Transcriptie en vertaling brief Belle van Zuylen 23 - gahetNA

Vier onbekende brieven uit 1797-1799 van Isabella Agneta Elisabeth de Charrière geb. van Tuyll
van Serooskerken (‘Belle van Zuylen’, 1740-1805) aan haar tantezegger Carel Lodewijk (Charles
Louis) van Tuyll van Serooskerken (1784-1835)
aangetroffen in het familiearchief Beelaerts van Blokland (aanwinst 2005), bestanddeel (voorlopig
nr.) 779
Transcriptie
Legenda:
/ = regelovergang
// = paginascheiding
[ ] = afkortingsoplossingen, dateringsafleidingen, commentaar
superscript = tussen de regels toegevoegd, al of niet ter vervanging van doorhalingen
Brief [2]
Ce 23 e Nov. [1798 1 ]
Nous sommes d’avis bien different sur la lettre que je / viens de recevoir de vous, mon cher neveu.
Vous en êtes / mécontent, & moi j’en suis extremement contente. J’ai 2 regret / à ces 20 lettres
commencées & voudrois les avoir toutes / tant qu’elles sont, ou étoient. Au reste je ne trouve ni /
mauvais ni même étrange que vous & votre frere 3 ne sachiez / que me dire, mais les expediens
dont vous vous avisez / pour remédier à cela ne me paroissent pas fort bien inventés. / Votre frere
4 veut que j’écrive deux fois pour lui une. Cela / ne se peut pas. Vous voulez que vous fasse des
questions; rien / ne seroit si facile mais cela ne fourniroit qu’à des reponses / assez seches qui
n’interesseroient ni vous ni moi. Il faut que / la chose aille comme elle va, un peu par sauts & par
bonds, / que vous écriviez ou non selon la disposition ou vous serez. / Pour moi tant que j’aurai
quelque santé & quelque vigueur / je me ferai un plaisir de vous repondre. /
Vous chassez – c’est fort bien. On a toujours chassé; / Les habitans de quelques paijs ne vivent
presque que de / la chasse; Mais ces liévres si agiles, ces rapides & gays / oiseaux que vous venez
de voir courir & voler, ne vous / paroissent-ils pas faire une bien triste figure quand / ils sont
froisses dans une gibeciere, quand ils ons les / yeux fermés, la tête pendante, les pattes
contractées & racornies. / Je crois que si je vivois seule je ne mangerois ni / viande ni bouillon.
Deja j’en mange fort peu. On se / moque de moi surtout quand on me voit manger du / poisson &
l’on me trouve inconséquente aussi bien / que foible – Je passe condannation, ne prescrivant / rien
à d’autres, mais quand je mangerois un poulet ou un pigeon je croirois manger mon prochain. Si
vous vous moquez de moi ce sera fort bien fait. Si vous blamez mon sentiment, parlez, je vous
écouterai.
//
Dans l’affaire de Doggers bank 5 M rs . Bentink 6 , Dedel 7 & / d’autres firent des prodiges de valeur:
les soldats, les / matelots tout le monde se comporta bien, mais les vaisseaux / étoient vieux &
mauvais en grande partie, & d’autres étoient / mal construits. Il y a bien des années que j’entens
dire / que notre marine est sur un mauvais pied, que pour / la construction nous sommes fort en
arriere des / Anglois. Un de vos oncles, mon frere, le disoit avec / desespoir. On a toujours
reproché à la cour Stadt- / houderienne de favoriser les forces militaires de terre / dont les officiers
étoient à la nomination du Stadthouder / aux dépens des forces de mer. Les provinces proposoient-
/ elles de nouveaux vaisseaux & une augmentation de / paye aux marins, le Stadthouder proposoit
la levée de / nouveaux régimens & vice versa, s’entravant ainsi / réciproquement; pour moi j’étois
bien fort pour la / marine 1º parce qu’elle est beaucoup plus selon le talent / de mes compatriotes,
2º parce que je n’etois pas d’avis / qu’on restât si fort au dessous de nos insolens / voisins les
Anglois, 3º parce que j’étois fachée de voir l’influence / de la cour s’augmenter ainsi que les
émolumens de / ses valets, 4º parce que defendus contre un coup de / main par nos rivieres, nos
écluses, nos inondations, je / croyois qu’il étoit impossible d’avoir, de payer, une / armée assez
forte pour résister aux attaques soutenues / soit des françois soit des Prussiens. Une bonne flotte /
qui nous fît redouter de nos 8 ennemis & respecter de / nos alliés, qui ainsi favorisât notre commerce
1
Voor de bepaling van het jaartal zie noot 13.
2
Gecorrigeerd uit ‘C’est’.
3
Willem René van Tuyll van Serooskerken (1781-1852), oudste broer van Carel Lodewijk
4
‘frere’ gecorrigeerd.
5
Slag bij de Doggersbank 5 augustus 1781 tussen een Britse en Nederlandse vloot.
6
Wolter Jan Gerrit Bentinck (1745-1781), gezagvoerder van de ‘Batavier’ in de slag bij de Doggersbank,
overleed aan zijn daarbij opgelopen verwondingen.
7
Salomon Dedel de jongere (1736-1800), gezagvoerder van de ‘Holland’ in de slag bij de Doggersbank.
8 ‘n’ gecorrigeeerd.

voilà / ce que j’aurois extremement desiré – Les tems sont / si changés qu’on ne sait plus ce qu’il
faut desirer ou craindre.
//
Vous faites des extraits. Vous en trouvez vous bien? Pour / moi dans mon enfance, je m’en
trouvois mal & j’y ai / renoncé. [Doorgehaald: Je] J’étois douée d’une assez bonne mémoire / et les
faits s’y gravoient à l’aide des détails qu’on / ne peut écrire. Ayant deposé mes lectures dans les /
séches archives qu’on appelle extraits, je n’y pensois / plus, j’oubliois les faits principaux avec les
details qu’il / m’avoit falu écarter, il ne restoit que de miserables / écritures dont la lecture n’etoit
pas supportable & qu’on / abandonnoit aux vers & aux rats. Ceci n’est qu’une / histoire & non point
du tout un blame ni un conseil. / Les têtes ne sont pas organisées toutes de même maniere / ce
qui fait oublier chez l’un, fait se ressouvenir chez / l’autre.
Vous jouez de petites comedies & n’etes embarrassé que de / n’en pas trouver assez qui soyent
(non pas qui sont) / jolies & [doorgehaald: &] courtes. Mais pourquoi ne pas prendre
[doorgehaald: des] de simples / scenes de comedies & de tragedies les bien apprendre / se
perfectionner à les reciter, & à les jouer? Jouez avec / votre frere la premiere scene du Misantrope 9
ensuite / celle d’Alceste 10 , d’Oronte de Philisete la scene du Sans [..?..] , avec votre frere / & M. Chapuis.
Jouez avec votre frere et votre soeur / la premiere scene du Medecin malgré lui. 11 Quelques /
scenes de l’ecole des maris 12 &c. Puis les scene [sic] du / pere & du fils du Menteur. Le [sic] fin
prend, le coup part / et l’autre scene ou le pere demande à son fils s’il / est gentilhomme. Jouez la
superbe scene de Sertorius / et de Pompée. 13 Rome n’est plus dans Rome &c.
J’avois commencé un petit roman intitulé Henriette et Richard. 14 Leur éducation etoit racontée. On
n’avoit
//
pas voulu qu’ils allassent à la comedie. Une seule [doorgehaald: fois] / fois leur institeur [sic] leur
avoit montré un spectacle / mais ils jouoient souvent entr’eux & avec [doorgehaald: leur Mam] la
Mere de Richard & l’Abbé x x. Seulement comme / ils n’avoient point de spectateurs & c’est ainsi
que / l’abbé l’avoit voulu, car il n’avoit garde de faire / de cet amusement un excercice de vanité,
ils ne se / tournoient pas vers un parterre et se regardoient les / uns les autres, ce qui est mille
fois plus naturel. On / s’est accoutumé à cette sottise de voir Orosmane & Zaïre 15 / se parler non
comme ils auroient faits s’ils avoient / été tête à tête mais placés à côté l’un de l’autre sur / la
même ligne ou a peu près, on s’y est accoutumé / & il l’a bien falu [sic], mais Henriette, Richard,
Genevieve / & l’abbé jouoient uniquement pour eux se regardoient / & n’étoient regardés les uns
que par les autres. C’est ce que je voudrois que fissent tous les / jeunes gens en pareil cas &
l’assurance l’aplomb, / la prononciation exacte & intelligente la grace de l’attitude & du geste les suivroient
partout / où ils seroient non en scene mais en societé.
Je vous prie mon cher neveu de faire lire / cette lettre à votre frere. La lettre que je lui ai écrite /
ce matin n’est pas fort aimable. Il ne me parloit pas de / vos comedies mais bien de votre chasse,
je ne sai / pourquoi je vous ai adressé de préférence mes folies sur / ce sujet. A lui dont
[doorhaling van enkele woorden] l’ecriture / est formée & le style bien près de l’être je lui adresse
toujours / des exhortations sur les langues, le style, le perfectionnement de / l’esprit, je puis le
lasser mais c’est par zele. Il devroit tous les / jours de sa vie lire du latin ecrire du françois. Quant
à vous qui me / paroissez avoir une vocation plus determinée & à laquelle vous êtes
[in de marge van de laatste pagina dwars bijgeschreven:] fort attaché, il n’y a rien à vou / dire si
non continuez avec courage, / étudiez les sciences exactes mathematiques / algebre astronomie.
Cela vous convient mieux que / le droit naturel. A mon / avis tout le monde / sait le droit naturel /
et il est aussi / peu besoin de / l’etudier que / les droits / de l’homme.
9 Le Misanthrope door Molière
10 Alcestis door Euripides?
11 Komedie van Molière.
12 Theaterstuk van Molière
13 Tragedie van Corneille.
14 Zie Oeuvres complètes VIII p. 664 e.v.
15 Verwijst naar tragedie ‘Zaïre’ van Voltaire.

Vertaling
vertaald uit het Frans – onvertaalde gedeelten zijn cursief gesteld
[Brief 2]
25 november [1798 16 ]
Wij verschillen nogal van mening over de brief die ik zojuist van u ontvang, mijn waarde neef. U
bent er ontevreden over en ik buitengewoon tevreden. Het spijt me van die twintig beginnetjes, die
zou ik allemaal willen hebben in de staat waarin zij zijn, of liever: waren. Voor het overige vind ik
het niet slecht of raar dat u en uw broer 17 niet weten wat mij te schrijven, maar de middelen die
jullie daarvoor bedacht hebben vind ik niet erg weldoordacht. Uw broer wil dat ik twee brieven
schrijf tegen hij een. Dat kan natuurlijk niet. 18 Jullie willen dat ik jullie vragen stel; niet zou zo
gemakkelijk zijn maar dat leidt alleen maar tot nogal dorre antwoorden die noch jullie noch mij
zouden interesseren. Een brief schrijven moet gaan zoals het gaat, een beetje met horten en
stoten die u opschrijft of niet geheel naar uw stemming van het moment. Zolang ik nog een beetje
gezondheid en kracht heb, zal het me een genoegen zijn om te antwoorden.
U jaagt – dat is heel goed. men heeft altijd gejaagd. De inwoners van sommige landen leven bijna
uitsluitend van de jacht. Maar die hazen, zo beweeglijk, die snelle en vrolijke vogels die u zojuist
nog hebt zien lopen en vliegen, vindt u niet dat die een trieste aanblik geven wanneer ze
verfomfaaid in een wildtas zitten, met gesloten ogen, hangende koppen, de poten ingetrokken en
star? Ik geloof dat als ik op m’n eentje leefde, ik nooit vlees of bouillon zou eten. Nu al eet ik er
heel weinig van. Men drijft de spot met mij vooral wanneer men mij vis ziet eten en men vindt mij
dan inconsequent en zwak. Ik onthoud mij van een veroordeling, schrijf niets voor aan anderen,
maar als ik een kip of een duif zou eten zou ik denken dat ik mijn naaste zou opeten. Als u de spot
met mij drijft, dan is dat net goed. Als u mijn gevoelen afkeurt, spreek, ik zal u aanhoren.
In de kwestie van de Doggersbank 19 hebben de heren Bentinck, 20 Dedel 21 en anderen staaltjes van
betekenis verricht: de soldaten, de matrozen, iedereen heeft zich goed gehouden, maar de
schepen waren grotendeels oud en slecht en anderen waren slecht gebouwd. Ik hoor al jaren
vertellen dat onze marine er slecht voor staat en in de scheepsbouw liopen we achter op de
Engelsen. Eén van uw ooms, mijn broer, zei het al in wanhoop. Men heeft altijd aan het
stadhouderlijk hof verweten dat het de landstrijdkrachten, waarvan de officieren door de
stadhouder benoemd werden, bevoordeelde ten koste van de zeestrijdkrachten. Als de provincies
nieuwe schepen en verhoging van de gage van zeelieden voorstelden, kwam de stadhouder met
voorstellen om nieuwe regimenten te lichten en vice versa, zodat ze elkaar wederzijds dwarszaten,
zelf ben ik altijd erg voor de marine geweest 1º omdat die beter overeenstemt met het talent van
mijn landgenoten, 2º omdat ik niet wilde dat we zo ver bij onze brutale buren de Engelsen zouden
achterblijven, 3º omdat het me ergerde dat ik de invloed van het hof en de bezoldiging van zijn
knechten zo zag toenemen, 4º omdat we door onze rivieren, sluizen en inundaties wel zo
beschermd waren tegen een overval en ik geloofde dat het onmogelijk was om een leger te betalen
dat sterk genoeg zou zijn om aanhoudende aanvallen van hetzij de Fransen hetzij de Pruisen te
weerstaan. Een goede vloot die onze vijanden vrees zou inboezemen en ons de achting van onze
bondgenoten zou opleveren, dat is wat ik buitengewoon wenselijk vond. De tijden zijn zo
veranderd dat men niet meer weet wat te wensen of wat te vrezen.
U maakt uittreksels. Voelt u zich daar goed bij? In mijn jeugd had ik er een hekel aan en ik heb het
opgegeven. Ik had een tamelijk goed geheugen waarin de feiten gegrift raken dankzij details die je
niet kunt opschrijven. Maar als ik mijn leesstof had neergelegd in de dorre archieven die uittreksels
heten, dacht ik er niet meer aan, veragt ik de belangrijkste feiten met de details die ik moest
overslaan, en dan bleven er ellendige schrijfsels over, onverdraaglijk om te lezen, een prooi voor
de wormen en de ratten. Maar dat is slechts een verhaal en allerminst een verwijt of een
aanbeveling. Niet alle hoofden zijn op dezelfde manier georganiseerd, wat de een vergeet kan een
ander weer makkelijk onthouden.
Jullie spelen kleine komedies en wordt slechts gehinderd doordat er maar weinig voorhanden zijn
die leuk en kort zijn. Maar waarom nemen jullie niet eenvoudige scenes uit komedies en tragedies,
leert die goed om jullie zo te vervolmaken in de voordracht en het spelen? Speel met uw broer de
16
Voor de bepaling van het jaartal zie noot 11.
17
Willem René van Tuyll van Serooskerken (1781-1852), oudste broer van Carel Lodewijk
18
Vergelijk de brief van Belle van Zuylen aan die broer van 24 november 1798 in Jean-Daniel Candaux e.a.
Isabelle de Charrière, Belle de Zuylen, Oeuvres complètes, Van Oorschot/Amsterdam 1979-1984, V nr.
1967.
19
Slag bij de Doggersbank 5 augustus 1781 tussen een Britse en Nederlandse vloot.
20
Wolter Jan Gerrit Bentinck (1745-1781), gezagvoerder van de ‘Batavier’ in de slag bij de Doggersbank,
overleed aan zijn daarbij opgelopen verwondingen.
21
Salomon Dedel de jongere (1736-1800), gezagvoerder van de ‘Holland’ in de slag bij de Doggersbank.

eerste scene van de Mensenhater 22 en vervolgens die van Alcestis 23 , van Orontes door Philiesetes
de scene van Zonder […] , met uw broer en meneer Chapuis. Speel met uw broer en zuster de eerste scene
van Dokter tegen wil en dank, 24 enkele scenes van School der echtgenoten 25 enz. Verder de scenes
van de vader en de zoon uit de Leugenaar Het einde begint, het schot gaat af en de andere scene
waarin de vader aan de zoon vraagt of hij een edelman is. Speel de schitterende scene van
Sertorius en Pompejus 26 Rome is niet meer in Rome enz.
Ik ben ooit begonnen aan een kleine roman getiteld Henriette en Richard. Die ging over hun
opvoeding. Men wilde niet dat ze naar de komedie gingen. Eén maal had hun onderwijzer hun een
toneelstuk laten zien maar ze speelden vaak samen en met de moeder van Richard en de abt xx.
Alleen hadden ze geen toeschouwers en dat was precies wat de abt wilde, want hij wilde
voorkomen dat dat vermaak een oefening in ijdelheid zou worden, ze wendden zich dus niet naar
een zaal maar keken naar elkaar, wat duizend keer natuurlijker is. We zijn eraan gewend geraakt
om Orosman en Zaïre 27 met elkaar te zien praten niet zoals ze gedaan zouden hebben als ze
samen geweest waren maar naast elkaar op dezelfde lijn of bijna, we zijn eraan gewend geraakt en
dat moest ook wel, maar Henriette, Richard, Genevieve en de abt speelden enkel voor hunzelf, zij
keken naar elkaar en werden allen door elkaar bekeken. Dat is wat ik graag zou willen dat alle
jongeren in die omstandigheden zouden doen en de zekerheid, het aplomb, de juiste en
begrijpende uitspraak en de gratie van houding en beweging zou hen overal vergezellen waar ze
terechtkomen niet op het toneel maar in de samenleving.
Ik verzoek je, mijn waarde neef, deze brief te laten lezen aan uw broer. De brief die ik hem deze
ochtend geschreven heb is niet erg vriendelijk. Hij vertelde niet van jullie komedies maar wel over
jullie jacht, ik weet niet waarom ik nou juist aan u mijn dwaasheden over dat onderwerp heb
gericht. Aan hem, wiens handschrift al is gevormd en de stijl ook bijna, richt ik vaak
aanmoedigingen over de talen, de stijl, de vervolmaking van de geest, ik verveel hem misschien
maar dat is dan uit ijver. Hij zou alle dagen van zijn leven Latijn moeten lezen en Frans moeten
schrijven. Aan u, die mij een veel duidelijker roeping lijkt te hebben waaraan u ook zeer [het
vervolg dwars in marge bijgeschreven] gehecht bent, hoef ik eigenlijk niets te zeggen tenzij: ga
moedig voorwaarts, bestudeer de exacte wetenschappen, wiskunde, algebra, astronomie. Dat past
beter bij u dan het natuurrecht. Volgens mij kent iedereen het natuurrecht en is het even onnodig
om dat te bestuderen als de rechten van de mens.
22 Le Misanthrope door Molière
23 Alcestis door Euripides?
24 Komedie van Molière.
25 Theaterstuk van Molière
26 Tragedie van Corneille.
27 Verwijst naar tragedie ‘Zaïre’ van Voltaire.