Krabbescheer in de Krimpenerwaard - Vlindernet

Krabbescheer in
de Krimpenerwaard

Krabbescheer in de Krimpenerwaard
Tekst:
Henk Arends
Met medewerking van:
Henk de Vries, Kars Veling, Kees Mostert, Nicoliene Peet en vrijwilligers
Rapportnummer:
VS2004.050
Productie:
De Vlinderstichting
Postbus 506
6700 AM Wageningen
telefoon: 0317-467346
fax: 0317-420296
email: info@vlinderstichting.nl
homepage: www.vlinderstichting.nl
Opdrachtgever:
Provincie Zuid-Holland
Deze publicatie kan worden geciteerd als:
Arends, H. (2004). Krabbescheer in de Krimpenerwaard. Rapport VS
2004.050, De Vlinderstichting, Wageningen.
Trefwoorden:
Groene glazenmaker, krabbescheer, verspreiding, Zuid-Holland
Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar
gemaakt, door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke andere
wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van De
Vlinderstichting en de opdrachtgever.
Januari 2005.
DE VLINDERSTICHTING 2005| KRABBESCHEER IN DE KRIMPENERWAARD 1

Inhoud
Samenvatting..................................................................................3
Hoofdstuk 1 Inleiding .......................................................................4
1.1 Introductie ............................................................................4
1.2 De groene glazenmaker...........................................................5
1.3 Leefgebied ............................................................................5
1.4 Verspreiding krabbescheer in Nederland ....................................6
Hoofdstuk 2 Materiaal en methoden ...................................................7
2.1 Inventarisatie .........................................................................7
2.2 Gegevensverwerking................................................................7
Hoofdstuk 3 Resultaten inventarisaties 1991 & 2003/2004 .....................8
3.1 Krimpenerwaard..................................................................8
3.2 Resultaten per sector...........................................................9
Hoofdstuk 4 Discussie resultaten...................................................... 12
4.1 Algemeen............................................................................. 12
4.2 Achteruitgang krabbescheer.................................................... 12
4.3 Vooruitgang krabbescheer ...................................................... 12
4.4 Het gebiedsgerichte project ‘Samen naar schoon water’.............. 13
Hoofdstuk 5 Conclusies................................................................... 14
Literatuur ..................................................................................... 15
Bijlage 1 Lijst van vrijwilligers .......................................................... 16
Bijlage 2 Protocol inventarisatie krabbescheer .................................... 17
DE VLINDERSTICHTING 2005| KRABBESCHEER IN DE KRIMPENERWAARD 2

Samenvatting
De groene glazenmaker (Aeshna viridis) is een bijzondere libel die
uitsluitend voorkomt in krabbescheervegetaties. Hij wordt aangetroffen in
laagveenmoerassen, sloten en poelen in het landelijk gebied en soms ook
in stedelijk gebied. Om geschikt leefgebied te kunnen vormen moet de
waterplant krabbescheer in het gebied voorkomen. De groene
glazenmaker is een zeldzame soort die beschermd wordt door de
Europese Habitatrichtlijn en de Flora- en Faunawet. Ter voorbereiding van
de bescherming in Zuid-Holland is het rapport ‘De groene glazenmaker in
Zuid-Holland’ verschenen. Dit rapport geeft een overzicht van de
bestaande populaties en van mogelijke uitbreidingslocaties in Zuid-
Holland. De Krimpenerwaard is een gebied waar
uitbreidingsmogelijkheden voor de groene glazenmaker goed lijken te zijn.
Dit gebied is in 1991 volledig geïnventariseerd door vrijwilligers op het
voorkomen van krabbescheer, er was geen actueel beeld meer van de
verspreiding van krabbescheer in dit gebied. Om een goed beeld te krijgen
van de huidige verspreiding van krabbescheer is daarom de gehele
Krimpenerwaard in 2003/2004 opnieuw geïnventariseerd door vrijwilligers.
De aanwezigheid van krabbescheer in de Krimpenerwaard is sterk
afgenomen. Dit geldt niet voor alle regio’s binnen de Krimpenerwaard. Met
name in de omgeving van polder Bergambacht is de aanwezigheid van
krabbescheer sterk toegenomen in vergelijking tot 1991. Dit is te danken
aan het gebiedsgerichte project ‘Samen naar schoon water in peilgebied
Bergambacht’ die in deze regio heeft plaatsgevonden.
DE VLINDERSTICHTING 2005| KRABBESCHEER IN DE KRIMPENERWAARD 3

Hoofdstuk 1 Inleiding
De groene glazenmaker (Aeshna viridis) wordt aangetroffen in
laagveenmoerassen, sloten en poelen in het landelijk gebied en
soms ook in stedelijk gebied. Om geschikt leefgebied te kunnen
vormen moet de waterplant krabbescheer in het gebied
voorkomen. Het is een zeldzame libel die beschermd wordt door
de Europese Habitatrichtlijn en de Flora- en Faunawet. Om de
groene glazenmaker goed te kunnen beschermen is het van
belang een volledig beeld te hebben van de huidige verspreiding
van krabbescheer in Zuid-Holland.
Voortbouwend op het basisdocument is in 2003/2004 een
volledige inventarisatie van de aanwezige
krabbescheervegetaties in de Krimpenerwaard uitgevoerd. Deze
inventarisatie kan worden vergeleken met de eerdere
inventarisatie die in 1991 plaatsvond. Deze rapportage geeft een
analyse van de huidige verspreiding van krabbescheer in de
Krimpenerwaard in vergelijking tot de verspreiding van
krabbescheer in 1991 in dit gebied en wordt getracht aan te
geven waardoor verschillen in verspreiding zijn ontstaan
1.1 Introductie
Een van de kenmerkende soorten van het Zuid-Hollandse veenlandschap
is de groene glazenmaker (Aeshna viridis). Deze libel geeft een
hoogwaardige natuurkwaliteit aan, namelijk de combinatie van bijzondere
moerasontwikkeling met krabbescheer in schoon water. Het gaat hierbij
om laagveenmoerassen, sloten en poelen in het landelijk gebied en soms
ook stedelijk gebied. De groene glazenmaker is in Nederland een vrij
zeldzame libellensoort. Op de Rode lijst staat hij als bedreigd vermeld
(Wasscher et al. 1998). Ook is hij opgenomen op de IUCN Rode lijst (van
de wereld), valt hij onder de Europese Habitatrichtlijn (Conventie van
Bern) en is hij een beschermde diersoort (Natuurbeschermingswet, flora
en faunawet). De groene glazenmaker is door de Minister van Landbouw,
Natuurbeheer en Voedselkwaliteit aangewezen als prioritaire soort die
binnen het Meerjarenprogramma uitvoering soortenbeleid 2000-2004
extra aandacht krijgt. Om voor deze bescherming tot uitvoering over te
kunnen gaan is het van belang om in Zuid-Holland een goed overzicht te
hebben van de huidige verspreiding van krabbescheer. Deze rapportage
geeft een analyse van de huidige verspreiding van krabbescheer in de
Krimpenerwaard in vergelijking met de verspreiding in 1991.
DE VLINDERSTICHTING 2005| KRABBESCHEER IN DE KRIMPENERWAARD 4

Figuur 1. groene glazenmaker
vrouwtje
1.2 De groene glazenmaker
De groene glazenmaker is volledig afhankelijk van vegetaties waarin
krabbescheer de dominerende plantensoort is. Tussen de stekelige
bladeren vinden de larven bescherming tegen predatoren. Daarmee is
deze libel een goede indicator voor verlandingssituaties in schoon water.
Als gevolg van het slechter worden van de waterkwaliteit, een verkeerd
beheer van krabbescheervelden, intensief schonen van sloten en het
gebruik van bestrijdingsmiddelen is de groene glazenmaker in Nederland
hard achteruitgegaan. Ook in Zuid-Holland is de stand teruggelopen. Mede
hierom is deze libel als prioritaire soort opgenomen in het provinciale
soortenbeleid. Recent is een landelijk soortbeschermingsplan opgesteld
(de Jong & Verbeek, 2001). Een groot aantal thema’s welke ook van
belang zijn voor dit rapport worden hierin behandeld. Naast dit
beschermingsplan zijn er verschillende andere rapporten met relevante
informatie beschikbaar: Soortbeschermingsplan provincie Utrecht (de
Jong, 1999), het Herstelplan groene glazenmaker in Groningen (Ketelaar
& van de Wetering, 2000) en Uitvoeringsplan groene glazenmaker in
Noord-Holland, fase I en II (de Vries, 2002a en 2002b).
1.3 Leefgebied
Het is de enige libel in Nederland die de eieren in slechts één plantensoort
afzet, namelijk krabbescheer. De reden voor deze strikte biotoopkeuze
hangt samen met de vorm en stekeligheid van deze plant. In de
bladrozetten van krabbescheer kunnen de larven van de groene
glazenmaker uitstekend bescherming tegen predatoren als vissen en
amfibieën vinden. Dit is waarschijnlijk ook een belangrijke reden waarom
krabbescheervegetaties tot de libellenrijkste biotopen in laag-Nederland
behoren. De andere libellensoorten waarmee de groene glazenmaker veel
samen aanwezig is, planten zich echter ook buiten krabbescheervelden
voort. Over de habitateisen van de groene glazenmaker is redelijk veel
bekend. Ten eerste moet sprake zijn van krabbescheervegetatie van
voldoende oppervlakte. Als richtlijn kan een oppervlakte van 100-150 m 2
krabbescheer worden aangehouden. In kleinere velden ontbreekt de
groene glazenmaker vaak. Overigens is de groene glazenmaker wel in
staat om gebruik te maken van kleine plukjes krabbescheer die los van
grotere velden liggen (Fliedner, 1996).
Over de vegetatie en de waterkwaliteit zijn de volgende gegevens uit
Nederland beschikbaar (Geene, 1989; de Jong, 1999).
• De gemiddelde lengte van krabbescheerbladeren boven water is rond de
17 centimeter. Enkele bladeren zijn tenminste 25 centimeter lang.
• De maximale bladbreedte ligt tussen 2,5 en 3,5 (uiterste waarden 1,5 en
4,0)
• Gemiddeld is de dichtheid planten rond de 20 m 2
• De waterdiepte tot de sapropeliumlaag is (10-)40-80(-150) centimeter.
• De pH is zwak zuur (Geene, 1989: 5,5-6,9; Clausnitzer & Strasburger,
1980: 6,5-6,8), de EGV 165-798 µS.
Te voedselrijke situaties worden gemeden. De groene glazenmaker komt
vooral voor in krabbescheervelden met kwel. De reden voor het mijden
van te voedselrijke vegetaties zou wel eens algen- en kroosbloei in de
nazomer kunnen zijn. Er ontstaat dan zuurstofarmoede waar de larven
van de groene glazenmaker zeer gevoelig voor zijn (Schorr, 1996). Bij een
verslechterende waterkwaliteit (m.n. inlaat van gebiedsvreemd water)
verdwijnt bovendien de krabbescheer.
DE VLINDERSTICHTING 2005| KRABBESCHEER IN DE KRIMPENERWAARD 5

1.4 Verspreiding krabbescheer in Nederland
De verspreiding van krabbescheer zoals weergegeven in figuur 2 geeft
geen actueel beeld meer. De aanwezigheid van krabbescheer is de laatste
decennia sterk afgenomen, terwijl de weergegeven gegevens een periode
van 25 jaar beslaan. Zoals blijkt uit figuur 2 was de provincie Zuid-Holland
de afgelopen 25 jaar een zeer belangrijke provincie voor krabbescheer en
daarmee voor de groene glazenmaker(De Vries, 2003).
Figuur 2. Verspreiding krabbescheer periode 1975-2000.
De groene glazenmaker is voor zijn verspreiding in West-Nederland sterk
afhankelijk van veengebieden. Slechts enkele delen van het
laagveengebied zijn nog begroeid met krabbescheer en van die gebieden
is ook slechts een klein gedeelte nog bezet door de groene glazenmaker.
De Krimpenerwaard is een uitgestrekt polderlandschap waar krabbescheer
en de groene glazenmaker voorkomen. De uitbreidingsmogelijkheden
lijken in dit gebied zeer goed, maar een aanpak is nog niet vast te stellen.
Het is onduidelijk waarom de populatie groene glazenmaker zo sterk
verdund in het gebied optreedt: nergens worden grote aantallen groene
glazenmaker aangetroffen. Het is daarom van belang om een goed
overzicht te hebben van de huidige verspreiding van krabbescheer in dit
gebied. De laatste inventarisatie van de aanwezigheid van krabbescheer in
dit gebied dateert uit 1991 en geeft geen actueel beeld meer. In polder
Bergambacht heeft het schoonwaterproject “samen naar schoon water in
peilgebied Bergambacht” plaatsgevonden. In de periode van 1995-2001
zijn er in het kader van dit schoonwaterproject in polder Bergambacht
verschillende werkzaamheden uitgevoerd om de biologische waterkwaliteit
in deze polder te verbeteren. Er zal in de discussie onder andere aandacht
worden besteed aan dit schoonwaterproject en de mogelijke oorzaken die
ten grondslag liggen aan de veranderingen in de verspreiding van
krabbescheer in de Krimpenerwaard.
DE VLINDERSTICHTING 2005| KRABBESCHEER IN DE KRIMPENERWAARD 6

Hoofdstuk 2 Materiaal en methoden
2.1 Inventarisatie
Tijdens een informatiebijeenkomst van de Natuur- en Vogelwerkgroep
Krimpenerwaard konden vrijwilligers zich opgeven voor de inventarisatie
van krabbescheer en aangeven welke polders ze voor hun rekening wilden
nemen. In bijlage 1 is de lijst van vrijwilligers weergegeven die hebben
meegewerkt aan dit onderzoek.
Om de inventarisatie goed te kunnen uitvoeren zijn naar de vrijwilligers
kaarten toegestuurd van het betreffende gebied c.q. polder. Op deze
kaarten kon worden aangegeven waar krabbescheer voorkomt. Het
voorkomen van krabbescheer wordt met een kruisje (puntwaarneming) of
een lijn (>25 meter) aangegeven. Tevens wordt een cijfer/code van de
bedekking volgens de schaal van Braun–Blanquet toegekend zie bijlage 2.
2.2 Gegevensverwerking
De kaarten met daarop ingetekend het voorkomen van krabbescheer zijn
gedigitaliseerd en met behulp van het GIS-programma Arcview op een
topografische kaart weergegeven.
Daarnaast is het aantal vindplaatsen en de lengte van de
krabbescheervegetaties op iedere vindplaats bepaald. De berekeningen
zijn uitgevoerd voor de gehele Krimpenerwaard, maar ook voor de
afzonderlijke deelgebieden (sectoren) zie figuur 3. De verschillen in totale
lengte van de krabbescheervegetaties tussen 1991 en 2003 zijn getoetst
met behulp van een T-toets: twee gepaarde steekproeven voor
gemiddelden.
Figuur 3. Weergave deelgebieden Krimpenerwaard
DE VLINDERSTICHTING 2005| KRABBESCHEER IN DE KRIMPENERWAARD 7

aantal vindplaatsen krabbescheer
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
Hoofdstuk 3 Resultaten inventarisaties 1991 & 2003/2004
In de totale Krimpenerwaard is de aanwezigheid van
krabbescheer vergeleken met 1991 afgenomen met 30 km. Niet
in alle deelgebieden is er sprake van een afname in de
aanwezigheid van krabbescheer.
3.1 Krimpenerwaard
In de Krimpenerwaard is de totale lengte van de aangetroffen
krabbescheervegetaties met ongeveer 46 % afgenomen, en ook het
aantal vindplaatsen is teruggelopen (zie figuur 4ab). Deze afname in totale
lengte was niet significant ( T= 0.8; p = 0.22). Overzichten van de
verspreiding van krabbescheer in de Krimpenerwaard in 1991 en
2003/2004 zijn weergegeven in de figuren 5 en 6.
1991 2003/2004
jaar
aantal vindplaatsen
totale lengte (m)
krabbescheervegetatie
70000
60000
50000
40000
30000
20000
10000
Figuur 4a en b. Overzicht van het aantal vindplaatsen en totale lengte van
krabbescheervegetaties in de Krimpenerwaard in 1991 en 2003/2004.
DE VLINDERSTICHTING 2005| KRABBESCHEER IN DE KRIMPENERWAARD 8
0
1991 2003/2004
jaar
totale lengte

3.2 Resultaten per sector
In deze paragraaf volgt een korte beschrijving van de resultaten per
sector. De totale lengte van de aangetroffen krabbescheervegetaties per
sector in 1991 en 2003 zijn weergegeven in figuur 5 & 6. In figuur 9 is het
aantal vindplaatsen van krabbescheer weergegeven per sector in 1991 en
2003.
lengte
krabbescheervegetatie in
m (totaal)
lengte
krabbescheervegetatie in
m (totaal)
5000
4000
3000
2000
1000
40000
35000
30000
25000
20000
15000
10000
5000
0
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9
sectoren
1991 2003/2004
Figuur 5. Weergave van de totale lengte van de aangetroffen
krabbescheervegetaties per sector in 1991 en 2003/2004.
1 2 3 4 5 6 7 8 9
sectoren
1991 2003/2004
Figuur 6. Weergave van de totale lengte van de aangetroffen
krabbescheervegetaties per sector in 1991 en 2003/2004, waarbij met name de
sectoren 3 en 5 zijn uitgelicht.
DE VLINDERSTICHTING 2005| KRABBESCHEER IN DE KRIMPENERWAARD 9

aantal vindplaatsen
(log-schaal)
1000
100
10
1
1 2 3 4 5
sectoren
6 7 8 9
1991 2003/2004
Figuur 9. Weergave van het aantal vindplaatsen van krabbescheervegetaties per
sector in 1991 en 2003/2004. Het aantal vindplaatsen is omgezet naar een logschaal
voor een betere weergave van de verschillen tussen 1991 en 2003/2004 per
sector.
Sector 1. In sector 1 is zowel de totale lengte als het aantal vindplaatsen
van krabbescheervegetaties in 2003 toegenomen in vergelijking tot 1991.
De gemiddelde lengte van de krabbescheervegetaties is wel afgenomen.
Sector 2. In tegenstelling tot sector 1 is hier de totale lengte van de
krabbescheervegetaties sterk afgenomen en het aantal vindplaatsen
gehalveerd van 6 naar 3.
Sector 3. Hoewel het aantal vindplaatsen sterk is afgenomen in 2003 t.o.v.
1991 (van 174 naar 97), is er wel een toename in de totale lengte van de
krabbescheervegetaties geconstateerd.
Sector 4. Tijdens de eerdere inventarisatie in 1991 werd er in Polder den
Hoek geen krabbescheer aangetroffen, maar in 2003 werd er op drie
plaatsen in deze polder krabbescheer aangetroffen.
Sector 5. In de polders Veerstalblok, Middenblok en Kattendijksblok is er
sprake van een sterke achteruitgang van de aanwezigheid van
krabbescheer. In 1991 werd er in deze polders bijna 36 km
krabbescheervegetatie aangetroffen, waarvan in 2004 nog maar 3 km
over is. Ook is het aantal vindplaatsen teruggelopen van 190 in 1991 naar
55 in 2004.
Sector 6. Het aantal vindplaatsen van krabbescheer in de polders Het
Beijerse, Benedenkerk en Bergambacht West is toegenomen van 20 in
1991 naar 37 in 2003. De totale lengte van de krabbescheervegetaties in
deze polders is wel licht afgenomen.
Sector 7. In deze sector is het aantal vindplaatsen verdubbeld (van 9 in
1991 naar 19 in 2003) en ook de totale lengte van de aangetroffen
krabbescheervegetaties is toegenomen met bijna 75 %.
DE VLINDERSTICHTING 2005| KRABBESCHEER IN DE KRIMPENERWAARD 10

+
Sector 8. In Bergambacht Oost is een sterke toename van het aantal
vindplaatsen geconstateerd t.o.v. 1991 en ook de totale lengte is
toegenomen van enkele honderden meters naar meer dan 3,5 km
krabbescheervegetaties.
Sector 9. Ook sector 9 is gelegen in het oostelijke deel van Polder
Bergambacht. Tijdens de eerdere inventarisatie in 1991 werd er in dit deel
van de polder geen krabbescheer aangetroffen, maar in 2003 werd op 2
plaatsen krabbescheer aangetroffen met een totale lengte van 410 meter.
+-
-
--
+-
++
Figuur 10. Weergave van de voor- of achteruitgang van
krabbescheervegetatie per sector t.o.v. 1991.
+
DE VLINDERSTICHTING 2005| KRABBESCHEER IN DE KRIMPENERWAARD 11
+
+

Hoofdstuk 4 Discussie resultaten
4.1 Algemeen
In de Krimpenerwaard is de aanwezigheid van krabbescheer in
vergelijking tot 1991 met 30 km afgenomen. Toch is het
verspreidingsbeeld van krabbescheer genuanceerder dan de getallen doen
vermoeden. Dit wordt bevestigd door de uitkomst van een statistische
analyse die aangaf dat de afname in totale lengte van de
krabbescheervegetaties niet significant is. Met name de sectoren 7, 8 & 9
laten juist een sterke toename zien in de aanwezigheid van krabbescheer.
Met uitzondering van de sectoren 2 en 5 is de aanwezigheid van
krabbescheer in de andere sectoren min of meer stabiel gebleven. Alleen
in de polders Veerstalblok, Middenblok en Kattendijksblok (sector 5) heeft
een alarmerende achteruitgang in de aanwezigheid van krabbescheer
plaatsgevonden. In sector 2 was al weinig krabbescheer aanwezig en is nu
gehalveerd. Tijdens de inventarisatie van krabbescheer bleek in bepaalde
deelgebieden er sloten op de kaart ontbraken, waardoor het niet mogelijk
was om de aanwezigheid van krabbescheer op nauwkeurig perceelsniveau
in te tekenen.
4.2 Achteruitgang krabbescheer
In de sectoren 2 en 5 is in 2003/2004 een sterke achteruitgang in de
aanwezigheid van krabbescheervegetatie geconstateerd t.o.v. 1991. Dit
geldt zowel voor de totale lengte van de aangetroffen
krabbescheervegetaties als het aantal vindplaatsen van krabbescheer.
Tijdens de inventarisatie van sector 5 in de nazomer van 2004 werden
grote hoeveelheden kroos in de poldersloten geconstateerd. Mogelijk
belemmerd de aanwezigheid van grote hoeveelheden kroos de groei van
krabbescheer en is daardoor veel krabbescheer in de loop der tijd
verdwenen. Dit komt waarschijnlijk door vermesting. Bij vermesting treedt
vertroebeling op en gaan kroossoorten domineren sterk domineren. Een
verminderde fotosynthese van krabbescheer, waardoor de plant niet meer
kan migreren, is het gevolg (De Jong en Verbeek, 2001). Ook het inlaten
van gebiedsvreemd water speelt waarschijnlijk een belangrijke rol in de
achteruitgang van krabbescheer in deze sector (mond. med. Medewerker
Zuid-Hollands Landschap).
4.3 Vooruitgang krabbescheer
In sector 3 is er sprake van een lichte toename in de totale lengte van de
aangetroffen krabbescheervegetaties, maar een sterke afname in het
aantal vindplaatsen. In tegenstelling tot de andere sectoren is de
aanwezigheid van krabbescheer in de sectoren 4, 7, 8 en 9 in vergelijking
tot 1991 toegenomen. De sectoren 4, 8 en 9 zijn gelegen in polder
Bergambacht. In deze polder is recentelijk de biologische waterkwaliteit
sterk verbeterd door de uitvoering van het schoonwaterproject “samen
naar schoon water in polder Bergambacht”. Sinds de uitvoering van dit
project is de aanwezigheid van krabbescheer in deze hoek van de
Krimpenerwaard sterk toegenomen.
Het lijkt dan ook aannemelijk dat de verbeteringen in de waterkwaliteit,
die zijn bereikt met het schoonwaterproject, gezorgd hebben voor de
terugkeer van krabbescheer in dit gebied (mond. med. Wim Twisk). In
polder Vlist-Westzijde (sector 7) is de aanwezigheid van krabbescheer
sterk toegenomen. Het gaat hier om één hoofdvaart waarin een goede
ontwikkeling van krabbescheer heeft plaatsgevonden. De
DE VLINDERSTICHTING 2005| KRABBESCHEER IN DE KRIMPENERWAARD 12

afwateringssloten aan deze hoofdvaart bevatten echter geen krabbescheer
in tegenstelling tot 1991. Uitgaande van een vergelijkbare waterkwaliteit
zou in de toekomst ook hier weer ontwikkeling van krabbescheervegetatie
mogelijk moeten zijn.
4.4 Het gebiedsgerichte project ‘Samen naar schoon water’
Het project richtte zich specifiek op het realiseren van biologisch gezond
oppervlaktewater in deze polder(bron: folder Schoonwater in polder
Bergambacht).
Achtergrond
In 1988 bleek uit onderzoek dat de waterkwaliteit in het peilgebied
Bergambacht zeer slecht was. Aanvullend onderzoek gaf inzicht in de
bronnen van de hoge concentraties nutriënten. Een groot deel van de
belasting met stikstof en fosfor was toe te schrijven aan uit- en afspoeling
vanuit veengrond en het inlaten van rivierwater. De negatieve effecten op
de waterkwaliteit werden nog eens versterkt door de grote hoeveelheden
kroos en bagger. Uit een modelstudie bleek dat het uitvoeren van een
pakket van zes maatregelen de meeste kans op verbetering gaf.
De voorgestelde maatregelen zijn:
• Verlaging van de mestgift op agrarische bedrijven;
• Mestvrij houden van sloten en perceelsranden;
• Uitbreiding en verbetering van de riolering;
• Aanpassing van rioolwaterzuiveringsinstallaties;
• Baggeren van watergangen;
• Verwijderen van kroos.
Deelnemers
Acht organisaties uit de landbouw en overheid hebben in de periode van
1995-2001 intensief samengewerkt om deze maatregelen uit te voeren.
Daarnaast is tijdens de projectperiode samengewerkt met externe
onderzoeksinstituten.
Resultaten/conclusies project
De biologische kwaliteit van het water is door het project duidelijk
verbeterd. Er is in het peilgebied nu minder kroos en meer variatie in de
watervegetatie dan elders in de Krimpenerwaard. Een meetbare
verandering in de nutriëntenconcentraties is echter niet gevonden. Het
baggeren heeft zo goed als zeker de grootste bijdrage geleverd aan de
verbetering van de biologische waterkwaliteit. Door het baggeren
verdween de dominantie van kroos, terwijl nieuwe planten zich konden
vestigen en handhaven door de lage stikstofconcentratie. 40% van de
watergangen in het projectgebied voldoet aan de doelstelling biologisch
gezond water. In het schoonwaterproject is gebleken dat samenwerking
met andere partijen meer perspectieven biedt om de waterkwaliteit te
verbeteren.
Opschaling project Polder Bergambacht
De goede resultaten van het project in polder Bergambacht hebben ertoe
geleid dat het zuiveringschap de uitkomsten van dit project wil gaan
toepassen in de gehele Krimpenerwaard. Hiertoe is een projectplan door
een groot aantal organisaties, waaronder ook diverse gemeenten, de
WLTO Krimpenerwaard en Zuid Hollands Landschap, opgesteld geheten
“Samen naar goed water in de Krimpenerwaard”. Het is aannemelijk dat
de waterkwaliteit in de Krimpenerwaard sterk zal verbeteren en de
hoeveelheid krabbescheer zal toenemen. Bij een toenemende hoeveelheid
krabbescheer in de Krimpenerwaard valt te verwachten dat de groene
glazenmaker haar aanwezigheid in de Krimpenerwaard kan verbeteren.
DE VLINDERSTICHTING 2005| KRABBESCHEER IN DE KRIMPENERWAARD 13

Hoofdstuk 5 Conclusies
De aanwezigheid van krabbescheer is sterk afgenomen in de
Krimpenerwaard. Met name in sector 5 is een sterke achteruitgang in de
aanwezigheid van krabbescheer geconstateerd, maar in de sectoren 4, 8 &
9 is de aanwezigheid van krabbescheer toegenomen. In deze sectoren is
de biologische waterkwaliteit recentelijk aanzienlijk verbeterd door het
schoonwaterproject “samen naar schoon water in peilgebied
Bergambacht” waarvan ook krabbescheer lijkt te profiteren gezien de
positieve ontwikkelingen in de aanwezigheid van krabbescheer in dit
gebied. In de andere sectoren is er sprake van een min of meer stabiele
situatie wat betreft het voorkomen van krabbescheer.
De resultaten van dit onderzoek leiden tot de volgende conclusies:
• De totale aanwezigheid van krabbescheer in de Krimpenerwaard
is afgenomen.
• In polder Bergambacht is een vooruitgang in de aanwezigheid
van krabbescheer te zien.
• In de polders Veerstalblok, Middelblok en Kattendijksblok is een
sterke achteruitgang van krabbescheer geconstateerd.
• De maatregelen die genomen zijn in polder Bergambacht blijken
positief te zijn voor de ontwikkeling van krabbescheer.
DE VLINDERSTICHTING 2005| KRABBESCHEER IN DE KRIMPENERWAARD 14

Literatuur
De Jong, T. (1999). De groene glazenmaker in de provincie Utrecht.
Brachytron 3(2), 11-17.
Fliedner, H. (1996). On the oviposition of Aeshna viridis Eversman
(Anisoptera, Aeshnidae). Notulae Odonatologica 4(7), 122-123.
Jong, T. de & P. Verbeek (2001). Beschermingsplan groene glazenmaker
2002-2006. Rapport Directie Natuurbeheer nr. 2001/015. Ministerie LNV,
Wageningen.
De Vries, H.H. (2002). Uitvoeringsplan groene glazenmaker in Noord-
Holland, fase I. Rapportnummer VS2002.019, De Vlinderstichting,
Wageningen.
De Vries, H.H. (2003). De groene glazenmaker in Zuid-Holland.
Rapportnummer VS2003.018, De Vlinderstichting, Wageningen.
Ketelaar, R. & B. van de Wetering (2001). Herstelplan groene glazenmaker
in Groningen. Rapportnummer VS2001.21, De Vlinderstichting,
Wageningen.
Wasscher, M., G.O. Keijl & G. van Ommering (1998). Bedreigde en
kwetsbare libellen in Nederland. Toelichting op de rode Lijst. Rapport nr.
30. IKC-Natuurbeheer.
DE VLINDERSTICHTING 2005| KRABBESCHEER IN DE KRIMPENERWAARD 15

Bijlage 1 Lijst van vrijwilligers
1991 2003
A. van Jaarsveld R. van Zwienen
N. den Hartog C. van Rooyen
P. Mourik A. Zwijnen
B. Pellegrom W. Fonteyne
A. Brand A. van Jaarsveld
R. Stolker M. Ossevoors
K. Bruinstroop G. Ekelmans
L. Visser J. van Driel
R. Anker J. Kaptein
W. Fonteyne P. Schrijvershof
G. Dekker J. Leijen
M. Schildwacht N. den Hartog
R. Terlouw L. Visser
A. Otte-Broer
N. Rietveld
J. Benjamins
DE VLINDERSTICHTING 2005| KRABBESCHEER IN DE KRIMPENERWAARD 16

Bijlage 2 Protocol inventarisatie krabbescheer
Aanleveren gegevens krabbescheer
Naam, adresgegevens, waarnemingsnummer en datum.
Waardevol is de beschrijving de plek. Hiervan moeten gegevens verwerkt
kunnen worden op perceelsniveau. Dit betekent dat de waarnemer met
nauwkeurige kaarten moet werken of met een GPS (een apparaat dat de
standplaats bepaald). Er wordt onderscheid gemaakt tussen gebieden
(bijvoorbeeld plassen of petgaten) en lijnvormige wateren (bijvoorbeeld
sloten en kanalen). Bij gebieden wordt de beschrijving gekoppeld aan
maximaal 1 hectare (100 x 100 m).
De beschrijving:
Stap 1. Standplaats bepalen met Amersfoort-coördinaten, minimaal 4
cijfers, bij voorkeur 5 of 6 cijfers. Dit is het beginpunt voor het vastleggen
van de informatie.
Stap 2a. Is alleen van toepassing op lijnvormige wateren.
Keuze tussen A of B als eindpunt voor waarneming.
A= meting van eindpunt in Amersfoort-coördinaten. Dit kan ook een
eindpunt van een gedeelte van het voorkomen van krabbescheer in deze
sloot zijn (secties). Zo kunnen meerdere secties worden beschreven.
B= schatting van eindpunt: oriëntatie sloot richting verdere verloop van
het voorkomen van krabbescheer (bijvoorbeeld N.O.) tezamen met
schatting doorlopen van krabbescheer. Gestandaardiseerd naar: N-N.O.-
O.-Z.O.-Z. –Z.W.-W.-N.W. en 10-25m, 25-100, >100m.
Stap 2b. Is alleen van toepassing op niet-lijnvormige wateren
(bijvoorbeeld plassen, petgaten).
Schatting van het oppervlak van het gebied waar krabbescheer in
voorkomt: