De wetgever in balans: over gewichten en ... - Rechtspraak.nl

internationaal recht in de Nederlandse rechtsorde via de rechter. Volgens het voorstel zou de rechter
wetten niet meer mogen toetsen aan mensenrechtenverdragen. 6 Mensenrechten vormen de
ruggengraat van onze beschaving. We moeten ze koesteren en niet proberen erop te beknibbelen. Door
zulke rechten vast te leggen in de grondwet of in een verdrag worden zij van een hogere orde verklaard
en buiten het bereik geplaatst van toevallige tijdelijke politieke meerderheden. Die waarborg wordt
ingekrompen indien de toetsing aan mensenrechtenverdragen enkel aan de wetgever zou zijn
overgelaten. Omdat de Nederlandse rechter wetten niet mag toetsen aan de Grondwet, zou
aanvaarding van het voorstel van Taverne een verzwakking van onze rechtsstaat betekenen.
In reactie op enkele impopulaire beslissingen van het EHRM is in andere landen bij sommige politieke
partijen aldaar de wens ontstaan de invloed van het EHRM te beperken, maar daar bestaat meestal een
vorm van constitutionele toetsing door de rechter, die in Nederland ontbreekt. Politieke
besluitvorming kan ertoe leiden dat belangen van een minderheid ondergeschikt worden gemaakt aan
het belang van de meerderheid. Als daarbij fundamentele rechten in het geding zijn, is de rechter er om
die te beschermen. Taverne gaat eraan voorbij dat niet per definitie alle op democratische wijze tot
stand gekomen wetten rechtvaardig zijn. Overigens heeft de wetgever helemaal geen last van de rechter
als hij zorgvuldig toetst aan grondrechten. Een systeem van checks and balances is echter noodzakelijk
en vormt een wezenlijk onderdeel van de rechtsstaat.
Hopelijk realiseert de initiatiefnemer zich dat zijn voorstel gemakkelijk tot gevolg kan hebben dat men
eerder naar het EHRM gaat en dus de Nederlandse institutie (de rechterlijke macht) buiten spel staat.
Het lijkt het me goed hier de woorden van Tjeenk Willink in het jaarverslag 2010 van de Raad van State
in herinnering te roepen. De toenmalig vice-president van de Raad van State constateerde een
verschuiving van machtsevenwichten. Onder het kopje ‘de rechter als enig overgebleven tegenwicht’
schreef hij:
‘De verknoping van wetgever en bestuur, van bestuur en politieke controle die (..) is ontstaan,
doorbreekt het evenwicht binnen de Trias Politica’ en: ‘De rechter is echter een essentieel
onderdeel in het machtsevenwicht in een democratische rechtsstaat. Hogere drempels in de
toegang tot de rechter leiden niet tot het herstel van het verbreken evenwicht binnen de Trias
Politica. Integendeel. Als beroep op de rechter ernstig wordt belemmerd worden gebreken in
het bestuur die door onvoldoende politieke controle onopgemerkt blijven, in het geheel niet
meer gecorrigeerd.’
4. Versterking van de rechtsvormende taak van de rechter: 80a RO en prejudiciële vragen
De verhoudingen in de trias politica zijn in de loop der jaren niet alleen veranderd tussen wetgever en
bestuur onderling, maar ook tussen hen en de rechter. Onder meer de toetsing aan
(mensenrechten)verdragen en aan beginselen van een behoorlijke procesorde en het gebruik van
zogenaamde open normen door de wetgever hebben de positie van de rechterlijke macht ten opzichte
van de wetgever en het bestuur versterkt. De noodzaak van rechterlijke rechtsvorming wordt breed
erkend en vanuit verschillende gezaghebbende kringen wordt zelfs een sterkere normstellende en
rechtsvormende rol van de Hoge Raad bepleit. 7 De Hoge Raad is in het algemeen steeds terughoudend
omgegaan met zijn rechtsvormende rol. Hij probeert te voorkomen op de stoel van de wetgever plaats
te nemen. Nederland kent een rechterlijke traditie van ‘judicial restraint’. De rechter is er niet om de
grote lijnen van de inrichting van staat (en samenleving) te bepalen.
Uitvloeisel van de beoogde versterking van de normstellende rol van de Hoge Raad zijn de per 1 juli
2012 in werking getreden wetten waarbij art. 80a RO en de mogelijkheid prejudiciële vragen te stellen
6 Aanhangig bij de Tweede Kamer onder nr. 33 359 (R 1986).
7 Zie bijv. de toekomstvisies in het WRR-rapport, De toekomst van de nationale rechtsstaat, uit 2002 en het rapport
van het Ministerie van Justitie onder de titel Rechtspraak 2015.
5