meinummer - Remonstrantse Broederschap

thema geluk
PUBLIEKSfILoSofEN OVeR gelUK
Volmaakt gelukkig
worden we nooit...
In zijn essay lijdenslust noemt schrijver Marcel Möring geluk een misverstand: er is geen geluk. er is alleen
maar leed. geluk is leed dat kortstondig wordt vergeten ten behoeve van de eigen, even kortstondige,
zielenrust. Nu schreef Möring zijn geschrift ter gelegenheid van de Maand van de Filosofie in 2006.
Beschouwen filosofen geluk inderdaad als een misverstand? een korte rondgang langs een paar eigentijdse
publieksfilosofen. Filosofen die op toegankelijke wijze schrijven voor een groot publiek, ook over geluk.
Het doordachte geluk In zijn recente boek Leven
is een kunst (2012), noemt wijs gerig ethicus Paul van
Tongeren geluk niet alleen een ervaring, maar ook een
spanningsvol begrip. Misschien wel daarom is het nooit
volledig te realiseren. Identificatie van geluk en plezier
wijst Van Tongeren af. Geluk is altijd plezierig, maar
niet elk plezier mag geluk heten. Na het nodige wikken
en wegen omschrijft hij geluk als: het genieten van een
optimaal ontwikkeld gevoelsleven en tevens een wijze
van handelen en leven die je verbondenheid met anderen
optimaal realiseert. Geleid door persoonlijk gekoesterde
waarden. Het moge duidelijk zijn dat geluk op deze wijze
een breed gebied beslaat. Alleen van een leven als geheel
kan gezegd worden dat het gelukkig is, niet van een
enkel moment. Het is een ideaal dat niet gemakkelijk te
bereiken valt. Kortom, geluk ligt niet voor het oprapen
en je moet een beetje... geluk hebben om je deel ervan te
verkrijgen. Helemaal in eigen hand heb je het nooit.
Het duurzame geluk Fraai zult u misschien denken,
dat doordachte geluk van Van Tongeren, maar veel te
hoog gegrepen voor mij. Ik ben al blij met af en toe een
klein geluksmoment als ik ’s morgens in de lentezon een
eerste kopje koffie drink. Wellicht dat u zich dan beter
thuis voelt bij de Franse filosoof Frédéric Lenoir, bijvoorbeeld
in zijn Handleiding voor een evenwichtige geest en een
kalm gemoed (2012). Volgens Lenoir is geluk een moment
van kalme zekerheid dat alles een betekenis heeft, dat de
dingen goed zijn zoals ze zijn. En als we dat moment van
kalme zekerheid ervaren, dan willen we dat natuurlijk
zo lang mogelijk koesteren. Met het grote geluk, met
extatische piekmomenten van intense geluksbeleving
lukt dat sowieso niet. Nee, de enige kans op blijvend, op
duurzaam geluk bestaat in het koesteren van de bewust
beleefde kleine geluksmomenten die het leven de moeite
waard maken. Maar dan moeten we wel afleren om steeds
te verlangen naar anders en meer. Kerkvader Augustinus
zei het lang geleden al heel mooi: ‘geluk is blijven ver-
4 adrem remonstrants maandblad
langen naar wat je al hebt’. En dat nu is maar lastig. Alle
reclames voeden immers ons verlangen naar anders en
meer. Pas na de aankoop van het nieuwste mobieltje of
het nieuwste automerk, ja pas dan zullen we echt gelukkig
zijn. Maar, we wisten het diep van binnen ook wel,
met geld kopen we niet meer dan instant-geluk. Een van
de sleutels tot duurzaam geluk is de ontdekking dat het
ware geluk alles te maken heeft met een staat van zijn, en
niet met een opeenstapeling van bezit. Lenoir benadrukt
het keer op keer: mensen kunnen pas gelukkig zijn en
in harmonie met elkaar leven, als zij het ideaal van het
‘hebben’ niet langer centraal stellen maar zich eindelijk
eens laten leiden door het ideaal van het ‘zijn’. Zichzelf
leren kennen en beheersen, anderen leren liefhebben en
de wereld respecteren. Zo gaat het Lenoir dus niet zozeer
om klein als wel om duurzaam geluk. Leer kleine geluksmomenten
koesteren. Blijf verlangen naar wat je al hebt.
Durf los te laten wat o zo belangrijk voor je lijkt, maar het
niet is. En... durf je geluk te delen. Want wie geluk deelt
vermenigvuldigt het.
De illusie van geluk Een interessant tegengeluid horen
we bij Alain de Botton. In zijn veelgelezen ‘heidense
gebruikersgids’ Religie voor atheïsten stelt hij dat de seculiere
samenleving nog veel van religies kan leren, bijvoorbeeld
als het gaat om zaken als gemeenschapszin, ethiek
en onderwijs. Maar óók als het gaat om pessimisme. De
Botton bedoelt daarmee het volgende. Er is een lange rij
van (christelijke) pessimistische denkers, die benadrukken
dat de mens in een nogal zondige, om niet te zeggen
erbarmelijke toestand verkeert. Zoals Marcel Möring ook
al schreef: geluk is een illusie. Er gaapt een enorme kloof
tussen onze grootse ambities en aspiraties en de bittere
werkelijkheid. Dat moet wel tot teleurstellingen leiden.
Toch volhardt de moderne wereld met een zekere hardnekkigheid
in de waan dat geluk géén illusie is. De grote
technologische ontwikkelingen zullen ons binnen afzienbare
tijd vrijwaren van gefrustreerde ambities, ongeluk