking van de energiesector. Om
de verliezen die de gemeenten geleden hebben te compenseren,
namen de intercommunales voor energiefinanciering
onder meer participaties in andere bedrijven. De
energiesector, en ook de sectoren water- en afvalbeheer,

Lokale financiën | Editoriaal | Mei 2013
2
zijn onderworpen aan reglementeringen in het kader van
duurzame ontwikkeling. Voor het waterbeheer leidde het
toepassen van de Europese richtlijnen tot een drinkwaterprijs
die geleidelijk rekening houdt met alle kosten van het
waterverbruik. Concreet gaat het om het aanrekenen van
de werkelijke kosten, zowel voor distributie als voor zuivering.
Die kosten staan vermeld op de waterfactuur die
de verbruiker ontvangt. Wat het afvalbeheer betreft, komt
het er op aan de collectieve kosten die afval meebrengt
zo correct mogelijk door te rekenen volgens het principe
“de vervuiler betaalt”.
Een reële economische en financiële factor
De steekproef van de lokale overheidsbedrijven en sleutel -
actoren die geanalyseerd wordt in deze studie, bestaat uit
226 ondernemingen op een totaal van 230. Hun balanstotaal
bedraagt 57,6 miljard EUR en het resultaat van het
boekjaar 2011 komt uit op 1,5 miljard EUR. Binnen de
lokale overheidsbedrijven eisen de intercommunales en de
gemeentebedrijven een aanzienlijk aandeel op, met een
balanstotaal van 34,9 miljard EUR en een resultaat over
het boekjaar van 1,2 miljard EUR. De analyse spitst zich
meer specifiek toe op de energie- en de energiefinancieringssector
en de sectoren water- en afvalbeheer, die
samen niet minder dan 81,4 % van het balanstotaal van
alle sectoren samen voor hun rekening nemen. Een vergelijking
met het balanstotaal van de gemeenten eind
2010, dat 61,7 miljard EUR bedroeg, toont aan hoeveel
aangelegenheden door de gemeenten worden uitbesteed.
In het boekjaar 2011 werd werk geboden aan maar liefst
40 852 voltijdse equivalenten (VTE).
Een stabiele financiële situatie
De energie- en de energiefinancieringssector vertoonde
op 31 december 2011 een balanstotaal van 29 miljard EUR
en was goed voor 50,4 % van de totale activa van alle sectoren
samen. Die sector draagt voor 104,9 % bij tot het
resultaat van het boekjaar van de lokale overheidsbedrijven
en de sleutelactoren die in de studie onder de loep werden
genomen. Algemeen genomen geeft de kwaliteit van
de gemiddelde ratio’s voor alle sectoren aan dat die ondernemingen
over een ruime liquiditeit beschikken, voldoende
solvabiliteit – hoewel die in vergelijking met het voorgaande
boekjaar lichtjes is verslechterd – en een lagere rentabiliteit.
De rentabiliteit op het eigen vermogen bedraagt 4,9 %
en de operationele rentabiliteit 11,3 %. De analyse per sector
toont evenwel aan dat er grote verschillen bestaan.
Het nettoresultaat van de lokale overheidsbedrijven uit de
energiesector komt voor het boekjaar 2011 uit op 991 miljoen
EUR, d.i. een stijging van 4,5 % ten opzichte van het
vorige boekjaar. De liquiditeitsratio’s zijn over 2011 globaal
positief. De rentabiliteitsratio’s liggen dit boekjaar gemiddeld
hoger dan tijdens het vorige boekjaar. Het resultaat
van de intercommunales die actief zijn in de energiefinanciering
komt uit op 390 miljoen EUR, dat is een daling ten
opzichte van het vorige boekjaar.
De lokale overheidsbedrijven voor water- en afvalbeheer
noteren een vrij zwak resultaat in vergelijking met het kapitaal
dat werd ingezet. In hun resultaat ligt bovendien de
opbrengst vervat van de werkings- en/of kapitaalsubsidies
die ze genieten.
De sector waterbeheer omvat twee grote soorten activiteiten,
namelijk de waterdistributie, die aan de verbruiker
wordt gefactureerd, en de waterzuivering. In die sector is
bovendien de rol van de regionale sleutelactoren belangrijk,
aangezien ze 62 % van het balanstotaal voor hun rekening
nemen. Wat het nettoresultaat van het boekjaar
betreft, dragen de intercommunales voor 79,5 % bij tot het
totale resultaat van de sector. De financiële ratio’s (liquiditeit,
solvabiliteit en rentabiliteit) scoren gewoonlijk beter
voor de intercommunales dan voor de sleutelactoren.
Voor de sector afvalbeheer werd een regelgeving ingevoerd
die aanstuurt op afvalpreventie en -verwerking conform
de Europese doelstellingen die in regionale plannen
werden gegoten. De sector kan voor 2011 goede ratio’s
voorleggen, zowel qua liquiditeit als rentabiliteit. Hij vertoont
daarentegen een vrij hoge schuldgraad op lange termijn
(75,9 %).
Deze publicatie bevat een transversale analyse van alle
sectoren en een meer gedetailleerde analyse van de sectoren
energie, water- en afvalbeheer.
De elektronische versie van deze tekst en van de aanvullende
tabellen is beschikbaar op het intranet van de openbare
besturen, PubliLink, of op de site van Belfius Bank:
www.belfius.be/onzestudies (Public & Social Banking).

Lokale overheidsbedrijven
1. Kenmerken van de lokale
overheidsbedrijven
De lokale besturen vervullen een groot aantal opdrachten
met een impact op het dagelijkse leven van de burger. Het
gaat om zeer uiteenlopende domeinen, zoals energie- en
waterbevoorrading, ruimtelijke ordening, afvalbeheer,
kabeltelevisie enz. In een context van duurzame ontwikkeling
ondergingen ze de jongste jaren een sterke evolutie,
vooral onder invloed van de Europese doelstellingen,
die in een aantal Europese richtlijnen werden omgezet.
Om hun opdracht optimaal te kunnen vervullen, bundelen
de lokale besturen hun krachten in gespecialiseerde structuren
die het technisch karakter van de activiteit en de
omvang van de taken aankunnen. Die gespecialiseerde
entiteiten hebben diverse rechtsvormen, namelijk die van
een (gewoon of autonoom) gemeentebedrijf, dat actief is
op het grondgebied van één gemeente, of van een intercommunale,
die actief is op het grondgebied van meerdere
gemeenten. Ze staan in voor de uitvoering van de
overeengekomen taken en doen daarbij een beroep op
andere deelnemers binnen de betrokken sector (zowel
privé als publiek) om de doelstellingen te verwezenlijken.
Om een globaal beeld van de sectoren te schetsen, neemt
deze studie ook een aantal regionale overheidsbedrijven
op die een sleutelrol spelen in deze domeinen.
2. Kader van de financiële analyse
De financiële situatie van de lokale overheidsbedrijven
wordt grotendeels geanalyseerd op basis van hun jaarrekeningen,
die gegroepeerd worden per activiteitssector
en per gewest. Er werden evenwel enkele groeperingsregels
vastgelegd:
•
Wanneer de jaarrekening van een lokaal overheidsbedrijf
per activiteitssector wordt gepubliceerd, zijn
de financiële gegevens over de betrokken activiteitssectoren
uitgesplitst. Bepaalde lokale overheidsbedrijven
(zoals de intercommunales voor economische
expansie) die actief zijn in verscheidene sectoren en
geen sectorale uitsplitsing van hun jaarrekeningen
publiceren, werden ondergebracht bij de sector economische
expansie. Wat de activiteitssector financiering
betreft, wordt een onderscheid gemaakt tus-
•
•
•
Lokale financiën | Lokale overheidsbedrijven | Mei 2013
sen de intercommunales voor energiefinanciering en
de andere.
Voor de indeling van de intercommunales per gewest
werd de maatschappelijke zetel als criterium genomen.
De sleutelactoren worden ingedeeld per gewest of,
indien ze zich op federaal niveau bevinden, volgens hun
specifieke kenmerken in de sector.
Privéonderaannemers zijn niet opgenomen in de cijfers
van de lokale overheidsbedrijven.
Bovendien kunnen er binnen eenzelfde activiteitssector
achter de samengetelde cijfers verschillende erg uiteenlopende
situaties schuilgaan. Men moet dus zeer voorzichtig
zijn met de interpretatie van de resultaten.
De volgende activiteitssectoren werden geanalyseerd:
•
•
energie en energiefinanciering
• waterbeheer;
economische expansie;
• afvalbeheer;
• financiering;
• medisch-sociaal, onderverdeeld in twee groepen
af hankelijk van het al of niet aanwezig zijn van een
ziekenhuis;
• kabeltelevisie;
• diversen.
De financiële gegevens van de gewone en de autonome
gemeentebedrijven komen deels uit hun gepubliceerde
jaarrekeningen. Enkel de gemeentebedrijven uit de sectoren
energie, water, afval en economische expansie komen
in deze studie aan bod. Verder zijn er 18 sleutelactoren
afgelijnd in de analyse maar is er slechts een steekproef
van 17 sleutelactoren waarvoor cijfergegevens beschikbaar
zijn.
De financiële situatie van de lokale overheidsbedrijven
wordt beoordeeld aan de hand van ratio’s. Een eerste groep
ratio’s zijn activiteitsindicatoren, d.w.z. een financiële som
gedeeld door een hoeveelheid, een waarde of een personeelsbestand.
Een tweede groep ratio’s, de zogenaamde
financiële ratio’s of structuurratio’s, worden uitgedrukt
in een percentage en vastgelegd op basis van de onderlinge
verdeling van de financiële som. Ze houden voornamelijk
verband met de balans en de resultatenrekening en
3

Lokale financiën | Lokale overheidsbedrijven | Mei 2013
4
Definitie van de gebruikte ratio’s
Voor een bepaalde activiteitssector werden de verschillende posten van de balans en de resultatenrekening eerst
samengevoegd. Vervolgens werden de ratio’s berekend op basis van de aldus getotaliseerde bedragen.
De ratio’s worden als volgt bepaald:
Het bedrijfskapitaal is het verschil tussen het stabiel kapitaal en de duurzame aanwendingen. Als het verschil positief
is, moet het dienen voor de financiering van de Behoefte aan Bedrijfskapitaal (BBK). De Behoefte aan Bedrijfskapitaal
is het deel van de kortetermijnaanwendingen (voorraden en vorderingen op klanten) dat niet wordt gefinancierd met
de kortetermijnmiddelen en moet worden gefinancierd met het bedrijfskapitaal, om een thesaurietekort te vermijden.
Bedrijfskapitaal (BK) = Eigen vermogen + Voorzieningen en uitgestelde belastingen + Schulden op meer dan één jaar – Vaste activa
Deze ratio hangt samen met de omvang van de balans en verwijst naar het activiteitsniveau van de onderneming. Bij
een te lage ratio staat de onderneming mogelijk bloot aan financiële moeilijkheden, en als hij te hoog is, betekent dit dat
de onderneming kapitaal onbenut laat, wat ten koste gaat van haar rentabiliteit.
Behoefte aan bedrijfskapitaal (BBK) = Voorraden + Bestellingen in uitvoering + Overlopende rekeningen van de actiefzijde
– Schulden op ten hoogste één jaar – Overlopende rekeningen aan de passiefzijde
Deze ratio hangt samen met de resultatenrekening en staat in verhouding tot de omzet.
Liquiditeit
• Current ratio
Deze ratio is de verhouding tussen de vlottende activa zonder de vorderingen op meer dan één jaar, en de kortlopende
passiva. Hoe meer de ratio boven 1 ligt, hoe groter de liquiditeit is met een positief bedrijfskapitaal. Hij verwijst
naar het vermogen van de onderneming om haar kortlopende financiële verbintenissen na te komen.
•
Vlottende activa (29/58) – Vorderingen op meer dan één jaar (29)
Current ratio =
Schulden op ten hoogste één jaar (42/48) + Overlopende rekeningen (492/3)
Acid test
Deze ratio is een nauwkeuriger manier om de liquiditeit te meten. Hij elimineert in de current ratio de minder liquide
elementen. Hoe verder de ratio boven 1 ligt, hoe groter de liquiditeit.
Vorderingen op ten hoogste één jaar (40/41) + Thesauriebeleggingen (50/53) + Liquide middelen (54/58)
Acid test =
Schulden op ten hoogste één jaar (42/48)
Solvabiliteit
• Financiële onafhankelijkheid
Deze ratio bepaalt het aandeel van het eigen vermogen in de totale middelen die ter beschikking van de onderneming
worden gesteld. Een ratio van meer dan 50 % betekent dat de schulden met eigen middelen worden gedekt. Hoe
hoger de ratio, hoe zwakker de schuld.
Eigen vermogen (10/15)
Financiële onafhankelijkheid = *100
Totaal passief (10/49)
• Langetermijnschuld
Deze ratio is de verhouding tussen enerzijds de voorzieningen, de uitgestelde belastingen en de schulden op meer
dan één jaar en anderzijds het eigen vermogen. Hij geeft aan in welke mate de langetermijnschuld met eigen middelen
wordt gedekt. Een ratio die kleiner is dan 100,0 %, betekent dat de totale langetermijnschuld gedekt wordt met
eigen kapitaal. Hoe kleiner deze ratio, hoe beter de solvabiliteit.
Voorzieningen en uitgestelde belastingen (16) + Schulden op meer dan één jaar (17)
Langetermijnschuld = *100
Eigen vermogen (10/15)

Lokale financiën | Lokale overheidsbedrijven | Mei 2013
• Autofinancieringsgraad
Deze ratio is een gecumuleerde indicator van de vroegere rentabiliteit van de onderneming en haar dividendbeleid.
Hij bepaalt het aandeel van de reserves en van de/het overgedragen winst/verlies in de totale passiva.
•
Reserves (13) + Overgedragen winst (verlies) (140)
Autofinancieringsgraad = *100
Totaal passief (10/49)
Cashflow op middelen van derden
Deze Deze ratio meet het gedeelte van de schulden dat zou kunnen worden terugbetaald met de cashflow van het
boekjaar. Een hoge dekkingsgraad geeft aan dat de onderneming in staat zou zijn een extra schuldenlast te dragen
of dat ze over een veiligheidsmarge beschikt bij een eventuele verslechtering van de cashflow.
Cashflow
Cashflow (70/67 + 630 + 631/4 + 635/7 - 9125)
=
Middelen van derden Voorzieningen en uitgestelde belastingen (16) + Schulden (17/49)
*100
Rentabiliteit
• Rentabiliteit van het eigen vermogen
•
•
Resultaat van het boekjaar (70/67)
Rentabiliteit eigen vermogen = *100
Eigen vermogen (10/15)
Operationele rentabiliteit
Deze ratio meet het bedrijfsresultaat ten opzichte van de verkoop.
Bedrijfsresultaat (70/64)
Operationele rentabiliteit = *100
Verkopen en dienstprestaties (70/74)
Netto operationele rentabiliteit
Deze ratio is het resultaat van de eigenlijke activiteit ten opzichte van de totale verkoop.
Omzet (70)
Netto operationele rentabiliteit = *100
Verkopen en dienstprestaties (70/74)
hebben betrekking op het bedrijfskapitaal, de liquiditeit,
de solvabiliteit en de rentabiliteit (zie kader). De verkregen
ratio’s worden over een bepaalde tijdsruimte met elkaar
vergeleken. Er wordt ook gekeken naar de evolutie over
verscheidene jaren per activiteitssector en er wordt een
geografische vergelijking gemaakt per gewest.
Bij de beoordeling van de resultaten moet rekening worden
gehouden met verschilfactoren die binnen eenzelfde
sector (intrasectoraal) aanwezig kunnen zijn: de activiteitsperimeter,
de uiteenlopende omvang van de spelers,
de aanwezigheid en het belang van privépartners of onderaannemers,
het aantal exploitatiezetels enz. Bij vergelijkingen
tussen sectoren moet rekening worden gehouden
met de verscheidenheid aan businessmodellen, het onderliggend
reglementair kader van de sector, de boekhoudkundige
en financiële regels enz.
De financiële analyse heeft betrekking op het boekjaar
2011. In zekere mate bevat de studie ook de evolutie over
meerdere jaren. Omdat de structuur van de lokale overheidsbedrijven
wel eens verandert (door overname, fusie,
vereffening enz.), moesten de principes worden vastgelegd
om tot een coherente reeks cijfers te komen: de
evolutie van gegevens over een periode van twee jaar
gebeurt op basis van de situatie die geldt tijdens het
laatste boekjaar dat werd toegelicht. Dus als er de voorgaande
jaren een fusie of overname heeft plaatsgehad, en
voor zover deze cijfers beschikbaar zijn, worden ze vermeld
in de statistische reeks van de sector van de intercommunale
die is ontstaan of die het bedrijf overnam.
5

Lokale financiën | Lokale overheidsbedrijven | Mei 2013
Aantal
Aantal VTE/bedrijf
Totaal actief
(in miljoen EUR)
Resultaat van het boekjaar
(in miljoen EUR)
6
3. Financiële analyse van de lokale
overheidsbedrijven
3.1. Algemene kenmerken
De analyse baseert zich op een steekproef van 226 lokale
overheidsbedrijven op een totaal van 230 die voor de studie
geïnventariseerd werden. Voor het boekjaar 2011 vertegenwoordigen
die lokale overheidsbedrijven in totaal
57,6 miljard EUR aan activa en leveren ze voor het boekjaar
een resultaat van 1,5 miljard EUR op (tabel 1). Het aandeel
van de intercommunales in de totale activa bedraagt
34,9 miljard EUR. Een vergelijking met het balanstotaal van
de gemeenten eind 2010, dat 61,7 miljard EUR bedraagt,
wijst erop dat een belangrijk volume aan activiteiten door
de gemeenten werd uitbesteed aan intercommunales. Het
aantal voltijdse equivalenten (VTE) die bij de lokale overheidsbedrijven
werken, komt uit op 40 852 voor het boekjaar
2011.
Tabel 2 geeft een gedetailleerd overzicht per activiteitssector.
Energie en energiefinanciering overwegen met een
balanstotaal van 29 miljard EUR, d.i. 50,4 % van het totaal
van de betrokken sectoren (grafiek 1). Met totale activa
van 14,9 miljard EUR is de watersector (distributie en zuivering)
de tweede grootste qua balanstotaal die een kwart
van het balanstotaal vertegenwoordigt van de bestudeerde
sectoren. De sector economische expansie komt op de
derde plaats met 2,6 miljard EUR, als we kijken naar de sec-
Intercommunales
Gemeentebedrijven*
Andere belangrijke spelers
in de sector**
Totaal
Aantal
* Met vier van de zeven jaarrekeningen.
** Met zeventien van de achttien jaarrekeningen beschikbaar.
Energie
Energiefinanciering
Waterbeheer
1 Er wordt een onderscheid gemaakt tussen intercommunales met een ziekenhuisactiviteit
en die zonder een ziekenhuisactiviteit.
Aantal (steekproef) Aantal VTE
Totaal actief
(in miljoen EUR)
Resultaat van het
boekjaar
(in miljoen EUR)
205 205 32 937 34 895 1 200
7 4 35 139 0
Economische
expansie
18 17 7 880 22 531 297
230 226 40 852 57 564 1 498
Afvalbeheer
Medischsociaal
met
ziekenhuisactiviteit
toren waar intercommunales de grootste activiteit ontplooien
van de lokale overheidsbedrijven. De andere sectoren
waren in 2011 samen goed voor 11,1 miljard EUR en
vormen 19,2 % van het balanstotaal van de geanalyseerde
sectoren.
De medisch-sociale sector 1 , die enkel uit intercommunales
bestaat, beschikt over 19 516 VTE en vertegenwoordigt
59,3 % van de VTE voor alle sectoren samen. In aantal VTE
per eenheid vormen de ziekenhuisintercommunales duidelijk
de grootste groep, met gemiddeld 1 761 VTE per
entiteit. De kabeltelevisiesector komt op de tweede plaats,
met 287 VTE per entiteit, gevolgd door de watersector,
die 278 VTE per entiteit in dienst heeft. Een aantal diensten,
met name op het vlak van energie, wordt ook uitgevoerd
door onderaannemers en die zijn niet in de studie
opgenomen.
3.2. Balans
Tabel 1 – Kenmerken van de lokale overheidsbedrijven en sleutelactoren – 2011
Tabel 2 – Kenmerken van de lokale overheidsbedrijven en sleutelactoren per activiteitssector – 2011
De vaste activa vormen in volume verreweg de grootste
balansrubriek. Ze nemen 76 % van de totale activa voor
hun rekening en zijn geconcentreerd in sectoren die heel
wat infrastructuur vergen, zoals energie, water, afval en
kabeltelevisie. Bij de vaste activa vertegenwoordigen de
materiële vaste activa ongeveer 76,9 %. Ze bestaan in
Medischsociaal
zonder
ziekenhuisactiviteit
Financiering
(behalve
energie)
Kabeltelevisie
Diversen
34 18 32 26 38 10 14 5 8 45 230
994 0 278 71 125 1 761 136 0 287 52 186
25 563 3 439 14 896 2 612 2 963 2 128 153 132 5 088 590 57 564
991 390 127 28 115 13 1 0 -158 -9 1 498
Totaal

hoofdzaak (87,5 %) uit terreinen, installaties en machines.
De energiesector, die het grootste gewicht heeft, beschikt
over vaste activa ten belope van 84,4 % van het balanstotaal
(tabel 3a). Dergelijk aandeel aan vaste activa komt
zowel voor bij intercommunale structuren als bij autonome
gemeentebedrijven of sleutelactoren en vertaalt in feite
de behoefte aan infrastrucuur die nodig is voor de activiteiten
van de sectoren.
Aan de passiefzijde bedraagt het eigen vermogen 45,5 %
van de totale passiva (d.i. iets minder dan de helft), terwijl
de schulden 50,9 % belopen. De post voorzieningen en uitgestelde
belastingen vertegenwoordigt minder dan 4 %.
Het eigen vermogen, dat bestaat uit het beginkapitaal en
de overgedragen winst, is groter dan 50 % voor de sector
energiefinanciering.
De schulden bestaan uit leningen en kredieten op lange
termijn, alsook uit kortlopende leningen en kredieten, schulden
aan leveranciers, personeel en openbare besturen die
op korte termijn opvraagbaar zijn.
Een analyse van de structurele behoeften aan bedrijfskapitaal
kan in grote lijnen op halflange termijn en korte
termijn de behoeften valideren, die respectievelijk in het
financieel plan en in het thesaurieplan concrete vorm kregen.
Het bedrijfskapitaal is het verschil tussen het stabiele
kapitaal en de duurzame aanwendingen. Als het resultaat
positief is, kunnen met het bedrijfskapitaal de voorraden
en de vorderingen van de klanten worden gefinancierd. De
lokale overheidsbedrijven en de sleutelactoren uit de steek-
Vaste activa
Vlottende activa
Totaal actief
Eigen vermogen
Voorzieningen en
uitgestelde belastingen
Schulden
Totaal passief
Lokale financiën | Lokale overheidsbedrijven | Mei 2013
Grafiek 1 – Aandeel van de totale activa van elke sector (in % van het totaal) – 2011
Kabeltelevisie 8,8 %
Financiering (behalve energie) 0,2 %
Medisch-sociaal zonder
ziekenhuisactiviteit 0,3 %
Medisch-sociaal met
ziekenhuisactiviteit 3,7 %
Afvalbeheer 5,1 %
Economische expansie 4,5 %
Waterbeheer 25,9 %
proef bezitten een positief bedrijfskapitaal van gemiddeld
7,6 % van het balanstotaal (tabel 3b), d.i. een daling ten
opzichte van het vorige boekjaar (9,1 %). Het biedt de
mogelijkheid om eventuele schommelingen in de thesauriebehoeften
op korte termijn op te vangen.
Een analyse per sector wijst echter op sterk contrasterende
situaties. Terwijl de sectoren energiefinanciering, financiering
(behalve energie) en economische expansie duidelijk
boven 18 % uitkomen, blijven de sectoren energie,
water, afvalbeheer en kabeltelevisie onder 10 %.
Tabel 3a – Gewicht van de voornaamste balansposten per activiteitssector (in % van het balanstotaal) – 2011
Energie
Diversen 1,0 %
Energie
44,4 %
Energiefinanciering 6,0 %
84,4 % 61,2 % 80,6 % 41,4 % 64,2 % 52,2 % 44,0 % 5,3 % 71,0 % 69,6 % 76,0 %
15,6 % 38,8 % 19,4 % 58,6 % 35,8 % 47,8 % 56,0 % 94,7 % 29,0 % 30,4 % 24,0 %
100,0 % 100,0 % 100,0 % 100,0 % 100,0 % 100,0 % 100,0 % 100,0 % 100,0 % 100,0 % 100,0 %
48,3 % 69,4 % 47,9 % 48,6 % 38,0 % 33,1 % 40,0 % 21,2 % 10,2 % 59,3 % 45,5 %
1,5 % 0,3 % 3,8 % 8,0 % 7,3 % 8,1 % 0,5 % 4,5 % 2,2 % 17,6 % 3,6 %
50,2 % 30,4 % 48,3 % 43,4 % 54,7 % 58,8 % 59,5 % 74,2 % 87,6 % 23,1 % 50,9 %
100,0 % 100,0 % 100,0 % 100,0 % 100,0 % 100,0 % 100,0 % 100,0 % 100,0 % 100,0 % 100,0 %
Tabel 3b – Bedrijfskapitaal per sector (in % van het balanstotaal) – 2011
Energie
Energiefinanciering
Energiefinanciering
Waterbeheer
Waterbeheer
Economische
expansie
Economische
expansie
Afvalbeheer
Afvalbeheer
Medischsociaal
met
ziekenhuisactiviteit
Medischsociaal
met
ziekenhuisactiviteit
Medischsociaal
zonder
ziekenhuisactiviteit
Medischsociaal
zonder
ziekenhuisactiviteit
Financiering
(behalve
energie)
Financiering
(behalve
energie)
Kabeltelevisie
Kabeltelevisie
Diversen Totaal
Diversen Totaal
Bedrijfskapitaal 2,5 % 19,3 % 5,4 % 38,5 % 2,6 % 14,3 % 17,3 % 77,7 % 6,6 % 21,8 % 7,6 %
7

Lokale financiën | Lokale overheidsbedrijven | Mei 2013
Bedrijfsresultaat
Financieel resultaat
Uitzonderlijk resultaat
Belastingen (-)
Resultaat van het
boekjaar
8
3.3. Resultatenrekening 2
Het nettoresultaat voor het boekjaar 2011 bedraagt
1,5 miljard EUR, waarin de intercommunales de grootste
positieve bijdrage (91,1 %) leveren (tabel 4a).
Het nettoresultaat nam tussen 2010 en 2011 af met bijna
een vijfde, hoewel de componenten van dit resultaat
verschillend evolueerden. Het bedrijfsresultaat, dat verband
houdt met de operationele activiteit van de sector,
nam toe met 14 %, terwijl het financieel resultaat verbetert
en het uitzonderlijk resultaat daarentegen fors
afneemt. De sectoren energie en energiefinanciering leveren
de grootste bijdrage aan het totale resultaat, met
1 381 miljoen EUR. De overige sectoren dragen samen
voor 283 miljoen EUR positief bij, maar de sectoren diversen
en kabeltelevisie verminderen dit met een negatief
resultaat van 167 miljoen EUR.
Ondanks grote verschillen binnen de sectoren is het
bedrijfsresultaat gemiddeld de belangrijkste component
van het resultaat van het boekjaar (tabel 4b). Het financieel
resultaat in verscheidene sectoren wordt beïnvloed
door specifieke transacties van enkele grote actoren. Het
uitzonderlijk resultaat draagt globaal voor 6,8 % bij in het
totale resultaat van het boekjaar 2011.
Bedrijfsresultaat
Financieel resultaat
Uitzonderlijk resultaat
Belastingen (-)
Resultaat van het
boekjaar
Energie
Intercom -
munales
3.4. Financiële ratio’s
De financiële ratio’s worden enerzijds per rechtsvorm
(tabel 5a) en anderzijds per sector voorgesteld (tabel 5b).
De analyse omvat drie soorten ratio’s die de liquiditeit, de
solvabiliteit en de rentabiliteit uitdrukken. Er zijn duidelijk
verschillen tussen de sectoren en qua rechtsvorm.
Liquiditeitsratio’s
De liquiditeit stemt niet overeen met het beschikbare
bedrag, maar wel met de thesaurie, d.w.z. het verschil tussen
het bedrijfskapitaal en de behoefte aan bedrijfskapitaal.
Ze geeft aan hoe en in welke mate de financiering op
korte termijn van de activiteit verzekerd is. De liquiditeitsratio’s
liggen gemiddeld hoger dan 1 en wijzen dus op een
structureel degelijk financieringsbeleid voor het dekken
van de kortlopende schulden en de financiering van de
activiteit (onbetaalde facturen, waarde van de voorraden
enz.). De “acid test”-ratio, die strikter is dan de “current
ratio”, bevestigt de gemiddeld goede liquiditeit. De rechtsvorm
van het type gemeentebedrijf vertoont in 2011 de
hoogste liquiditeit, zowel in ruime (“current ratio”) als in
enge zin (“acid test”). Ze vertegenwoordigen echter een
zeer klein onderdeel binnen de sector. De intercommunales
hebben gemiddeld een overvloedige liquiditeit van
Boekjaar 2011 (in miljoen EUR) Evolutie 2010-2011 (in %)
Gemeentebedrijven
Sleutel -
actoren
2 De hoofdcomponenten van de resultatenrekening zijn in xls-formaat beschikbaar
op de website van Belfius Bank www.belfius.be/onzestudies en op PubliLink, het
intranet van de openbare besturen.
Tabel 4a – Componenten van het resultaat van het boekjaar per type van entiteit en evolutie 2010-2011
Tabel 4b – Samenstelling van het resultaat van het boekjaar per sector (in miljoen EUR) – 2011
Energiefinanciering
Waterbeheer
Totaal
Intercom -
munales
Gemeentebedrijven
Sleutel -
actoren
Totaal
1 109 1 856 1 967 23 % -98 % 12 % 14 %
12 -1 -348 -337 -87 % -103 % 41 % 149 %
97 -1 -13 83 -41 % -123 % -108 % -75 %
-18 0 -197 -215 26 % -79 % 91 % 84 %
1 200 0 297 1 498 5 % -100 % -48 % -17 %
Economische
expansie
Afvalbeheer
Medischsociaal
met
ziekenhuisactiviteit
Medischsociaal
zonder
ziekenhuisactiviteit
Financiering
(behalve
energie)
Kabeltelevisie
Diversen Totaal
1 352 94 280 0 106 10 -2 1 138 -13 1 967
-170 210 -156 27 33 0 2 2 -291 4 -337
-11 86 5 4 -4 3 1 0 -1 1 83
-181 -1 -3 -3 -21 0 0 -3 -3 0 -215
991 390 127 28 115 13 1 0 -158 -9 1 498

Tabel 5a – Voornaamste financiële ratio’s van de lokale overheidsbedrijven per rechtsvorm – 2011
Intercommunales
Gemeentebedrijven
Sleutelactoren
Algemeen gemiddelde
Liquiditeit
Current ratio
Acid test
Solvabiliteit
Financiële
onafhankelijkheid
Langetermijn schuldratio
Zelffinancieringsgraad
Cashflow/vreemd
vermogen
Rentabiliteit
Rentabiliteit van het
eigen vermogen
Rentabiliteit van het
actief
Operationele rentabiliteit
Netto operationele
rentabiliteit
Current ratio
Energie
meer dan 1, de sleutelactoren noteren gemiddeld een ratio
van 1,1.
Uit een grondige analyse blijkt dat alle sectoren in het
algemeen een goede liquiditeit vertonen. De ratio’s van de
sector economische expansie liggen duidelijk het hoogst.
De “acid test”-ratio heeft voor de energie- en de watersector
waarden die kleiner zijn dan 1.
Solvabiliteitsratio’s
De solvabiliteit wordt gemeten via meerdere ratio’s waarmee
de algemene financiële gezondheid op lange termijn
kan worden geëvalueerd. De gebruikte ratio’s meten de
verhoudingen tussen het eigen vermogen en de verbintenissen,
d.w.z. de schulden, zowel die op meer dan één
jaar als die op minder dan één jaar.
Een onafhankelijkheidsratio die voor het boekjaar 2011
gemiddeld 45,5 % bedraagt, betekent dat het eigen ver-
Lokale financiën | Lokale overheidsbedrijven | Mei 2013
Liquiditeit Solvabiliteit Rentabiliteit
Acid test
Financiële
onafhanke -
lijkheid
Langetermijnschuld
ratio
Zelffinancieringsgraad
Cashflow/
vreemd
vermogen
Rentabiliteit
van het eigen
vermogen
Rentabiliteit
van het
actief
mogen van de lokale overheidsbedrijven niet al hun schulden
kan dekken. Er bestaan echter grote verschillen tussen
de types van rechtsvormen. Zo dekt het eigen vermogen
van de gemeentebedrijven meer dan 60 % van hun
schulden, terwijl bij de sleutelactoren het aandeel van de
schulden groter is dan dat hun eigen vermogen.
Uit een analyse per activiteitssector blijkt dat de sectoren
afvalbeheer, medisch-sociaal, financiering (behalve energie)
en kabeltelevisie een zwakke onafhankelijkheidsratio
vertonen.
De ratio van de langetermijnschuld meet de verhouding
tussen de voorzieningen, de uitgestelde belastingen en
de schulden op meer dan één jaar, enerzijds, en het eigen
vermogen, anderzijds. Deze ratio kwam voor het boekjaar
2011 uit op gemiddeld 83,7 %, wat erop wijst dat het
eigen vermogen een aanzienlijke volume kent en ruimschoots
toereikend is om de langetermijnschuld op te
Operationele
rentabiliteit
Netto
operationele
rentabiliteit
1,3 1,0 50,4 % 66,1 % 15,8 % 11,9 % 6,8 % 3,4 % 11,0 % 86,9 %
2,9 2,9 60,3 % 50,3 % 16,4 % 16,1 % -13,7 % -8,3 % -49,0 % 82,3 %
1,1 1,0 36,5 % 126,5 % 2,8 % 8,7 % 3,6 % 1,3 % 17,1 % 94,1 %
1,2 1,0 45,5 % 83,7 % 10,9 % 10,6 % 4,9 % 2,2 % 11,3 % 89,1 %
Tabel 5b – Voornaamste financiële ratio’s van de lokale overheidsbedrijven per activiteitssector – 2011
Energiefinanciering
Waterbeheer
Economische
expansie
Afvalbeheer
Medischsociaal
met
ziekenhuisactiviteit
Medischsociaal
zonder
ziekenhuisactiviteit
Financiering
(behalve
energie)
Kabeltelevisie
Diversen Totaal
1,1 1,2 1,0 2,6 1,1 1,3 1,3 1,4 1,2 3,3 1,2
0,7 1,2 0,7 1,2 1,1 1,3 1,3 1,5 1,3 3,4 1,0
48,3 % 69,4 % 47,9 % 48,6 % 38,0 % 33,1 % 40,0 % 21,2 % 10,2 % 59,3 % 45,5 %
80,1 % 16,0 % 79,5 % 64,3 % 75,9 % 100,9 % 53,4 % 290,8 % 656,9 % 54,2 % 83,7 %
9,6 % 41,5 % 5,2 % 23,9 % 17,4 % 10,0 % 8,8 % 1,8 % -0,9 % 20,0 % 10,9 %
12,9 % 36,3 % 6,6 % -1,1 % 10,6 % 7,6 % -0,9 % -2,0 % 9,0 % 14,8 % 10,6 %
8,0 % 16,3 % 1,8 % 2,2 % 10,2 % 1,8 % 0,9 % 1,5 % -30,3 % -12,1 % 4,9 %
3,9 % 11,3 % 0,8 % 1,1 % 3,9 % 0,6 % 0,4 % 0,3 % -3,1 % -7,2 % 2,2 %
22,2 % 89,8 % 8,2 % 0,1 % 8,6 % 0,5 % -1,9 % 508,4 % 7,8 % -46,9 % 11,3 %
94,4 % 21,2 % 88,3 % 57,9 % 78,9 % 92,0 % 82,2 % 55,3 % 91,7 % 83,3 % 89,1 %
9

Lokale financiën | Lokale overheidsbedrijven | Mei 2013
10
vangen. De sleutelactoren, gevolgd door de intercommunales,
kunnen de beste ratio’s voorleggen.
Een uitsplitsing per sector levert grote verschillen op.
Naast de sector kabeltelevisie hebben de sectoren
medisch-sociaal (met ziekenhuisactiviteit) en financiering
(behalve energie) een langetermijnschuld die hoger
ligt dan het eigen vermogen.
De autofinancieringsgraad bepaalt de capaciteit van de
onderneming om zich met eigen vermogen te financieren
via de reserves en de overgedragen winst. Voor alle
lokale overheidsbedrijven samen is deze ratio van 10,9 %
vrij laag en wat minder dan het vorige boekjaar. De standaardnormen
ter zake schrijven een ratio tussen 20 % en
25 % voor. In de energiesector wordt de gemiddelde ratio
beïnvloed door de sleutelactoren, die een atypische situatie
kennen die vooral te maken heeft met de specifieke
balansstructuur van de transportnetbeheerders.
De ratio cashflow op vreemd vermogen, die gemiddeld
10,6 % bedraagt, verwijst naar het aandeel van de schulden
dat zou kunnen worden terugbetaald met de cash -
flow van het boekjaar. Deze ratio verschilt aanzienlijk van
sector tot sector en loopt op tot 36,3 % voor de energiefinanciering.
Rentabiliteitsratio’s
De rentabiliteit wordt gemeten aan de hand van drie
ratio’s. De eerste twee hebben betrekking op de balansstructuur,
terwijl de andere twee de rentabiliteit meten
op basis van de activiteit.
De ratio rentabiliteit van het eigen vermogen bedraagt
gemiddeld 4,9 %. De intercommunale als rechtsvorm doet
het, met een ratio van 6,8 %, iets beter dan de overige
actoren. De analyse van de ratio’s per sector toont aan dat
de energiefinanciering en het afvalbeheer de hoogste
ratio’s vertonen (16,3 % en 10,2 %). De zuivere intercommunales
voor energiefinanciering willen immers een hoog
rendement behouden, met name via belangen in de energiesector.
De sector diversen, waarvan erg verscheiden
intercommunales deel uitmaken, laat een negatieve rentabiliteit
van gemiddeld 12,1 % optekenen.
De ratio rentabiliteit van het actief bedraagt 2,2 % en
is het grootst voor de intercommunales als rechtsvorm
(3,4 %). De sector energiefinanciering scoort het best
(11,3 %).
De operationele rentabiliteit beloopt gemiddeld 11,3 %
voor alle lokale overheidsbedrijven samen, met evenwel
grote verschillen tussen de sectoren. De energiesector
vertoont een zeer gunstige situatie, met een ratio van
22,2 %. De hoogste operationele rentabiliteit gaat echter
naar de sector energiefinanciering, gezien de dividenden
die voortvloeien uit deelnemingen in deze sector (89,8 %).
De sectoren medisch-sociaal (zonder ziekenhuisactiviteit)
en diversen hebben voor het boekjaar 2011 een negatieve
ratio.
De ratio netto operationele rentabiliteit is de verhouding
tussen de omzet en de totale verkoop, waardoor onmiddellijk
duidelijk wordt welk aandeel de activiteit oplevert.
De ratio bedraagt gemiddeld 89,1 %, maar de sleutelactoren
halen als rechtsvorm gemiddeld het hoogste niveau
(94,1 %), gevolgd door de intercommunales (86,9 %). Uit
een analyse per sector blijkt dat de beide sectoren van
financiering de zwakste percentages vertonen. Doordat
de sectoren energiefinanciering en financiering (behalve
energie) geen intrinsieke operationele activiteit uitoefenen,
is het logisch dat ze veel minder hoge ratio’s halen.