Pdf - 182 KB - Luisterpunt

Mark Nelissen.
Darwin in de supermarkt, of Hoe de evolutie ons gedrag dagelijks beïnvloedt.
Speelduur: 7:41. Boeknummer: 20216.
**
Historie. Historia. Ken het verleden, begrijp het heden:
“Het raadsel Spinoza” van Irvin Yalom.
Baruch Spinoza was een Nederlandse filosoof die leefde van 1632 tot 1677. Zo veel
als we weten over zijn gedachtengoed, zo weinig weten we over zijn persoonlijk
leven. Minstens één reden daarvoor is dat dit leven waarschijnlijk vooral uit denken
heeft bestaan. Om zijn gedachtengoed, waarin hij onder meer stelde dat mensen
God naar hun evenbeeld scheppen en de Thora, het Oude Testament, het werk is
van stervelingen, werd hij op zijn drieëntwintigste uit de Sefardisch-Joodse
gemeenschap van Amsterdam verbannen. Vóór zijn excommunicatie besteedde
Spinoza zijn tijd hoofdzakelijk aan lenzen slijpen, lezen en schrijven, erna evenzeer -
in ballingschap in achtereenvolgens Rijnsburg, Voorburg en Den Haag.
De meesten van ons zullen de vraag of het leven van deze cerebrale en ascetische
figuur zich leent voor een roman, ontkennend beantwoorden. De Amerikaanse
psychiater en bestsellerauteur Irvin Yalom - bekend van de roman “Nietzsches
tranen” en, bij vakgenoten, van “Theory and Practice of Group Psychotherapy” - zag
dat anders. Hij wilde een levenslange fascinatie voor Spinoza afsluiten met een
eerbetoon in romanvorm. Dat dit geen eenvoudig karwei was, ontdekte Yalom tijdens
jaren van vooronderzoek waarin hij 'domweg geen verhaal kon vinden, iets waar een
roman niet zonder kan'. Spinoza zag al in de zeventiende eeuw het goddelijke in het
natuurwetenschappelijke, hij ontwaarde, in de woorden van de beroemde spinozist
Albert Einstein, 'een God die niet dobbelt met het heelal'.
Mooi - maar wat doe je ermee in romanvorm? Spinoza sleep lenzen bij ochtendlicht,
gebruikte zijn middagmaal in eenzaamheid en las Aristoteles bij kaarslicht. Je kunt
hem in een fictiewerk een turbulent liefdesleven geven, maar dat doet geen
romancier die het eens is met André Gide dat 'fictie geschiedenis is die had kunnen
plaatsvinden'.
Yalom vond zijn verhaal bij een bezoek aan het Spinozamuseum in Rijnsburg. Daar
hoorde hij dat nazi-ideoloog Alfred Rosenberg mogelijk door Spinoza gefascineerd is
geweest. Als voorman van het nazidepartement dat overal in bezet gebied Joods
intellectueel en cultureel erfgoed wegroofde, gaf Rosenberg in februari 1941 de
opdracht de 159 boeken uit de Rijnsburgse bibliotheek van Spinoza te confisqueren.
'Er bevinden zich waardevolle vroege werken onder, die van groot belang zijn voor
het nader onderzoek naar het raadsel Spinoza', stond in het officiële rapport. In
Rosenberg herkende Yalom het andere personage dat hij nodig had voor zijn roman.
Alfred Rosenberg: een frustraat van Baltisch-Duitse origine die een intellectueel
minderwaardigheidscomplex al op vroege leeftijd compenseerde met antisemitisme.
Waaraan hij uiting gaf in pretentieuze spaghetti-zinnen in boeken van meer dan
duizend pagina's die in het Derde Rijk een miljoen maal werden gedrukt, maar