Download de lezing - Universiteit Utrecht
Download de lezing - Universiteit Utrecht
Download de lezing - Universiteit Utrecht
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
stellen. Zeker is, dat ergens ooit <strong>de</strong> professor naar<br />
bene<strong>de</strong>n heeft gekeken om te zien wat die sector<br />
eigenlijk aan het doen was en toen heeft ont<strong>de</strong>kt<br />
dat je beter eerst kon kijken en dan na<strong>de</strong>nken, in<br />
plaats van omgekeerd. De ironie van <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis<br />
wil, dat het nu juist die Mondino uit Bologna<br />
is geweest die dit heeft gedaan. Hij wil<strong>de</strong> op <strong>de</strong>n<br />
duur professor, sector en <strong>de</strong>monstrator tegelijk<br />
zijn. Ondanks dat behelst het leerboek van<br />
Mondino eigenlijk niet veel meer dan <strong>de</strong> gangbare<br />
kennis van <strong>de</strong> Galenisch-Arabische anatomie.<br />
Empirisch doceren was kennelijk nog weer wat<br />
an<strong>de</strong>rs dan geleer<strong>de</strong> boeken schrijven. Daarom is<br />
het toch wel juist dat die Venetiaanse houtsnij<strong>de</strong>r<br />
hem, net als alle an<strong>de</strong>re professoren in <strong>de</strong> anatomie<br />
van toen, achter zijn kathe<strong>de</strong>r en niet bij het<br />
lijk heeft voorgesteld op het frontispice van zijn<br />
boek. Ik stel mij voor dat omgaan met een echt<br />
lichaam voor hem net zo opwin<strong>de</strong>nd was als het<br />
voor Vecchietta en Holbein was om Christus een<br />
anatomisch overtuigend lichaam te geven.<br />
Uit <strong>de</strong> bestu<strong>de</strong>ring van <strong>de</strong>ze houtsne<strong>de</strong> blijkt al,<br />
hoe moeilijk het is om uit voorstellingen af te<br />
lei<strong>de</strong>n wat er precies met anatomische lessen aan<br />
<strong>de</strong> hand was. Hier heeft <strong>de</strong> houtsnij<strong>de</strong>r eenvoudig<br />
een bestaan<strong>de</strong> beeldconventie gebruikt terwijl we<br />
weten dat uitgerekend <strong>de</strong> betreffen<strong>de</strong> professor<br />
onconventioneel, namelijk empirisch, bezig was.<br />
Kennis van <strong>de</strong> anatomie werd in <strong>de</strong> loop van <strong>de</strong><br />
zestien<strong>de</strong> eeuw een vanzelfsprekend on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el van<br />
<strong>de</strong> opleiding van kunstenaars, net als training in <strong>de</strong><br />
natuurgetrouwe weergave van waargenomen werkelijkheid.<br />
De betovering door <strong>de</strong> empirie vin<strong>de</strong>n<br />
we vooral in <strong>de</strong> kunst van <strong>de</strong> Renaissance. De vele<br />
voorstellingen van anatomische lessen in <strong>de</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rlandse kunst zijn dan ook geen geschil<strong>de</strong>r<strong>de</strong><br />
documentaires van on<strong>de</strong>rricht in <strong>de</strong> anatomie,<br />
zoals mijn vriend Frits Duparc onlangs heeft uiteengezet.<br />
Het zijn groepsportretten, waarbij <strong>de</strong><br />
anatomie <strong>de</strong> samenbin<strong>de</strong>n<strong>de</strong> factor is, maar ook<br />
niet meer dan dat. Rembrandts Anatomische les<br />
van Dr.Tulp, <strong>de</strong> praelector voor het jaar 1632 van<br />
het chirurgijnsgil<strong>de</strong>, laat ook een gearrangeerd<br />
geheel zien. In werkelijkheid ontleed<strong>de</strong> <strong>de</strong> anatoom<br />
eerst <strong>de</strong> buik. De sectie van <strong>de</strong> arm vond<br />
gewoonlijk het laatst plaats, en dan nog meestal op<br />
een arm die van het lichaam was losgesne<strong>de</strong>n. Het<br />
gaat om een fascineren<strong>de</strong> representatie van een<br />
anatomische les en niet om <strong>de</strong> les zelf. Overigens<br />
is het interessant dat <strong>de</strong> toehoor<strong>de</strong>rs minstens<br />
zoveel aandacht hebben voor het opengeslagen<br />
boek aan het voetenein<strong>de</strong> van <strong>de</strong> do<strong>de</strong> als voor<br />
zijn opengeleg<strong>de</strong> arm. Rembrandt heeft een evenwicht<br />
tussen theorie en waarneming willen laten<br />
zien.<br />
In <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis is er nog een moment geweest<br />
waarop <strong>de</strong> ontwikkeling van <strong>de</strong> medische wetenschap<br />
kunstenaars heeft geïnspireerd tot onvergetelijke<br />
kunstwerken. Dat was toen gekken en<br />
dwazen voor het eerst serieus genomen wer<strong>de</strong>n,<br />
toen dolhuizen veran<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n in psychiatrische<br />
inrichtingen. In één van zijn beroem<strong>de</strong> etsen uit<br />
<strong>de</strong> serie The Rake’s Progress heeft William<br />
Hogarth een schokkend beeld gegeven van <strong>de</strong><br />
gangbare houding jegens geesteszieken tot het<br />
ein<strong>de</strong> van <strong>de</strong> achttien<strong>de</strong> eeuw. Je gaat voor je<br />
plezier gekken kijken. Net als voor Artis moet je<br />
een kaartje kopen om je binnen te vermaken met<br />
15<br />
Renaissance in het ziekenhuis –– PROF. DR. HENK VAN OS