De wetgever in balans: over gewichten en ... - Rechtspraak.nl

More documents

Recommendations

Info

Om ons in de zee van nationale 24 en supranationale 25 bepalingen waarin het ne bis in idem-beginsel is verwoord van de juridische verdrinkingsdood te redden, lijkt in de recente Europese rechtspraak te zijn gestreefd naar het formuleren van een duidelijke, in de praktijk hanteerbare maatstaf. Vooral het feitsbegrip is een kluif voor de rechtspraak en bron van uiteenlopende interpretaties. Precies op dat vlak hebben het EHRM in de zaak Zolothukin 26 en het HvJEU in de zaak Van Esbroeck 27 vrij recent duidelijke maatstaven geformuleerd. De in deze zaken geformuleerde criteria leggen sterk de nadruk op het feitelijk gebeuren en nemen afstand van een benadering waarin verschillende mogelijke juridische classificaties van die feiten reden voor een hernieuwde vervolging kunnen zijn. Deze keuze biedt verdachten een maximale bescherming en schuift de belangen van slachtoffer en samenleving die gediend kunnen zijn met ruimte voor vervolging naar de achtergrond. Een vergelijkbare benadering had de Nederlandse Hoge Raad tot de jaren dertig van de vorige eeuw. Dit leidde in een aantal zaken tot zeer onbevredigende resultaten. De lichte overtreding die bepaald handelen opleverde was dan al bestraft, waarna een ernstig misdrijf dat ditzelfde handelen opleverde niet meer vervolgd kon worden. In 1932 heeft de Hoge Raad zijn koers verlegd. 28 Vanaf toen sloeg de Hoge Raad er acht op of kenmerkende aspecten van de beide delicten waarvoor een verdachte werd vervolgd verschilden. In de jaren zestig werd deze benadering door de Hoge Raad genuanceerd. 29 Gelijkheid van wat in de EHRM-rechtspraak de ‘essential elements of the two offences’ zou heten stond vanaf het begin van de jaren zestig in Nederland aan een tweede vervolging in de weg. In 2011 heeft de Hoge Raad in een standaardarrest over deze materie een maatstaf geformuleerd waarin bij de beoordeling of sprake is van hetzelfde feit betekenis toekomt aan (A) het verschil in juridische aard van de tenlastegelegde feiten en (B) het verschil in aard en strekking van de gedragingen en de tijd waarop, de plaats waar en de omstandigheden waaronder zij zijn verricht. 30 In mijn optiek geeft deze maatstaf waarin zowel de feitelijke als de juridische aspecten zijn verwerkt de ruimte die in grensgevallen nodig is om tot een goede afweging van de betrokken belangen te komen. Het hanteerbaar houden van het recht is in de huidige gelaagde rechtsorde ontegenzeggelijk een van de grote uitdagingen voor de nationale en supranationale hoogste gerechten. Maar een mogelijk nog grotere uitdaging is het om er voor te zorgen dat we bij die groeiende ingewikkeldheid van het recht niet het zicht verliezen op waar het uiteindelijk om gaat: het betrachten van rechtvaardigheid. Redelijkheid en rechtvaardigheid zijn fluïde begrippen. In de rechtspraak gaat het vaak om grensgevallen, waarin wat redelijk en rechtvaardig is, zich voor discussie leent. In die gevallen komt het aan op een afweging van de betrokken belangen. Bij het ne bis in idem-beginsel staat daarbij aan de ene kant het zwaarwegende belang van de verdachte bij beteugeling van de vervolgingsmacht van de overheid. 31 De verdachte moet niet voor hetzelfde feit herhaald worden blootgesteld aan de zware 24 Nederland bijvoorbeeld kent in en buiten het Wetboek van Strafrecht vele in het ne bis in idem-beginsel gewortelde bepalingen Art. 68 Sr, art. 313 Sv, Art. 2, lid 2 Art. 74 Sr jo 12(k) Sv Art. 255 Sv jo art. 12(l) Sv, Art. 525 Sv Art. 67o en 69a AWR (una via) AWB 5:43 en 5:44 jo 243, tweede lid, Sv Uitleveringswet art. 9 Daarnaast krijgt het beginsel in Nederland inhoud aan de hand van in de rechtspraak ontwikkelde ongeschreven beginselen van een behoorlijke procesorde (geen vervolging na sepotbeslissing, inhaaldagvaarding, ad info gevoegde feiten). 25 Ik noem art. 4, van het zevende protocol bij het EVRM, art. 14 lid 7 IVBPR en art. 54 SUO, art. 50 Grondrechtenhandvest EU, art. 9 Europees Uitleveringsverdrag en art. 3 lid 2 Kaderbesluit EAB. 26 EHRM 10 februari 2009, NJ 2010, 36 m.nt. Y. Buruma “Article 4 of Protocol 7 must be understood as prohibiting the prosecution or trial of a second ‘offence’ in so far as it arises from identical facts or facts which are substantially the same” 27 HvJEU 9 maart 2006, C-436/04, NJ 2006/488, m.nt. M.R. Mok “Article 54 of the CISA (SUO) must be interpreted as meaning that: the relevant criterion for the purposes of the application of that article of the CISA is identity of the material acts, understood as the existence of a set of facts which are inextricably linked together, irrespective of the legal classification given to them or the legal interest protected”. 28 HR 15 februari 1932, NJ 1932, p. 289, m.nt. Taverne (Oude Kijk in ’t Jatstraat). 29 Dit teneinde de mogelijkheid om telkens met een nieuw juridisch etiket tot vervolging over te gaan te beperken. HR 21 november 1961, NJ 1962/89 m.nt. Röling (Emmense bromfietser). 30 HR 1 februari 2011, NJ 2011/394 m.nt. Buruma. 31 Green v. United States, 355 U.S. 184 (1957). In de rechtspraak van het Amerikaanse Hooggerechtshof over double jeopardy zijn de belangen die bij het ne bis in idem een rol spelen fraai gearticuleerd. Bekend is de passage uit de opinion van voormalig Justice Black 9
elasting die strafvervolging voor hem betekent. Daartegenover kunnen zwaarwegende belangen staan van de samenleving bij vervolging van een gerelateerd feit, of zelfs bij een herhaalde vervolging. “The Judge has to fill the gap between law and life”, zo vatte voormalig Chief Justice Aharon Barak onze taak als rechters eens mooi samen. Dit betekent, dat de rechter in concrete gevallen de betrokken belangen moet wegen en tot een rechtvaardige oplossing moet komen. Rechtsregels behoren het bereiken van die rechtvaardige oplossing te faciliteren en moeten daaraan vooral niet in de weg staan. Wat men redelijk en rechtvaardig vindt verschilt van plaats tot plaats en tijd tot tijd en staat onder invloed de nationale ervaring. “Vérité au deça des Pyrénées, erreur au delà”, zo schreef Blaise Pascal reeds. En tot welk soort aanpak de mensenrechtenpraktijk in een bepaald land op een bepaald moment noopt kan binnen de aan de rechtspraak van het EHRM en het HvJEU onderworpen landen sterk verschillen. In mijn optiek zou de Europese rechtspraak idealiter ruimte moeten laten bestaan voor een nationale vormgeving van de rechtspraak over mensenrechten waarin die nationale ervaring en praktische situatie tot uitdrukking komt. Zoals wij ons als cassatierechter terughoudend moeten opstellen waar het gaat om punten die op het vlak van de feitenrechter liggen, zo zal de Europese rechter zich terughoudend moeten opstellen waar het gaat om zaken die op het vlak van de nationale rechtsorde liggen. “Alle rechters zijn Europese rechters”. Met die slogan laat de subsidiariteitsgedachte zich kort en krachtig onder woorden brengen. Om deze verantwoordelijkheid te kunnen waarmaken is uitstekende kennis vereist van het Europese recht. Dat vergt geïnstitutionaliseerde inspanningen ten aanzien van het vergaren en ontsluiten van die kennis. Op de hoogte zijn van belangrijke uitspraken van het EHRM en het HvJEU is vanzelfsprekend een eerste vereiste. Daarnaast is rechtsvergelijking met andere hoogste nationale gerechten in Europa zinvol. Bijvoorbeeld bij het bepalen van de precieze betekenis voor de nationale rechtsorde van de rechtspraak van het EHRM, kan het uiterst zinvol zijn kennis te nemen van de wijze waarop andere hoogste nationale rechters in Europa die rechtspraak hebben geïnterpreteerd. Datzelfde geldt voor de rechtspraak van het HvJEU en voor de interpretatie van aan het Europese recht ontsproten termen en begrippen. Rechtsvergelijking verdient in dit opzicht structurele aandacht. 6. Bevorderen van kennis van constitutionele verhoudingen in de rechtsstaat Tot slot wil ik een onderwerp belichten dat voor het behoud van gezonde constitutionele verhoudingen in de rechtsstaat heel belangrijk is: het bevorderen van kennis van die verhoudingen bij de burger. “Liberty”, zo schreef de bekende Amerikaanse rechter Learned Hand, “lies in the hearts of men and women; when it dies there, no constitution, no law, no court can save it; no constitution, no law, no court can even do much to help it.” 32 Burgers geven natuurlijk eerder steun aan instituties die ze begrijpen en vertrouwen. Begrijpt het publiek niet goed wat de betekenis is van machtenscheiding en van onafhankelijke rechtspraak, of raakt het vertrouwen daarin beschadigd, dan kan een voedingsbodem ontstaan voor maatregelen die afbreuk doen aan de rechtsstaat. Ongenuanceerde en ongefundeerde kritiek op de rechtspraak maken de geesten rijp voor inperking van de rol van de rechter. Het verzekeren van begrip en steun voor de rechtsstaat vraagt voortdurende inspanning. 33 Niet alleen van de rechter, maar ook van de twee andere staatsmachten. Op hun vertegenwoordigers rust een zware gezamenlijke verantwoordelijkheid. Wil de rechtsstaat zijn levensvatbaarheid behouden, dan moeten zijn betekenis en het enthousiasme daarvoor, van generatie op generatie worden overgedragen. “The underlying idea (…) is that the State with all its resources and power should not be allowed to make repeated attempts to convict an individual for an alleged offence thereby subjecting him to embarrassment, expense and ordeal and compelling him to live in a continuing state of anxiety and insecurity, as well as enhancing the possibility that even though innocent he may be found guilty.” 32 Learned Hand, The Spirit of Liberty, 1944, zie: http://www.digitalhistory.uh.edu/disp_textbook.cfm?smtID=3&psid=1199 33 S. Breyer, Making our democracy work, Afred A. Knopf, New York 2010, p. 217-220. 10
Page 1 and 2: DE VERANDERENDE CONSTITUTIONELE ROL
Page 3 and 4: egeling al naar gelang zij in de na
Page 5 and 6: 3.1. Voorstel Halsema Het voorstel
Page 7 and 8: aan de civiele kamer van de Hoge Ra
Page 9: de aanwezigheid van de verdachte al
Page 13: De Nederlandse rechter is zijn uits

De wetgever in balans: over gewichten en ... - Rechtspraak.nl

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?