De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

doen (De Volkskrant, 2-3-1994). Merk op
dat we hier verlaten van God en gebod op
moeten vatten als gelijkwaardig aan verlaten
van God en verlaten van gebod. Het
predikaat verlaten geeft hier de zin zijn
negatieve lading. We zien dus dat de drie
varianten P noch Q, niet P of Q, en niet P
en niet Q alle drie vertegenwoordigd zijn
bij dit idioom.
248. goed bij zijn/het hoofd: in goede
mentale staat. Predikatief NPU, behorend
tot een groepje van uitdrukkingen van de
vorm goed X die allemaal negatief-polair
zijn en gebruikt worden om aan te duiden
dat iemand gek is. Als varianten komen
voor wel bij zijn hoofd, goed bij zijn verstand.
Komt vooral voor met negatie en in
vraagzinnen. Ik vroeg of hij wel helemaal
goed bij zijn hoofd was (De Volkskrant, 23
november 1993). Ben je wel helemaal
goed bij je hoofd, Lisa? (Theo van Gogh,
Mijn favoriete graftak (en ander onheil),
66). Een Engelse variant is right in the
head, vgl. there was a woman called
Sweeting at the cottage who kept pigs and
had a niece who wasn’t quite right in the
head (Dorothy L. Sayers, Busman’s
honeymoon, 45).
249. met goed fatsoen: op een goede of
fatsoenlijke manier. In combinatie met
kunnen fungeert deze uitdrukking als een
negatief-polaire uitdrukking. Daarbij kan
met goed fatsoen zowel links als rechts van
het negatie-element staan. [H]ij kon met
goed fatsoen niet protesteren (Maj Sjöwall
en Per Wahlöö, De man die even wilde
afrekenen, 74). Je kon hier niet meer met
goed fatsoen gasten ontvangen (UT-
Nieuws, 20-5-1998).
250. goed snik: in goede mentale staat.
Zie ook goed bij zijn hoofd, goed wijs.
Op 57 voorkomens in mijn bestand zijn er
52 combinaties met niet, 4 staan in vraagzinnen
en een voorkomen was een
combinatie met nooit. Mens, je bent niet
goed snik (Theun de Vries, De tegels van
47
de haard). Ben je wel goed snik? (Willem
Wilmink, Moord in het moeras, 17). Ik
ben benieuwd of je wel goed snik ben!
(Willem van Iependaal, Polletje Piekhaar,
70). Een niet meer in omloop zijnde
oudere variant van deze uitdrukking is
recht snik. Ook snik zonder voorafgaand
goed komt een enkele maal voor, meestal
in combinatie met een bijwoord als
helemaal.
251. goed wijs: in goede mentale staat.
"Ze zijn niet goed wijs," merkte Gerben
nuchter op. (H. de Roos, De schippers van
de Kameleon, 57). Bent u eigenlijk wel
goed wijs? (De Volkskrant, 7-12-1994).
Het antoniem goed gek is positief-polair
(zie Hoeksema & Klein 1996), cf. *Ze zijn
niet goed gek.
252. goed worden van iets: iets goed
kunnen verdragen. Daar wordt het tweetal
niet goed van (Nieuwsblad van het
Noorden, 2-1-1996). Ik word daar
compleet niet goed van. Komt alleen voor
in combinatie met negatie. Bovendien
dient hier te worden opgemerkt dat de
negatie geen gewone zinsnegatie is, maar
constituent-negatie. Vandaar dat het
bijwoord compleet in bovenstaand
voorbeeld vooraf kan gaan aan niet, en
vandaar ook dat bij topicalisatie niet mee
naar voren verhuist: Niet goed word ik
daarvan, weet je. *Goed word ik daar niet
van, weet je. Uiteraard is de laatste,
gesterde zin niet ongrammaticaal, maar hij
mist wel de idiomatische lezing die
kenmerkend is voor Ik word daar niet
goed van. Omdat constituent-negatie
verplicht is in dit idioom is iedere vorm
van lange-afstandstriggering ook uitgesloten,
cf. *Ik geloof niet dat ik daar goed
van word.
253. een goed woord over hebben voor:
mhu. Aan de volgende voorbeelden valt
goed te zien dat een breed scala aan
triggers mogelijk is. Voor kinderrechter
De Jong heb ik werkelijk niet een goed