meinummer - Remonstrantse Broederschap
meinummer - Remonstrantse Broederschap
meinummer - Remonstrantse Broederschap
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
emonstrants maandblad jaargang 24 nr. 5 mei 2013<br />
Geluk<br />
Ongrijpbaar object van ons verlangen
van de redactie<br />
Geluk<br />
Wat is geluk? En, interessanter nog: hoe word je gelukkig?<br />
Dat is het onderwerp van deze AdRem. Anniek<br />
Lenselink neemt ons mee door de bijbel. Ze stelt een<br />
aantal bijbelse geluksvogels aan ons voor en onderzoekt<br />
hoe geluk en geloof samenhangen. Weer een heel andere<br />
benadering geeft Serra Schouwstra, apotheker, die ons<br />
uitlegt hoe een verstoring in de serotonine-, dopamine-<br />
en noradrenaline-huishouding kan leiden tot ernstig geluksverlies<br />
en hoe medicijnen daar soms wat aan kunnen<br />
doen. Koen Holtzapffel haalt in zijn artikel over geluk de<br />
populaire schrijver Marcel Möring aan: ‘Er is geen geluk.<br />
Er is alleen maar leed.’ Een krachtige stellingname die<br />
niet door iedereen gedeeld wordt! In een tweede artikel<br />
verdiept Holtzapffel zich in een remonstrantse publicatie<br />
over het thema, Ongrijpbaar? Geloof en geluk in fragmenten,<br />
en met name in het artikel daarin van toenmalig<br />
Seminarie-hoogleraar E.J. Kuiper. Vanessa van Koppen<br />
beveelt het geluksonderwijs van Aristoteles aan. Door het<br />
blad heen zet de redactie wat feiten over het thema op een<br />
in dit nummer onder meer:<br />
3 Geluk bij lezers<br />
3 Nieuws<br />
4 Volmaakt gelukkig worden we nooit<br />
6 Geluk uit een pil<br />
8 Geluk in fragmenten<br />
10 Het nieuwe liedboek is klaar!<br />
11 Miniatuur<br />
rijtje. Op televisie is het zoeken naar geluk een geliefd<br />
onderwerp van allerlei series, waarvan de meest uitgesproken<br />
variant het geliefde ‘Boer zoekt vrouw’ is. Michel<br />
Peters recenseert ‘Echte boer zoekt dito vrouw’ van Eva<br />
Anne le Coultre.<br />
Behalve over geluk, kunt u in de maand van de kroning<br />
ook iets lezen over het koningshuis. Tjaard Barnard<br />
neemt u mee naar de remonstrantse zegenbeden bij<br />
de inhuldiging van Wilhelmina. Eveneens verband<br />
houdend met de actualiteit: Henk van Waveren vertelt<br />
over de achter gronden van het nieuwe Liedboek, dat na<br />
jarenlange voorbereiding binnenkort, de 25 e mei, het<br />
licht ziet. •<br />
Bert Dicou<br />
Hoofdredacteur AdRem<br />
Het juninummer van AdRem verschijnt op 7 juni 2013<br />
12 Remonstranten en Oranje<br />
14 Op zoek naar geluk in de bijbel<br />
17 Geluk volgens Aristoteles<br />
18 Geluk in feiten<br />
19 Het jaar in kleur<br />
19 ’t Rentmeestertje<br />
20 Het gezicht<br />
colofon Redactie: Bert Dicou (hoofdredacteur), Joan van Esveld, Vanessa van Koppen-Enters, Michel Peters (eindredacteur) en Carolien Sieverink. Redactieadres: AdRem, p/a<br />
Nieuwegracht 27 a, 3512 LC Utrecht, tel. 030 2316970, adrem@remonstranten.org Administratie (adreswijzigingen en andere mutaties): info@ remonstranten.org, of via bovenstaand<br />
redactie adres. ING 4088342 t.n.v. AdRem Utrecht Website: www.remonstranten.org Kosten: gratis voor remonstranten, 30,- euro per jaar voor niet-remonstranten.<br />
Advertentiewerving: Eric Zinger, 06 52003708, ericzinger@kpnmail.nl, tarieven op aanvraag verkrijgbaar. Uitgave: Boekencentrum Uitgevers Ontwerp: Marjorie Specht, www.<br />
ontwerpkantoor.nl Druk: Koninklijke BDU Barneveld ISSN 0925-238X © Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de redactie.
geluk bij lezers<br />
Thomas<br />
Een kind wilden wij graag krijgen en alles zat<br />
mee. Opeens was daar wat bloedverlies. Na een<br />
paar dagen de verloskundige maar eens gebeld<br />
die woest werd en meteen doorverwees naar het<br />
ziekenhuis. Gesmoes bij de echo, overleg, arts<br />
erbij. Jij moet blijven. Het kind is veel te klein.<br />
Dat moeten we verder bekijken.<br />
Daar lag ik dan. Even schakelen: absolute bedrust,<br />
niet écht mijn ding. Zo’n slordige drie maanden<br />
heb ik daar op die kamer gebivakkeerd. Kamergenoten<br />
kwamen en gingen. Binnen een dag kende<br />
je het levensverhaal van de ander. De persoonlijke<br />
drama’s buitelden over elkaar heen. Een gekke<br />
afdeling: iedereen leefde met de hoop op nieuw<br />
leven, maar ik zag het zo vaak anders aflopen.<br />
Op jezelf teruggeworpen word je. Je wil je niet<br />
teveel binden met de volgende kamergenote die<br />
weer zal verdwijnen. Bezoek: zo gewaardeerd en<br />
soms ook zo lastig. Optimistisch doen, terwijl je<br />
diep onzeker bent. Antwoorden wensen en vragen<br />
en nog meer onzekerheid krijgen.<br />
En toen was daar opeens het moment dat ik zelf<br />
‘een project’ werd. Je gaat bevallen leuk hè? Nu<br />
zou ik de kamer verlaten, de ander zou blijven.<br />
Toen het dan na een week eindelijk lukte die<br />
bevalling in gang te zetten ging het vlot. En daar<br />
hoorde ik opeens ‘pak dan, pak je kind’ en er lag<br />
een paarsig ding op mijn lijf te piepen. Ik knipte<br />
de navelstreng door, waar zoveel metingen op<br />
waren gedaan en hoorde zeggen dat alles goed<br />
was. Vader en kind vertrokken naar de couveuseafdeling.<br />
De volgende dag ging ik kijken. Daar<br />
lag hij: een klein gerimpeld mannetje, veel te<br />
ruim in z’n vel, met een zorgelijke frons. Toen<br />
pas stroomden de emoties binnen. ‘Het lijkt wel<br />
of hij rood haar heeft’ zegt de verpleegster achter<br />
mij voorzichtig. ‘Daar kan je inderdaad niet omheen,’<br />
lach ik.<br />
Liesbeth Orthel<br />
nieuws<br />
Ds Joost Röselaers<br />
gaat de samenwerkingsgemeente Amsterdam Vrijburg<br />
verlaten. Per september 2013 is hij beroepen als predi -<br />
kant in Austin Friars, de Nederlandse oecumenisch-<br />
protestantse kerk in Londen.<br />
Algemene Vergadering<br />
vindt plaats op 1 juni in de Geertekerk in Utrecht. Leden<br />
en vrienden kunnen als toehoorder bij deze vergadering<br />
aanwezig zijn. Opgave: info@remonstranten.org.<br />
geef in het voorjaar<br />
een proefabonnement<br />
cadeau!<br />
Proefabonnement: drie nummers gratis!<br />
AdRem verschijnt maandelijks.<br />
Een abonnement kost slechts 30 euro per jaar!<br />
remonstrants maandblad jaargang 23 nr. 10 november 2012<br />
info@remonstranten.org / 030 23 16 970<br />
www.remonstranten.org<br />
remonstrants maandblad jaargang 24 nr. 1 januari 2013<br />
Aan den Leezer,<br />
Vaarwel!<br />
Brieven<br />
Verloren cultuurgoed<br />
remonstrants maandblad jaargang 24 nr. 4 april 2013<br />
Recht of krom?<br />
Morele dilemma’s in de rechtspraak<br />
De ziel<br />
Leeft de mens voort<br />
of wordt hij opgegeten<br />
door de wormen?<br />
remonstrants maandblad jaargang 24 nr. 1 januari 2013<br />
remonstrants maandblad jaargang 23 nr. 9 oktober 2012<br />
Herfsttij<br />
Over mooie herinneringen, onverwoestbare<br />
idealen en de voltooiing van het leven<br />
Het Remonstrants Seminarium,<br />
gevestigd aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, zoekt een<br />
Recht of krom?<br />
Morele dilemma’s in de rechtspraak<br />
wetenschappelijk coördinator (0,3 fte)<br />
Een nieuw begin<br />
remonstrants maandblad jaargang 24 nr. 3 maart 2013<br />
Nadere informatie: www.remonstranten.org bij ‘studeren en werken bij de remonstranten/vacatures’<br />
jaargang 24 nr. 5 mei 2013 3<br />
Pasen<br />
2013
thema geluk<br />
PUBLIEKSfILoSofEN OVeR gelUK<br />
Volmaakt gelukkig<br />
worden we nooit...<br />
In zijn essay lijdenslust noemt schrijver Marcel Möring geluk een misverstand: er is geen geluk. er is alleen<br />
maar leed. geluk is leed dat kortstondig wordt vergeten ten behoeve van de eigen, even kortstondige,<br />
zielenrust. Nu schreef Möring zijn geschrift ter gelegenheid van de Maand van de Filosofie in 2006.<br />
Beschouwen filosofen geluk inderdaad als een misverstand? een korte rondgang langs een paar eigentijdse<br />
publieksfilosofen. Filosofen die op toegankelijke wijze schrijven voor een groot publiek, ook over geluk.<br />
Het doordachte geluk In zijn recente boek Leven<br />
is een kunst (2012), noemt wijs gerig ethicus Paul van<br />
Tongeren geluk niet alleen een ervaring, maar ook een<br />
spanningsvol begrip. Misschien wel daarom is het nooit<br />
volledig te realiseren. Identificatie van geluk en plezier<br />
wijst Van Tongeren af. Geluk is altijd plezierig, maar<br />
niet elk plezier mag geluk heten. Na het nodige wikken<br />
en wegen omschrijft hij geluk als: het genieten van een<br />
optimaal ontwikkeld gevoelsleven en tevens een wijze<br />
van handelen en leven die je verbondenheid met anderen<br />
optimaal realiseert. Geleid door persoonlijk gekoesterde<br />
waarden. Het moge duidelijk zijn dat geluk op deze wijze<br />
een breed gebied beslaat. Alleen van een leven als geheel<br />
kan gezegd worden dat het gelukkig is, niet van een<br />
enkel moment. Het is een ideaal dat niet gemakkelijk te<br />
bereiken valt. Kortom, geluk ligt niet voor het oprapen<br />
en je moet een beetje... geluk hebben om je deel ervan te<br />
verkrijgen. Helemaal in eigen hand heb je het nooit.<br />
Het duurzame geluk Fraai zult u misschien denken,<br />
dat doordachte geluk van Van Tongeren, maar veel te<br />
hoog gegrepen voor mij. Ik ben al blij met af en toe een<br />
klein geluksmoment als ik ’s morgens in de lentezon een<br />
eerste kopje koffie drink. Wellicht dat u zich dan beter<br />
thuis voelt bij de Franse filosoof Frédéric Lenoir, bijvoorbeeld<br />
in zijn Handleiding voor een evenwichtige geest en een<br />
kalm gemoed (2012). Volgens Lenoir is geluk een moment<br />
van kalme zekerheid dat alles een betekenis heeft, dat de<br />
dingen goed zijn zoals ze zijn. En als we dat moment van<br />
kalme zekerheid ervaren, dan willen we dat natuurlijk<br />
zo lang mogelijk koesteren. Met het grote geluk, met<br />
extatische piekmomenten van intense geluksbeleving<br />
lukt dat sowieso niet. Nee, de enige kans op blijvend, op<br />
duurzaam geluk bestaat in het koesteren van de bewust<br />
beleefde kleine geluksmomenten die het leven de moeite<br />
waard maken. Maar dan moeten we wel afleren om steeds<br />
te verlangen naar anders en meer. Kerkvader Augustinus<br />
zei het lang geleden al heel mooi: ‘geluk is blijven ver-<br />
4 adrem remonstrants maandblad<br />
langen naar wat je al hebt’. En dat nu is maar lastig. Alle<br />
reclames voeden immers ons verlangen naar anders en<br />
meer. Pas na de aankoop van het nieuwste mobieltje of<br />
het nieuwste automerk, ja pas dan zullen we echt gelukkig<br />
zijn. Maar, we wisten het diep van binnen ook wel,<br />
met geld kopen we niet meer dan instant-geluk. Een van<br />
de sleutels tot duurzaam geluk is de ontdekking dat het<br />
ware geluk alles te maken heeft met een staat van zijn, en<br />
niet met een opeenstapeling van bezit. Lenoir benadrukt<br />
het keer op keer: mensen kunnen pas gelukkig zijn en<br />
in harmonie met elkaar leven, als zij het ideaal van het<br />
‘hebben’ niet langer centraal stellen maar zich eindelijk<br />
eens laten leiden door het ideaal van het ‘zijn’. Zichzelf<br />
leren kennen en beheersen, anderen leren liefhebben en<br />
de wereld respecteren. Zo gaat het Lenoir dus niet zozeer<br />
om klein als wel om duurzaam geluk. Leer kleine geluksmomenten<br />
koesteren. Blijf verlangen naar wat je al hebt.<br />
Durf los te laten wat o zo belangrijk voor je lijkt, maar het<br />
niet is. En... durf je geluk te delen. Want wie geluk deelt<br />
vermenigvuldigt het.<br />
De illusie van geluk Een interessant tegengeluid horen<br />
we bij Alain de Botton. In zijn veelgelezen ‘heidense<br />
gebruikersgids’ Religie voor atheïsten stelt hij dat de seculiere<br />
samenleving nog veel van religies kan leren, bijvoorbeeld<br />
als het gaat om zaken als gemeenschapszin, ethiek<br />
en onderwijs. Maar óók als het gaat om pessimisme. De<br />
Botton bedoelt daarmee het volgende. Er is een lange rij<br />
van (christelijke) pessimistische denkers, die benadrukken<br />
dat de mens in een nogal zondige, om niet te zeggen<br />
erbarmelijke toestand verkeert. Zoals Marcel Möring ook<br />
al schreef: geluk is een illusie. Er gaapt een enorme kloof<br />
tussen onze grootse ambities en aspiraties en de bittere<br />
werkelijkheid. Dat moet wel tot teleurstellingen leiden.<br />
Toch volhardt de moderne wereld met een zekere hardnekkigheid<br />
in de waan dat geluk géén illusie is. De grote<br />
technologische ontwikkelingen zullen ons binnen afzienbare<br />
tijd vrijwaren van gefrustreerde ambities, ongeluk
en dood. Geluk is wel degelijk maakbaar en grijpbaar.<br />
Binnenkort zal het paradijselijk geluk definitief heersen<br />
op aard. Religie nu vormt op dergelijke wishfull thinking<br />
een heilzame correctie. Want religie leert ons, althans<br />
volgens De Botton, dat er wel een paradijselijke wereld<br />
bestaat, maar niet in dit aardse tranendal. Hier beneden<br />
is het niet! En zo kan een ‘neoreligieuze pessimistische<br />
filosofie’ ons behoeden voor de gedachte dat het op<br />
aarde ooit volmaakt zal zijn en dat het geluk er voor het<br />
oprapen ligt. We moeten opnieuw leren accepteren dat<br />
het bestaan per definitie frustrerend is, dat we omringd<br />
worden door soms afgrijselijke omstandigheden en dat<br />
we ook over een eeuw de dood nog steeds niet onschadelijk<br />
hebben gemaakt. Kortom: ‘Religies zijn zo wijs<br />
te benadrukken dat we onvolkomen wezens zijn: niet<br />
in staat tot bestendig geluk, geplaagd door kwellende<br />
seksuele verlangens, geobsedeerd door status, vatbaar<br />
voor afschuwelijke ongelukken en langzaam maar zeker<br />
stervend.’ Ik besef het, De Bottons boodschap zal u niet<br />
direct gelukkiger maken. Maar het paradoxale is: wie<br />
deze vreselijke waarheid onder ogen durft te zien wordt<br />
er toch iets minder ongelukkig van. Want het ligt dus<br />
kennelijk niet alleen aan onszelf wanneer we het grote<br />
geluk niet grijpen. Het hoort tot het wezen van de mens<br />
om nooit helemaal gelukkig te zijn. En niet alleen wijzelf<br />
moeten met die bitter-zoete waarheid leren leven, al onze<br />
soortgenoten moeten dat eveneens, vroeger en nu. Het is<br />
even slikken, ik geef het toe, maar uiteindelijk biedt deze<br />
ontnuchterende waarheid ook troost. Volmaakt gelukkig<br />
worden we nooit, maar voor de meeste mensen, zeker in<br />
een land als Nederland, is daar best mee te leven…<br />
Ten slotte Heeft deze kleine rondgang langs eigentijdse<br />
publieksfilosofen uw inzicht in het geluk inmiddels<br />
verdiept, of duizelt het u? Laat ik maar eindigen met de<br />
eenvoud van Lenoir aan het eind van zijn Handleiding.<br />
Is daarmee het bovenstaande eigenlijk niet wonderwel<br />
samengevat? Geluk is breekbaar, definitief bereikt wordt<br />
het nooit. Een kleinigheid, en de geluksbalans is al weer<br />
verstoord. Zelfs, of misschien wel juist op het moment<br />
dat we denken volmaakt gelukkig te zijn. En juist daarom,<br />
hij is tenslotte filosoof, beveelt Lenoir wijsheid aan. ‘Wijsheid<br />
helpt ons om volop van gelukkige momenten te genieten<br />
en op ongelukkige momenten niet te wanhopen.’<br />
Maar klinkt ons dat eigenlijk niet heel vertrouwd in de<br />
oren? En inderdaad, in Psalm 90 lezen we al: ‘Leer ons zo<br />
onze dagen te tellen / dat wijsheid ons hart vervult.’ •<br />
Koen Holtzapffel<br />
Remonstrants predikant in gemeente Rotterdam<br />
foto: Thomas Schlijper / HH<br />
PAS NA DE AANKooP VAN HEt NIEUwStE AUtoMERK,<br />
PAs DAN zUlleN We ecHT gelUKKIg zIJN...<br />
jaargang 24 nr. 5 mei 2013 5
thema geluk<br />
uit een pil<br />
Bij het afluisteren van mijn antwoordapparaat kreeg ik de vraag gesteld om voor AdRem een stukje te schrijven<br />
over de remonstranten en de pil. er schoten mij twee reacties te binnen. eén: wat heeft de pil te maken met een<br />
remonstrantse geloofsbelevenis ? en twee: de discussie over de pil is toch al een generatie geleden gevoerd? De<br />
tweede reactie heeft duidelijk te maken met mijn leeftijd, jongeren zullen niet automatisch aan de anticonceptiepil<br />
denken bij de aanduiding ‘de pil’. Nadere informatie via e-mail en telefoon maakte duidelijk dat het thema van<br />
de betreffende AdRem geluk was, en dat met de pil geduid werd op antidepressiva (en zo). Met een dochter die<br />
nog werkzaam is als apotheker en die zich het laatste jaar behoorlijk verdiept heeft in de werking en toepassing<br />
van deze medicijnen, durfde ik het aan om iets te schrijven.<br />
Als apotheker krijg je tegenwoordig een rationele wetenschappelijke<br />
opleiding. Geloven dat iets werkt is er niet<br />
bij, homeopathie is niet bewezen en wordt als onzin opzij<br />
gezet. Bedenk dat fytotherapie (kruidengeneeskunde)<br />
geen homeopathie is, nog steeds worden vele stoffen<br />
uit de natuur gehaald bij de bereiding van medicijnen.<br />
Van oudsher werden geneeskrachtige stoffen in onze<br />
maatschappij in de natuur gevonden en eeuwenlang<br />
overgeleverd door kruidenvrouwen, monniken en heelmeesters.<br />
Waarom en hoe ze werkten was niet bekend<br />
en er kwam veel hocus pocus en bijgeloof bij kijken. Pas<br />
toen in het Westen meer bekend werd over de fysiologie<br />
van de mens en scheikunde zich als wetenschap verder<br />
ontwikkelde, was het mogelijk om er achter te komen wat<br />
er gebeurde als je medicijnen gebruikte. In Utrecht werd<br />
voor het eerst een hoogleraar Farmacologie benoemd bij<br />
de vakgroep Farmacie in 1966 of 1967. Daarna zijn de<br />
ontwikkelingen snel gegaan, nu wordt er eerst gekeken<br />
wat er bij ziekte fout gaat in het lichaam en daar probeert<br />
men een stof bij te zoeken en/of te ontwerpen die het<br />
oplost. Dit is uiteraard een verregaande vereenvoudiging<br />
van hetgeen er allemaal bij komt kijken, maar het lijkt<br />
mij hier niet de plaats om daar op in te gaan.<br />
geluksmedicijn? Is het mogelijk een medicijn - want<br />
pillen worden al jaren niet meer gedraaid - te vinden om<br />
geluk te brengen? Zolang wij niet weten wat geluk veroorzaakt,<br />
is het antwoord nee.<br />
Ik ben geen filosoof, maar ik denk (weet?), dat geluk voor<br />
ieder mens verschillend ervaren wordt. Het is een emotie<br />
en we weten niet hoe die tot stand komt in de chemische<br />
fabriek die je hersenen zijn. Het is als met geloven, je<br />
gelooft in een hogere macht en met je ratio kun je niet<br />
bewijzen hoe dat geloof tot stand komt.<br />
6 adrem remonstrants maandblad<br />
Hoewel mijn antwoord nee is op<br />
de vraag of medicijnen geluk<br />
kunnen geven, kan ik me er<br />
wel in vinden dat zij kunnen<br />
bijdragen aan geluk.<br />
Als je veel pijn hebt is<br />
het een zegen dat er<br />
pijnstillers zijn, ze<br />
dragen bij aan je<br />
welbevinden, maar<br />
ook iemand met<br />
pijn kent momenten<br />
van geluk.<br />
Hetzelfde geldt<br />
bij ziektes die nu<br />
genezen kunnen<br />
worden.<br />
Mijn dochter gaf<br />
op dezelfde vraag<br />
een volmondig<br />
ja als antwoord;<br />
behalve haar theoretische<br />
kennis heeft twee<br />
jaar leven met een depressieve<br />
echtgenoot haar tot dit<br />
antwoord gebracht. De term<br />
depressie wordt in onze tijd wel<br />
eens lichtvaardig gebruikt. Er bestaat<br />
tussen een depressie en psychiatrische<br />
aandoeningen maar een dunne scheidslijn; als<br />
die er al is, want onderliggende aandoeningen kunnen in<br />
ongunstige omstandigheden een depressie veroorzaken.<br />
Een ziekte als diabetes is een gevolg van het niet goed<br />
functioneren van een orgaan. De aanmaak van insuline
EEN REMoNStRANtS APotHEKER oVER PIlleN eN gelUK<br />
stagneert en door het toedienen van insuline zal het<br />
lichaam weer goed kunnen functioneren. In het bloed is<br />
het mogelijk om te bepalen hoeveel en wanneer dit toegediend<br />
moet worden. Psychiatrische aandoeningen en<br />
depressie worden echter veroorzaakt door een disbalans<br />
in de verschillende hersenprocessen. Bij iedere patiënt<br />
ligt deze disbalans anders en het is niet mogelijk op<br />
dit moment om deze te bepalen en dan de juiste stof te<br />
geven om het in orde te krijgen.<br />
Anti-depressiva Wat in de medische en biofysiologische<br />
wetenschap nu bekend is, is dat de processen in de<br />
hersenen gestuurd worden door de kringlopen van drie<br />
stoffen die er met elkaar voor zorgen dat wij als mensen<br />
functioneren: serotonine, dopamine en noradrenaline.<br />
De huidige geneesmiddelen die door de psychiaters<br />
gebruikt worden, grijpen in op deze processen<br />
om de stoffen zo goed mogelijk<br />
weer in balans te krijgen. In grote<br />
lijnen kun je stellen dat serotonine<br />
zorgt voor geluk, dat dopamine<br />
zorgt voor beloning en dat<br />
noradrenaline zorgt voor<br />
een kick. Vat dit niet op als<br />
absoluut, waarschijnlijk is<br />
het veel gecompliceerder<br />
en waarschijnlijk<br />
komen er veel meer<br />
stoffen bij kijken.<br />
Kenmerken van een<br />
depressie zijn het<br />
onvermogen om op<br />
prikkels van buitenaf<br />
te reageren,<br />
om bijvoorbeeld<br />
gelukkig of blij te zijn<br />
met je kinderen, om te<br />
genieten van leuke dingen<br />
doen en om tevreden te zijn<br />
met wat je doet. Patiënten<br />
zijn inactief en lethargisch, ze<br />
slapen veel, hebben vaak weinig<br />
eetlust en hebben geen interesse in<br />
en verantwoordelijkheidsgevoel voor<br />
hun omgeving. Dikwijls als er in hun<br />
omgeving niet op wordt gelet raken ze verslaafd<br />
aan alcohol of andere drugs. Zelfmoordgedachten<br />
zijn niet zeldzaam. Het is bijna onmogelijk om<br />
als naaste ze nog te bereiken en het is belangrijk dat ze<br />
behandeld worden om de glijdende schaal naar beneden<br />
te voorkomen. Zo niet, dan lopen ze door o.a. geldproblemen<br />
en uithuiszetting kans om op straat terecht te<br />
komen.<br />
De oudste groep medicijnen, de zgn. tricyclische antidepressiva,<br />
werken voornamelijk op noradrenaline. Ze<br />
worden door de huisarts nog wel gebruikt bij ouderen en<br />
bij burn-out om de mensen te activeren. De tweede groep<br />
die ontwikkeld is (de SSRI’s) werken op het serotonine en<br />
het dopamine - systeem, het geluks- en beloningsgevoel.<br />
Als bijwerking hierbij zien we impulsgedrag. Het is belangrijk<br />
dat instellen op deze middelen onder begeleiding<br />
gebeurt (opname), omdat de bijwerkingen in de eerste<br />
drie weken al optreden en de antidepressieve werking<br />
pas na 6 tot 12 weken intreedt. Impulsiviteit kan tot een<br />
zelfmoordpoging leiden in de eerste weken. Tegen deze<br />
bijwerking, impulsgedrag, worden middelen tegen epilepsie<br />
gegeven. Een derde groep (SNRI’s)werken op het<br />
serotonine en noradrenalinesysteem. In de praktijk herstellen<br />
deze stoffen het dag- en nachtritme en de eetlust.<br />
Sinds kort is er ook een middel dat op het dopamine- en<br />
noradrenalinesysteem werkt, het zou weer plezier in het<br />
doen kunnen teruggeven. Een veel oudere groep werkt<br />
op alle drie systemen, maar geeft heel veel bijwerkingen<br />
en deze middelen worden alleen gebruikt als uiterste<br />
mogelijkheid.<br />
Beperkte kans van slagen Al deze middelen hebben<br />
maar een kans op slagen van 33%. Ook therapie door<br />
psycholoog en psychiater hebben een kans van 33%.<br />
Van tevoren is niet bekend wat nodig is, gestart wordt<br />
altijd met gesprekstherapie, creatieve therapie en zo<br />
mogelijk sporten.<br />
Een behandeling met medicijnen wordt met een regime<br />
uit een van de groepen gestart. Na de eerste twee tot drie<br />
weken verdwijnen de bijwerkingen, na zes weken worden<br />
de eerste tekenen van verbetering gezien, pas na twaalf<br />
weken is duidelijk of het gekozen regime werkt. Zoniet<br />
dan wordt overgestapt op een andere groep en zonodig na<br />
12 weken weer. Blijkt een behandeling aan te slaan, dan<br />
worden andere geneesmiddelen toegevoegd om eventuele<br />
mindere aspecten van de behandeling te verbeteren. Bij<br />
slaapproblemen en verminderde eetlust kan bijvoorbeeld<br />
een kwart van een SNRI naast een ander antidepressivum<br />
helpen.<br />
Uiteindelijk wordt voor ongeveer 70% van de patiënten<br />
een afdoende behandeling gevonden. Als dat het geval<br />
is, dan kun je deze geneesmiddelen zien als middelen<br />
tot geluk, niet alleen voor de patiënten, maar ook voor de<br />
naasten. Misschien zal in de toekomst onze kennis verder<br />
reiken en komen er effectievere middelen op de markt<br />
die sneller werken en minder bijwerkingen kennen. Nu<br />
moeten patiënten goed gemotiveerd zijn en blijven om<br />
vol te houden. Een omgeving die steun geeft blijft onontbeerlijk.<br />
•<br />
Serra Schouwstra<br />
Apotheker, lid van de gemeente Utrecht<br />
jaargang 24 nr. 5 mei 2013 7
thema geluk<br />
in fragmenten<br />
Rousseau Het eerste fragment is afkomstig<br />
van Verlichtingsfilosoof Jean Jaques Rousseau<br />
(1712-1778), uit zijn overpeinzingen van de eenzame<br />
wandelaar: ‘Als iemand werkelijk gelukkig<br />
is op aarde, zal men hem niet als voorbeeld<br />
aanhalen, want niemand dan alleen hijzelf weet er iets<br />
van.’ De auteur overpeinst zijn leven. Wanneer was hij<br />
echt gelukkig? Niet tijdens aangename genoegens, want<br />
die waren zo voorbij. Het echte geluk hecht zich niet<br />
aan voorbijgaande genietingen. En dan beschrijft hij de<br />
toestand van geluk die hij dikwijls beleefde op het eiland<br />
St. Pierre in het Meer van Biel, liggend in zijn boot, op<br />
goed geluk drijvend op het water. Dit is het volmaakte<br />
geluksgevoel: geen gedachte aan vroeger of later, geen<br />
hoop of vrees, alleen de beaming van het eigen bestaan.<br />
Ja, in zijn geluk lijkt de mens op God, zijn eigen bestaan<br />
is hem genoeg.<br />
Pascal Naast dit idyllische, maar ook wat<br />
zelfgenoegzame geluk plaatst Kuiper een fragment<br />
uit de beroemde Pensées van Blaise Pascal<br />
(1623-1662). ‘Niet in staat geweest genezing te<br />
vinden voor de dood, de ellende, de onwetendheid,<br />
hebben de mensen, om zich gelukkig<br />
te maken, zich voorgenomen niet aan die dingen te<br />
denken.’ Als een mens nu eens echt aan zichzelf denkt,<br />
hoe gelukkig kan hij dan zijn? Niet geluk is toch de kern<br />
van zijn weg door het leven, maar ongeluk en ellende.<br />
Echter, voor dat inzicht vlucht hij liever weg. Een mens<br />
poogt gelukkig te worden door maar niet aan z’n ellende<br />
te denken. Lang leve de lol! Toch is uiteindelijk die mens<br />
pas groot die weet heeft van zijn ongeluk, en er toch niet<br />
voor wegvlucht in verstrooiing en amusement.<br />
8 adrem remonstrants maandblad<br />
GELUK IS NIEtS ANDERS<br />
DAN EEN DRUPPEL wAtER<br />
oP EEN GLoEIENDE PLAAt.<br />
HEt IS ECHtER DE MoEItE<br />
wAARD DIE tE LAtEN<br />
VALLEN…<br />
Ruim 25 jaar geleden verscheen bij het afscheid van een van de Rotterdamse remonstrantse predikanten een<br />
boekje met beschouwingen over geluk. Het motto luidde: ‘geluk is niets anders dan een druppel water op<br />
een gloeiende plaat. Het is echter de moeite waard die te laten vallen…’ Het geschrift, met als titel Ongrijpbaar?<br />
Geloof en geluk in fragmenten, bevat een artikel van de hand van toenmalig seminarie-hoogleraar<br />
e.J. Kuiper. In een geluksnummer van AdRem mag het niet ontbreken. Kuiper benadrukt het fragmentarische<br />
van geluk. Hij presenteert dan ook geen theorie maar enige literaire ‘Fragmenten van geluk’. Fragmenten<br />
die geluk met het ik verbinden, met god en met de dood.<br />
lodeizen Van de jong gestorven dichter<br />
Hans Lodeizen (1924-1950 ) kiest Kuiper<br />
een derde fragment, uit het gedicht ‘Oneerlijk<br />
zeemansgraf’. Van geluk heet het<br />
hier: ‘een schat gevonden waarin niemand/<br />
geloofde goud op de bodem der zee/ van een schip vergaan<br />
niemand wist het/en dan zal mijn geluk ook zijn als/de glorie<br />
van dit wrak, een donkere/schim zwevend op de bodem<br />
der oceaan.’<br />
De dichter staat in een vreemde verhouding tot zijn<br />
geluk. Hij spreekt er over in de toekomende tijd. Het zal<br />
zijn als de glorie van het wrak. Maar hijzelf is afwezig<br />
bij zijn geluk, afwezig als de dode lichamen van de verdronken<br />
zeelieden. Het geluk hoort kennelijk niet bij het<br />
actuele leven. Het is eerder een geheimzinnig lichten over<br />
verdronken leven. Geluk is niet banaal, maar eerder weemoedig.<br />
En kunnen we van geluk spreken en tegelijk<br />
zwijgen over de dood?<br />
Na geluk zo in verband te hebben gebracht met het ik,<br />
God en de dood, vraagt Kuiper zich ten slotte af of ook<br />
de bijbel gelukkige mensen kent. De parelkoopman uit<br />
de gelijkenis in Mattheus 13 is er in ieder geval één. Alles<br />
verkoopt hij om die ene uitzonderlijk waardevolle parel<br />
te kopen. Het alledaagse wordt hier met het verrassende<br />
verbonden, eigen inspanning met gave en ontvankelijkheid.<br />
En juist die combinatie van gewoon en bijzonder,<br />
van actief en passief onthult ons iets over geluk. Daarom<br />
ook kan een gelukkig mens in de bijbel worden tot gelijkenisfiguur<br />
van Gods koninkrijk… •<br />
Koen Holtzapffel<br />
Remonstrants predikant in gemeente Rotterdam
oekbespreking<br />
Echte boer zoekt<br />
dito vrouw<br />
Vier tot vijf miljoen mensen keken iedere zondagavond<br />
naar ‘Boer zoekt vrouw’, nu al vijf seizoenen lang. Waarom<br />
is dit programma zo succesvol? En welke invloed<br />
heeft het populaire programma op de manier waarop we<br />
denken over het platteland, over hoe we praten over de<br />
liefde en over hoe we denken over de rolverdeling tussen<br />
man en vrouw? Filosofe Eva - Anne le Coultre graaft diep<br />
in haar boek ‘Echte boer zoekt dito<br />
vrouw. Liefde in tijden van media’<br />
ter beantwoording van deze<br />
vragen. Filosofen als Foucault (‘de<br />
normaliserende macht’) en Rousseau<br />
(‘de romantische natuur als<br />
het pure leven’) komen langs om<br />
te duiden wat er in het programma<br />
gebeurt. De auteur plaatst het<br />
programma in de traditie van de<br />
vroegere damesbladen, en met<br />
name van de rubriek ‘Margriet<br />
weet raad’. De televisie heeft in de<br />
moderne tijd die functie overgenomen.<br />
Zij is de storyteller van de<br />
moderne samenleving geworden,<br />
en daarmee het belangrijkste<br />
medium voor de overdracht van<br />
normen en waarden. Die normen<br />
en waarden spatten niet alleen<br />
van het scherm, maar worden vervolgens<br />
als het ware ingeslepen<br />
door de gesprekken die de kijkers<br />
er aan wijden op het werk en op<br />
het schoolplein.<br />
Kern van haar betoog is dat ‘Boer zoekt vrouw’ functioneert<br />
ter disciplinering en socialisering van de kijker.<br />
Het programma geeft aan hoe het hoort, wat normaal<br />
is in een relatie. Yvonne Jaspers is in dit moderne tvsprookje<br />
de goede fee en een hedendaagse biechtmoeder.<br />
Zij verdedigt de boeren naar de buitenwereld, maakt de<br />
verborgen emoties zichtbaar en brengt de goede boodschap.<br />
Zij is het die de toon zet. Door haar interventie<br />
wordt het de boeren duidelijk dat zij moeten praten over<br />
hun gevoelens, hun emoties moeten uiten, dat zij eerlijk<br />
moeten zijn - dus niet met één vrouw kunnen zoenen en<br />
de andere twee daarvan niets vertellen. De strenge vermaningen<br />
uit de Margriet van vroeger heeft zij ingeruild<br />
voor opdrachten tot zelfonderzoek en het bespreken van<br />
problemen, liefst onder deskundige begeleiding. Haar<br />
inzet is een soort beschavingsoffensief in een tijdperk<br />
waarin ontelbare datingshows de fatsoensgrenzen<br />
opzoeken. Seks komt in het programma niet voor, nee,<br />
we krijgen een keurige, bijna preutse fatsoenlijkheid<br />
voorgeschoteld. Het gaat de boeren immers om een serieuze<br />
zoektocht naar ware en eeuwigdurende liefde. De<br />
rolpatronen zijn traditioneel. Het is een vast gegeven dat<br />
de boer druk is op zijn boerderij en hard moet werken.<br />
De vrouw moet dus het huishouden bestieren en kinderen<br />
baren. En wat steken we verder op<br />
over de rol van de vrouw? ‘Dat je als<br />
vrouw wel emotioneel mag zijn en<br />
over je gevoelens moet praten, maar<br />
niet teveel. Dat je wel slim mag zijn,<br />
maar niet bedreigend. Dat je wel<br />
mag werken, als je maar genoeg tijd<br />
overhoudt om voor de kinderen te<br />
zorgen. En dat je als vrouw de meeste<br />
kans van slagen hebt als je een<br />
zelfgebakken appeltaart meeneemt.’<br />
De waardering van de kijkers voor<br />
het programma is gelegen in het feit<br />
dat ze het authentiek vinden, dat<br />
er echte mensen en echte emoties<br />
in voorkomen. Dat is maar schijn<br />
natuurlijk, laat le Coultre zien. De<br />
vele uren filmmateriaal kunnen gecomponeerd<br />
worden zoals de makers<br />
willen, zeker omdat de afloop bij hen<br />
al bekend is. Bepaalde opmerkingen<br />
van deelnemers kunnen meer gewicht<br />
krijgen door ze terug te laten<br />
komen of door Yvonne Jaspers er<br />
verder op te laten doorvragen. Andere<br />
zaken plaats je op de achtergrond door ze simpelweg niet<br />
te laten zien. Voice-overs kunnen neutrale beelden in een<br />
bepaald kader plaatsen.<br />
Eva Anne le Coultre legt het programma langs een soort<br />
‘feministische’ meetlat en fileert vanuit dat perspectief<br />
en op goed leesbare wijze de gedragingen van boeren<br />
en presentator en de bedoeling van de makers. Boeiend<br />
om een simpele kijkervaring ontrafeld te zien worden. Al<br />
weer een onttovering, dat wel, nooit meer onbekommerd<br />
zwijmelen op zondagavond. •<br />
Michel Peters<br />
Coördinator communicatie bij de remonstranten<br />
Eva Anne le Coultre, ‘Echte boer zoekt dito vrouw.<br />
Liefde in tijden van media’. Babel & Vos uitgevers, 2012.<br />
Prijs: euro 19,95. ISBN 97894909500033.<br />
jaargang 24 nr. 5 mei 2013 9
liedboek<br />
HEt NIEUwE lIeDBOeK Is KlAAR!<br />
De klus is geklaard. Vijf jaar lang hebben zeventig mensen in acht werkgroepen gewerkt aan het selecteren<br />
van 1016 kerkliederen. zestienhonderd pagina’s beslaat het nieuwe ‘liedboek. zingen en bidden in huis<br />
en kerk’. Op 25 mei 2013 is de presentatie, tijdens een grote manifestatie in Monnickendam. ’s Ochtends<br />
is de officiële aanbieding van het liedboek aan de vertegenwoordigers van de acht deelnemende kerken.<br />
’s Middags is er een publiek liedboekfestival met veertig programma’s op veertig locaties. De workshop<br />
‘Het nieuwe liedboek: gay’ zorgde al voor commotie in orthodoxe kringen, maar die bijeenkomst gaat<br />
gewoon door. U bent van harte uitgenodigd. Voor meer informatie en opgave: www.liedboek.nl.<br />
Remonstrants predikant Henk van Waveren was vanaf<br />
het begin betrokken bij het project. Hij was voorzitter<br />
van de werkgroep ‘Nieuwe Nederlandse liederen sinds<br />
1973’ en lid van de kernredactie. Hij schetst de achtergronden<br />
van de werkzaamheden:<br />
‘De werkgroepen leverden liederen bij de redactie aan,<br />
die werden beoordeeld op kwaliteit en evenwichtige<br />
verdeling tussen de verschillende geloofsrichtingen. In<br />
mijn werkgroep zijn 10.000 liederen door onze handen<br />
gegaan, 500 à 600 daarvan zijn in het Liedboek terechtgekomen.<br />
Alle 150 psalmen zijn opgenomen, vaak nog<br />
in verschillende vormen per psalm. Veel is bewaard<br />
gebleven uit het oude Liedboek en de zangbundels van<br />
andere kerken. Ik schat dat tachtig procent van Tussentijds<br />
is overgenomen. Daarnaast waren er werkgroepen<br />
‘buitenlandse liederen, jeugd en jongeren, liturgische<br />
gezangen, meditatieve teksten en overige zangvormen’.<br />
In januari 2012 waren de werkgroepen klaar, in oktober<br />
2012 had de vijftienkoppige redactie haar keus gemaakt.<br />
Het Liedboek is daarna gedrukt in Italië. Veertig jaar<br />
muzikale ontwikkeling in de protestantse kerken heeft<br />
nu vaste vorm gekregen.<br />
Het Liedboek is evenwichtig qua sound, theologie en<br />
poëzie. Het is veel breder en volkser dan het vorige,<br />
er zit meer sentiment in. Veertig jaar geleden was dat<br />
ondenkbaar. Veel liederen zijn ook meer vragend. Geen<br />
enkel lied is overigens afgewezen omdat het te vrijzinnig<br />
zou zijn. Maar goed, er is veel gebeurd in de afgelopen<br />
decennia in de kerken, die ontwikkelingen moesten we<br />
allemaal recht doen. Dus zijn er ook liederen waarin<br />
evangelicalen, feministisch - theologen en mensen uit<br />
een basisgemeente zich herkennen. Aanvankelijk hebben<br />
we geprobeerd het masculiene karakter van veel liederen<br />
te herschrijven, maar we zijn opgehouden met het maken<br />
van ‘gekuisde versies’, dat was geen doen. Overigens<br />
hebben we geen vrijzinnige of orthodoxe ‘routewijzer’<br />
door het boek heen aangegeven, de redactie vindt het<br />
belangrijk dat mensen zelf lezen en hun eigen vondsten<br />
kunnen doen.<br />
10 adrem remonstrants maandblad<br />
Critici vragen zich af of een Liedboek nog van deze tijd<br />
is. Ik denk het wel, ik vind het mooi dat er nu weer een<br />
soort canon is vastgesteld. Dit boek biedt kwalitatief<br />
gezien het beste wat wij als kerken gemeenschappelijk<br />
hebben. Anders dan veertig jaar geleden zijn er nu meteen<br />
koor-begeleidingsbundels beschikbaar en een DVD, zeer<br />
binnenkort komt er ook een digitale versie van het nieuwe<br />
Liedboek.’ •<br />
Michel Peters<br />
‘Liedboek. Zingen en bidden in huis en kerk’.<br />
Uitgeverij bv Liedboek.<br />
Standaardversies in rood/geel (ISBN 978 94 91575 00 6)<br />
en blauw/groen (ISBN 978 94 91575 01 3). Hardcover, dundruk,<br />
genaaid gebonden. Prijs 25 euro. Er zijn ook versies in<br />
rood of blauw kunstleer à 39.90 euro.
miniatuur<br />
geluk!<br />
NoG EVEN GENIEtEN VAN DE VRIJHEID DIE wIJ HIER HEBBEN,<br />
tE MoGEN ZIJN wIE JE BENt EN BINNEN REDELIJKE GRENZEN<br />
tE MoGEN DoEN wAt JE wILt.<br />
Op het perron naast me staat een meisje, net als ik te<br />
genieten van de zonnestralen waar we al zo verschrikkelijk<br />
lang naar snakken. Hopelijk zijn die uitbundiger<br />
en warmer tegen de tijd dat u dit leest, dan dat ze de afgelopen<br />
maanden waren. We genieten zo erg dat we bijna<br />
de trein missen die van het spoor aan de overzijde blijkt<br />
te vertrekken. Het is bijzonder hoe die paar zonnestralen,<br />
op een perron, je zo intens gelukkig kunnen maken.<br />
Geluk… wat is dat eigenlijk? En hoe kan het dat het in<br />
zulke kleine dingen kan zitten, terwijl wat tot ongeluk<br />
leidt vaak veelomvattender is. Zo had ik me door mijn<br />
dagblad laten verleiden om naar de Trouw-publieksdag<br />
(een buitensporig deel van de lezers is nageslacht van<br />
dominees) van het Movies that Matter-festival in Den<br />
Haag te gaan. Drie door Trouw uitgekozen films op één<br />
dag. In een zaal vol met geëngageerde Trouw- lezers. Ik<br />
laat even in het midden of je van een volle zaal Trouwlezers<br />
zo gelukkig moet worden, van de films van die<br />
dag werd je dat zeker niet. Wat mensen elkaar willens en<br />
wetens allemaal aandoen, overal op de wereld en op alle<br />
niveaus van de maatschappij, is ronduit verschrikkelijk.<br />
En dat festival gaat een week door, met tientallen films:<br />
een litanie van menselijke ellende. En toch… die Noord<br />
Koreaanse vluchteling uit een werkkamp: hij lacht om<br />
kleine dingen, en ook hij laaft zich in een trein aan de<br />
zon. En toch… die Congolese straatkinderen maken met<br />
elkaar muziek, daartoe uitgedaagd door een gesjeesde,<br />
ongetwijfeld zichzelf suf blowende, straatartiest. Kortom:<br />
ondanks de duisternis om hen heen, en vaak ook in hun<br />
hart, leven deze jonge mensen hun leven. Met kleine,<br />
maar misschien daardoor ook juist veelbetekenende<br />
geluksmomenten.<br />
Ik ga nog even op mijn perron in de zon staan. Nog even<br />
genieten van de vrijheid die wij hier hebben. Om te mogen<br />
zeggen wat je vindt, te mogen zijn wie je bent en binnen<br />
redelijke grenzen te mogen doen wat je wilt. Dat kader in<br />
ons land, moet geluk toch mogelijk maken. Maar benutten<br />
we dat altijd even goed? Ik zit ondertussen in de trein,<br />
met om mij heen mopperende mensen: het is zo koud,<br />
de winter duurt zo lang. Terwijl ik net nog zo lekker in de<br />
zon stond, samen met die jongedame. De rest van de medereizigers<br />
stond aan de schaduwzijde van het perron en<br />
daar was het inderdaad bitter koud. Met andere woorden:<br />
de klagers hadden ook in de zon kunnen gaan staan, in<br />
plaats van in de schaduw aan de andere zijde van het perron.<br />
Geluk is misschien niet altijd een keuze, maar soms<br />
is ze dat dus wel! •<br />
Jan Berkvens<br />
Lid van de gemeente oude wetering<br />
jaargang 24 nr. 5 mei 2013 11<br />
foto: Sabine Joosten / HH
troonswisseling<br />
REMoNStRANtEN eN ORANJe<br />
De inhuldiging<br />
van 1898<br />
De verhouding van remonstranten en het Huis Oranje is<br />
in de loop der eeuwen zeer ambivalent geweest. Op het<br />
ene moment – na de moord op Van Oldenbarnevelt – was<br />
men heel negatief. Een van de predikanten, Henricus<br />
Slatius, was in 1623 betrokken bij een moordaanslag op<br />
Maurits. Op het andere moment blijkt men helemaal<br />
te denken in de trits God, Nederland en Oranje. Tot het<br />
aantreden van Koning Willem I zijn remonstranten zeer<br />
kritisch. In de tijd van de Bataafse Revolutie zijn zij op<br />
belangrijke posities te vinden bij de patriotten. In de<br />
periode daarna, Simon Vuyk spreekt over uitdovende verlichting,<br />
worden remonstranten nette, gezeten burgers<br />
die meedoen in de verering van Oranje. Vanaf de tijd<br />
van de seminariumhoogleraar Abraham des Amorie van<br />
der Hoeven (1798-1855) doen remonstranten alles om in<br />
het gevlei van de nette burgerij, maar ook van het Huis<br />
Oranje te komen. Van der Hoeven, die ver weg familie<br />
van Arminius is, vindt het geweldig om te mogen preken<br />
voor de koning, die ver weg familie is van Maurits. De<br />
manier waarop remonstranten zich ontwikkelen kan een<br />
maat zijn voor verburgerlijking of in elk geval voor de<br />
mate van integratie in de hogere kringen van de samenleving,<br />
waarin zij lang niet aanwezig zijn geweest.<br />
een ongepaste preek Groot was mijn verwondering<br />
dan ook toen ik in de correspondentie van de seminariumhoogleraar<br />
C.P. Tiele, meer dan een halve eeuw<br />
later, een brief tegenkwam met een aanwijzing dat er op<br />
31 augustus 1898 door de Amersfoortse predikant Isaac<br />
Hooykaas een bijzonder kritische preek was gehouden.<br />
Op deze woensdag was Wilhelmina meerderjarig geworden<br />
en werd zij koningin. Op aanbeveling van de synode<br />
van de Hervormde Kerk had ook de <strong>Remonstrantse</strong><br />
<strong>Broederschap</strong> besloten om in alle gemeenten bijzondere<br />
kerkdiensten te houden. In een brief beklaagt J.G. Gleichman<br />
zich bij de seminariumhoogleraar over het optreden<br />
in Amersfoort:<br />
Hooykaas te Amersfoort moet op 31 Augustus eene hoogst<br />
ongepaste, rood getinte preek gehouden hebben, die de verontwaardiging<br />
wekte van allen die van goeden wille zijn. Zou<br />
dat treurig individu niet eens op de vingeren getikt moeten<br />
worden? Stof tot debat op onze najaars-vergadering.<br />
(Brief J.G. Gleichman aan C.P. Tiele, 11 september 1898)<br />
12 adrem remonstrants maandblad<br />
Boven: Johan Georg<br />
Gleichman (1834-1906),<br />
1880-1901 lid 2 e kamer,<br />
voorzitter 1891-1901,<br />
vanaf 1898 minister<br />
van staat, tekening door<br />
H.J. Haverman 1896).<br />
Deze Isaäc Hooykaas jr.<br />
was mij in de bestudering<br />
van de remonstrantse geschiedenis<br />
niet opgevallen als<br />
een militant predikant. Eigenlijk<br />
is er maar heel weinig over hem<br />
terug te vinden. Hij was een trouw<br />
predikant in Amersfoort en in Arnhem,<br />
maar veel valt over hem niet te zeggen. Zijn vader (Isaäc<br />
sr., belangrijk bij de Leidse Vertaling) en jongere broer<br />
(C.E. Hooykaas met een aantal publicaties op zijn naam)<br />
waren veel meer spraakmakend in hun tijd. Alle reden<br />
dus om op zoek te gaan naar wat deze Hooykaas op die<br />
bewuste woensdagmorgen heeft gezegd. Helaas! De<br />
bronnen bieden bijna geen aanknopingspunten meer.<br />
In de notulen van de kerkenraad is geen spoor van onrust<br />
te vinden. De ingekomen stukken uit die tijd ontbreken,<br />
zodat zelfs als het boze brieven geregend had, er niets<br />
meer te vinden valt. Alleen de notulen van de najaarsvergadering<br />
van de Commissie tot de Zaken (let op hoe<br />
weinig die commissie toen samenkwam!) geven enige<br />
informatie.
Links: Koningin Wilhelmina<br />
(1880-1962) schilderij door<br />
Thérèse Schwartz 1898.<br />
Onder: Isaac Hooykaas<br />
(1866-1944), predikant te<br />
Amersfoort en Arnhem.<br />
Links: Cornelis Petrus Tiele (1830-1902), predikant te Moordrecht<br />
en Rotterdam, hoogleraar van het Remonstrants<br />
Seminarium (1873), hoogleraar vergelijkende godsdienstwetenschappen<br />
te Leiden (1877).<br />
De voorzitter brengt ter sprake een meededeling, hem door<br />
den Heer Gleichman gedaan, dat de predikant I. Hooykaas<br />
te Amersfoort op 31 Aug vele zijner hoorders heeft geërgerd<br />
door de wijze, waarop hij zich op dien feestdag uitliet over het<br />
koningschap. De Heer Gleichman verklaart nog geen voldoende<br />
inlichtingen dienaangaande ontvangen te hebben, en stelt voor,<br />
dat de Commissie in dezen niet officieel optreedt.<br />
De Heer De Meijier meent ook, dat officieuze wenken te verkiezen<br />
zouden zijn, waarop de Heer de Ridder verzekert, dat<br />
deze den Heer Hooykaas reeds gegeven zijn. Wordt besloten die<br />
zaak te laten rusten. (Uit Notulen CoZa, 22 oktober 1898)<br />
Aanhankelijkheid aan Huis Oranje Naast dit kritische<br />
geluid van Hooykaas betuigt de <strong>Remonstrantse</strong> <strong>Broederschap</strong><br />
als geheel haar aanhankelijkheid aan de nieuwe<br />
koningin op een manier die geheel past bij de gedachte:<br />
God, Nederland en Oranje. Voor de moderne lezer is het<br />
wel wat hoogdravend. Zo wordt er in september een adres<br />
gedrukt en overhandigd aan de jonge koningin met de<br />
volgende tekst:<br />
Aan Hare Majesteit de Koningin.<br />
Mevrouw!<br />
Met verschuldigden eerbied veroorlooft zich<br />
De Commissie tot de zaken der Remonstrantsche <strong>Broederschap</strong>,<br />
uit naam van het kerkgenootschap dat zij vertegenwoordigt,<br />
Uwe Majesteit bij ’t aanvaarden der Regeering hare hulde<br />
aan te bieden.<br />
De <strong>Broederschap</strong> der Remonstranten, die zich ten doel stelt,<br />
getrouw aan het beginsel van vrijheid en verdraagzaamheid<br />
en op den grondslag van het Evangelie van Jezus Christus,<br />
het godsdienstig leven te bevorderen, vormt slechts een kleinen<br />
kring te midden van Uwer Majesteits onderdanen, maar zij<br />
mag met dankbaarheid opmerken, dat zij door onderwijs en<br />
prediking en door de geschriften harer voorgangers ook buiten<br />
dien kring een zekeren invloed uitoefent.<br />
Sedert Koning Willem I de Regeering aanvaardde, heeft zij<br />
zich mogen verheugen in de welwillendheid en bescherming<br />
der Vorsten uit het geliefde Stamhuis van Oranje en werd<br />
haar gelijkstelling met de andere kerkgenootschappen sinds<br />
het einde der vorige eeuw in de Grondwet gewaarborgd, krachtig<br />
gehandhaafd. Met het volste vertrouwen nadert zij den<br />
Troon van Uwe Majesteit, overtuigd dat Uwe Majesteit jegens<br />
haar dezelfde gezindheid koest als Haar Koninklijke Vaderen,<br />
en, terwijl zij zich in Uwe Bescherming aanbeveelt, bidt zij<br />
over Uwer Majesteits Regeering Gods rijkste zegeningen af.<br />
De Commissie voornoemd,<br />
C.P. Tiele, voorzitter<br />
J.J. De Meijier<br />
J.G. Gleichmann<br />
J.H. de Ridder<br />
B. van Stolk<br />
H.G. Schim van der Loeff, secretaris<br />
Inhuldiging Dat de <strong>Remonstrantse</strong> <strong>Broederschap</strong><br />
serieus werd genomen, blijkt ook uit het feit dat twee van<br />
haar bestuurders werden uitgenodigd om de inhuldiging<br />
op 6 september in de Nieuwe Kerk te Amsterdam mee te<br />
maken. De inhuldiging had hen diep geraakt. Zo berichten<br />
zij in het jaarverslag aan de Algemene Vergadering:<br />
[…] nu zij daar mochten nederzitten als vertegenwoordigers van<br />
onze <strong>Broederschap</strong>, wille zij aan uwe Vergadering de verzekering<br />
geven, dat die ure bij hen een heiligen, onuitwischbaren<br />
indruk heeft achtergelaten. […] Onbeschrijflijk bovenal was<br />
de eedsaflegging zelve. Woord voor woord, met klimmenden<br />
nadruk en met toenemende bezieling uitgesproken, roerde ons<br />
het hart. Wij schaamden ons den traan niet, die opwelde in het<br />
oog, en alles om ons heen verggaten wij, omdat wij ons voelden<br />
opgevoerd tot de sfeer van het hoogheilige’.<br />
Het is opvallend dat niet alleen voorzitter en secretaris,<br />
Tiele en Schim van der Loeff, maar ook twee andere leden<br />
van de commissie aanwezig waren. Denkelijk waren<br />
dat ook Gleichman als voorzitter van de Tweede Kamer<br />
en De Meijier als procureur-generaal van het Gerechtshof<br />
in Arnhem. Dat deze remonstranten zulke belangrijke<br />
rollen konden spelen in de Nederlandse samenleving is<br />
veelzeggend. •<br />
Tjaard Barnard<br />
Remonstrants predikant in Rotterdam<br />
jaargang 24 nr. 5 mei 2013 13
overweging<br />
Op zoek naar geluk<br />
in de bijbel<br />
Onze Pim lag er tevreden bij. Haar vier kittens had ze ’s nachts ter wereld gebracht, de geboorte was<br />
ogenschijnlijk goed verlopen want terwijl de kleintjes over elkaar heen kropen op zoek naar de tepels, lag<br />
ze te spinnen. Het was haar eerste nestje. Was ze gelukkig? Kunnen dieren gelukkig zijn, of is dat alleen<br />
voorbehouden aan mensen?<br />
Er worden allerlei onderzoeken gedaan naar geluk (van<br />
mensen, daar houd ik het voorlopig maar even bij). In<br />
Trouw (4 april) las ik dat Ruut Veenhoven vijfentwintig<br />
jaar geleden onderzoek deed naar de effecten van de<br />
economische crisis op het geluk dat mensen ervaren.<br />
Hoewel hij verwachtte dat de economische crisis een<br />
deuk zou slaan in het geluk, bleek dat niet zo te zijn. De<br />
levensvoldoening bleef heel behoorlijk op peil. En ook nu<br />
neemt hij deze trend waar: je wordt er niet ongelukkiger<br />
van als je een zomerjurkje minder in je kast hebt hangen,<br />
of je vakantie dichter bij huis plant. En de Nederlandse<br />
kinderen behoren bij de gelukkigste van de wereld, blijkt<br />
uit onderzoek van Unicef (2010, 2012) – ze gaan graag<br />
naar school, ontbijten iedere dag en hebben goede relaties<br />
met hun broers, zussen, ouders en leeftijdgenoten.<br />
Het zit ons mee, zou je hieruit kunnen concluderen, en<br />
tevreden schenken we nog een kopje koffie in. Zijn we<br />
inderdaad zo gelukkig, en wiens verdienste is dat?<br />
Google presenteerde 16.300.000 resultaten in 0.13 seconden<br />
als resultaat op het zoekwoord geluk. Ik wierp mij erin,<br />
en koos de gelukstest uit. Opvallend was dat in deze test<br />
(zie kader) ook vragen zaten naar het spirituele leven, in de<br />
artikelen die ik hierboven besprak werd dat niet genoemd.<br />
Na zelf als ‘behoorlijk gelukkig’ uit de bus te komen, deed<br />
ik een gedachtenexperiment: Ik leefde mij in in Jezus, en<br />
maakte de test opnieuw. Maar toen werden een paar vragen<br />
wat dubieus: Vond Jezus zichzelf aantrekkelijker dan<br />
anderen van zijn leeftijd? Was hij tevreden met zichzelf?<br />
Had hij last van faalangst? De evangelisten vonden het in<br />
ieder geval niet nodig ons ervan op de hoogte te stellen.<br />
Hoe gelukkig Jezus was naar de eenentwintigste-eeuwse<br />
maatstaven zullen we niet kunnen vaststellen. Wel kunnen<br />
we de bijbel er eens bijpakken en op zoek gaan naar<br />
geluk. We doen dat met moderne zevenmijlslaarzen, en<br />
snijden soms een bochtje af.<br />
geluksvogels De eerste principiële opmerking die gemaakt<br />
moet worden is: gaat het in de bijbel wel om geluk?<br />
14 adrem remonstrants maandblad<br />
www.123test.nl/geluk/<br />
Instructie<br />
Hoe vaak heb jij de volgende ervaringen?<br />
Dit kan zijn: –– (bijna) nooit, – soms, + geregeld, ++ vaak<br />
1. Ik heb het gevoel zelf te kunnen bepalen welke kant mijn<br />
leven opgaat.<br />
2. Ik ga zo op in mijn dagelijkse bezigheden dat ik alles om<br />
me heen vergeet.<br />
3. In de twee belangrijkste relaties in mijn leven zijn geven<br />
en nemen in balans.<br />
4. Ik geloof in een hogere macht.<br />
5. Ik vind mezelf aantrekkelijker dan de meeste mensen<br />
van mijn leeftijd.<br />
6. Ik denk dat mij in de toekomst positieve gebeurtenissen<br />
zullen overkomen.<br />
7. Ik heb last van faalangst.<br />
8. Heb ik emotionele of praktische hulp nodig, dan is er altijd<br />
wel iemand waar ik een beroep op kan doen.<br />
9. Ik heb momenten dat ik mij één voel met het universum.<br />
10. Ik ben tevreden met mezelf.<br />
Tien vragen uit een gelukstest.<br />
Of gaat het om iets anders, bijvoorbeeld om te leven<br />
zoals God het voor de mensen bedoeld heeft? En heeft<br />
het dus te maken met hoe je je opstelt in het leven, hoe je<br />
handelt? Of gaat het erom dat je in de juiste God gelooft,<br />
en word je daarop later afgerekend? Mozes en de profeten<br />
hebben steeds geprobeerd ons bij de les te houden. En<br />
Jezus deelde met ons zijn visioen van het koninkrijk van<br />
God. Geluk wordt in de bijbel niet gezien als een doel dat<br />
we na moeten streven, en de bijbel is geen blauwdruk om<br />
te komen tot een groter geluk, het is geen zelfhulpboek
gedicht: Bert Schierbeek, beeld: Kees de Goede, copyright Plint<br />
‘hoe word ik gelukkig’. Maar in de bijbel komen we<br />
mensen tegen, ieder met zijn of haar eigen levensverhaal.<br />
Laten we eens naar hun verhalen kijken.<br />
Onder ‘geluk’ verstaat Van Dale: ‘voorspoed die iemand<br />
zonder eigen toedoen te beurt valt’ en ‘toestand van<br />
vervuldheid’. Het eerste benoemen we meer als ‘geluk<br />
hebben’, en het tweede als ‘gelukkig zijn’. Dat deze twee<br />
niet samenvallen zien we bij Lea, in Genesis 30. Jakob<br />
houdt van haar zus Rachel. Toch trouwt Lea eerst met<br />
hem en zo schiet zij niet over. Ze heeft geluk. Als ze dan<br />
ook nog zonen baart, zal ze toch ook gelukkig zíjn, zou je<br />
denken. Maar God ziet dat Jakob toch meer van Rachel<br />
houdt dan van Lea, hoeveel zonen er ook komen. Lea’s<br />
slavin die zonen krijgt, doet Lea uitroepen: ‘Het geluk is<br />
met mij, alle vrouwen zullen mij gelukkig prijzen.’ Zij<br />
noemt deze zonen Gad en Aser, twee Hebreeuwse woorden<br />
voor geluk. Maar is Lea echt gelukkig? Nooit heeft ze<br />
het qua affectie van Rachel kunnen winnen, beide zussen<br />
verslijten aan de strijd om Jakobs genegenheid.<br />
Voor het volk Israël was het natuurlijk van het grootste<br />
belang dat Jakob vele nakomelingen kreeg de twaalf<br />
stammen vinden hun oorsprong in zijn geschiedenis met<br />
Lea en Rachel. Hier komt een deel van de belofte die aan<br />
Abraham was gedaan tot vervulling: nakomelingen zo<br />
talrijk als de sterren aan de hemel. Een ander monumentaal<br />
moment uit de geschiedenis van Abraham en Sara<br />
is het bezoek van de drie mannen, en Sara die achter het<br />
tentdoek haar lachen niet kan bedwingen als zij hoort dat<br />
zij alsnog zwanger zal worden. En dan de geboorte van<br />
Izaäk. Abraham en Sara zijn God trouw gebleven, en Hij<br />
heeft zijn belofte waargemaakt. Geluk hebben, of gelukkig<br />
zijn? Gaan ze hier hand in hand?<br />
Ook in het nieuwe testament zijn er veel geluksvogels:<br />
hoeveel mensen worden er niet genezen door Jezus?<br />
Soms mogen ze er niets over vertellen, zoals de melaatse<br />
man in het evangelie volgens Marcus (Mc 1: 39-45), maar<br />
hoe houd je het voor je? Er ligt een toekomst voor je open!<br />
Natuurlijk gaat hij breeduit vertellen wat er gebeurd is.<br />
Maar niet alleen fysieke klachten geneest Jezus, hij trekt<br />
zich het lot van iedereen aan. Jaïrus komt bij hem, hij<br />
ziet in de begrafenisstoet de moeder van de jongeling<br />
van Nain. Jezus maakt nieuw leven mogelijk. Ook voor<br />
de bloedvloeiende vrouw, Zacheüs en al die mensen die<br />
er in de samenleving niet bijhoorden. Jezus doorbreekt<br />
de patronen waarin mensen leven, waarin ze gevangen<br />
gehouden worden, ook zichzelf gevangen houden. Hij<br />
bevrijdt en redt. Wat een geluksgevoel moet deze mensen<br />
doorstroomd hebben! En iedereen voelt en weet: Hier is<br />
God aan het werk.<br />
Heden of toekomst En dan dient een volgend dilemma<br />
zich aan: Heeft geluk te maken met het hier en nu, of<br />
jaargang 24 nr. 5 mei 2013 15
juist met wat er voor je ligt: de toekomst? En ligt er een<br />
verbinding tussen deze twee?<br />
De man die we hebben leren kennen als Prediker kiest<br />
voor het eerste. Niet omdat hij niet in de toekomst geïnteresseerd<br />
zou zijn, maar omdat hij vast heeft gesteld dat<br />
wij God en de toekomst niet kunnen doorgronden. Na<br />
zijn bekende ode aan de tijd (Pred. 3), schrijft hij: ‘Ik heb<br />
vastgesteld dat voor de mens niets goeds is weggelegd,<br />
behalve vrolijk te zijn en van het leven te genieten. Want<br />
wanneer hij zich aan eten en drinken te goed doet en geniet<br />
van al het goede dat hij moeizaam heeft verworven,<br />
is dat een geschenk van God.’ Een prachtige tekst, een<br />
die ook uitnodigt om over te preken: de ene keer met de<br />
nadruk op het genieten, de andere keer op het gezwoeg.<br />
We houden wel van een goed glas, zeker na gedane<br />
arbeid. Je hoeft je niet schuldig te voelen als je even blijft<br />
staan in het moment – als je de tijd neemt om vrolijk te<br />
zijn, te genieten en te zien ‘dat het goed is’. Soms heb je<br />
even niets te wensen, of te mitsen en te maren. Is niet<br />
de zevende dag juist daarvoor bedoeld, om die stap op<br />
de plaats te maken, je zorgen en beslommeringen los te<br />
laten, en uit te rusten?<br />
leven vanuit wat komen zal Ook in Matteüs 6 lezen<br />
we daarover: de beroemde verzen over de leliën des velds.<br />
Wij maken ons maar zorgen over onbelangrijke dingen.<br />
De zorgeloosheid die hier wordt geschetst, de vogels in<br />
de lucht, de bloemen op het veld, iedere dag die genoeg<br />
heeft aan zijn eigen last. Als wij dat voorbeeld nou zouden<br />
kunnen volgen… zouden we dan gelukkig zijn? Toch<br />
klinkt na deze passage meteen een oproep om ook actief<br />
te zijn: ‘Zoek liever eerst het koninkrijk van God en zijn<br />
gerechtigheid, dan zullen al die andere dingen (waarover<br />
je je zorgen maakt) je erbij gegeven worden.’ Zorgeloosheid<br />
en gerechtigheid zoeken gaan hand in hand.<br />
Ook in psalm één zien we dit terug. Wijzelf kunnen bijdragen<br />
aan ons eigen geluk of beter: In psalm één wordt<br />
ons verlangen hiernaar verwoord:<br />
Gelukkig de mens<br />
die niet meegaat met wie kwaad doen,<br />
die de weg van zondaars niet betreedt,<br />
bij spotters niet aan tafel zit,<br />
maar vreugde vindt in de wet van de HEER<br />
en zich verdiept in zijn wet, dag en nacht.<br />
Hij zal zijn als een boom,<br />
geplant aan stromend water.<br />
Op tijd draagt hij vrucht,<br />
zijn bladeren verdorren niet.<br />
Alles wat hij doet komt tot bloei.<br />
We zouden zo graag zijn als een boom, geplant aan<br />
stromend water, altijd groen. Als alles nou tot bloei zou<br />
kunnen komen, wat aan onze goede bedoelingen en<br />
voornemens ontspruit – hoe heerlijk zou dat zijn! Tegelijkertijd<br />
weten we dat de praktijk weerbarstig is en we<br />
zelf tekortschieten. Maar deze woorden houden ons op<br />
de been. Ze zingen in ons hoofd. Want geluk heeft ook<br />
16 adrem remonstrants maandblad<br />
te maken met vooruitzien, alvast vooruitlopen op wat is,<br />
alvast leven vanuit wat komen zal.<br />
Huub Oosterhuis heeft dat schitterend verwoord in zijn<br />
lied De steppe zal bloeien. Het woord geluk komt er niet in<br />
voor, maar wat een kracht spreekt er uit deze tekst, en de<br />
melodie laat de tekst wortelschieten in de diepte van je<br />
verlangen. Hier voel je je gedragen door het visioen:<br />
Een hand zal ons wenken,<br />
een stem zal ons roepen: Ik open<br />
hemel en aarde en afgrond.<br />
En wij zullen horen<br />
en wij zullen opstaan<br />
en lachen en juichen en leven.<br />
Vertrouwen in god In onze zoektocht door de bijbelse<br />
verhalen, gebeden en de liederen die daarop geïnspireerd<br />
zijn komen we mensen op het spoor. Mensen die geluk<br />
hebben, mensen die gelukkig zijn, mensen die ernaar<br />
verlangen, mensen die hun geluk zijn kwijtgeraakt en<br />
het soms opnieuw vinden. En in allemaal herkennen we<br />
iets van onszelf, een vriend of de buren. De verhalen zijn<br />
divers. Wat de verhalen samenbindt is het vertrouwen in<br />
God. Het vertrouwen dat er toekomst is, dat God zich het<br />
lot van de mensen aantrekt, en dat Jezus heeft laten zien<br />
hoe wij daar handen en voeten aan kunnen geven.<br />
wAt DE VERHALEN<br />
SAMENBINDt IS HeT<br />
VeRTROUWeN IN gOD<br />
Voortgaand in dit oude spoor zou je kunnen zeggen dat<br />
we keer op keer worden uitgenodigd om ons in te zetten<br />
voor de wereld, de samenleving, onze geloofsgemeenschap,<br />
de ander en onszelf om daar voldoende ruimte<br />
te maken zodat mensen gelukkig kunnen zijn. De vraag<br />
hierbij is: zijn wij mensen, in staat om deze randvoorwaarden<br />
te scheppen? Om met een laatste bijbelplaats<br />
te besluiten verwijs ik naar Deuteronomium 30: ‘De<br />
geboden die ik u vandaag heb gegeven, zijn niet te zwaar<br />
voor u en liggen niet buiten uw bereik. Ze zijn niet in de<br />
hemel, of aan de overkant van de zee. Nee, die geboden<br />
zijn heel dichtbij, u kunt ze in u opnemen en ze u eigen<br />
maken’. Of met gezang zeven: ‘Het woord dat u ten leven<br />
riep, is niet te hoog, is niet te diep… Het woord van liefde,<br />
vrede en recht, is in uw eigen mond gelegd, is in uw<br />
eigen hart geschreven.’ Wat een geluk! •<br />
Anniek Lenselink<br />
Remonstrants predikant in Dordecht
thema geluk<br />
Geluk<br />
volgens Aristoteles<br />
Wie tegenwoordig op zoek is naar geluk, gaat vaak te rade bij Oosterse wijsheden. Maar zelf vind ik dat<br />
Aristoteles ook een verrassend tijdloze en mooie visie op geluk heeft. Aristoteles (384-322 v. chr.) was een<br />
leerling van Plato en leermeester van Alexander de grote. Anders dan zijn filosofische tijdgenoten, vond<br />
hij wijsheid niet alleen via het denken zelf, maar ook door onderzoek. zo ging hij de boer op en ondervroeg<br />
mensen, ook naar wat voor hen geluk betekende.<br />
Doel Aristoteles stelde vast, dat al ons handelen een<br />
doel heeft. We staan op om te werken, we werken om<br />
geld te verdienen, we verdienen geld om in ons huis te<br />
kunnen wonen etc. Toch gaat dit niet eindeloos zo door,<br />
want dan zou wat hem betreft ons leven zinloos zijn.<br />
We komen uiteindelijk uit bij een laatste doel. En wat<br />
is dat laatste doel dan? Dat is volgens hem geluk. Want,<br />
zo redeneert Aristoteles, de natuur zit zo in elkaar, dat<br />
de mens het meest mens is, wanneer hij helemaal is<br />
‘gelukt’. Wanneer hij volledig tot zijn recht komt. Hij<br />
noemt het: de verwerkelijking van de psyche, op de meest<br />
voortreffelijke manier, een heel leven lang.<br />
geluk Maar wat is geluk? Daarvoor is Aristoteles bij<br />
veel mensen te rade gegaan en hij kwam tot drie categorieën<br />
antwoorden: plezier, erkenning krijgen voor je<br />
kwaliteiten en inzicht.<br />
Wat inzicht betreft kunnen we kort zijn:<br />
dat bereiken we met ons intellect. Erkenning<br />
krijgen voor je kwaliteiten krijg je<br />
volgens Aristoteles door een deugdzaam<br />
leven te leiden. Een deugd is<br />
volgens Aristoteles een gewoonte,<br />
een gevormde karaktertrek, die<br />
bepalend is voor wat je gaat doen en<br />
maakt dat je steeds het juiste midden<br />
kiest, zoals een verstandig iemand dat<br />
zou bepalen. Een hele mond vol dus.<br />
Ter illustratie: Als je houding dapper is,<br />
zul je dapper handelen. Als je houding<br />
angstig is, zul je ten eerste alles als een gevaar<br />
waarnemen (en niet<br />
als bijvoorbeeld een<br />
interessante uitdaging)<br />
en waarschijnlijk laf<br />
handelen. Dat maakt<br />
je niet gelukkig. Als<br />
je roekeloos bent, is<br />
het ook niet goed. Dan<br />
schaad je jezelf of anderen. Je moet jezelf daarom aanleren<br />
om een houding aan te nemen van het midden tussen<br />
twee extremen. Niet te hard, niet te zacht. Niet gierig en<br />
niet te verkwistend. En hoe kom je daartoe? Door je te<br />
spiegelen aan goede voorbeelden. Je mag (en moet) daarbij<br />
ook rekening houden met je eigen beperkingen. Van een<br />
gewapende soldaat mag je meer strijd verwachten dan van<br />
een bejaarde vrouw.<br />
Plezier Dan komen we bij het plezier. Plezier kan volgens<br />
Aristoteles niet het doel zelf van het handelen zijn.<br />
Zoveel dingen geven weliswaar plezier, maar niet alles<br />
geeft dezelfde voldoening. Maar als een (deugdzame)<br />
handeling als vanzelf gaat, dan zit het plezier ‘op de rug<br />
van de handeling’ en dat maakt weer gelukkig. Je moet<br />
je daarom trainen om deugdzame dingen als vanzelf te<br />
laten gebeuren. De eerste keer moet je het misschien<br />
erg opbrengen om, bijvoorbeeld je<br />
huis op te ruimen, maar als je het regelmatig<br />
doet, gaat het als vanzelf en<br />
zul je er zelfs plezier aan beleven.<br />
Geluk vergt dus oefening en goede<br />
voorbeelden. Maar het is volgens<br />
Aristoteles wel degelijk bereikbaar.<br />
En dat geeft weer hoop.<br />
Meer weten? Wie het aandurft zou<br />
de Ethica Nicomachea van Aristoteles<br />
kunnen lezen. Voor wie dat nog<br />
een stap te ver is, bestaat er een goede<br />
introductie over Aristoteles op audiocd’s<br />
door Paul van Tongeren.<br />
Ik wens u allen veel Aristoteliaans<br />
geluk toe! •<br />
Vanessa van Koppen<br />
Redactie AdRem,<br />
lid van de gemeente<br />
Den Haag<br />
17
thema geluk<br />
Geluk<br />
in feiten<br />
De ervaring van geluk is mede afhankelijk van een aantal<br />
stofjes in je hersenen. Dat zijn onder andere endorfine,<br />
dopamine en serotonine. Er zijn verschillende<br />
manieren om juist die stofjes vrij te laten komen:<br />
• Eten is een effectief middel om het geluksgevoel aan<br />
te wakkeren. Vooral pure chocolade, banaan en vette vis<br />
werken goed. Ook avocado’s, pompoenzaden en kikkererwten<br />
zijn goed voor geluk. Verder is het verstandig niet<br />
te vet, te veel suiker en te veel rood vlees te eten.<br />
• Sporten is een prima manier om gelukkig te worden.<br />
Vooral hardlopen schijnt goed te zijn, maar eigenlijk alle<br />
duursporten zijn goed voor het geluksgevoel.<br />
• Goed slapen is van belang: wie uitgerust is voelt zich beter.<br />
• Sociale contacten en een goede partnerrelatie maken een<br />
mens gelukkiger, vooral wanneer deze vrienden en familie<br />
elkaar ondersteunen in goede en slechte tijden.<br />
• Vrijgevigheid schijnt een mens gelukkiger te maken.<br />
• Blootstelling aan direct zonlicht, zij het met mate, maakt<br />
gelukkig.<br />
Volgens de Better Life Index van de OECD is Nederland,<br />
samen met de Scandinavische landen, een van de gelukkigste<br />
landen van de wereld. Nederland scoort een 7,5<br />
terwijl het gemiddelde van alle landen een 6,7 is.<br />
Religieuze personen zijn gelukkiger dan ongelovige.<br />
(SCP 2012)<br />
Een onderzoek (‘World Values Survey’) van John Helliwell<br />
(2003) van de University of British Columbia waaraan negentig<br />
duizend proefpersonen uit 46 landen deelnamen,<br />
heeft sinds 1981 vier onderzoeken uitgevoerd. In dit onderzoek<br />
rapporteerden de proefpersonen eerst hun geluk op<br />
een schaal van tien tot honderd en ze rapporteerden ook<br />
verschillende kenmerken van hun leven.<br />
Hieruit kwamen zeven kenmerken<br />
naar voren die het geluk van de proefpersonen<br />
kunnen verklaren: familierelaties,<br />
financiële situatie, werk,<br />
community en vrienden, gezondheid,<br />
persoonlijke vrijheid en persoonlijke<br />
waarden. Layard (2005) geeft aan dat de<br />
wetenschap en de techno logische vooruitgang<br />
onze welvaart, kwaliteit van werk en<br />
gezondheid aanzienlijk vergroot hebben.<br />
Echter onze familierelaties,<br />
de verbondenheid en veiligheid<br />
18 adrem remonstrants maandblad<br />
van gemeenschappen en egoïstische<br />
waarden zijn achteruitgegaan. Ons geluk<br />
hangt boven alles af van de kwaliteit van onze relaties<br />
met andere mensen.<br />
Volgens Lyubomirsky (2007) bestaat er niet één magische<br />
strategie die ons allen gelukkig maakt. We hebben allemaal<br />
onze eigen behoeften, interesses, waarden, mogelijkheden<br />
en neigingen, waardoor sommige wel en andere niet geschikt<br />
voor ons zijn. Hij concludeert dat de volgende twaalf<br />
activiteiten mensen blijvend gelukkig kunnen maken:<br />
dankbaarheid tonen, optimisme cultiveren, niet tobben<br />
of sociaal vergelijken, vriendelijk zijn, sociale relaties<br />
koesteren, coping-strategieën ontwikkelen, leren vergeven,<br />
flow-ervaringen versterken, genieten van het leven,<br />
engagement voelen voor je doelen, praktiseren van geloof<br />
en spiritualiteit, en zorgen voor je lichaam.<br />
ALS JE ANDEREN GELUKKIG wILt<br />
ZIEN, BEtRACHt CoMPASSIE.<br />
ALS JE ZELf GELUKKIG wILt ZIJN,<br />
BEtRACHt CoMPASSIE.<br />
DAlAI lAMA<br />
Layard (2005) haalt in zijn boek ‘Happiness’ onderzoek<br />
aan waarin wordt aangetoond dat mensen in Amerika,<br />
Groot-Brittannië en Japan de laatste vijftig jaar niet gelukkiger<br />
zijn geworden, terwijl de gemiddelde inkomens<br />
meer dan verdubbeld zijn in deze periode. Er blijkt dat<br />
rijke landen gemiddeld gelukkiger zijn dan arme landen.<br />
Echter de data suggereren dat de ‘wet van afnemende<br />
meeropbrengsten’ van kracht is: des te hoger de mate van<br />
rijkdom, des te minder het gemiddelde geluk toeneemt<br />
met een toename van de rijkdom. Het draaipunt ligt tussen<br />
de US $ 10.000 en US $ 20.000 per hoofd. •<br />
Carolien Sieverink en Michel Peters<br />
Redactie AdRem
het jaar in kleur<br />
groen<br />
google levert met ‘groen’ 54.500.000 hits op (en ‘green’ 3.510.000.000); de eerste hit is wederom de Wiki -<br />
pedia pagina groen_(kleur). De tweede hit gaat naar Vakblad groen, waarin professionele en actuele<br />
artikelen over mensen in de stad en het landschap te lezen zijn. De rubriek groen in dagblad Trouw<br />
behaalt de derde hit.<br />
Groen is de kleur van hoop en vrede. Zou het verband<br />
houden met het feit dat nooduitgangen altijd met een<br />
groen bord worden aangegeven? Groen is een secundaire<br />
kleur. Met name in de realistische schilderkunst van de<br />
natuur schijnt ons oog opmerkelijke nuances te zien in<br />
specifiek deze kleur. De groene verf kan niet direct uit<br />
een tube worden gehaald, maar dient voor gebruik nog<br />
in de juiste kleur te worden gemengd. Groen is ook de<br />
overjas van een chirurg in de operatiekamer, daaronder<br />
draagt hij blauw. Het blauw is speciaal gereinigd en zo<br />
veel mogelijk bacterievrij. Groen reflecteert niet, geeft<br />
rust aan de ogen. Bloed is er niet zo goed zichtbaar op.<br />
Groen geeft rust, veiligheid en orde. Anderzijds worden<br />
draken, heksen, de duivel en buitenaardse wezentjes ook<br />
soms groen afgebeeld.<br />
’t Rentmeestertje<br />
GELUKzOeKeRs?<br />
Vanuit hoeken van de wereld komen mensen naar<br />
Nederland: zo’n 150 000 per jaar (daar tegenover staat<br />
overigens het aantal van mensen die vertrekken: 118 000<br />
per jaar). Van wie binnenkomen komt tegenwoordig<br />
35% uit niet-westerse landen: vaak mensen die ons<br />
land zoeken in de hoop er een beter bestaan te vinden<br />
en veiligheid te zoeken, vaak gevlucht voor dreiging<br />
of gevaar voor eigen leven, vaak uit honger. Mensen<br />
voor wie geluk een onbekend begrip is. In een wettelijk<br />
geregelde procedure (die vaak onacceptabel veel tijd<br />
vergt) wordt bekeken wie een vluchtelingenstatus en<br />
een verblijfsvergunning krijgt. wie die niet krijgt moet<br />
terugkeren naar het land van herkomst: uitzetting.<br />
Bij veel van hen is uitzetting niet mogelijk, door het<br />
ontbreken van papieren, weigering in het land van<br />
herkomst of vanwege ernstig gevaar bij terugkeer. op<br />
dat moment is de vreemdeling illegaal. onze overheid<br />
geeft zulke illegalen geen enkele hulp, is zelfs van plan<br />
Groen is een belangrijke liturgische kleur, alhoewel het betekent<br />
dat er weinig te doen is in de kerk. Het is de kleur van<br />
de lange periode die loopt vanaf de maandag na Pinksteren<br />
tot de zaterdag voor de 1e Advent, en de tijd tussen 6 januari<br />
en Aswoensdag. Het groen in de kerk geeft aan dat we ons in<br />
een rustige periode van het kerkelijk jaar bevinden, zonder<br />
belangrijke feesten in het vooruitzicht. In deze lange tijd kan<br />
de gelovige zich zonder afleiding door allerlei feestdagen concentreren<br />
op de hoop en de vrede die het geloof hem of haar<br />
geeft. In de Islam is groen de belangrijkste kleur. De Koran<br />
en veel vlaggen zijn donkergroen. De meest voorkomende<br />
verklaring voor het gebruik van juist deze kleur is dat het de<br />
lievelingskleur was van de profeet Mohammed. •<br />
Lilian Roos & Carolien Sieverink<br />
illegaliteit en hulp aan illegalen strafbaar te stellen. we<br />
kennen allemaal uit de media de beelden van deze groep<br />
ongedocumenteerde illegalen, zonder papieren, ‘sans<br />
papiers’. Van mensen, kamperend onder plastic zakken<br />
op een kaal plein in Amsterdam osdorp, mensen<br />
opgevangen in een daarvoor openstaande vluchtkerk,<br />
opvangplaatsen, soms meelevende particulieren.<br />
Mensen zonder inkomen, zonder voedsel, mensen die<br />
wel willen maar niet mogen (!) werken, mensen onder<br />
voortdurende dreiging van opgepakt worden en weer<br />
vrijgelaten, bij gebrek aan oplossing. De Pauluskerk in<br />
Rotterdam spreekt van BBB als eerste levensbehoefte:<br />
bed, brood, bad (douche), met waar nodig medische<br />
hulp.<br />
Drie taakgroepen binnen Instelling Geloof en Samenleving<br />
trekken zich het lot van deze groep aan, sporen<br />
de gemeenten, die daartoe inmiddels van ons een<br />
indringende film ontvangen hebben, aan zich met het<br />
probleem bezig te houden, en organiseren op 25 mei<br />
een landelijke dag die zich over de ‘sans papiers’ zal<br />
uitspreken. •<br />
jaargang 24 nr. 5 mei 2013 19
het gezicht van...<br />
Marinus<br />
Koster<br />
Marinus Koster is emeritus predikant sinds 1996. sindsdien<br />
woont hij tussen weilanden en maïsvelden in Bathmen bij<br />
Deventer. Onlangs werd hij tachtig jaar, dat is een portret<br />
waard. Maar één pagina is ontoereikend om zijn lange en<br />
actieve leven – en zijn verhalen daarover – te kunnen bevatten.<br />
zijn koffiezetapparaat is voor mij nieuw aangeschaft.<br />
Dochterlief had namelijk gezegd dat hij mij geen koffie uit<br />
de oude machine meer mocht voorzetten. sinds 1960 is hij<br />
getrouwd met corrie Ozinga, die hij thuis verzorgt, nadat zij<br />
in augustus 2012 bedlegerig was geworden. Het contact met<br />
de (schoon- en klein-)kinderen is zeer wezenlijk voor hen.<br />
Wieg ‘Ik ben geboren in Zwolle in een gezin van drie<br />
kinderen, mijn moeder was remonstrant. Vader hing als<br />
classicus meer het Griekse denken aan. Vanaf vlak voor<br />
de oorlog was hij hoogleraar in Groningen. Catechisatie<br />
deed ik bij ds Van Wijngaarden, later bij ds De Kievid.<br />
Ik ben de eerste dominee in de familie, mijn voorouders<br />
waren boomkweker, medicus en jurist. Ik was qua aanleg<br />
een beta, maar toen mijn zus op haar 15 e overleed en<br />
vervolgens het domineeschap vanuit een soort plichtsidee<br />
op mijn weg kwam, ben ik alfa gaan doen om theologie<br />
te kunnen studeren. Die studie leek tegen mijn aard in te<br />
gaan, maar nu zeg ik: studie en beroep zijn me tweehonderd<br />
procent meegevallen.’<br />
20 adrem remonstrants maandblad<br />
Dominee ‘Na mijn studie en vijf jaar universitair assistentschap,<br />
werd ik beroepen in Meppel, waar ik veertien<br />
jaar ben gebleven (‘65-’79). Vanaf het begin had ik veel<br />
oecumenische contacten, wij hadden al een Raad van Kerken<br />
voordat de landelijke werd opgericht. In 1967 kreeg<br />
ik Zwolle er bij. Beide gemeenten heb ik verlaten toen ik<br />
in Hengelo beroepen werd (’79 – ’88). Het was de tijd van<br />
de kernwapendiscussie, we waren heel maatschappelijk<br />
bezig. Ik was geen revolutionair, eerder conservatief, maar<br />
was geloof ik voor beide kanten in de kerk aanspreekbaar.<br />
Mijn mooiste herinnering daar is toch wel de Week van de<br />
Vreemdeling die ik in 1983 mede heb georganiseerd. Hier<br />
was ik ook lid van de werkgroep ter begeleiding van ouders<br />
van homofielen. Op 55 - jarige leeftijd werd ik uitgenodigd<br />
om naar Rotterdam te komen, waar ik jarenlang samenwerkte<br />
met Eric Cossee, later ook met Marthe de Vries.<br />
De samenwerking met mijn collega’s (nog een jaar ook<br />
met Mijnke Bosman) was een hoogtepunt voor mij, naast<br />
het kringenwerk. Huisbezoeken zijn de backbone van een<br />
goed werkend predikantschap. Werken met mensen is<br />
soms moeilijk, maar ook heel bevredigend. Op de leeftijd<br />
van 63 en een half ben ik met emeritaat gegaan. Naast<br />
mijn predikantschap ben ik ook 14 jaar docent geweest<br />
voor het z.g. IKOS-testimonium aan de PA’s in Meppel en<br />
Hengelo en 12 jaar docent Oude Testament voor de NPBopleiding<br />
tot pastoraal werker.’<br />
Wetenschapper ‘Na mijn kandidaats theologie in<br />
Groningen ging ik naar het Seminarium in Leiden en<br />
zette aldaar tevens de studie voor het doctoraal Oude Testament<br />
annex Semitische Talen voort, o.a. respectievelijk<br />
bij de hoogleraren Sirks en De Boer. Echt mijn leermeesters!<br />
Ik heb altijd wel gepubliceerd: in 1977 verscheen<br />
mijn tekstkritische uitgave van de Peshitta (de oud-Syrische<br />
Bijbelvertaling) van het boek Exodus. In datzelfde<br />
jaar ben ik daar ook op gepromoveerd. Na mijn emeritaat<br />
kon ik heel fijn in eigen tempo doorgaan met kerkelijk<br />
werk (preekbeurten) en met de wetenschap. Ik heb ook<br />
in het buitenland congressen bijgewoond en lezingen<br />
gegeven. Ik ben al mijn kerkenraden dankbaar dat ze mij<br />
de tijd hebben gegeven om te studeren en dingen buiten<br />
mijn directe werk als predikant te doen. Dat houdt iedere<br />
predikant fit en voorkomt het vastlopen in routine. ’<br />
Remonstranten Ik ben nooit in de verleiding gekomen<br />
om iets anders te zijn dan remonstrant. De pluriformiteit<br />
die bij ons heerst, het samengaan van continuïteit en<br />
discontinuïteit bevalt mij prima. Mét de Islam vind ik de<br />
christusvergoddelijking bijvoorbeeld godslastering. God<br />
is ons diepste wezen, de oerflikkering. Ook dergelijke<br />
opvattingen die niet mainstream zijn, mogen bij ons bestaan.<br />
Al vaak is onze ondergang voorspeld, maar we zijn<br />
springlevend. Kijk naar de productiviteit van het bureau<br />
en de predikanten! Dat komt wel goed.’ •<br />
Michel Peters