Bypass in het brein - UMC Utrecht
Bypass in het brein - UMC Utrecht
Bypass in het brein - UMC Utrecht
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Bypass</strong> <strong>in</strong> <strong>het</strong> bre<strong>in</strong><br />
ELANA-techniek maakt nieuwe behandel<strong>in</strong>gen mogelijk<br />
Mensen met kans op een beroerte hebben baat bij een <strong>in</strong> <strong>Utrecht</strong><br />
ontwikkelde chirurgische techniek. Zij krijgen een bypass op een<br />
hersenbloedvat, zonder dat de bloedtoevoer wordt afgesloten.<br />
Het is loodgieterwerk <strong>in</strong> de hersenen met bloed-<br />
vaten die alleen door een microscoop hanteer-<br />
baar zijn. Neurochirurg Kees Tulleken beschrijft<br />
zijn werk alsof <strong>het</strong> heel vanzelfsprekend is. E<strong>in</strong>d<br />
vorige maand g<strong>in</strong>g hij met emeritaat, maar hij<br />
blijft via een nul-aanstell<strong>in</strong>g aan <strong>het</strong> ziekenhuis<br />
verbonden. Vaak zal hij echter niet op zijn werkkamer<br />
te v<strong>in</strong>den zijn. Hij krijgt nu meer tijd om<br />
<strong>in</strong> <strong>het</strong> laboratorium chirurgische technieken te<br />
oefenen, maar hij zal vooral veel op bezoek<br />
gaan bij buitenlandse medische centra om <strong>het</strong><br />
gebruik van zijn uitv<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g te promoten.<br />
Tulleken laat <strong>het</strong> <strong>UMC</strong> <strong>Utrecht</strong> namelijk een chirurgische<br />
techniek na waarmee bypasses <strong>in</strong> de<br />
hersenen zijn te maken. In de hartchirurgie mag<br />
<strong>het</strong> maken van een bypass rout<strong>in</strong>ewerk zijn, een<br />
bloedvat omleiden <strong>in</strong> de zetel van ons bewustzijn<br />
is bijzonder. Normaal gesproken wordt bij <strong>het</strong><br />
maken van een bypass de bloedtoevoer namelijk<br />
tijdelijk afgesloten. Dat is <strong>in</strong> de hersenen echter<br />
geen optie omdat die erg gevoelig zijn voor<br />
zuurstoftekort.<br />
De ELANA-techniek die Tulleken ontwikkelde,<br />
<strong>het</strong> acroniem staat voor Excimer Laser-Assisted<br />
Non-occlusive Anastomosis, maakt een bypass op<br />
een bloedvat mogelijk zonder dat de bloedstroom<br />
onderbroken wordt. Een <strong>in</strong>novatie <strong>in</strong> de<br />
hersenchirurgie. Inmiddels zijn meer dan driehonderd<br />
patiënten met de techniek behandeld<br />
en gebruiken twee buitenlandse centra de methode<br />
bij patiënten. Vijf andere ziekenhuizen<br />
zijn de techniek aan <strong>het</strong> leren. De techniek is<br />
ondergebracht <strong>in</strong> een gelijknamig sp<strong>in</strong>-offbedrijf,<br />
Elana B.V.<br />
Zuurstoftekort<br />
Veel patiënten kunnen baat hebben bij de ELANAtechniek.<br />
Drie categorieën spr<strong>in</strong>gen eruit. Om te<br />
Het is de nalatenschap van neurochirurg Kees Tulleken.<br />
beg<strong>in</strong>nen zijn er afwijk<strong>in</strong>gen van bloedvaten<br />
zelf, zoals aneurysma’s – zeer kwetsbare verwijd<strong>in</strong>gen<br />
van slagaders die open kunnen scheuren<br />
– die soms alleen met een bypass behandeld<br />
kunnen worden. Dan zijn er hersentumoren waar<br />
grote bloedvaten doorheen lopen. Die tumoren<br />
zijn praktisch niet te verwijderen zonder <strong>het</strong><br />
bloedvat om te leiden. De grootste groep, waar<br />
ook <strong>het</strong> meeste onderzoek naar is gedaan, bestaat<br />
uit mensen die veel kans lopen op een beroerte<br />
vanwege een vernauw<strong>in</strong>g van hun halsslagader.<br />
Dat vat vormt de belangrijkste bloedtoevoer<br />
naar de hersenen, en vernauw<strong>in</strong>g ervan<br />
door bijvoorbeeld aderverkalk<strong>in</strong>g kan leiden tot<br />
een beroerte, zuurstoftekort en uite<strong>in</strong>delijk hersenbeschadig<strong>in</strong>g.<br />
Al <strong>in</strong> de jaren zeventig bedachten neurochirurgen<br />
een methode om de kans op deze beroertes<br />
te verkle<strong>in</strong>en. “Helaas liet <strong>in</strong> 1983 een groot<br />
onderzoek zien”, vertelt Tulleken, “dat de operatie<br />
niet beter of slechter was dan <strong>het</strong> slikken van<br />
bloedverdunnende aspir<strong>in</strong>e. Om <strong>het</strong> goed te<br />
doen met de technieken van die tijd zou je <strong>het</strong><br />
vat een half uur moeten afsluiten, maar dan<br />
krijgt de patiënt precies de beroerte die je wilt<br />
voorkomen. Wij wilden, net als een loodgieter<br />
die een pijp aansluit op de waterleid<strong>in</strong>g, de<br />
kraan pas opendraaien als de pijp is aangesloten.”<br />
Enter ELANA. S<strong>in</strong>ds 1979 experimenteert Tulleken<br />
met een chirurgische techniek die hij de afgelopen<br />
jaren geperfectioneerd heeft. Het hoofd<br />
krijgt bloed via een grote slagader die zich splitst<br />
<strong>in</strong> een tak die de huid voorziet en een tak die de<br />
hersenen voorziet. Als de ‘hersentak’ vernauwt<br />
raakt, is <strong>het</strong> mogelijk de ‘huidtak’ aan te sluiten op<br />
een hoger gelegen deel van de hersencirculatie.<br />
ELANA maakt deze operatie mogelijk zonder ˘˘<br />
>><br />
Elana B.V.<br />
Een schoolvoorbeeld van <strong>in</strong>novatie, zo beschouwt<br />
<strong>het</strong> sp<strong>in</strong>-offbedrijf Elana zichzelf.<br />
De rond neurochirurg Tulleken ontwikkelde<br />
operatietechniek dreigde te blijven steken <strong>in</strong><br />
de universitaire wereld. Tot enkele jaren<br />
geleden de zoon van Tulleken, Rutger, zijn<br />
baan als <strong>in</strong>terimmanager opzegde en samen<br />
met een enthousiast team de operatietechniek<br />
onderbracht <strong>in</strong> een bedrijf. Na <strong>het</strong> b<strong>in</strong>nenhalen<br />
van de patenten – <strong>het</strong> plat<strong>in</strong>a r<strong>in</strong>getje<br />
en de laserkat<strong>het</strong>er zijn beschermd – kwam<br />
<strong>het</strong> bedrijf <strong>in</strong> 2004 goed op gang. Een subsidie<br />
van Biopartner hielp daarbij en <strong>in</strong><br />
september 2004 werd Elana B.V. een officiële<br />
sp<strong>in</strong>-off van <strong>het</strong> <strong>UMC</strong> <strong>Utrecht</strong>. Inmiddels<br />
heeft de Raad van Bestuur toegezegd <strong>het</strong><br />
benodigde onderzoek te blijven steunen.<br />
Daarmee is de toekomst van <strong>het</strong> bedrijf verzekerd.<br />
Het belangrijkste voor <strong>het</strong> prille<br />
bedrijf was <strong>het</strong> verkrijgen van een ISO- en<br />
CE-gecertificeerde kat<strong>het</strong>er waarmee je <strong>in</strong><br />
patiënten mag opereren. Het prototype<br />
moest helemaal opnieuw worden ontworpen<br />
om te voldoen aan alle eisen.<br />
Momenteel heeft <strong>het</strong> bedrijf zeven klanten.<br />
Rutger Tulleken verwacht dat <strong>het</strong> zo’n tw<strong>in</strong>tig<br />
tot veertig klanten kunnen worden, afhankelijk<br />
van hoe snel en enthousiast neurochirurgen<br />
de techniek zullen omarmen. Afnemers<br />
zijn ziekenhuizen die van Elana de kat<strong>het</strong>er,<br />
<strong>het</strong> r<strong>in</strong>getje en een speciale slang kopen.<br />
Per operatie moet zo’n nieuw pakket worden<br />
aangeschaft. E<strong>in</strong>d 2006 hoopt Elana f<strong>in</strong>ancieel<br />
op eigen benen te staan.<br />
Elana laat zien hoe een idee uit een universitaire<br />
niche de markt bereikt. Rutger Tulleken:<br />
“Mijn vader is erg bescheiden, maar <strong>het</strong> is heel<br />
bijzonder wat met deze methode mogelijk is.<br />
Jaarlijks sterven enkele duizenden mensen<br />
aan een groot aneurysma, een opzwell<strong>in</strong>g van<br />
de bloedvaten <strong>in</strong> de hersenen. Die mensen<br />
zijn alleen met de ELANA-techniek te behandelen.”<br />
www.umcutrecht.nl/scan l nr 6 december 2005 l 13<br />
˘˘