Neutronen en synchrotronlicht ten dienste van de wetenschap

De Géruzetkazerne in de
Generaal Jacqueslaan in
Etterbeek. Op 10 mei 1940
worden hier honderden
“vijandelijke onderdanen”
verzameld om weggevoerd
te worden naar Frankrijk.
© SOMA
28 - Science Connection 16 - april 2007
maar hun houding wordt steeds moeilijker te handhaven.
Het traditioneel liberale Belgische asielbeleid komt daardoor
zozeer onder druk dat het partnerschap tussen de overheid
en de Joodse verenigingen om de opvang van de vluchtelingen
te organiseren, danig wankelt.
In september 1939 breekt de oorlog uit tussen Duitsland
enerzijds en Frankrijk, Groot-Brittannië en Polen anderzijds.
België komt gezien zijn neutraliteit in een lastig parket en is
als de dood voor een nieuwe invasie. Die angst versterkt nog
de xenofobe reflexen, vooral tegenover die buitenlanders uit
een vernederd Duitsland, waarvan ze nochtans de eerste
slachtoffers waren. En terwijl de legerstaf drastische maatregelen
voorbereidt om de “vijandelijke onderdanen” in geval
van invasie te interneren, begint het ministerie van Justitie
met de opsluiting van buitenlanders die illegaal in ons land
verblijven. De Joodse vluchtelingen zitten aan de vooravond
van mei 1940 meer dan ooit in een benarde situatie: de
Staat vindt dat ze teveel wegen op de begroting, de bevolking
vindt ze louche, het Leger ziet ze als bedreigend.
Kortom, ze zijn lastposten geworden voor een verkrampt land
dat knokt om te overleven.
Op 10 mei 1940, kort nadat de Duitse troepen ons land zijn
binnengevallen, worden de “vijandelijke onderdanen” van
het mannelijke geslacht samengebracht in de verschillende
gemeenten van het land. Het zijn grotendeels Joodse vluchtelingen,
naast staatlozen van Duitse afkomst, en Oostenrijkse
en Tsjechische vluchtelingen, wier vaderland is ingelijfd bij
het Reich. In Brussel en Antwerpen, waar de grootste Joodse
gemeenschappen wonen, worden vanaf 12 mei respectieve-
lijk 3000 en 2000 vluchtelingen op de trein gezet.
Aanvankelijk moeten de geïnterneerden vervoerd worden
naar Henegouwen, maar door het oprukken van de vijand
beslist de Belgische legertop uiteindelijk om ze te laten
deporteren naar Frankrijk. De Duitse aanval is zo hevig en de
overbrenging zo slecht voorbereid dat de leefomstandigheden
in de konvooien ronduit benard zijn, gezien de chaos. De
geïnterneerden zitten opeengepakt in de wagons, waar ze
honger en dorst lijden, en kampen met gebrek aan hygiëne,
als ze al niet uitgespuwd worden door de bevolking (die hen
aanziet voor spionnen of parachutisten) of gebombardeerd
worden door de Duitse luchtmacht. En zo worden meer dan
7000 verdachten of vijandelijke onderdanen gedeporteerd
naar Frankrijk.
Na een weken durende hachelijke reis worden de geïnterneerden
overgeleverd aan de Franse autoriteiten, die hen
onderbrengen in kampen in Zuidwest-Frankrijk. Kort nadien
krijgen ze er “gezelschap” van een deel van de illegale buitenlanders
die sinds 1939 waren opgesloten door de
Belgische overheid. Het is in die vreselijke kampen, in Gurs
en Saint-Cyprien, dat de geïnterneerden het verrassende
nieuws vernemen van de Franse nederlaag, minder dan drie
weken na de capitulatie van het Belgische leger. In die zomer
van 1940 voert het nieuwe Franse regime, dat zich vestigt in
Vichy onder leiding van maarschalk Pétain, een nationalistisch,
xenofoob en antisemitisch beleid. De Duitse overwinnaar
krijgt zijn “Arische” staatsburgers snel terug, maar weigert
om de gedeporteerde Joden te laten terugkeren naar de
gebieden onder zijn controle, inclusief België. Dus houdt
Frankrijk deze “ongewenste” personen vast in de kampen. De
Belgische regering heeft zich tijdelijk teruggetrokken in het
niet-bezette deel van Frankrijk en is voortaan machteloos. Ze
probeert ze voorzichtig vrij te krijgen, maar tevergeefs. En zo
belanden ongeveer 3500 Belgische Joden gedurende twee
jaar achter prikkeldraad of moeten ze dwangarbeid verrichten
voor de Franse overheid. In de zomer van 1942 levert de
Franse regering hen uit aan Duitsland. Verschillende konvooien
brengen hen van Zuidwest-Frankrijk naar Drancy, een
kamp in de buurt van Parijs, waar de in Frankrijk gearresteerde
Joden verzameld worden om te worden overgebracht
naar Auschwitz. Dit helse raderwerk leidt uiteindelijk tot de
moord door Duitsland op 1500 Joodse vluchtelingen, die in
mei 1940 gearresteerd waren door België en overgebracht
waren naar Frankrijk.
Het verkrampte België: de voorbode van
het gewillige België
Op 10 mei 1940 begint de oorlog slecht voor België en nog
slechter voor heel wat Joodse vluchtelingen die in België
verblijven. Al na enkele dagen moet België zijn ambitieuze
interneringspolitiek opgeven. Die blijkt uiteindelijk buiten
alle proporties, niet doelgericht, slecht voorbereid en compleet
nutteloos. De Belgische autoriteiten hebben echter