Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele ...

test
ONDERZOEK NAAR HET EFFECT VAN AKKERRANDEN
OP FUNCTIONELE BIODIVERSITEIT
EN NATUURLIJKE PLAAGBEHEERSING
Eindrapport - Maart 2012

Femke Temmerman, Philippe France, Lieven Delanote en Marion Liberloo
Studie uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse Landmaatschappij in het kader van het
Europees INTERREG IVA project SOLABIO (Soorten en LAndschappen als dragers van
BIOdiversiteit)

Inhoudsopgave
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
1. DOEL EN SITUERING OPDRACHT ........................................................................................... 5
2. AANLEG DEMOVELDEN 2009 ................................................................................................ 6
3. MONITORING 2009 ............................................................................................................. 10
Vliegende fauna .......................................................................................................................................... 10
Plaagdichtheden .......................................................................................................................................... 14
4. AANLEG DEMOVELDEN 2010 .............................................................................................. 21
Locatie demoranden .................................................................................................................................... 21
Ingezaaide mengsels ................................................................................................................................... 21
Eenjarig bloemenmengsel ........................................................................................................................ 21
Meerjarig bloemenmengsel..................................................................................................................... 24
Ontwikkeling bloemenranden .................................................................................................................... 24
Meerjarige bloemenrand ........................................................................................................................ 24
Eenjarige bloemenranden ....................................................................................................................... 27
5. MONITORING 2010 ............................................................................................................. 30
Bodemfauna .................................................................................................................................................. 30
Overwintering in grasranden .................................................................................................................. 30
Verspreiding naar de akker ................................................................................................................... 34
Predatiecapaciteit ....................................................................................................................................... 34
Proefopzet .................................................................................................................................................. 34
Resultaten .................................................................................................................................................... 36
Vliegende fauna .......................................................................................................................................... 39
Natuurlijke vijanden in bloemenranden vs. grasrand ........................................................................ 39
Invloedsfactoren vangstresultaten .......................................................................................................... 40
Vangstresultaten nuttige kevers ............................................................................................................. 42
Plaagdichtheden .......................................................................................................................................... 44
Graanhaantje ............................................................................................................................................ 45
Bladluizen ................................................................................................................................................... 47
6. AANLEG DEMOVELDEN 2011 .............................................................................................. 51
Locatie demoranden 2011 ........................................................................................................................ 51
Ingezaaide mengsels ................................................................................................................................... 51
Eenjarig bloemenmengsel ........................................................................................................................ 51
Meerjarig bloemenmengsel..................................................................................................................... 54
Ontwikkeling bloemenranden .................................................................................................................... 54
Meerjarige bloemenrand (zaai 2011) ................................................................................................. 54
Meerjarige bloemenrand (zaai 2010) ................................................................................................. 56
Eenjarige bloemenranden ....................................................................................................................... 59
1

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
7. MONITORING 2011 ............................................................................................................. 70
Vliegende fauna .......................................................................................................................................... 70
Invloed kleur van de vallen ..................................................................................................................... 70
Natuurlijke vijanden in bloemenranden vs. grasrand ........................................................................ 72
Plaagdichtheden .......................................................................................................................................... 79
Graanhaantje ............................................................................................................................................ 80
Bladluizen ................................................................................................................................................... 82
8. BEGELEIDING ........................................................................................................................ 87
Bij aanleg demovelden ............................................................................................................................... 87
Feedback opvolging plaagdruk en natuurlijke vijanden ..................................................................... 87
9. DEMONAMIDDAGEN OF VELDBIJEENKOMSTEN ................................................................. 88
Demoavond „Invloed van bloemenrijke akkerranden op natuurlijke vijanden en plaagbestrijding‟
(2 juli 2009) ............................................................................................................................................... 88
„Dag van de bedrijfsplanner‟ (5 juli 2010).......................................................................................... 89
Demodag „Biodiversiteit op de rand‟ (8 juli 2010) ............................................................................ 89
Demoavond „Bloemen op den akker? De praktijk!‟ (22 juli 2010) .................................................. 90
Toelichting tussentijdse resultaten (9 maart 2011) ............................................................................. 90
Seminarie akkerranden in de landbouw (25 maart 2011) .............................................................. 90
Demodag „B(l)oeiende akkerranden‟ (30 juni 2011) ......................................................................... 91
10. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN ................................................................................. 92
Bestrijding bladluizen in graan ................................................................................................................. 92
Belang van gewasscouting ...................................................................................................................... 92
Schadedrempels ........................................................................................................................................ 92
Nut van meerjarige grasranden............................................................................................................. 93
Nut van bloemenranden .......................................................................................................................... 93
Bloemenmengsels ......................................................................................................................................... 93
Eenjarige bloemenmengsels .................................................................................................................... 93
Meerjarige bloemenmengsels ................................................................................................................. 94
Ook bredere kijk nodig! ............................................................................................................................. 94
12. REFERENTIES ................................................................................................................... 95
BIJLAGE I .................................................................................................................................. 98
BIJLAGE II ............................................................................................................................... 100
BIJLAGE III............................................................................................................................... 102
BIJLAGE IV .............................................................................................................................. 104
2

Dankwoord
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Deze studie werd uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse Landmaatschappij binnen het project
SOLABIO, 'Soorten en landschappen als dragers voor biodiversiteit', mede gefinancierd door het
Europees programma Interreg IVa voor de grensregio Vlaanderen - Nederland. In de eerste plaats
dank aan Marion Liberloo (VLM) voor de correcte en enthousiaste opvolging van dit deelonderzoek in
het project. Ook dank aan Eugène Stassen (Likona vzw) voor de determinatie van de loopkevers welke
een wezenlijke bijdrage heeft geleverd aan de resultaten van dit onderzoek.
3

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
4

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele
biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
EINDR A P P O R T M A A R T 2 0 1 2
1. DOEL EN SITUERING OPDRACHT
In geheel Vlaanderen zijn er gebieden waar verschillende beheersobjecten gesloten zijn (bv.
akkerranden, KLE‟s, …) met verschillende teelten en met verschillende beheerders. Het sluiten van
beheersovereenkomsten levert voor een beheerder naast de financiële beheersvergoeding in een aantal
situaties ook indirecte voordelen op, zoals een lagere ziekte insleep op de rest van het perceel. Dit
wordt ook geregeld medegedeeld door landbouwers aan de bedrijfsplanners tijdens plaatsbezoeken in
West-Vlaanderen. M.a.w. door het creëren van natuurlijke buffers (randen, houtkanten, heggen,
erosiestroken...) met beheersovereenkomsten kan deze natuurvriendelijke singel resulteren in een
natuurlijk verweer tegen ziekten en plagen. Dit biedt kansen voor de landbouwer om de inzet van
bestrijdingsmiddelen op de aangrenzende percelen terug te dringen.
Tijdens voorlichtingsvergaderingen aan potentiële beheerders en tijdens directe contacten met
landbouwers, krijgen VLM medewerkers echter dikwijls andere signalen, met name dat men door de
aanleg van natuurlijke bufferstroken op een perceel juist meer problemen zou krijgen met insleep van
onkruiden, ziekten en plagen. Dit is voor een aantal potentiële beheerders één van de argumenten om
niet in te stappen.
Met dit project willen we demonstreren hoe een aangepast randenbeheer gericht op het stimuleren van
de ‟functionele agrobiodiversiteit‟ (FAB) praktisch haalbaar is en welke voordelen het oplevert voor de
boer, het landschap en het milieu. FAB is de natuurlijke soortenrijkdom die deel uitmaakt van het
landbouwproductiesysteem en die een nuttige functie heeft binnen dit systeem. In deze context betreft
het de functie van natuurlijke plaagbestrijding. Akkerranden zijn waardevol voor natuur en landschap en
dragen bij aan het verbeteren van de waterkwaliteit. Maar de focus in dit project ligt op het potentiële
voordeel voor de boer, met name een verminderd bestrijdingsmiddelengebruik. Diverse pilootprojecten
in Nederland toonden reeds aan dat de aanleg van akkerranden een goed middel is om het aantal
bespuitingen in de graan- en aardappelteelt tot een minimum te beperken.
De ambities voor dit project zijn:
• landbouwers via demonstatie overtuigen van de (indirecte) positieve effecten van
perceelsranden en hun kennisniveau verhogen om op termijn een mentaliteitsverandering te
bewerkstellingen (bv. in het sproeigedrag voor percelen waar objecten met
beheersovereenkomsten zijn gesloten);
• het kennisniveau van bedrijfsplanners en andere adviseurs op een hoger peil brengen zodat
terreindossiers met meer inhoud begeleid kunnen worden. Door een betere gerichte begeleiding
kunnen de natuurwaarden en het effect van BO gevoelig verbeterd worden.
Deze studie kadert in het Europees project “Solabio” (Soorten en Landschap als dragers voor
biodiversiteit). De hoofddoelstelling van dit project is de toename van de biodiversiteit en het herstel van
waardevolle landschappen in de grensregio Vlaanderen-Nederland te stimuleren.
5

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
2. AANLEG DEMOVELDEN 2009
In 2009 is op twee demobedrijven in West- en Oost-Vlaanderen een eenjarige bloemenrand aangelegd
(zie Tabel 2.1).
De eenjarige randen hebben tot doel de populatieopbouw te bevorderen van insecten die een bijdrage
kunnen leveren aan de natuurlijke bestrijding van bladluizen en andere plagen in aangrenzende akkers.
Veel natuurlijke vijanden hebben behalve prooi ook ander voedsel nodig. Sluipwespen en sommige
predators zoals zweefvliegen hebben nectar, pollen of honingdauw nodig voor hun vitaliteit en
reproductie. Andere roofinsecten zoals gaasvliegen, roofwantsen en lieveheersbeestjes hebben nectar en
pollen nodig als noodrantsoen in tijden van schaarste aan prooien. Bloemen die de juiste voedingsstoffen
aanbieden voor deze insecten zijn echter in het huidige gemoderniseerde landbouwgebied meestal
ontoereikend aanwezig. In deze situatie van suikerontbering kunnen de natuurlijke bestrijders minder
efficiënt op zoek gaan naar plagen, zijn ze minder vruchtbaar en leven ze minder lang. Door
bloemenrijke akkerranden in te zaaien, kan deze handicap in de ontwikkeling van natuurlijke vijanden
worden verholpen. Verschillende studies hebben reeds bevestigd dat het voorzien van nectar- en
stuifmeelbronnen in en rond het veld de populatieopbouw van natuurlijke vijanden kan bevorderen.
Tabel 2.1: Locaties en veldgegevens van de demoranden in 2009
Aanleg bloemenrand (1) (2)
Locatie Vlissegem St-Jan-in-Eremo
GPS-Coördinaten 51.280495,3.075550 51.269165,3.569591
Zaaidatum Half april 2009 29 april 2009
Zaaimethode Manueel
Machinaal, grond nadien
gerold (droge periode)
Oppervlakte 600 m² 80 are
Ligging Zie Fig. 2.1 Zie Fig. 2.2
Het eenjarige bloemenmengsel werd samengesteld overeenkomstig Nederlandse onderzoeksresultaten
en ervaringen (Winkler, 2005; Scheele et al., 2007; van Rijn, persoonlijke communicatie). De gebruikte
soorten zijn in hoofdzaak geselecteerd op basis van de aantrekking en de voedselbehoefte van
natuurlijke vijanden van belangrijke plagen. Meer info hierover werd opgenomen in de handleiding voor
zaai van het eenjarige bloemenmengsel.
De zaden werden aangekocht bij twee Nederlandse zaadbedrijven:
H.Ch. Schobbers bv, Vasco da Gamaweg 8, 5900 AB VENLO - http://www.schobbers.nl
MediGran, Holenweg 4, 1623 PA Hoorn - Website: www.medigran.nl
6

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Tabel 2.2: Samenstelling van het eenjarige bloemenmengsel ingezaaid langs de demopercelen te Vlissegem
en te Sint-Jan-in-Eremo in het voorjaar 2009
Lat. naam Ned. naam familie
gewichts %
in mengsel
max. hoogte
(cm)
Bloeimaanden
Borago officinialis Komkommerkruid (bernagie) Ruwbladigen 7 70 6 - 9
Centaurea cyanus Korenbloem Composieten 5 60 6 - 8
Chrysanthemum segetum Gele ganzebloem Composieten 3 60 6 -9
Coriandrum sativum Koriander Schermbloemen 20 80 7 - 8
Fagopyrum esculentum Boekweit Duizendknoop 23 60 5 - 7
Foeniculum vulgare Venkel Schermbloemen 10 120 7 - 8
Helianthus annuus, dwerg cv Zonnebloem Composieten 10 200 7 - 10
Vicia sativa Voederwikke Vlinderbloemen 23 100 6 - 9
Bernagie Korenbloem Gele ganzebloem
Koriander Boekweit Venkel
Voederwikke
Zonnebloem
7

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
SUIKERBIETEN
SUIKERBIETEN
WINTERTARWE
WINTERTARWE
Figuur 2.1: Ligging en beeld van de eenjarige bloemenrand naast het perceel wintertarwe in 2009 op het
bedrijf in Vlissegem, West-Vlaanderen
8

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
KERSEN
RAND MAIS
WINTERTARWE
Figuur 2.2: Ligging en beeld van de eenjarige bloemenrand naast een perceel wintertarwe in 2009 op het
bedrijf in Sint-Jan-in-Eremo, Oost-Vlaanderen
9

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
3. MONITORING 2009
Vliegende fauna
Het monitoren van de vliegende insecten gebeurt met behulp van zgn. „combitraps‟ of „flight traps‟. Deze
vallen zijn een combinatie van venstervallen die insecten in hun vlucht min of meer at random
ondervangen en gele vangbakken die vooral bloembezoekende insecten aantrekken zoals bladluizen,
sluipwespen en zweefvliegen. Deze vallen werden op beide locaties enkel in de bloemenranden
geplaatst tijdens de bloeiperiode van het bloemenmengsel, van juni tot september. De bemonstering
omvat 6 tot 9 weken waarbij de inhoud van de vallen wordt gecollecteerd en overgebracht in alcohol
voor bewaring. Vanaf 8 juli werden ook op één van de trioranden in Vlissegem vallen geplaatst. De
samenstelling van de trioranden is weergegeven in tabel 3.1.
Tabel 3.1: Samenstelling van de triorand te Vlissegem
Latijnse naam Nederlandse naam % in mengsel
Grasstroken Festuca rubra Roodzwenkgras 50
Poa pratensis Veldbeemdgras 25
Dactylis glomerata Kropaar 10
Festuca arundinacea Rietzwenkgras 15
Gras-kruiden strook Festuca rubra Roodzwenkgras
Agrostis tenuis Gewoon struisgras
Poa pratensis Veldbeemdgras
Lotus corniculatus Gewone rolklaver
Achillea millefolium Duizendblad
Daucus carota Wilde peen
Leucanthemum vulgare Gewone margriet
Centaurea thuillieri Gewoon knoopkruid
Malva moschata Muskuskaasjeskruid
Papaver rhoeas Grote klaproos
Centaurea cyanus Korenbloem
Silene latifolia alba Avondkoekoeksbloem
De vangsten werden gedurende de winterperiode in het labo gesorteerd en geteld in reeksen
functionele groepen. Hierbij werden onder meer de belangrijkste groepen natuurlijke vijanden van
bladluizen, o.a. lieveheersbeestjes, zweefvliegen, gaasvliegen, roofwantsen en sluipwespen in de
monsters gedetermineerd tot orde- of familieniveau. De resultaten van deze specifieke groepen zijn
grafisch weergegeven in Figuur 3.2 en 3.3. Bij de sluipwespen gaat het evenwel om de volledige groep
en dus niet enkel om de aphidofage sluipwespen.
10

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Figuur 3.1: Reeks combitraps in de bloemenrand te St-Jan-in-Eremo, 2 juli 2009
11

gemiddeld aantal per val
gemiddeld aantal per val
gemiddeld aantal per val
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
35,0
30,0
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
0,0
35,0
30,0
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
0,0
35,0
30,0
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
0,0
Lieveheersbeestjes
Aphidofage zweefvliegen
Gaasvliegen
Figuur 3.2: Vangsten van lieveheersbeestjes (Coccinellidae), bladluisetende zweefvliegen (Syrphidae) en
gaasvliegen (Chrysopidae en Hemerobiidae) in de akkerranden te Vlissegem (VL_EBL en VL-TRIO) en St-
Jan-in-Eremo (SL_EBL) gedurende juni – september 2009
SL_EBL
datum
SL_EBL
datum
SL_EBL
datum
VL_EBL
VL_TRIO
VL_EBL
VL_TRIO
VL_EBL
VL_TRIO
12

gemiddeld aantal per val
gemiddeld aantal per val
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
35,0
30,0
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
0,0
350,0
300,0
250,0
200,0
150,0
100,0
50,0
0,0
Roofwantsen
Sluipwespen
Figuur 3.3: Vangsten van roofwantsen (Anthocoridae en Nabidae) en sluipwespen in de akkerranden te
Vlissegem (VL_EBL en VL_TRIO) en St-Jan-in-Eremo (SL_EBL) gedurende juni – september 2009
De vangsten van lieveheersbeestjes, zweefvliegen en gaasvliegen in de bloemenrand in Vlissegem
vertonen piekvangsten in de tweede helft van juli. De gaasvliegen waren ook al eind juni - begin juli
zeer actief. In deze periode werden ook de meeste eitjes van gaasvlieg en eitjes of larven van
zweefvlieg waargenomen in het aanpalende tarweveld als reactie op hoge aantallen bladluizen (zie
verder onder punt 4). De bladluisrovende larven van zweefvlieg en gaasvlieg geven na twee à drie
weken het ontstaan aan een nieuwe generatie vliegen wat de piek in de tweede helft van juli verklaart.
De lieveheersbeestjes waren in het tarweveld in Vlissegem niet in belangrijke mate aanwezig (zie verder
punt 4). In het andere aangrenzende perceel met suikerbieten daarentegen werden begin juli zeer veel
lieveheersbeestjes in verschillende stadia waargenomen tussen reeds fel onderdrukte bladluiskolonies. In
dit perceel nam de populatie bladluizen in juni blijkbaar nog sterker en sneller toe dan in de tarwe, een
fenomeen dat zich blijkbaar ook op andere praktijkvelden voordeed. Dit kan de hoge aantallen
lieveheersbeestjes verklaren die in de week van 22 juli werden gevangen in de bloemenrand. Deze
tweede generatie volwassen lieveheersbeestjes zullen zich, na een leven als larve met bladluizen als
voornaamste voedselbron, verplaatst hebben naar de bloemenrand om te overleven op nectar en pollen.
Volwassen lieveheersbeestjes zijn immers bij voedselgebrek geneigd de akker te verlaten op zoek naar
alternatieve voedselbronnen en ze kunnen hiervoor over grote afstanden afleggen (Lommen & Cuppen,
SL_EBL
datum
SL_EBL
datum
VL_EBL
VL_TRIO
VL_EBL
VL_TRIO
13

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
2007). In Vlissegem werden in de bloemenrand algemeen hogere aantallen bladluisetende predators of
parasitoïden gevangen ten opzichte van de triorand. Niettemin is duidelijk dat er ook in de triorand een
belangrijke activiteit is van lieveheersbeestjes, zweefvliegen, gaasvliegen en sluipwespen. Of dit ook
reeds het geval was vroeger in het seizoen (juni) weten we niet gezien pas vanaf de tweede week van
juli werd gemonitord in de triorand.
Bij de vangsten in de bloemenrand in Oost-Vlaanderen ontbreekt een extra vangstweek gedurende de
tweede helft van juli. In deze periode was de vliegactiviteit van de zweefvliegen en de
lieveheersbeestjes in Vlissegem het hoogst. Op het tarweperceel in Sint-Jan-in-Eremo had de teler echter
begin juli een bespuiting uitgevoerd tegen bladluizen welke de vangstresultaten zou beïnvloeden. Toch
blijkt er net voor deze ingreep reeds een belangrijke aanwezigheid van lieveheersbeestjes, gaasvliegen
en sluipwespen. Verder werden op deze locatie relatief veel roofwantsen van de familie Anthocoridae
(bloemenwantsen) gevangen. De meeste soorten van deze wantsen zijn migrerend en het hele jaar door
actief. Ze hebben een brede prooikeuze en stemmen hun gedrag af op het voedselaanbod (Drukker,
2007). Hun sterke aanwezigheid in de periode eind juli - begin augustus kan wijzen op een belangrijke
toename van prooien in rand of akker.
Plaagdichtheden
Met deze monitoring willen we evalueren of de aangelegde akkerranden een invloed hebben op de
dichtheden van plagen en hun natuurlijke vijanden in het veld. De belangrijkste vraag voor de boer is of
de aanwezige populatie natuurlijke vijanden in staat is de bladluispopulatie in het aangrenzend perceel
voldoende te onderdrukken. Hiervoor werden in 2009 de dichtheden van bladluizen en hun natuurlijke
vijanden opgevolgd in de percelen wintertarwe naast de ingezaaide bloemenranden. Vanaf half juni
werd er wekelijks bemonsterd langs 4 transecten (parallellen) op 3 à 4 afstanden van de bloemenrand.
Hierbij wordt het aantal waargenomen plaaginsecten en natuurlijke vijanden (eitjes, larven of volwassen
individuen) geteld, alsook het aantal bladluismummies (d.i. zichtbaar stadium van geparasiteerde
bladluizen).
Tabel 3.2: Basisgegevens van de bladluismonitoring op de twee demopercelen in 2009
Locatie Vlissegem, West-Vl Sint-Jan-in-Eremo, Oost-Vl
Gewas Wintertarwe Wintertarwe
Bemonsteringsperiode 17-jun tot 22-jul-09 19 tot 26-jun-09
Monstereenheid 25 halmen/parallel 20 à 25 halmen/parallel
Bemonsterde afstanden
van de bloemenrand
Insecticidenbehandelingen geen
10, 18, 45 en 100 m 20, 60 en 100 m
begin juni: Fury tegen graanhaantje
3 juli: behandeling tegen bladluis
In figuur 3.4 is het verloop van de bezetting met bladluizen en natuurlijke vijanden in het tarweperceel in
Vlissegem weergegeven. Overeenkomstig de gebruikte meeteenheid voor de drempelwaarde, is hier het
gemiddeld percentage tarwehalmen waarop bladluizen of natuurlijke vijanden aanwezig zijn,
weergegeven. De algemene schadedrempels die worden gehanteerd door LCG-Vlaanderen bedragen:
30 % halmen bezet met bladluizen bij begin aarstadium, 20 tot 25 % wanneer aren 100 % uit en
tijdens bloei, 30 tot 35 % begin waterrijpstadium en meer dan 35 % begin deegrijpstadium.
14

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Van bij het begin van de waarnemingen ligt de luisbezetting op het tarweperceel te Vlissegem boven de
gangbare schadedrempel (20 tot 35 % afhankelijk van het gewasstadium). De weersomstandigheden
waren gunstig voor het bevorderen van de bladluispopulatie. De aanwezigheid van natuurlijke vijanden
volgt de luisbezetting in het perceel. De belangrijkste natuurlijke vijanden die werden waargenomen, zijn
eitjes, larven of poppen van zweefvliegen en gaasvliegen. Lieveheersbeestjes werden in mindere mate
geteld. Nog andere, sporadisch waargenomen predators op de halmen waren spinnen en
weekschildkevers. Als maat voor de aanwezigheid van parasiterende sluipwespen werd het aantal
gemummificeerde bladluizen of lege mummies geteld. Geparasiteerde bladluizen die nog niet
ontwikkeld zijn tot mummie, werden geteld als levende bladluis en dus niet als natuurlijke vijand.
Bladluizen die aangetast zijn door een entomopathogene schimmel werd eveneens apart geregistreerd.
Gemiddeld percentage planten met luis of natuurlijke vijand
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
17/jun 24/jun 1/jul 8/jul 15/jul 22/jul
datum
bladluizen
natuurlijke
vijanden
schadedrempel
(LCG)
Figuur 3.4: Verloop van de bezetting met bladluizen en hun natuurlijke vijanden op tarwehalmen gedurende
de zomer (Vlissegem, 2009)
Figuur 3.5 geeft de resultaten weer van de getelde aantallen levende, met schimmel aangetaste of
geparasiteerde bladluizen en aantallen predators in het tarweperceel, op verschillende afstanden van
de ingezaaide bloemenrand te Vlissegem. De waarnemingen zijn gestart half juni. Op dat moment
waren nog geen bladluizen in de aar aanwezig, waar de belangrijkste zuigschade wordt aangericht.
Onderin het gewas waren wel bladluizen aanwezig op de bladeren of op de stengel. Gemiddeld
werden in het perceel 2 bladluizen per halm geteld. De belangrijkste aanwezige bladluissoort was de
roos-grasluis (Metopolophium dirhodum). Deze soort zit bijna uitsluitend op bladeren en stengels van
graan en zelden in de aar. Deze bezetting met bladluizen op blad en stengel deed zich op 17 juni voor
op gemiddeld 53 % van de tarwehalmen verspreid in het perceel. Dit betekent dat de gangbare
schadedrempel reeds werd ruimschoots overschreden. Hierbij worden geen aantallen bladluizen geteld
op de halmen en wordt er geen onderscheid gemaakt in soorten. Het waarschuwingsbericht van 17 juni
2009 van het LCG meldt dat op de meeste velden de bladluizenpopulaties dermate ontwikkeld zijn dat
een bestrijding noodzakelijk geworden is. Eén week later zijn de meeste waarnemingsvelden behandeld,
maar wordt gewaarschuwd voor een terugkomende populatie bladluizen na behandeling gezien de
tarwe zich nog steeds in de gevoelige stadia voor schade bevindt. De bladluizen kunnen immers nog
15

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
aanzienlijke schade aanrichten tot het begin van de afrijping van het graan. Tot het begin van het
deegrijpstadium wordt daarom een schadedrempel van niet meer dan 35 % gehanteerd. In de
Nederlandse graanteelt daarentegen is men toleranter of schat men het risico op schade reeds lager in
vanaf de periode na bloei. Daar wordt pas een bestrijdingsadvies gegeven als 70 % van de halmen
bezet is met luis. Vóór of tijdens de bloei ligt de schadedrempel lager, zijnde 30 %. Deze
schadedrempels zijn afkomstig uit het Epipré onderzoek en houden enkel rekening met de aanwezigheid
van bladluizen in het gewas. Andere perceelsgebonden factoren zoals de gevoeligheid van het gewas
of het voorkomen van natuurlijke vijanden worden hierbij niet in rekening gebracht.
Ook de Nederlandse schadedrempels werden dus op het demoveld in Vlissegem tot het einde van het
melkrijpe stadium overschreden. Ervaringen binnen FAB-projecten in Nederland wezen er op dat als er 1
natuurlijke vijand aanwezig is per 10 plaaginsecten, dit voldoende is om een plaag onder controle te
houden. De schadedrempel kan dan in principe genegeerd worden. Tabel 3.3 geeft aan dat deze
minimumwaarde van 1 natuurlijke vijand per 10 bladluizen op het demoveld in Vlissegem op alle
waarnemingsdata bereikt werd. Hierbij werden evenwel ook de poppen van zweefvlieg en gaasvlieg in
rekening gebracht.
Tabel 3.3: Gemiddeld aantal bladluizen en natuurlijke vijanden (bladluismummies; eitjes/larven/poppen
gaasvlieg, zweefvlieg of lieveheersbeestje) per plant en de verhouding van deze dichtheden natuurlijke
vijanden t.o.v. bladluizen (Vlissegem, 2009)
Datum Bladluizen Natuurlijke vijanden Verhouding
17/jun 2,0 0,2 1/10
25/jun 3,5 0,5 2/10
2/jul 5,1 0,6 1/10
8/jul 3,6 0,7 2/10
15/jul 0,9 0,7 8/10
22/jul 0,3 0,5 1 9/10
In het FAB-project rond de Hoeksche Waard in Nederland kon worden vastgesteld dat op velden met
eenjarige bloemenranden meer eitjes en larven van zweefvlieg en gaasvlieg en meer geparasiteerde
bladluizen werden waargenomen tijdens de bloeiperiode. Lieveheersbeestjes en roofwantsen werden
enkel waargenomen in het veld bij hogere luisdichtheden (Scheele et al., 2007). Gedurende de drie
monitorjaren in het FAB-gebied nam de predator-prooi ratio toe, maar er zijn helaas geen vergelijkbare
data van andere gebieden.
Figuur 3.5 toont het verloop van de populatie bladluizen (rood) en de populatie natuurlijke vijanden
(groen) in het tarweveld in Vlissegem. Van de aanwezige natuurlijke vijanden vormen de zweefvliegen
duidelijk de belangrijkste groep. Het aandeel geparasiteerde luizen loopt tot half juli op van 1 tot 20 %
van de populatie. Algemeen is er geen duidelijke relatie vast te stellen tussen dichtheden van bladluizen
of natuurlijke vijanden aangetoond in relatie tot de afstand van de bloemenrand. Wel is duidelijk dat de
natuurlijke vijanden reageren op een toenemende dichtheid van bladluizen in het gewas. De piek in de
bladluistellingen begin juli komt overeen met de piek in de aantallen aanwezige eitjes, larven of
volwassen natuurlijke vijanden van bladluizen.
16

Gemiddeld aantal bladluizen per halm
Gemiddeld aantal bladluizen per halm
Gemiddeld aantal bladluizen per halm
Gemiddeld aantal bladluizen per halm
8
7
6
5
4
3
2
1
0
8
7
6
5
4
3
2
1
0
8
7
6
5
4
3
2
1
0
8
7
6
5
4
3
2
1
0
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
10 m van BR
Datum
bladluizen
geparasiteerd
schimmel
Datum
Datum
18 m van BR bladluizen
40
18 m van BR
geparasiteerd
schimmel
45 m van BR bladluizen
40
45 m van BR
geparasiteerd
schimmel
35
Datum
100 m van BR
Datum
bladluizen
geparasiteerd
schimmel
Figuur 3.5: Verloop van het gemiddeld aantal bladluizen (rood), bladluismummies of beschimmelde
bladluizen (groen) per halm en het gemiddeld aantal aanwezige predators per 100 halmen in wintertarwe
gedurende de zomer op verschillende afstanden van de bloemenrand (Vlissegem, 2009)
aantal roofvijanden per 100 halmen
aantal roofvijanden per 100 halmen
aantal roofvijanden per 100 halmen
aantal roofvijanden per 100 halmen
40
35
30
25
20
15
10
5
0
35
30
25
20
15
10
5
0
30
25
20
15
10
5
0
40
35
30
25
20
15
10
5
0
10 m van BR
Datum
Datum
100 m van BR
Datum
ei/larve zweefvlieg
ei/larve gaasvlieg
lieveheersbeestje
andere
ei/larve zweefvlieg
ei/larve gaasvlieg
lieveheersbeestje
andere
ei/larve zweefvlieg
ei/larve gaasvlieg
lieveheersbeestje
andere
ei/larve zweefvlieg
ei/larve gaasvlieg
lieveheersbeestje
andere
17

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Zweefvliegen, gaasvliegen en lieveheersbeestjes reageren functioneel en numeriek op een bepaalde
prooisoort zodra de densiteit ervan toeneemt. Deze natuurlijke vijanden die een voorkeur hebben voor
bladluizen, reguleren de afvlakking van de toename aan plaaginsecten of spelen een rol in de preventie
ervan indien de polyfage predatoren tekort hebben geschoten (van Wingerden et al., 2004).
Zweefvliegen vertonen bovendien een snelle numerieke respons op toenemende luisaantallen in graan en
nemen terug af zodra de aantallen bladluizen afnemen (Chambers & Adams, 1986). Deze respons
vinden we ook terug in het populatieverloop op het tarweveld in Vlissegem. Lieveheersbeestjes
daarentegen reageren trager op toenemende luisaantallen en bereiken hun hoogste dichtheid nadat de
bladluizen al zijn teruggelopen (Barlow & Dixon, 1979). Ook deze negatieve relatie tussen luis- en
predatoraantallen zien we hier in Figuur 3.5, vooral op 10 en 45 m van de rand.
In 2006 werd in het FAB1-project de relatie tussen de afstand tot verschillende typen akkerranden en de
ontwikkeling van luis en natuurlijke vijanden (Scheele et al., 2007). Bij dit onderzoek in graan- en
aardappelpercelen werden geen afstandeffecten gevonden van de bloemenranden. Hierbij werd
bemonsterd tot een afstand van maximaal 45 m van de randen. In het FAB2-project werd aangetoond
dat de dichtheid aan natuurlijke vijanden in akkers hoger is dichter bij specifieke bloeiende akkerranden
dan op grotere afstand in het perceel (de Geus et al., 2010). Hierbij werd bemonsterd op 200 m brede
percelen zodat men ook op afstanden van meer dan 100 m kon monitoren. De conclusies uit dit
veldonderzoek zijn dat in uien vooral zweefvliegen en gaasvliegen worden gestimuleerd tot op een
afstand van minimaal 30 tot 60 m. In aardappelen zou de invloed van een bloemenrand op de
natuurlijke vijanden zich over minimaal 70 m uitstrekken. Dergelijke relatie werd echter niet aangetoond
voor de plaagdichtheden. In een Brits onderzoek waarbij bladluizen in tarwe werden bemonsterd op
percelen met en zonder kruidenrijke akkerranden op vier locaties, werd wel een significant effect van de
bloemenrand waargenomen. Op de percelen met bloemenrijke akkerranden werd de bladluispopulatie
voor 27 tot 75 % onderdrukt. De schadedrempel werd er bovendien nooit overschreden in tegenstelling
op tot de helft van de controlepercelen. Hickman en Wratten (1996) toonden eveneens een
onderdrukkend effect aan van bloemenstroken met Phacelia in tarwepercelen vergeleken met
controlepercelen zonder deze stroken.
Bij onderzoek op voldoende grote ruimtelijke schaal kan men dus een verhoogde effectiviteit aantonen
van de natuurlijke bestrijding van bladluizen in graan. Zo besluiten ook Brewer en Elliott in een review
artikel over biologische controle van graanluizen en de regulerende effecten van o.a. habitat
manipulaties. Het perceel in Vlissegem voldoet op zich wel qua schaalgrootte om een afstandeffect van
de rand na te gaan maar de omgeving van het perceel is wellicht te heterogeen. Samen met de
bloemenrand zijn op het omringende bedrijfsareaal immers ook heel wat trioranden aangelegd met het
oog op akkervogelbeheer. Ook in deze randen blijkt er een behoorlijke activiteit van vliegende
natuurlijke vijanden (zie Fig. 3.2 en 3.3). De aanleg van deze randen draagt bovendien bij aan de
vorming van een natuurlijk netwerk op het bedrijf waarin natuurlijke vijanden kunnen fourageren en
overwinteren. Dit kan verklaren waarom er ook op grotere afstand van de bloemenrand veel natuurlijke
vijanden worden waargenomen. In de Nederlandse landbouwgebieden zijn de percelen doorgaans veel
uitgestrekter en spelen de landschapselementen op een veel grotere schaal. Reeds heel wat
onderzoeken konden aantonen dat het omringende landschap een belangrijke rol speelt in de
aanwezigheid van natuurlijke vijanden in de akkers maar er is nog onvoldoende kennis over de plaag –
natuurlijke vijand interacties op bredere ruimtelijke schaal.
Een vergelijking met referentiepercelen werd in dit project niet opgenomen omdat op slechts twee
locaties wordt gemonitord. Het is immers belangrijk te beseffen dat de plaagdynamiek in het veld het
resultaat is van complexe processen en interacties in en rond het veld die verschillen van tijd, plaats en
omstandigheden. Effecten van één enkele factor, met name de bloemenrand, kunnen daarom enkel
worden aangetoond bij voldoende aantal herhalingen en dus op meerdere velden en locaties.
Daarnaast is meerjarige monitoring noodzakelijk om de effectiviteit van randenbeheer voor de
plaagbestrijding zichtbaar te maken.
18

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Ondanks de overschrijding van de gangbare schadedrempels heeft de teler beslist niet in te grijpen.
Half juli nam de bladluispopulatie in Vlissegem sterk af onder invloed van de natuurlijke vijanden en
omdat vanaf het deegrijpe stadium de bladluizen ook opnieuw zoek gaan naar ander aantrekkelijker
voedsel dan het rijpende graan. De daling vanaf half juli betreft dus een normaal, natuurlijke verloop
van de bladluispopulatie.
Figuur 3.6: Veldmonitoring van bladluizen en hun natuurlijke vijanden in
wintertarwe met rechtsboven larve en pop van lieveheersbeestje en
rechtsbeneden pop van gaasvlieg (Vlissegem, juli 2009)
Op het tarweveld in St-Jan-in-Eremo werden de bladluizen voor de eerste maal geteld op 19 juni. Na
een insecticidenbehandeling omstreeks begin juni en onder invloed van warm en droog weer nam de
luizenpopulatie snel uitbreiding. Op 19 juni was gemiddeld al meer dan 90 % van de halmen bezet met
12 bladluizen per halm (zie Fig. 3.7). De schadedrempel van 20 à 25 % luisbezetting werd hier dus ook
al in belangrijke mate overschreden. Verder bleek de aanwezigheid van de natuurlijke vijanden
onvoldoende (gemiddeld slechts 0,3 natuurlijke vijanden op 10 bladluizen). Het aandeel natuurlijke
vijanden blijkt dus relatief laag ondanks de grote hoeveelheid bloemen naast het perceel. De oorzaak
hiervan ligt wellicht in de insecticidenbehandeling die uitgevoerd werd begin juni tegen het graanhaantje
waarmee ook de bladluizen werden bestreden. Deze bestrijding is ook nadelig voor de natuurlijke
vijanden, niet alleen omwille van een rechtstreeks afdodend effect maar ook omwille van het tijdelijk
lagere prooi- of gastheeraanbod. Dit belemmert een goede populatieopbouw van de antagonisten
welke van zeer groot belang is voor de natuurlijke bestrijding van bladluizen.
Als gevolg van een behandeling met een breedwerkend middel vroeg in het seizoen kan de luizenplaag
nadien heftiger zijn (van Alebeek, 2008). Eind juni was de bladluispopulatie nog verder toegenomen tot
gemiddeld 16 bladluizen per halm. Niettegenstaande ook de natuurlijke vijanden terug in opmars
kwamen, werd geoordeeld dat de toestand te sterk in het voordeel was van de koloniserende
bladluizen. De teler heeft daarom beslist om op 3 juli opnieuw te behandelen met een insecticide tegen
bladluizen. Hierna werd de plaagdichtheid niet verder meer opgevolgd op het perceel.
19

aantal bladluizen per halm
aantal natuurlijke vijanden per 10 halmen
aantal bladluizen per halm
aantal natuurlijke vijanden per 10 halmen
20
18
16
14
12
10
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
8
6
4
2
0
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
bladluizen natuurlijke vijanden
20 m 60 m 100 m
afstand tot de bloemenrand
bladluizen natuurlijke vijanden
20 m 60 m
afstand tot de bloemenrand
100 m
19 juni 2009
26 juni 2009
Figuur 3.7: Gemiddeld aantal bladluizen per halm en gemiddeld aantal natuurlijke vijanden per 10 halmen
in wintertarwe op verschillende afstanden van de bloemenrand, op 19 en 26 juni (St-Jan-In-Eremo, 2009)
20

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
4. AANLEG DEMOVELDEN 2010
Locatie demoranden
Net als in 2009 werd in 2010 op de twee demobedrijven in West- en Oost-Vlaanderen een eenjarige
bloemenrand aangelegd. Daarnaast is ook op een derde akkerbouwbedrijf in Oost-Vlaanderen
dezelfde bloemenrand ingezaaid naast een perceel pootaardappelen. Deze eenjarige randen hebben
tot doel de populatieopbouw te bevorderen van insecten die een bijdrage kunnen leveren aan de
natuurlijke bestrijding van bladluizen en andere plagen in aangrenzende akkers. In Sint-Jan-in-Eremo is
ook een meerjarige bloemenrand ingezaaid.
Tabel 4.1: Locaties en veldgegevens van de demoranden in 2010
Aanleg
bloemenrand (1) (2) (3)
Locatie Vlissegem St-Jan-in-Eremo Assenede
GPS-coördinaten
Ingezaaide mengsels
Eenjarig bloemenmengsel
51.280495,
3.075550
51.269165,
3.569591
51.276213,
3.691685
Zaaidatum 29 april 2010 24 april 2010 30 april 2010
18 maart 2010,
half maart,
Vals zaaibed
2 x gerotoregd
2 x bewerkt
Machinaal, grond nadien
-
Zaaimethode Machinaal gerold (droge periode) Machinaal
Oppervlakte 12 are 117 are 34,20 are
Ligging Zie Fig. 4.1 Zie Fig. 4.2
De samenstelling van het eenjarige bloemenmengsel werd licht gewijzigd op basis van onze ervaringen
met de ingezaaide randen in 2010 en op basis van nieuwe onderzoeks- en praktijkinzichten in
Nederland. Enerzijds werden de verhoudingen in de zaadhoeveelheden van de verschillende soorten
aangepast en anderzijds werd één soort uit het mengsel verwijderd en een andere soort toegevoegd. Zo
is het aandeel koriander in het zaadmengsel verminderd omdat het makkelijk kan gaan overheersen,
terwijl het aandeel venkel werd verhoogd. Verder werd ook minder zonnebloemzaad ingemengd
vergeleken met vorig jaar. Bernagie wordt niet meer in het mengsel opgenomen omdat het snel
domineert en hinderlijk kan zijn als onkruid. In de bloemenrand ingezaaid in 2009 op het bedrijf in Sint-
Jan-in-Eremo was bernagie te sterk aanwezig met een massale zaadverspreiding in het najaar.
Desondanks bleef een onkruidprobleem met deze soort uit, wegens de hoge gevoeligheid van bernagie
voor de gebruikte herbiciden in 2010. Tot slot werd klaproos als nieuwe soort toegevoegd aan het
mengsel. Klaproos is aantrekkelijk voor bijen en maakt het mengsel ook visueel nog wat aantrekkelijker.
Wat betreft korenbloem en ganzenbloem werd de vraag naar de wilde soorten aangehouden gezien
Nederlands onderzoek bevestigt dat de wilde vormen van deze soorten beter geschikt zijn voor
natuurlijke vijanden omdat de nectar beter te bereiken is dan bij de (grotere en/of dubbele)
cultuurvormen. Gele ganzenbloem wordt bij de zaadfirma‟s niet gelabeld als 'wild' of 'cultuur' maar er
werd wel geïnformeerd naar de bloemgrootte. Deze zou, volgens de leverancier van het geleverde
zaadmengsel, overeenkomen met de bloemgrootte van de wilde variant.
21

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Tabel 4.2: Samenstelling van het eenjarige bloemenmengsel ingezaaid langs de demopercelen in 2010
Lat. naam Ned. Naam familie
gewichts %
in mengsel
max.
hoogte
(cm)
Bloeimaanden
Centaurea cyanus Korenbloem Composieten 6 60 6 - 8
Chrysanthemum segetum Gele ganzenbloem Composieten 6 60 6 -9
Coriandrum sativum Koriander Schermbloemen 10 80 7 - 8
Fagopyrum esculentum Boekweit Duizendknoop 30 60 5 - 7
Foeniculum vulgare Venkel Schermbloemen 20 120 7 - 8
Helianthus annuus, dwerg cv Zonnebloem Composieten 6 200 7 - 10
Papaver rhoeas Klaproos - wild Papavers 2 60 5 - 8
Vicia sativa Voederwikke Vlinderbloemen 20 100 6 - 9
De zaden werden aangekocht bij twee zaadbedrijven:
Ecosem bvba - Rue Laid Burniat, 28 - 1325 Corroy-le-Grand (B)- http://www.ecosem.be
Van Dijke Zaden - Molendijkseweg 5 - 4697 EX Sint Annaland - Website: www.vandijkezaden.nl
WINTERTARWE
WINTERTARWE
AARDAPPELEN
SUIKERBIETEN
Figuur 4.1: Ligging eenjarige bloemenrand en aanpalende gewassen in 2010 op het bedrijf in Vlissegem,
West-Vlaanderen
22

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
= eenjarige bloemenrand
= meerjarige bloemenrand
= grasrand
= rand met gele ganzebloem
(zaai 2009)
Figuur 4.2: Ligging eenjarige bloemenranden en -stroken en aanpalende gewassen in 2010 op het bedrijf in
Sint-Jan-in-Eremo, Oost-Vlaanderen
23

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Meerjarig bloemenmengsel
Met het oog op een betere en meer kostenefficiënte inpasbaarheid van de FAB-randen in de praktijk en
in het systeem van beheersovereenkomsten, werd in 2010 ook een meerjarige bloemenrand ingezaaid
op het bedrijf in Sint-Jan-in-Eremo. Het graskruidenmengsel is samengesteld in overleg met de VLM, op
basis van Nederlandse onderzoeksresultaten en met advies van de zaadleverancier Ecosem (zie Tabel
4.3). Naast meerjarige kruiden en grassen zijn ook nog eenjarige kruiden opgenomen. Deze verzekeren
dat er ook het eerste jaar voldoende bloei en voedsel voor de natuurlijke vijanden aanwezig is. Het
mengsel werd ingezaaid aan 30 kg/ha, op advies van Ecosem.
Tabel 4.3: Samenstelling van het meerjarig bloemenmengsel ingezaaid in Sint-Jan-in-Eremo in 2010
Lat. naam Ned. Naam Levensduur
Achillea millefolium Duizendblad overblijvend
gewichts %
in mengsel
max. hoogte
(cm)
Bloeimaanden
70 6 - 10
Daucus carota Wilde peen twee/meerjarig 90 6 - 9
Lotus corniculatus Gewone rolklaver overblijvend
40 %
50 5 - 9
Pastinaca sativa Pastinaak twee/meerjarig meerjarige 120 7 - 9
Leucanthemum vulgare Gewone margriet overblijvend
kruiden
60 5 - 7
Centaurea thuilleiri Knoopkruid overblijvend 100 7 - 9
Foeniculum vulgare Venkel een/meerjarig 120 7 - 8
Centaurea cyanus Korenbloem eenjarig
60 6 - 8
Fagopyrum esculentum
Papaver rhoeas
Boekweit
Klaproos - wild
eenjarig
eenjarig
40 %
eenjarige
kruiden
60
60
5 - 7
5 - 8
Vicia sativa Voederwikke eenjarig 100 6 - 9
Festuca rubra rubra Roodzwenkgras overblijvend 20 %
100 5 - 8
Poa pratensis Veldbeemdgras overblijvend grassen
90 5 - 7
Ontwikkeling bloemenranden
Meerjarige bloemenrand
Gezien het behoorlijke aandeel eenjarige kruiden in het mengsel werd ook dit eerste jaar een goede
bloei gerealiseerd, vanaf tweede helft juni tot september. In juli domineerde vooral de korenbloem in de
rand (zie Figuur 4.3a). Daarnaast zijn ook boekweit, klaproos en voederwikke aanwezig als bloeiende
eenjarige soorten. Vanaf half juli komt ook venkel in bloei en in augustus duizendblad als eerste
overblijvende soort. Beide soorten maken eind augustus het hoofdaandeel uit van de bloei. Sporadisch
zien we ook al bloei verschijnen in de overblijvende soorten knoopkruid en rolklaver. De meerjarigen
wilde peen, pastinaak en gewone margriet zijn opgekomen en waren gedurende de zomer in
vegetatieve fase aanwezig onder de hoger groeiende bloeiende soorten (zie Figuur 4.3b).
Ondanks de zaai in het voorjaar, zijn de onkruiden vrij goed onderdrukt. Melganzevoet en echte kamille
zijn de belangrijkste aanwezige onkruidsoorten. Gezien het eenjarige soorten betreft, zullen deze na de
eerste maaibeurt sterk afnemen.
Het aandeel grassen in de vegetatie is het eerste jaar beperkt gebleven. Dit aandeel zal na maaien
toenemen in de volgende jaren. Op een gelijkaardige proefrand in Noord-Brabant (Nederland)
ingezaaid in 2009 maken de grassen na één jaar al 40 % van de bedekking uit, terwijl dit het eerste
jaar nog maar 7 tot 20 % was (van Rijn, 2011).
24

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Figuur 4.3a: Bloei van boekweit, korenbloem, klaproos en venkel in de meerjarige bloemenrand in Sint-Janin-Eremo
op 5 juli (boven) en 14 juli 2010
25

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Figuur 4.3b: De meerjarige bloemenrand in Sint-Jan-in-Eremo op 25 augustus 2010 met bloei van venkel,
korenbloem en duizendblad (boven) en de meerjarige soorten gewone margriet (onder links), pastinaak,
wilde peen en rolklaver (onder rechts) in vegetatieve fase
26

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Eenjarige bloemenranden
In Sint-Jan-in-Eremo werd het bloemenmengsel ingezaaid op 24 april, in Vlissegem op 29 april (zie
Tabel 4.1). Op beide locaties legden de telers omstreeks half maart een vals zaaibed aan. Dit werd in
de daaropvolgende periode voor zaai twee keer werd bewerkt om het opkomende onkruid te
verwijderen. Omwille van de droge omstandigheden na zaai; werd in Sint-Jan-in-Eremo de grond gerold
om uitdroging van de oppervlakkig gezaaide zaden te voorkomen. In Vlissegem bleek dit niet nodig
gezien enkele dagen later werd gezaaid en er regen volgde in mei.
De bloemenrand in Assenede werd gezaaid op 30 april zonder een vals zaaibed aan te leggen. De
opkomst was heel onregelmatig te wijten aan moeilijkheden bij het juist afstellen van de zaaimachine. De
eerste strook van 3 m breedte was gezaaid aan een hogere dichtheid dan de tweede strook naast het
gewas (zie Figuur 4.4). Hierdoor konden plaatselijk onkruidsoorten als melganzevoet in de bloemenrand
overheersen. Dit toont aan dat de nodige ervaring en finesse bij het inzaaien van het bloemenmengsel
alsook de aanleg van een vals zaaibed belangrijk is voor een goede ontwikkeling van de bloemenrand.
Figuur 4.4: Onregelmatige stand van de eenjarige bloemenrand in Assenede op 16 juni (foto links) en stand
op 25 augustus met volgroeide melganzevoet langs de rand (foto rechts)
De ontwikkeling van de eenjarige demoranden in Vlissegem en Sint-Jan-in-Eremo is weergegeven met
een reeks foto‟s in Figuur 4.5 en 4.6. De boekweit in het bloemenmengsel zorgt begin juni voor de eerste
bloei. De andere soorten komen pas in juli tot volle bloei. Venkel, gele ganzebloem, wikke zorgen voor
bloei tot eind augustus – begin september. De zonnebloemen verlengen de bloeiperiode tot in de herfst.
27

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Figuur 4.5: Ontwikkeling van de eenjarige bloemenrand in Sint-Jan-in-Eremo met bloei van boekweit op 24
juni (boven), koriander, voederwikke, korenbloem en klaproos op 14 juli (midden) en gele ganzebloem,
venkel, korenbloem en klaproos en zonnebloem op 25 augustus 2010 (onder)
28

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Figuur 4.6: Ontwikkeling van de eenjarige bloemenrand in Vlissegem op 9 juni (linksboven), 24 juni
(rechtsboven), 30 juni (midden links), 14 juli (midden rechts) en 25 augustus 2010 (onder)
29

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
5. MONITORING 2010
Bodemfauna
Begroeide akkerranden bieden in de winter dekking, een gunstig microklimaat, schuilplaatsen en
alternatief voedsel aan overwinterende bodemdieren zoals loopkevers en spinnen. Dit zijn groepen
generalistische predatoren of roofinsecten die jagen op allerlei kleine prooien. Overleving van deze
soorten in de winter is in akkerranden veel hoger dan in kale akkers (van Alebeek et al., 2005). In het
voorjaar trekken ze de akker in en vreten daar de eerste plaaginsecten die het gewas koloniseren. Op
die manier worden plagen al vroeg onderdrukt zodat een plotse, snelle uitbraak wordt voorkomen.
Binnen dit onderdeel van het monitorprogramma willen we aantonen dat meer roofvijanden overwinteren
in de akkerranden dan in de akkers en dat ze in het voorjaar migreren naar de akker op zoek naar
prooien.
Overwintering in grasranden
Om de aantallen overwinterende bodemfauna in rand en akker te meten, worden de uit winterrust
ontwakende bodemdieren gevangen met behulp van potvallen („pitfall traps‟) en barrièretechnieken. De
potvallen worden in plots van 1 m² geplaatst welke omsloten zijn door een houten barrière. Hierdoor
worden de vangsten beperkt tot de bodemdieren die binnen die ene m² actief zijn of worden. Deze
omsloten potvallen meten dus de werkelijke dichtheden van bodemdieren en geen „activiteitdichtheden‟
zoals die door open potvallen worden gemeten.
Figuur 5.1 geeft de opstelling weer van de omsloten potvallen op een kaal perceel en in 10 en 3 jaar
oude grasranden rondom het perceel gelegen in Jabbeke (GPS 51.215675,3.090978). De
bemonstering in de randen werd uitgevoerd van 19 maart tot 16 juni. In de akker kon slechts tot 22 april
worden bemonsterd gezien dan maïs werd ingezaaid op het perceel. De vangstdata van rand en akker
kunnen dus slechts worden vergeleken gedurende een periode van 5 weken, van 19 maart tot 22 april.
30

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Figuur 5.1: Overzicht van de bemonsterde punten met omsloten potvallen in grasrand en akker op het
bedrijf in Jabbeke (maart - juni 2010)
1.1
2.1
1.2
2.2
1.1
1.3
2.3
1: Permanente grasrand 10 j
2: Permanente grasrand 3j
3: Kale akker
Figuur 5.2a: Zicht op de rand en de akker van het bemonsterde perceel (Jabbeke, 19 maart 2010)
2.1
3.3
4.3
3.3
3.1
4.1
1.3
31

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Figuur 5.2b: Omsloten potvallen voor de voorjaarsbemonstering van bodemfauna na overwintering, links in
de akkerrand en rechts in de kale akker
De vangstresultaten van de voorjaarsbemonstering met omsloten potvallen zijn weergegeven in Figuur
5.3. Van 19 maart tot 22 april werden in de akkerranden gemiddeld 27 bodempredators (loopkevers,
kortschildkevers en spinnen) per m² gevangen die uit hun winterrust zijn ontwaakt. In de akker waren dit
er gemiddeld 10 meer. Per groep bekeken, zien we dat gedurende die 5 bemonsteringsweken in het
voorjaar meer loopkevers en kortschildkevers actief zijn in de akker dan in de omliggende grasranden.
Van de spinnen vingen we wel grotere aantallen in de akkerranden vergeleken met de kale akker.
Spinnen hebben dus duidelijk een voorkeur voor de akkerranden als overwinteringsplaats of
foerageergebied na de winterrust.
Gem. aantal per m²
50
40
30
20
10
0
Grasrand 10j Grasrand 3j Akker
Spinnen
Kortschildkevers
Loopkevers
Figuur 5.3: Gemiddeld aantal loopkevers, kortschildkevers en spinnen per m² in een kale akker en in 10 en 3
jaar oude grasranden, gevangen in het voorjaar van 19 maart tot 22 april (Jabbeke, 2010)
32

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Na 22 april is de bemonstering in de akkerranden nog verder gezet tot half juni. Gedurende de 6
weken durende periode van 22 april tot begin juni werden dubbel zo veel loopkevers, kortschildkevers
en spinnen gevangen per m² als in de 5 weken ervoor. Helaas kunnen we deze aantallen niet meer
vergelijken met de aantallen per m² in de (ingezaaide) akker.
Nederlandse onderzoekers toonden in 2003 en 2004, binnen het onderzoeksproject „Biodivers,‟ reeds
aan dat er ook in kale akkers wel degelijk grote aantallen bodemdieren kunnen overwinteren. Maar, zo
besloot men, er overwinteren nog méér bodemdieren, en juist meer rovende soorten loopkevers en
kortschildkevers, in de akkerranden. In de akker zouden vooral afvaletende, kleine kortschildkevers en
andere, niet-rovende keversoorten overwinteren. Wat betreft de spinnen en de (niet-rovende)
kortschildkevers sluiten onze resultaten aan bij de Nederlandse vangstdata, waarbij bemonsterd werd
gedurende 7 à 10 weken van maart tot mei. Wat de loopkevers betreft, vond men, in tegenstelling tot
onze resultaten, wel grotere aantallen in de akkerranden vergeleken met de akkers. Voor een nadere
verklaring moeten de loopkevers verder gedetermineerd worden tot soortniveau. De soorten verschillen
immers in hun voorkeur voor een bepaalde habitat om te overwinteren.
De determinatie van de soorten loopkevers is uitgevoerd door specialist Eugène Stassen (Likona vzw). De
resultaten zijn terug te vinden in Bijlage I. In de volgende conclusies zijn opmerkingen en mededelingen
van E. Stassen opgenomen, gebaseerd op zijn jarenlange ervaringen met het vangen van de diverse
soorten in landbouw- en natuurgebieden.
De dichtheden waren algemeen laag: gedurende die 5 weken was het gemiddeld aantal bemonsterde
loopkevers in de akker 18 per m² en slechts 6 per m² in de grasrand. Deze zijn in hoofdzaak te wijten
aan het vroege tijdstip waarop de proef heeft plaatsgevonden. De resultaten geven in welke mate de
kevers de winter hebben overleefd. Het moment waarop de loopkevers terug actief worden na de
winterrust hangt af van de weersomstandigheden gedurende de voorgaande winter en de
bodembedekking. Een bodem bedekt met wintergranen of gras geeft ze meer kansen om vroeger hun
activiteit te hernemen dan een kale bodem. De winter in 2009-2010, voorafgaand aan de proef, was
koud maar het voorjaar in 2010 was al vanaf maart uitzonderlijk warm. Een aantal soorten kunnen
zodra het niet vriest ‟s nachts uit hun winterse diapauze komen. Mogelijk waren in de grasrand al
loopkeversoorten uitgekomen vóór de start van de bemonstering op 19 maart.
Ondanks de lage aantallen zijn er toch duidelijke verschillen in soortsamenstelling. In de rand komen een
aantal soorten voor die niet in de akker voorkomen zoals Pterostichus cupreus, Agonum muelleri en A.
dorsalis. Dit zijn soorten die overwinteren in randzones en migreren naar de akkers in het voorjaar.
Pterostichus cupreus en Agonum dorsalis zijn typische akkersoorten die in hoofdzaak vertrekken vanuit de
rand maar als kever, larve of ei ook de bewerkingen in de akkers kunnen overleven. P. cupreus blijkt een
sleutelsoort te zijn in de natuurlijke plaagbestrijding en kwam in deze proef meer voor in de 10 jaar
oude rand dan in de jongere grasrand (3 jaar). Van deze soort is bekend dat ze op graanplanten kan
klimmen om op bladluizen te roven (Brewer & Elliot, 2004). P. dilligens werd enkel gevangen in de
oudere grasrand. Dit is inderdaad geen akkersoort maar een soort van graslanden, grazige bermen of
rietlanden die akkers mijdt.
In de akker waren de aantallen hoger maar het betrof hier voor 93 % Bembidion sp., vnl. B. tetracolum.
Een open akker met vochtige kleibodem blijkt de optimale habitat te zijn van deze soort en het is
bovendien een “extreme cultuurvolger”. Ook B. obtusum heeft een voorkeur voor open velden. Deze soort
vonden we ook terug in de jongere grasrand. Algemeen overleven de Bembidion soorten vrij
gemakkelijk de opeenvolgende bewerkingen in functie van de landbouw, wat de hoge aantallen in de
akker verklaart. Bembidion tetracolum en B. obtusum zijn vaak vroeg in het voorjaar al op gang en
verminderen in aantal in de zomer. In het najaar stijgen de aantallen dan weer.
33

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Naast de Bembidion soorten is ook Pterostichus melanarius een échte cultuurvolger die geen enkel nadeel
ondervindt van de landbouw. P. melanarius kan zowel in rand als akker vertoeven en heeft geen
specifieke nood aan akkerranden voor overwintering. We vonden deze soort enkel in de randen maar
pas vanaf half juni en op dat moment waren er geen vangsten meer in de akker. P. melanarius haalt zijn
hoogste activiteit dichtheden in de akker tussen half mei en half juli met soms zeer hoge aantallen.
Verspreiding naar de akker
Voor het deelonderzoek naar de verspreiding van bodempredators van rand naar akker werd een
perceel wintertarwe met een meerjarige grasrand gekozen in Jabbeke (GPS 51.217865,3.084691). De
potvallen werden in reeksen van 3 potvallen geplaatst op drie locaties in de rand, één op de overgang
tussen rand en akker en vier in het perceel op 5, 15, 40 en 80 m van de rand. Door omstandigheden is
deze bemonstering pas gestart op 20 mei. Voor de maaibeurt in juli werden de potvallen verwijderd.
Op 9 juli werden ze nogmaals teruggeplaatst voor een laatste bemonstering tot 22 juli.
Het sorteer- en determineerwerk binnen dit onderdeel werd uitgevoerd door een thesisstudent van de
Hogeschool Gent, Departement BIOT. De resultaten zijn terug te vinden in Decrick, 2011 en Dekoninck et
al., 2012.
Predatiecapaciteit
In het voorjaar trekken de generalistische bodempredators vanuit de akkerrand het gewas in op zoek
naar prooi. In wintertarwe vreten ze zo de eerste bladluiskolonies op waardoor hun populatiegroei sterk
wordt vertraagd. Zonder de impact van deze natuurlijke vijanden kan de populatie bladluizen in het
gewas exponentieel toenemen. Deze predatie in het voorjaar speelt zich echter af wanneer de aantallen
bladluizen nog zeer laag zijn in het veld. Maar hoe lager de plaagdichtheden, hoe meer planten moeten
worden bemonsterd om eventuele significante verschillen te kunnen aantonen. Dergelijke grote
steekproeven vergen echter veel tijd en arbeid. Wachten we dan tot er voldoende bladluizen aanwezig
zijn in het veld, bv. tot half juni, dan zouden de natuurlijke vijanden zich al dermate in het gewas hebben
verspreid dat de effecten van de akkerranden niet meer aantoonbaar zijn. Daarom wordt gesteld dat
zich enkel duidelijke randeffecten voordoen vroeg in het seizoen, bij het wegvreten van de eerste
bladluizen door bodempredators die in de akkerrand overwinteren. Daarom is gekozen voor een
proefopzet met „exclusietechniek‟ en het uitzetten van gekweekte bladluiskolonies. Het betreft een
kleinschalig experiment om het werkingsmechanisme van de polyfage predators in het voorjaar
zichtbaar te maken.
Proefopzet
Figuur 5.4 toont de proefopzet op een perceel wintertarwe en een aangrenzende meerjarige grasrand
in Jabbeke. Op 3 mei 2010 werden kleine stukjes akkerrand en gewas ingesloten door een ring uit pvc
van 40 cm diameter en 20 cm hoog. Deze ring wordt enkele cm in de grond ingegraven en aangenomen
wordt dat de meeste bodemdieren niet of nauwelijks tegen de wand kunnen opklimmen. Binnen deze
ring wordt een potval geplaatst en gedurende 14 dagen worden de binnen de ring aanwezige
bodemdieren (inclusief predators) weggevangen.
Na 14 dagen wordt een graanpol met daarop een kweek van graanluis Sitobion avenae binnen de ring
ingegraven en eenzelfde graanpol buiten vlak naast de ring. De graanpollen zijn afkomstig van het
Ervibank kweeksysteem van Koppert B.V. en worden geleverd in bakjes van 2500 ml met ca. 500
graanluizen op het groeiende graan. De graanluizen bevinden zich allen in jonge, ongevleugelde stadia
zodat ze zich nauwelijks van de bankerplanten kunnen verspreiden. Voor het uitzetten wordt elke
graanpol in twee verdeeld en worden de aantallen luizen in elk stuk geteld om een goede schatting te
krijgen van het aantal uitgezette luizen per deelplot. De graanpollen worden gedurende twee à drie
dagen blootgesteld in de akkerrand en in het aangrenzende tarweveld op 30, 60 en 90 m van de rand.
Na deze periode worden de aantallen overlevende bladluizen op elke deelplot binnen de ring (waar
34

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
roofvijanden zijn weggevangen) en buiten de ring (waar roofvijanden ongestoord hun gang kunnen
gaan) geteld.
Deze proef werd uitgevoerd in 4 parallellen in mei. Op dat moment zijn voldoende rovers actief om hun
belang bij de natuurlijke bestrijding van bladluizen aan te tonen.
30 m
60 m
= pvc-ring
= „predator-arm‟ veldje
meerjarige
grasrand
= graanpol met bladluizen
90 m
wintertarwe
Figuur 5.4: Opstelling van de proef in een perceel wintertarwe met een meerjarige grasrand om de
predatiecapaciteit van bodempredatoren demonstratief aan te tonen (Jabbeke, mei 2010)
35

Resultaten
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
De resultaten (zie Figuur 5.5) tonen aan dat de in de akker aanwezige bodempredators op twee dagen
tijd kolonies van ongeveer 500 bladluizen zo goed als volledig kunnen opruimen. Bij controle na één dag
en bij het terug verzamelen van de uitgezette graanpollen met bladluis werd vooral predatie door
loopkevers vastgesteld. Binnen de ring, waar de loopkevers waren weggevangen en verder werden
buitengesloten, bleven de bladluispopulaties intact of groeiden ze zelfs aan.
Gemiddeld aantal resterende bladluizen
600
500
400
300
200
100
0
in rand 30
Figuur 5.5: Aantal overlevende graanluizen op de bankerplanten binnen de ring (rood), zonder
bodempredators en buiten de ring (groen), met impact van bodempredators (Jabbeke, mei 2010)
60
Afstand tot rand (m)
In het perceel, van 30 tot 90 m van de perceelsrand, werd de bladluispopulatie buiten de ring
gereduceerd met 94 tot 99 %. In de akkerrand zelf werd slechts 60 % van de uitgezette bladluizen
opgegeten door predators. Deze resultaten wijzen er op dat in mei de predatiecapaciteit hoger is
dieper in de akker met wintertarwe dan in de grasrand. De hoge aantallen loopkevers, o.a. Pterostichus
melanarius, die in de akker overwinteren (zie voorgaande resultaten; Decrick, 2011; Dekoninck et al.,
2012) ondersteunen deze bevinding. Andere kevers die wel meer in de akkerranden overwinteren,
kunnen zich reeds verspreid hebben in het veld. Het uitzetten van de bladluiskolonies in deze proef
gebeurde uiteindelijk pas op 19 mei zodat het aannemelijk is dat een belangrijk deel van de
randpopulatie zich reeds in de akker met wintertarwe heeft begeven.
Binnen de ring zien we evenwel een betere reductie in de akkerrand vergeleken met de akker. Ondanks
de uitsluiting van bladluisetende kevers en spinnen, werd daar toch nog zo‟n 14 % van de bladluizen
weggeroofd. Dit had vooral te maken met lieveheersbeestjes die al vliegend ook tot bij de bladluizen in
de ring konden. Lieveheersbeestjes werden tevens in de akker waargenomen maar kwamen in grotere
mate voor in de rand vanwege de aanwezigheid van bladluiskolonies op de distels in de akkerrand.
Lieveheersbeestjes overwinteren als volwassen kevers o.a. onder verdord gebladerte, graspollen of mos
in de akkerrand. De kevers die uit hun winterslaap ontwaken, gaan op zoek naar prooi met een
voorkeur voor bladluizen.
90
buiten ring
binnen ring
36

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Figuur 5.6: Een ingegraven ring voor het creëren van predatorarme veldjes in de akker met wintertarwe
(links) en in de aangrenzende grasrand (rechts)
Figuur 5.7: De graanpollen met ca. 500 bladluizen twee dagen na het uitzetten in de rand en de akker, links
buiten de ring (waar bodempredators vrij toegang hadden) en rechts buiten de ring (waar bodempredators
zijn weggevangen en buitengesloten)
37

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Deze proef betreft uiteraard geen reële veldsituatie gezien normaal in april - mei nog niet zo‟n hoge
aantallen graanluizen in dergelijke concentraties zullen voorkomen in een tarweveld. De over de bodem
lopende rovers zullen in werkelijkheid in het voorjaar veel meer tijd spenderen aan het opsporen van
nieuwe, kleine bladluiskolonies in het veld waardoor ze nooit zo snel dergelijke hoge reducties in de
bladluispopulaties kunnen realiseren. Niettemin toont deze proef aan dat de bodempredators wel
degelijk in staat zijn om nieuwe bladluiskolonies snel op te sporen en in één keer uit te roeien. Op die
manier kunnen ze de populatieopbouw van bladluizen in het veld in belangrijke mate vertragen. Naast
loopkevers en lieveheersbeestjes werd bij controle van de bladluiskolonies ook nog enige impact van
andere, vliegende natuurlijke vijanden vastgesteld, met name roofwantsen en eitjes van zweefvliegen
(zie Figuur 5.8).
Figuur 5.8: Waargenomen predators van de uitgezette bladluizen in wintertarwe in mei 2010: loopkever
(linksboven), lieveheersbeestje (rechtsboven), roofwants (linksonder) en eitjes van zweefvlieg (rechtsonder)
38

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Vliegende fauna
Het monitoren van de vliegende insecten gebeurt met behulp van zgn. „combitraps‟ of „flight traps‟. Deze
vallen zijn een combinatie van venstervallen die insecten in hun vlucht min of meer at random
ondervangen en gele vangbakken die vooral bloembezoekende insecten aantrekken zoals bladluizen,
sluipwespen en zweefvliegen. Deze vallen werden in 2010 in akkerranden op vier locaties geplaatst.
Naast de drie eenjarige bloemenranden in Vlissegem, Sint-Jan-in-Eremo en Assenede werd ook een
grasrand, gelegen naast een biologisch aardappelperceel in Waterland-Oudeman, bemonsterd (GPS:
51.292096, 3.564302). De bemonsteringsperiode van vliegende insecten werd beperkt tot 5 weken in
de periode van eind juni tot eind juli. In deze periode staan de bloemenranden volop in bloei en zijn de
meeste insecten actief.
Natuurlijke vijanden in bloemenranden vs. grasrand
De vangsten werden gedurende de winterperiode in het labo gesorteerd en geteld in reeksen
functionele groepen. Hierbij werden onder meer de belangrijkste groepen natuurlijke vijanden van
bladluizen, o.a. lieveheersbeestjes, zweefvliegen, gaasvliegen en roofwantsen in de monsters
gedetermineerd tot orde- of familieniveau. De resultaten van deze specifieke groepen zijn voor de
verschillende vangstlocaties grafisch weergegeven in Figuur 5.9. De zweefvliegen werden verder
gedetermineerd tot op soort zodat een onderscheid kon worden gemaakt tussen de bladluisetende
zweefvliegen en de andere, niet-aphidofage soorten. In Figuur 5.9 zijn dan ook enkel de aantallen
aphidofage zweefvliegsoorten opgenomen. Een overzicht van de gevonden soorten zweefvliegen is
terug te vinden in Bijlage II.
Gemiddeld aantal per val
25
20
15
10
5
0
Groene gaasvliegen
Roofwantsen
Bloemenwantsen
Aphidofage zweefvliegen
Lieveheersbeestjes
01-jul-10 07-jul-10 14-jul-10 22-jul-10 29-jul-10
Figuur 5.9: Overzicht van de vangsten van de belangrijkste groepen vliegende natuurlijke vijanden van
bladluizen in de bloemenranden te Vlissegem (VL_EBL), St-Jan-in-Eremo (SL_EBL) en Assenede (ASS_EBL) en
in de meerjarige grasrand te Waterland-Oudeman (SL_MGR) gedurende juni – juli 2010
39

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
De sluipwespen zijn dit jaar als groep niet meer geteld, gezien het een grote groep betreft met zeer
veel soorten waarvan slechts enkele bladluizen parasiteren. Het determineren van deze soorten is
specialistenwerk waarvoor in dit project niet de nodige tijd en middelen beschikbaar zijn. Naast de
genoemde groepen werden verder enkel nog de weekschildkevers eruit gesorteerd, gezien deze familie
ook als een belangrijke plaagbestrijder mag worden beschouwd.
Vanaf half juli zien we pieken in de vangsten van zweefvliegen, bloemenwantsen en gaasvliegen in de
bloemenranden in Vlissegem en Assenede. Dergelijke piekvangsten vinden we niet terug in de grasrand,
hoewel op 22 juli ook veel aphidofage zweefvliegen werden gevangen. Het totaal aantal gevangen
natuurlijke vijanden over de gehele periode juli was duidelijk het laagst in de grasrand, vergeleken met
de eenjarige bloemenranden op de drie locaties. Bovendien was voor de zweefvliegen ook de
soortenrijkdom het laagst in de grasrand (zie Bijlage II). Dit resultaat staaft dus alvast de Nederlandse
bevindingen dat de eenjarige bloemenranden de aanwezigheid en de diversiteit van deze belangrijke
groepen natuurlijke vijanden bevorderen.
In het Nederlandse FAB2-project werd verder een duidelijke relatie aangetoond tussen de hoeveelheid
(functionele) bloemen en het aantal zweefvliegen in de FAB-randen. „Hoe meer bloemen, hoe meer
zweefvliegen‟ blijkt echter geen onderbouwing te vinden in onze vangstresultaten. Op het bedrijf in Sint-
Jan-in-Eremo was de grootste oppervlakte bezaaid met functionele bloemen terwijl de vangsten van de
zweefvliegen er het laagst waren in vergelijking met de bloemenranden op de twee andere locaties. Dit
resultaat beantwoordt ook niet aan onze verwachtingen, gezien er in de periode eind juni tot half juli
wel de meeste eitjes en larven van zweefvlieg werden waargenomen in de aangrenzende graanakker.
Deze bladluisrovende larven gaan na twee à drie weken verpoppen en geven het ontstaan aan een
nieuwe generatie zweefvliegen. Dit geeft aanleiding tot een toename in de vangsten in de tweede helft
van juli. We zien dan piekvangsten in de bloemenranden in Vlissegem en Assenede en zelfs in de
grasrand in Waterland-Oudeman, maar op de meest bloemrijke locatie blijven hoge aantallen
zweefvliegen in de vallen echter uit (zie Figuur 5.9). Een mogelijke verklaring hiervoor ligt in de
vangstselectiviteit van de vallen welke beïnvloed wordt door een aantal factoren.
Invloedsfactoren vangstresultaten
Factoren die de vangstresultaten kunnen beïnvloeden zijn de vangsthoogte, de kleur of de visuele
aantrekking van de vallen en de voedingsstatus van de zweefvliegen. Wat betreft de hoogte, worden
de vallen geplaatst overeenkomstig de aanbevelingen van het Zwitsers onderzoeksinstituut WSL
(Eidgenössische Forschungsanstalt für Wald, Schnee und Landschaft) 1 : De combivallen worden op
ongeveer 1 m boven de grond geplaatst. Om optimaal de bloembezoekende insecten in de
bloemenrand te vangen is dit mogelijk, vooral in het begin van de bloeiperiode, te hoog. Begin juli
bevinden de vallen zich in alle bloemenranden op de verschillende locaties nog ruimschoots boven de
vegetatiehoogte. Half juli komen de combivallen in Sint-Jan-in-Eremo en Assenede nog duidelijk boven
de bloemen uit, terwijl in Vlissegem al sommige bloemensoorten de hoogte van de vallen bereiken (zie
Figuur 5.10). Op dat moment zijn ook de meeste zweefvliegen en bloemenwantsen gevangen in
Vlissegem. Resultaten van een studie door Hickman et al. (2001) geven aan dat significant meer
zweefvliegen worden gevangen in vallen die zich op gewashoogte in tarwe bevinden dan in
vangbakken op de grond. Het hogere vangsysteem zoals hier toegepast is dus op zich een betere
methode voor het vangen van zweefvliegen dan gele vangbakken op de grond, maar uit bovenstaande
blijkt duidelijk dat het aanbeveling verdient om de vallen gedurende de monitorperiode steeds te
positioneren op de hoogte van de bloemen.
1 http://www.wsl.ch/land/biodiversity/PRODUCTS/combitrap/combitrap.html
40

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Figuur 5.10: Hoogtepositie van de vallen ten opzichte van de vegetatiehoogte op 14 juli 2010 in de
bloemenranden te Vlissegem (links), Sint-Jan-in-Eremo (midden) en Assenede (rechts)
Een tweede factor die invloed heeft op de vangstresultaten is de visuele aantrekkingskracht van de
vallen, met name de gele kleur. Deze trekt vooral bloembezoekende insecten aan, gezien dit voor hen
een belangrijke aanwijzing is naar een geschikte, bloemrijke voedingsplaats. Laubertie et al. (2006)
onderzochten in Nieuw-Zeeland de invloed van verschillend gekleurde vallen op de aantrekking en
vangsten van zweefvliegen. De resultaten bewijzen de stelling dat vallen met gele wanden beduidend
hogere aantallen zweefvliegen vangen dan vallen met groene wanden. De gele vallen trekken immers
zweefvliegen aan van op een onzekere afstand, mogelijk zelfs individuen van buiten het proefperceel. In
studies waar men eerder de lokale dichtheid aan zweefvliegen wenst te meten, bevelen de
onderzoekers daarom aan om vallen te gebruiken die aan de buitenkant groen zijn en enkel aan de
binnenkant geel. Ook voor dit onderzoek verdient het aanbeveling de buitenwand van de vallen groen
te kleuren, gezien ook nog een derde factor, met name de voedingsstatus, onze vangstresultaten
beïnvloedt. Gele vangbakken op gewashoogte zouden vooral hongerige individuen aantrekken omdat
de vallen aanzien worden als voedselbron (Hickman et al., 2001). Goedgevoede of verzadigde
zweefvliegen op plaatsen waar voldoende bloemen aanwezig zijn, worden niet meer of in veel mindere
mate aangetrokken door de gele vallen. Op plaatsen waar voedselbronnen schaars zijn, zal dus
eigenlijk een relatief hoger aandeel van de aanwezige populatie zweefvliegen worden gevangen dan
op bloemrijke plaatsen. Hickman et al. (2001) en MacLeod (1992) toonden dit experimenteel aan. Ook
onze resultaten lijken dit te bevestigen. Bekijken we de vangstresultaten van de individuele vallen in Sint-
Jan-in-Eremo, dan zien we dat in de val geplaatst in de meerjarige rand het laagste aantal
zweefvliegen en bloemenwantsen werd gevangen. Rond deze val bevonden zich gedurende de
vangstperiode in juli net de meeste bloemen met het felste kleurenpallet (zie Figuur 5.11).
De vangstselectiviteit van de combivallen in relatie tot hun plaatsingshoogte en de fysiologische
conditie van de bloembezoekende insecten zoals zweefvliegen en bloemenwantsen, heeft mogelijk
een belangrijke impact op onze resultaten. Een verdere verbetering en verfijning van de
vangsttechnieken is nodig om de effecten van de bloemenranden op de insectenpopulaties beter en
correcter te kunnen evalueren.
41

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Figuur 5.11: Combival in de meerjarige bloemenrand omringd door een rand met voornamelijk gele
ganzebloem in Sint-Jan-in-Eremo (14 juli 2010)
Vangstresultaten nuttige kevers
In alle randen werden begin juli de meeste lieveheersbeestjes gevangen. In de bloemenranden werden
algemeen gedurende juli meer lieveheersbeestjes gevangen dan in de grasrand. Volwassen
lieveheersbeestjes zijn bij voedselgebrek geneigd de akker te verlaten op zoek naar alternatieve
voedselbronnen (Lommen & Cuppen, 2007). In de bloemenranden vinden de kevers niet alleen nectar en
pollen als alternatief voedsel maar ook bladluispopulaties die zich op de bloemen ontwikkelen. Zo
vonden we zowel larven als volwassen lieveheersbeestjes op gele ganzebloemen met bladluizen. De
bloemen doen hier dus ook dienst als zogenaamde „bankerplants‟, planten die gekoloniseerd zijn met
(voor het gewas onschadelijke) prooien voor de natuurlijke vijanden. Dit kan verklaren waarom er langer
lieveheersbeestjes aanwezig zijn in de bloemenranden dan in de grasrand. Hier zijn begin juli ook
lieveheersbeestjes gevonden, maar nadien zijn er nog heel weinig gevangen.
Figuur 5.12a: Gele ganzebloem gekoloniseerd met
bladluizen (links) als alternatieve prooi of gastheer voor
natuurlijke vijanden zoals lieveheersbeestjes (midden) en
sluipwespen (rechts)
42

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
De vangsten van weekschildkevers (Cantharidae) in de bloemenranden en de grasrand zijn apart
weergegeven in Figuur 5.12b. De volwassen kevers zijn actief gedurende de zomer van mei tot augustus.
Ze vertoeven op bladeren en bloemen waar ze zich voornamelijk voeden met nectar, pollen en
honingdauw maar ook met bladluizen of andere insecten. De larven leven op de bodem, bij voorkeur in
een vochtige habitat zoals grasland. Ze zijn belangrijke predators gedurende de winterrust van andere
nuttige insecten, met name in de periode oktober tot maart. Het prooispectrum van de larven bestaat uit
regenwormen en weekhuidige larven van vliegen of muggen.
Uit onderzoek blijkt dat zowel larven als adulten in veel
grotere dichtheden voorkomen in grasland dan in akkers
(Traugott; 2006). Betreffende hun aanwezigheid in
bloemenranden vond van Rijn (2010) dat de aantallen
weekschildkevers niet toenemen met de hoeveelheid
bloemen in de rand en dat de meeste in de meerjarige
gras-kruidenranden lijken te zitten. Dit vinden we ook terug
in onze vangstresultaten. In de grasrand werden gedurende
juli de meeste weekschildkevers gevangen. Ook in de
bloemenranden in Vlissegem en Assenede, beide gelegen
naast een brede grasstroken, zijn veel weekschildkevers
gevangen. Deze kevers zijn er in mei – juni mogelijk
ontloken uit poppen in de naastgelegen grashabitat.
Gedurende de zomer vinden ze voedsel in de bloemenrand
en zijn de grasstroken een ideale habitat om opnieuw eitjes
af te leggen. In de bloemenranden en –stroken in Sint-Jan-
in-Eremo kwamen weekschildkevers het minst voor. Dit kan te
maken hebben met een nabije afwezigheid van goede
brongebieden zoals grasranden of weiland.
Gemiddeld aantal per val
25
20
15
10
5
0
Weekschildkevers
Cantharis fusca of het zwartpootsoldaatje
(Waterland-Oudeman, 9 juni 2010)
01-jul-10 07-jul-10 14-jul-10 22-jul-10 29-jul-10
Figuur 5.12b: Vangsten van weekschildkevers (Cantharidae) in de bloemenranden te Vlissegem (VL_EBL),
St-Jan-in-Eremo (SL_EBL) en Assenede (ASS_EBL) en in de grasrand te Waterland-Oudeman (SL_MGR)
gedurende juni – juli 2010
VL_EBL
SL_EBL
ASS_EBL
SL_MGR
43

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Plaagdichtheden
De belangrijkste vraag voor de boer is of de aanwezige populatie natuurlijke vijanden in staat is de
bladluispopulatie in het aangrenzend perceel voldoende te onderdrukken. Hiervoor worden de
dichtheden van bladluizen en hun natuurlijke vijanden opgevolgd in de percelen naast de ingezaaide
bloemenranden.
In 2010 werd deze scouting uitgevoerd op vier percelen wintertarwe naast een akkerrand met gras of
eenjarige bloemen. Vanaf begin juni werden wekelijks 100 halmen bemonsterd op de vier percelen.
Hierbij worden per halm de aanwezige plaaginsecten (graanhaantje en bladluizen) en natuurlijke
vijanden (eitjes, larven of volwassen individuen) geteld, alsook het aantal bladluismummies (d.i. het
zichtbaar stadium van geparasiteerde bladluizen).
Tabel 5.1: Basisgegevens van de bladluismonitoring in 2010
Locatie Vlissegem Jabbeke Sint-Jan-in-Eremo Waterland-Oudeman
Regio West-Vlaanderen West-Vlaanderen Oost-Vlaanderen Oost-Vlaanderen
Gewas wintertarwe wintertarwe wintertarwe wintertarwe
Akkerrand(en)
Eenjarig
bloemenmengsel
+ triorand
Gras + beek + triorand
Een- en meerjarig
bloemenmengsel +
bloemenstroken
Bemonsteringsperiode
9-jun tot 22-jul-10 16-jun tot 22-jul-10 31-mei tot 14-jul-10 9-jun tot 14-jul-10
Monstereenheid 100 halmen 100 halmen 100 halmen 100 halmen
Insecticidenbehandelingen
geen geen
Gras
half juni Fury
(graanhaantje) geen
Figuur 5.13: De vier bemonsterde percelen naast een eenjarige bloemenrand (linksboven), met
bloemenstroken (linksonder) grasranden (rechts) in West- en Oost-Vlaanderen in 2010
44

Graanhaantje
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Vanaf eind mei werd eieren en jonge larven van graanhaantjes (Oulema melanopus) waargenomen op
de graanhalmen. Het schadebeeld van deze larven kenmerkt zich door weggevreten bladweefsel in de
lengterichting van de nerven waarbij de onderzijde intact blijft. Volgens Nederlandse bronnen is nog
onduidelijk in hoeverre het voorkomen van het graanhaantje de uiteindelijke korrelopbrengst van het
graangewas beïnvloedt. De handleiding gewasbescherming van DLV geeft het advies een bestrijding uit
te voeren indien 50 % van de halmen bezet is met larven (Bok, 2007).
Schadedrempels in Amerika, waar de plaag vanuit Europa is geïmporteerd, variëren van 1 larve per
(vlag)blad gedurende de laatste fase van stengelstrekking tot 25 eieren en/of larven per 100 halmen
(Herbert & Van Duyn, 2009). Als voor het merendeel eitjes worden waargenomen dan moet het veld
binnen enkele dagen opnieuw gecontroleerd worden. Volgens onderzoek door Buntin et al. (2004) is het
beste tijdstip voor inzet van een insecticide op het moment dat de kevers nog steeds eieren leggen en
wanneer ongeveer de helft van eieren is uitgekomen. Deze vroegtijdige inzet bij of voor het verschijnen
van de aar zou economische schade vrijwel volkomen vermijden. In dit onderzoek werd ook een
economisch schadedrempel berekend op basis van experimentele data en bestrijdingskosten: 0,4
larven/halm gedurende het verschijnen van de aren tot bloei.
Uit Figuur 5.14b blijkt dat op de twee percelen met de bloemenranden de schadedrempel van 25
eieren of larven per 100 halmen is overschreden. De drempelwaarde van 0,4 larven/halm werd enkel in
Sint-Jan-in-Eremo op 9 juni overschreden. De teler ervaart er jaarlijks druk van het graanhaantje en
behandelt als hij veel larven vaststelt in het veld. Het meest efficiënte behandelingstijdstip
overeenkomstig bovenstaand onderzoek ligt echter vroeger dan deze toepassing op basis van eigen
waarnemingen.
Figuur 5.14a: Schade aan het vlagblad door larven van het graanhaantje in Sint-Jan-in-Eremo op 9 juni
2010
45

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Bij de waarneming op 31 mei 2010 in Sint-Jan-in-Eremo waren 28 larven of eitjes op 100 halmen
aanwezig waarvan bijna de helft larven. Volgens de beschreven Amerikaanse richtlijnen moest het veld
dan binnen enkele dagen opnieuw gecontroleerd worden. Het optimale moment voor bestrijding moet
dan in de eerste week van juni geweest zijn. De bespuiting werd echter pas half juni uitgevoerd. Op dat
moment zaten de aren al 100 % uit en de schade die hierna door de larven wordt aangericht zou nog
weinig invloed hebben op de uiteindelijke opbrengst, zo bleek uit de Amerikaanse studie van Buntin et al.
(2004). In 2011 zal hiermee rekening gehouden worden om het advies naar de teler te verbeteren en
de impact op de natuurlijke bladluisbestrijding te minimaliseren. Immers hoe vroeger de inzet van het
insecticide, hoe minder deze interfereert met de populatieopbouw van de natuurlijke vijanden van
bladluizen.
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
31/mei 7/jun 14/jun 21/jun 28/jun 5/jul 12/jul
31/mei 7/jun 14/jun 21/jun 28/jun 5/jul 12/jul
bloemenstroken
grasrand
bloemenrand
grasrand
insecticidebehandeling
Figuur 5.14b: Aantal eieren en larven van het graanhaantje per halm van begin juni tot half juli 2010 op de
percelen wintertarwe in Oost-(boven) en West-Vlaanderen (onder)
46

Bladluizen
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
In figuur 5.15a is het verloop van de bezetting met bladluizen op de verschillende percelen in West- en
Oost-Vlaanderen weergegeven met aanduiding van de gebruikte drempelwaarden in Vlaanderen en
Nederland. LCG-Vlaanderen hanteert volgende drempelwaarden: 30 % halmen bezet met bladluizen
bij begin aarstadium, 20 tot 25 % wanneer aren 100 % uit en tijdens bloei, 30 tot 35 % begin
waterrijpstadium en meer dan 35 % begin deegrijpstadium. In Nederland is de drempelwaarde hoger
vanaf de periode na bloei. Er wordt dan pas een bestrijdingsadvies gegeven als 70 % van de halmen
bezet is met luis. Vóór of tijdens de bloei ligt de Nederlandse schadedrempel op 30 %. Deze
schadedrempels zijn afkomstig uit het Epipré onderzoek en houden enkel rekening met de aanwezigheid
van bladluizen in het gewas. Andere perceelsgebonden factoren zoals de gevoeligheid van het gewas
of het voorkomen van natuurlijke vijanden worden hierbij niet in rekening gebracht.
Uit de figuur blijkt dat eind juni/begin juli alle opgevolgde velden de in Vlaanderen gebruikte
schadedrempel overschrijden. Volgens gangbaar advies was het dus op dat moment economisch
verantwoord om een behandeling uit te voeren tegen bladluizen. Op dat moment zaten er ook nog zeer
weinig bladluizen in de aar, waar ze de meeste schade doen (zie grafieken links in Figuur 5.15b).
Bovendien zie je dat één week later de bladluisdruk al gedaald is op de velden met de bloemenrand en
de bloemenstroken.
% halmen bezet met bladluizen
% halmen bezet met bladluizen
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
9/jun 16/jun 23/jun 30/jun 7/jul 14/jul 21/jul
9/jun 16/jun 23/jun 30/jun 7/jul 14/jul 21/jul
Datum
Datum
bloemenrand
grasrand
drempelwaarde
Vlaanderen (LCG)
drempelwaarde
Nederland
bloemenstroken
grasrand
drempelwaarde
Vlaanderen (LCG)
drempelwaarde
Nederland
Figuur 5.15a: Verloop van de bezetting met bladluizen op tarwehalmen gedurende de zomer in 2010 op de
percelen wintertarwe in West-(boven) en Oost-Vlaanderen (onder)
47

4,5
4,0
3,5
3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
4,5
4,0
3,5
3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
4,5
4,0
3,5
3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
4,5
4,0
3,5
3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
A) P e r c e l e n n a a s t g r a s r a n d e n
9/jun 16/jun 23/jun 30/jun 7/jul 14/jul 21/jul
9/jun 16/jun 23/jun 30/jun 7/jul 14/jul 21/jul
blad/stengel
B) Perceel naast een eenjarige bloemenrand
9/jun 16/jun 23/jun 30/jun 7/jul 14/jul 21/jul
aar
blad/stengel
aar
C) Perceel met e e n j a r i g e b l o e m e n s t r o k e n i n h e t p e r c e e l
9/jun 16/jun 23/jun 30/jun 7/jul 14/jul 21/jul
blad/stengel
aar
blad/stengel
aar
Figuur 5.15b: Gemiddeld aantal bladluizen per halm (links) en gemiddeld aantal natuurlijke vijanden op 10
halmen (rechts) in de tarwepercelen in Jabbeke en Waterland-Oudeman (A), Vlissegem (B) en Sint-Jan-in-
Eremo (C)
6,0
5,0
4,0
3,0
2,0
1,0
0,0
6,0
5,0
4,0
3,0
2,0
1,0
0,0
6,0
5,0
4,0
3,0
2,0
1,0
0,0
6,0
5,0
4,0
3,0
2,0
1,0
0,0
9/jun 16/jun 23/jun 30/jun 7/jul 14/jul 21/jul
9/jun 16/jun 23/jun 30/jun 7/jul 14/jul 21/jul
9/jun 16/jun 23/jun 30/jun 7/jul 14/jul 21/jul
9/jun 16/jun 23/jun 30/jun 7/jul 14/jul 21/jul
andere
ei/larve gaasvlieg
ei/larve zweefvlieg
mummie
andere
ei/larve gaasvlieg
ei/larve zweefvlieg
mummie
andere
ei/larve gaasvlieg
ei/larve zweefvlieg
mummie
andere
ei/larve gaasvlieg
ei/larve zweefvlieg
mummie
48

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Figuur 5.15b toont het verloop van de populatie bladluizen (rood - links) en de populatie natuurlijke
vijanden (groen - rechts) op de vier bemonsterde tarwepercelen in West- en Oost-Vlaanderen. Bij de
aantallen bladluizen is onderscheid gemaakt tussen de bladluizen die op de bladeren of de stengel
zitten en deze die in de aar zitten. In de aar zit vrijwel uitsluitend de grote graanluis (Sitobion avenae) en
het is vooral deze soort die belangrijke opbrengstderving kan veroorzaken. Zuigschade door bladluizen
in de aar leidt tot minder korrels per aar en een lagere bakkwaliteit. Op de bemonsterde percelen was
tot half juli de roosgrasluis (Metopolophium dirhodum) de belangrijkste aanwezige soort. Deze soort
voedt zich bijna uitsluitend op de bladeren en de stengels van het graan. De bladluizen scheiden daarbij
honingdauw af op het blad waarop zich roetdauwschimmels kunnen ontwikkelen. Dit kan leiden tot een
verminderde fotosynthese van de plant.
De populatie natuurlijke vijanden bouwt op naarmate de dichtheid aan bladluizen in het graan
toeneemt. De piek in de bladluistellingen omstreeks 7 juli komt overeen met de piek in de aantallen
aanwezige eitjes, larven of volwassen natuurlijke vijanden van bladluizen. Van de aanwezige natuurlijke
vijanden vormen de zweefvliegen duidelijk de belangrijkste groep. Van de gaasvlieg zijn dit jaar weinig
of geen eitjes, larven of poppen waargenomen. Andere predators die eveneens in mindere mate werden
waargenomen, zijn lieveheersbeestjes, spinnen en weekschildkevers. Naast deze predators zijn ook
sluipwespen actief die hun eitjes in bladluizen leggen. De larve van de sluipwesp ontwikkelt zich dan in
de bladluis waardoor de bladluis „mummificeert‟. Als maat voor de aanwezigheid van parasiterende
sluipwespen werd het aantal gemummificeerde bladluizen of lege mummies geteld. Geparasiteerde
bladluizen die nog niet ontwikkeld zijn tot mummie, werden geteld als levende bladluis en dus niet als
natuurlijke vijand.
Ervaringen binnen FAB-projecten in Nederland wezen er op dat als er één natuurlijke vijand aanwezig is
per 10 plaaginsecten, dit voldoende is om een plaag onder controle te houden. De schadedrempel kan
dan in principe genegeerd worden. Figuur 5.16 geeft aan dat deze minimumwaarde van 1 natuurlijke
vijand per 10 bladluizen op het demoveld met de bloemenstroken vanaf begin juli bereikt is. Voor eind
juni loopt de opbouw van de populatie natuurlijke vijanden nog achter op deze van de bladluizen. Op
het demoveld met bloemenrand in Vlissegem wordt de streefwaarde van 1/10 ook in juli net niet
gehaald. Algemeen zien we evenwel een sterkere aanwezigheid van natuurlijke vijanden op de velden
met of omringd door bloemen. Deze zorgen er voor dat de bladluizen sneller en effectiever worden
onderdrukt.
Half juli nam op alle percelen de bladluispopulatie sterk af. Dit betreft een normaal, natuurlijke verloop
gezien vanaf het deegrijpe stadium het graan geen aantrekkelijk voedsel meer is voor de bladluizen. De
populatie neemt af onder invloed van natuurlijke vijanden en gevleugelde bladluizen verlaten het graan
en gaan op zoek naar ander voedselgewas dat nog groen is.
Ondanks het overschrijden van de drempelwaarden werd op geen van de vier demopercelen in 2010
een behandeling tegen bladluis toegepast. Op het perceel in Sint-Jan-in-Eremo bleek de opbrengst op
het bemonsterde, onbehandelde perceel uiteindelijk vergelijkbaar met andere geoogste tarwepercelen
die wel waren gespoten tegen bladluizen. Het risico op opbrengstverlies door bladluizen niet chemisch te
bestrijden, blijkt in deze gevallen dus gering.
In een vergelijkend Brits onderzoek waarbij bladluizen in tarwe werden bemonsterd op percelen met en
zonder kruidenrijke akkerranden op vier locaties, werd een significant effect van de bloemenrand
waargenomen. Op de percelen met bloemenrijke akkerranden werd de bladluispopulatie voor 27 tot
75 % onderdrukt. De schadedrempel werd er bovendien nooit overschreden in tegenstelling op tot de
helft van de controlepercelen. Hickman en Wratten (1996) toonden eveneens een onderdrukkend effect
aan van bloemenstroken met Phacelia in tarwepercelen vergeleken met controlepercelen zonder deze
stroken.
49

Gemiddeld aantal bladluizen per halm
Gemiddeld aantal natuurlijke vijanden op 10 halmen
Gemiddeld aantal bladluizen per halm
Gemiddeld aantal natuurlijke vijanden op 10 halmen
6
5
4
3
2
1
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
0
9/jun 16/jun 23/jun 30/jun 7/jul 14/jul 21/jul
6
5
4
3
2
1
Dichtheid van bladluizen en natuurlijke vijanden (West-Vl)
Dichtheid van bladluizen en natuurlijke vijanden (Oost-Vl)
0
9/jun 16/jun 23/jun 30/jun 7/jul 14/jul 21/jul
Datum
Datum
VL_EBL
JAB_MGR
VL_EBL
JAB_MGR
SL_EBL
SL_MGR
SL_EBL
SL_MGR
Figuur 5.16: Dichtheid van bladluizen (oranje = aantal per halm) en van de aanwezige predators (groen =
aantal per 10 halmen) gedurende de zomer in 2010 op de verschillende percelen wintertarwe in West-
Vlaanderen (boven) en Oost-Vlaanderen (onder) met grasrand (MGR) of bloemenrand (EBL)
Dat bloemenranden (met de juiste samenstelling) wel degelijk helpen bij de populatieopbouw van
natuurlijke vijanden, lijkt steeds meer onderbouwing te vinden in onze studie. Een vergelijkende
monitoring op velden met en zonder bloemenrand in 2010, laat zien dat de onderdrukking van
bladluizen sneller en effectiever verloopt in de tarwepercelen met bloemenranden of –stroken dan in
de percelen zonder deze bloemen. Overeenkomstig de resultaten in 2009 werd ook dit jaar
aangetoond dat een bespuiting tegen bladluis niet nodig is als er voldoende natuurlijke vijanden in
het veld aanwezig zijn. De beslissing om al dan niet te behandelen gebeurt hierbij niet meer op
basis van de gangbare schadedrempels, maar op basis van een wekelijkse veldscouting waarbij
ook natuurlijke vijanden worden geteld.
50

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
6. AANLEG DEMOVELDEN 2011
Locatie demoranden 2011
In 2011 zijn op de drie demobedrijven in West- en Oost-Vlaanderen nieuwe eenjarige bloemenranden
aangelegd (zie Tabel 6.1).
Op het bedrijf in Sint-Jan-in-Eremo zijn naast een perceelsrand ook twee stroken in het perceel
(opnieuw) ingezaaid met het eenjarige bloemenmengsel. Deze bloemenstroken bevinden zich op
dezelfde locatie als in 2010. De bloemenstroken die in 2010 werden gezaaid, zijn voor de winter
ondergeploegd. Op 5 maart 2011 is een vals zaaibed aangelegd dat nog twee keer is bewerkt op 19
maart en 1 april. Op 2 april is het eenjarig bloemenmengsel ingezaaid en zijn de uien geplant.
De perceelsrand vooraan langs de weg, waar in 2010 ook eenjarige bloemen stonden, is op 2 april in
één werkgang zeer oppervlakkig gefreesd en direct opnieuw ingezaaid (pennenfrees in combinatie met
zaaimachine). In het verlengde van deze rand is op 2 april ook een nieuw stukje met het eenjarig
bloemenmengsel ingezaaid (zie driehoekje in Figuur 6.2). Hier is vooraf een vals zaaibed aangelegd.
Daarnaast zijn er in Sint-Jan-in-Eremo ook meerjarige bloemenranden aangelegd. De rand vooraan
naast het bedrijf (20 are) was reeds in april 2010 ingezaaid. Achter het bedrijf zijn in april 2011
nieuwe meejarige randen ingezaaid: een 3 m brede rand langs het wandelpad en een 6 m brede rand
langsheen de dijk (zie Figuur 6.2).
Tabel 6.1: Locaties en veldgegevens van de demoranden in 2011
Aanleg
bloemenrand (1) (2) (3)
Locatie Vlissegem St-Jan-in-Eremo Assenede
GPS-coördinaten 51.280495, 3.075550 51.269165, 3.569591 51.276213, 3.691685
Zaaidatum 20 april 2011 2 + 21 april 2011 eind april 2011
Vals zaaibed ja ja ja
Zaaimethode Machinaal
Machinaal, grond nadien
gerold (droge periode)
40 are eenjarig
Machinaal
Oppervlakte 12 are 42 are meerjarig, nieuw
20 are meerjarig, 2de jaar
34,20 are
Ligging Zie Fig. 1.1 Zie Fig. 1.2
Ingezaaide mengsels
Eenjarig bloemenmengsel
De samenstelling van het eenjarige mengsel is weergegeven in Tabel 6.2. Behalve enkele kleine
wijzigingen in het gewichtsaandeel van enkele soorten, is de samenstelling van het eenjarige
bloemenmengsel gelijk gebleven aan het mengsel dat in 2010 werd gezaaid. De zaden zijn aangekocht
bij de het Waalse zaadbedrijf Ecosem bvba (Rue Laid Burniat, 28 - 1325 Corroy-le-Grand (B)-
http://www.ecosem.be).
51

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Tabel 6.2: Samenstelling van het eenjarige bloemenmengsel ingezaaid langs de demopercelen in 2011
Lat. naam Ned. Naam familie
gewichts %
in mengsel
max.
hoogte
(cm)
Bloeimaanden
Centaurea cyanus Korenbloem Composieten 7 60 6 - 8
Chrysanthemum segetum Gele ganzenbloem Composieten 5 60 6 -9
Coriandrum sativum Koriander Schermbloemen 10 80 7 - 8
Fagopyrum esculentum Boekweit Duizendknoop 33 60 5 - 7
Foeniculum vulgare Venkel Schermbloemen 17 120 7 - 8
Helianthus annuus, dwerg cv Zonnebloem Composieten 5 200 7 - 10
Papaver rhoeas Klaproos - wild Papavers 3 60 5 - 8
Vicia sativa Voederwikke Vlinderbloemen 20 100 6 - 9
WINTERTARWE
WINTERTARWE
WINTERTARWE
Figuur 6.1: Ligging eenjarige bloemenrand en aanpalende gewassen in 2011 op het bedrijf in Vlissegem,
West-Vlaanderen
52

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
2 de jaar PLANTUI
WINTERTARWE
= eenjarige bloemenrand (idem 2010)
= meerjarige bloemenrand, zaai 2011
= meerjarig bloemenrand, zaai 2010
= grasrand
KERSEN
= eenjarige bloemenrand, nieuw
Figuur 6.2: Ligging een- en meerjarige bloemenranden of -stroken en aanpalende gewassen in 2011 op het
bedrijf in Sint-Jan-in-Eremo, Oost-Vlaanderen
53

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Meerjarig bloemenmengsel
Voor inzaai van twee perceelsranden in Sint-Jan-in-Eremo werd een nieuw meerjarig bloemenmengsel
samengesteld dat zowel geschikt is voor natuurlijke vijanden als voor bestuivers. De samenstelling
gebeurde in overleg met Pieter Verdonckt (Inagro) en de zaadleverancier Ecosem. Het mengsel bestond
uit 80% grassen en 20% kruiden met volgende soorten: Festuca rubra ssp. comutata, Poa pratensis,
Agrostis tenuis, Achillea millefolium, Centaurea thuillieri, Daucus carota, Leucanthemum vulgare, Malva
moschata, Silene latifolia alba, Lotus corniculatus, Medicago lupulina, Trifolium pratense, Pastinaca sativa,
Centaurea cyanus, Glebionis segetum, Papaver rhoeas, Foeniculum vulgare, Fagopyrum esculentum (Kostprijs
35 EUR/kg).
Oorspronkelijk was een mengsel voorgesteld met maximaal 50 % gras, gebaseerd op de ervaringen
met meerjarige FAB-mengsels in Nederland. De grassen mogen na één of twee jaar niet in die mate
gaan overheersen dat de bloeiende kruiden worden weggeconcurreerd. Om dit te voorkomen, is het
vooral van belang de juiste grassoorten te kiezen en na zaai een aangepast maaibeheer aan te houden.
Deze voorwaarden lijken veel belangrijker voor de uiteindelijke ontwikkeling van het mengsel dan het
oorspronkelijk aandeel gras in het zadenmengsel. Naast de verhouding gras/kruiden in het mengsel is
ook de kostprijs een belangrijk criterium bij de samenstelling van een mengsel voor gebruik door
landbouwers. Het zaad van meerjarige kruiden is over het algemeen duur. Rekening houdend met een
maximaal aanvaardbare kostprijs voor het mengsel zal dit het maximale aandeel meerjarige kruiden in
het mengsel mede bepalen. Naast meerjarige kruiden en grassen zijn ook nog eenjarige kruiden
opgenomen. Deze verzekeren dat er ook het eerste jaar voldoende bloei en voedsel voor de natuurlijke
vijanden aanwezig is. Uit ervaringen in Nederland blijkt dat deze de ontwikkeling van de meerjarigen in
het mengsel niet te sterk onderdrukken.
Het nieuwe mengsel werd ingezaaid langs een akker in Sint-Jan-in-Eremo (zie Figuur 6.2) op 21 april
2011.
Het meerjarige mengsel dat het jaar voordien was ingezaaid (locatie zie Figuur 6.2), bestond uit 40%
meerjarige kruiden, 40% eenjarige kruiden en 20% gras met volgende soorten: Achillea millefolium,
Daucus carota, Lotus corniculatus, Pastinaca sativa, Leucanthemum vulgare, Centaurea thuilleiri, Centaurea
cyanus, Foeniculum vulgare, Vicia sativa, Papaver rhoeas, Fagopyrum esculentum, Festuca rubra rubra, Poa
pratensis (Kostprijs 42,74 EUR/kg).
Ontwikkeling bloemenranden
Meerjarige bloemenrand (zaai 2011)
Het voorjaar in 2011 was uitzonderlijk droog. Na zaai van de nieuwe meerjarige bloemenranden op 21
april is er gedurende twee maand weinig of geen regen gevallen. Dit was nefast voor de ontwikkeling
van de ingezaaide soorten. Een maand na zaai waren slechts zeer weinig meerjarige kruiden gekiemd
(zie Fig. 6.3). Van de ingezaaide eenjarige soorten was enkel boekweit goed aanwezig. Eenjarige
onkruiden zoals melganzevoet, muur, perzikkruid en paarse dovennetel haalden de bovenhand. Vooral
in de rand naast de dijk, achteraan het perceel, waren maar weinig kiemplanten van de meerjarige
soorten opgekomen. In de ingezaaide rand langs het wandelpad, aansluitend op een bestaande
meejarige rand, was de onkruiddruk lager en waren wel kiemplanten te vinden van margriet en
duizendblad (zie Fig. 6.4).
De rand is omstreeks eind juni gemaaid geweest om verder ontwikkeling van onkruiden te beperken.
54

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
grasrand
Kruidenmengsel
Prov Oost-Vl
Nieuw ingezaaide,
meerjarige bloemenrand
Perceel wintertarwe
maïsstrook
Fig. 6.3: Slechte opkomst van het bloemenmengsel in concurrentie met snelgroeiende eenjarige onkruiden als
melganzevoet, muur en perzikkruid, één maand na zaai (Sint-Jan-in-Eremo, 17 mei 2011)
55

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
wandelpad
Oude, meerjarige
bloemenrand
Fig. 6.4: Opkomst van de nieuwe meerjarige rand langs het wandelpad en naast een bestaande meerjarige
bloemenrand, één maand na zaai (Sint-Jan-in-Eremo, 17 mei 2011)
Meerjarige bloemenrand (zaai 2010)
Nieuw ingezaaide,
meerjarige bloemenrand
Perceel wintertarwe
Het meerjarige mengsel dat in april 2010 was ingezaaid, is op 12 februari 2011 gemaaid. Dit
gebeurde met de klepelmaaier van SVAL (Samenwerking voor Agrarisch Landschap). Deze maaier is
specifiek ontworpen om oevers en taluds te onderhouden. De maaier is via een hydraulische arm in
combinatie met een afzuig- en verwijderingsysteem op een landbouwaanhanger gemonteerd.
De zeer vroege maaibeurt maakte een goede hergroei van de kruiden mogelijk in het voorjaar. De rand
toonde van april tot september 2011 een mooie opeenvolgende bloei van kruiden die nuttig zijn voor
natuurlijke vijanden en/of bestuivers. Vanaf eind april kwamen de margrieten in bloei en vanaf
begin/half mei rolklaver en knoopkruid (zie Fig. 6.5). Knoopkruid is slechts in geringe mate aanwezig.
Vanaf eind mei verschenen de bloemschermen van pastinaak op lange (> 1 m) rechtopstaande stengels.
In juni komen ze ten volle in bloei met gele bloemen (zie Fig. 6.5). Duizendblad en wilde peen komen pas
later in bloei (juli – augustus). Tussen deze meerjarige kruiden vinden we veldbeemd- en roodzwenkgras,
de twee ingezaaide grassoorten die niet sterk concurreren met de kruiden. De eenjarige soorten
boekweit, korenbloem en klaproos zijn nog slechts sporadisch of enkel aan de buitenrand aanwezig (zie
Fig. 6.7). De meerjarige soorten in de rand vormen nu een zeer dense vegetatie zodat de eenjarige
soorten geen ruimte meer krijgen om uit te zaaien en opnieuw te kiemen. Ook de eenjarige onkruiden
zijn verdwenen na de eerste maaibeurt in februari.
Op 19 oktober 2011 heeft de teler de rand voor de tweede keer geklepeld en afgevoerd. Deze
maaibeurt werd slechts uitgevoerd op twee derde van de rand. Één derde is niet gemaaid en is zo de
winter ingegaan. Op die manier biedt de rand nog voldoende dekking voor overwintering van nuttige
insecten.
56

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Fig. 6.5: Meerjarige bloemenrand (zaai april 2010) op 17 mei (boven), 24 mei (midden) en 21 juni
(onder) – Sint-Jan-in-Eremo, 2011
57

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Fig. 6.6: Bloei van de meerjarige soorten in het bloemenmengsel (van links naar rechts en van boven naar
onder): Leucanthemum vulgare (margriet), Lotus corniculatus (rolklaver), Pastinaca sativa (pastinaak),
Achillea millefolium (duizendblad), Centaurea thuilleiri (knoopkruid) en Daucus carota (wilde peen)
58

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Fig. 6.7: Korenbloemen aan de rand van de twee jaar oude bloemenstrook, grenzend aan een nieuwe
eenjarige strook (vooraan) - Sint-Jan-in-Eremo, 21 juni 2011
Eenjarige bloemenranden
SINT-JAN-IN-EREMO
In Sint-Jan-in-Eremo zijn de eenjarige bloemenranden en -stroken ingezaaid op 2 april 2011. De randen
en de stroken in het perceel zijn dus op dezelfde dag gezaaid, maar de grondbewerking voor zaai was
verschillend. De rand langs de weg is na klepelen en afvoeren van de bloemen gezaaid in 2010,
oppervlakkig bewerkt en direct heringezaaid. In het verlengde hiervan is op dezelfde dag nog een
nieuw stuk rand ingezaaid, op geploegde grond en na een vals zaaibed. De bloemenstroken die er in
2010 lagen, zijn voor de winter ondergeploegd en op 2 april 2011 opnieuw ingezaaid. Gedurende de
maand voordien heeft er een vals zaaibed gelegen dat twee keer is bewerkt om het opkomend onkruid
te verwijderen.
Na zaai van de randen en stroken op 2 april heeft het kort nadien nog een beetje geregend zodat de
opkomst goed was (zie foto in Fig. 6.8 één maand na zaai). Ondanks de droogte nadien bleef de
onkruiddruk, zowel in de randen als in de stroken, beperkt. Het vals zaaibed heeft hier zeker toe
bijgedragen. Op bepaalde plaatsen was de onkruiddruk wel hoger (vnl. melganzevoet), wellicht te
wijten aan een combinatie van een slechtere bodemstructuur en de droge omstandigheden.
59

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Fig. 6.8: Opkomst eenjarige bloemenrand vooraan langs de weg, één maand na zaai – Sint-Jan-in-Eremo, 2
mei 2011
60

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Fig. 6.9: Eenjarige bloemenrand en -stroken met de eerste bloei van boekweit rond en in het perceel uien in
Sint-Jan-in-Eremo, 17 mei 2011
61

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Fig. 6.10: Eenjarige bloemenstrook in uienperceel op 21 juni (boven) en 28 juli (onder) – Sint-Jan-in-Eremo,
2011
62

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
In de eenjarige stroken kwam opnieuw een probleem met opslag van koriander in het perceel naar voor.
Door het ploegen is de grond namelijk iets opgeschoven, waardoor bloemenzaad in het naastliggende
productiegedeelte is terechtgekomen. Hetzelfde probleem met opslag van bloemen hadden we reeds
vastgesteld in 2010 op het perceel waar in 2009 een eenjarige bloemenrand had gelegen. Met name
koriander blijkt niet gevoelig voor de herbiciden die in uien erkend zijn. Alle andere bloemensoorten
worden door deze middelen wel bestreden: zie Figuur 6.11 waarop te zien is dat in een randzone van
de bloemenstrook, welke is „meegespoten‟ met de onkruidbestrijding in de uien, enkel koriander
overblijft.
Koriander
tussen uien
Fig. 6.11: Onkruidprobleem met koriander: opslag in het perceel (foto onder) wegens
resistentie tegen de gebruikte herbiciden (zie foto boven waar een randzone is meegespoten in
het voorjaar) - Sint-Jan-in-Eremo, 24 mei (boven) en 21 juni (onder) 2011
63

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
In de rand vooraan langs de weg waren er geen opvallende verschillen in ontwikkeling te zien tussen het
gedeelte dat na een oppervlakkige bewerking is ingezaaid op een overwinterde eenjarige strook en het
nieuw gedeelte dat na ploegen en vals zaaibed is ingezaaid. In beide gedeelten was er een beperkte
tot matige druk van melganzevoet. In het deel waar vorig jaar ook de eenjarig bloemen stonden, was
wel duidelijk meer korenbloem en gele ganzebloem aanwezig.
Fig. 6.12: Herzaaide strook na oppervlakkige bewerking (boven) en nieuw
ingezaaide strook na ploegen (onder) met het eenjarige bloemenmengsel – Sint-Janin-Eremo,
21 juni 2011
64

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Fig. 6.13: Herzaaide strook na oppervlakkige bewerking (boven) en nieuw ingezaaide strook na ploegen
(onder) met het eenjarige bloemenmengsel – Sint-Jan-in-Eremo, 28 juli 2011
65

ASSENEDE
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
In Assenede is de eenjarige bloemenrand pas eind april ingezaaid. Hiervoor heeft een vals zaaibed
gelegen dat enkele keren bewerkt is geweest. De grond was reeds heel droog bij zaai en ook na zaai is
er tot half juni slechts 30 mm regen op gevallen. Dit resulteerde in een zeer slechte opkomst. Eind mei,
één maand na zaai, waren enkel kiemplantjes te zien van zonnebloem, boekweit, voederwikke en
koriander in een zeer lage dichtheid. Dit zijn de soorten in het mengsel met de grootste zaden. De
andere soorten met kleinere zaden zoals korenbloem en venkel waren (nog) niet of nauwelijks
opgekomen. Omwille van de droge omstandigheden heeft de teler dieper gezaaid (op 3 à 4 cm) dan
aanbevolen voor de bloemenmengsels. Voor een goede opkomst van de kruiden moet normaal zeer
oppervlakkig worden gezaaid.
Fig. 6.14: Opkomst van het eenjarig bloemenmengsel één maand na zaai in Assenede (boven) en
kiemplantjes van voederwikke (linksonder) en boekweit (rechtsonder) met lange kiemstengel wijzend op de
zaaidiepte - 24 mei 2011
66

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Later, na wat regen omstreeks half juni, zijn er toch nog kiemplanten bij opgekomen. Ook van
korenbloem en venkel zijn nog zaden gekiemd en plantjes bovengekomen (zie Fig. 6.15). Op bepaalde
plaatsen in de rand hebben echter eenjarige onkruiden, hoofdzakelijk melganzevoet, te veel voorsprong
genomen. Onder deze droge omstandigheden na zaai kan dergelijk onkruidprobleem moeilijk worden
vermeden. Deze ervaringen tonen aan dat naast een vals zaaibed ook een snelle kieming van de
ingezaaide soorten en goede groeiomstandigheden noodzakelijk zijn voor een goede onkruidbeheersing
in de rand.
Fig. 6.15: Stand van de eenjarig bloemenrand twee maand na zaai in Assenede met plaatselijk overgroeiing
door melganzevoet – 21 juni 2011
VLISSEGEM
De eenjarige rand in Vlissegem, gezaaid op 20 april, heeft zich ondanks de droge omstandigheden
goed ontwikkeld. Een goede zaaivoorbereiding, een lagere onkruiddruk en een iets betere
vochttoestand in de grond t.o.v. de rand in Assenede, liggen hier aan de basis van het goede resultaat.
De eerste bloemen in de rand, met name van boekweit, verschenen er vanaf eerste helft juni. Vanaf half
juni bloeit ook korenbloem. Daarnaast bloeiden in juni en juli ook enkele onkruiden die ook goed
bereikbare nectar of stuifmeel aanbieden voor natuurlijke vijanden, namelijk gewone kamille en herik
(zie Fig. 6.16). In juli en augustus komen ook de andere soorten volop in bloei: venkel, koriander, gele
ganzebloem, wikke en zonnebloem. Het resultaat in Vlissegem is net als voorgaande jaren: een mooie
mix van functionele bloemen van juni tot september.
67

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Zweefvlieg E. balteatus op herik
Fig. 6.16: Opkomst eenjarige bloemenrand in Vlissegem, één maand na zaai, op 24 mei (boven) en verdere
ontwikkeling twee maand na zaai, op 21 juni 2011
68

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Fig. 6.17: Stand van de eenjarige bloemenrand in Vlissegem op 2 augustus 2011 met bloei van koriander,
venkel, korenbloem, klaproos, wikke en zonnebloem
69

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
7. MONITORING 2011
Vliegende fauna
De vallen voor het vangen van de vliegende insecten zijn in 2011 geplaatst op drie locaties: in de
bloemenranden en/of -stroken in Vlissegem en Sint-Jan-in-Eremo en in een grasrand in Sint-Margriete.
De eenjarige bloemenrand in Vlissegem was ingezaaid naast een perceel wintertarwe. Op beide
percelen in de regio Sint-Laureins stonden uien, meer bepaald 2 de jaars plantuien op het perceel met de
bloemenstroken in Sint-Jan-in-Eremo en zaaiuien onder biologische teelt op het naburig perceel met de
grasrand. In de drie betreffende akkerranden werden insecten gevangen gedurende 7 weken in de
periode vanaf 21 juni tot 31 augustus.
De vangsten werden gedurende de winterperiode in het labo gesorteerd. Hierbij werden opnieuw de
aantallen van enkele belangrijke groepen natuurlijke vijanden van bladluizen geteld, met name
Coccinellidae (lieveheersbeestjes), Cantharidae (weekschildkevers), Syrphidae (zweefvliegen),
Chrysopidae (groene gaasvliegen), Hemerobiidae (bruine gaasvliegen), Anthocoridae (bloemenwantsen)
en Nabidae (roofwantsen).
Invloed kleur van de vallen
Eén van de conclusies uit de vangsten in 2010 was dat de gele kleur van de vallen de vangstresultaten in
die mate kan beïnvloeden dat we een vertekend beeld krijgen van de lokale dichtheid van bepaalde
bloembezoekende insectengroepen. Op basis van literatuuronderzoek rees het vermoeden dat we in de
grasranden met weinig bloemen, relatief meer individuen vangen van bepaalde insectenfamilies (bv.
zweefvliegen) dan in bloemenranden. Of hoe meer bloemen er aanwezig zijn, hoe minder ze - visueel en
vanuit hun voedingstoestand - aangetrokken worden tot de gele vallen in de randen. Om deze invloed
nader te onderzoeken, werd een deel van de vallen aan de buitenkant groen geverfd. De vangsten in
deze vallen werden dan vergeleken met de vangsten in de oorspronkelijke geel gekleurde vallen.
Figuur 7.1 toont het gemiddeld aantal insecten per val per week van zes groepen natuurlijke vijanden,
gedurende de vangstperiode tussen 21 juni en 31 augustus. Bloemenwantsen (Anthocoridae) en
roofwantsen (Nabidae) werden in dezelfde mate gevangen in de gele en de groene vallen, zowel in de
grasrand als in de bloemenrand. Geel gekleurde vallen trekken duidelijk meer zweefvliegen aan, in dit
onderzoek zowel in de bloemenranden als in de grasrand. Van lieveheersbeestjes, gaasvliegen en
weekschildkevers zijn enkel in de grasrand beduidend meer individuen gevangen in de vallen met een
gele buitenkant. In de bloemenrand was er voor diezelfde insectengroepen geen verschil tussen de
vangsten in de vallen met gele of groene buitenkant. Uit deze resultaten kunnen we besluiten dat deze
drie groepen van nature, in een „neutrale‟ omgeving, aangetrokken worden tot geel. Dat ze in de
bloemenranden minder aangetrokken worden tot de gele vallen, is wellicht te verklaren door de
rijkelijke aanwezigheid van voedselbronnen.
70

Gemiddeld aantal per val gedurende volledige vangstperiode
140
120
100
80
60
40
20
0
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Figuur 7.1: Het gemiddeld aantal gevangen insecten per val (n =3) over de volledige vangstperiode voor
de geselecteerde groepen natuurlijke vijanden in gele (lichte kleur) vs. groene (donkere kleur) vallen en in
één- en meerjarige bloemenstroken (blauw - E/MBL) vs. grasrand (groen - MGR) in Sint-Laureins (SL), 2011
LIEVEHEERSBEESTJES
Natuurlijke vijanden (seizoen 2011)
SL_E/MBL geel
SL_E/MBL groen
SL_MGR geel
SL_MGR groen
Weekschildkevers Lieveheersbeestjes Zweefvliegen Bloemenwantsen Roofwantsen Groene gaasvliegen
In een aantal studies met gekleurde vangplaten toonde het zevenstippelig lieveheersbeestje (Coccinella
septempunctata) een sterke aantrekking tot geel, vergeleken met groene en rode lijmplaten (Maredia et
al., 1992; Udayagiri et al., 1997). C. septempunctata maakte ongeveer drie kwart uit van de vangsten
van lieveheersbeestjes op alle locaties (zie Bijlage III). Ook voor het Aziatisch lieveheersbeestje
(Harmonia axydiris) wijzen studies op hun voorkeur voor geel. In een visuele preferentietest met
verschillende bloemensoorten door Adedipe & Park (2010), verkozen deze lieveheersbeestjes de gele
bloemen boven alle anders gekleurde bloemen. Mondor & Warren (2000) onderzochten of volwassen
lieveheersbeestjes van Harmonia axyridis kleur gebruiken als indicator om geschikte waardplanten te
vinden. In deze studie toonden ze, in afwezigheid van voedsel en na 24u. zonder voedsel, een voorkeur
voor geel vs. groen. Bovenstaande bevindingen ondersteunen alvast onze vangstresultaten in de
grasrand. Gedurende de vangstperiode waren continu gele bloemen aanwezig in de bloemenrand, met
name gele ganzebloem, venkel en zonnebloem in de eenjarige en pastinaak en rolklaver in de
meerjarige. Hierdoor is de visuele aantrekking tot de gele vallen in de bloemenrand minder. In de studie
van Mondor en Warren (2000) wordt verder gesuggereerd dat de voorkeursrespons voor geel kan
veranderen naargelang de voedingstoestand van de lieveheersbeestjes, waarbij er een verschil is tussen
vrouwtjes en mannetjes. In de bloemenrand zijn de kevers goed voorzien van nectar, pollen en prooien
zodat we ervan mogen uitgaan dat ze minder hongerig zijn. Hierdoor zijn ze minder (lang) actief op
zoek naar voedsel en worden ze minder aangetrokken door de gele vallen.
71

GAASVLIEGEN
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Chrysoperla carnea, de meest voorkomende soort, blijkt uit andere onderzoeken geen sterke visuele
oriëntatie voor een bepaald kleur van val te vertonen (Capinera & Walmsley, 1978; Udayagiri et al.,
1997). De hogere vangsten in de gele t.o.v. groene vallen in de grasrand kunnen dus niet verklaard
worden door een natuurlijke, ongedwongen voorkeur voor geel. De gaasvliegen die foerageren in de
grasrand vinden er pollen ten behoeve van hun voortplanting, maar daarnaast hebben ze ook suikers
nodig uit nectar of honingdauw en die zijn er veel moeilijker te vinden. De aantrekking naar de gele
vallen kan daarom gedreven zijn door hun zoektocht naar suikers. In de bloemenrand is wel veel nectar
voorhanden wat verklaart waarom er geen verschil is tussen de vangsten in de gele en de groene vallen.
ZWEEFVLIEGEN
Van zweefvliegen is bekend dat ze aangetrokken worden door geel en wit en dit kan benut worden in
vangsystemen om ze te monitoren (Sommaggio & Burgio, 2007). Andere onderzoeken wijzen tevens op
een aantrekking door blauwe lijmplaten (Chen et al., 2004) In een onderzoek door Laubertie et al.
(2006) naar de invloed van verschillend gekleurde vallen op de aantrekking van zweefvliegen, werden
significant hogere aantallen zweefvliegen gevangen in vallen met gele wanden, vergeleken met groene.
Zweefvliegen kunnen goed vliegen en hebben ook goede ogen zodat ze al van een behoorlijke afstand
kunnen aangetrokken worden tot geel. Vandaar dat op plaatsen met weinig bloemen hogere aantallen
gevangen worden met de geel gekleurde vallen dan werkelijk waargenomen (Hickman et al., 2001).
Gedurende de monitorperiode in onze vallen werden zowel in de grasrand als in de bloemenrand meer
zweefvliegen gevangen in de gele vallen dan in de groene.
De vallen gebruikt in dit onderzoek zijn een combinatie van kleur- en venstervallen. Nadeel van de
venstervallen voor het vangen van zweefvliegen is dat de vangsten relatief klein zijn. Zweefvliegen zien
te goed en vallen ook niet meteen na een botsing (mededeling Frank Van de Meutter). Hierdoor geven
ze ook geen goed beeld van de aanwezige soorten. Niettemin kunnen de vallen, in een herhaalde
proefopzet, voor de algemene soorten in landbouwgebied wel redelijk goed werken.
WEEKSCHILDKEVERS
Weekschildkevers werden in hoge aantallen gevangen in de grasrand met een uitgesproken voorkeur
voor de gele vallen. Van deze kevers is bekend dat ze naast nectar, pollen en honingdauw ook jagen op
diverse weekhuidige insecten. Nader onderzoek door Traugott (2003) wees er echter op dat de
volwassen kevers onder natuurlijke omstandigheden maar weinig roven op invertebraten en dat ze zich
hoofdzakelijk voeden met nectar, pollen en honingdauw. Dit kan hun sterke aantrekking tot de gele
vallen verklaren.
Natuurlijke vijanden in bloemenranden vs. grasrand
LIEVEHEERSBEESTJES
In de vangsten van de lieveheersbeestjes (Fig. 7.2) zien we geen duidelijk effect van de bloemenranden.
De hoogste aantallen worden meestal in de grasrand teruggevonden. Bloemen zijn geen essentiële
voedselbron voor lieveheersbeestjes, hoewel ze er wel van afhankelijk zijn wanneer prooien schaars zijn
(Lundgren, 2009). Wanneer er wel prooien te vinden zijn, zullen nectar en pollen als aanvulling op hun
dieet hun ontwikkeling en voortplanting bevorderen.
72

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Eind juni tot half juli komen nieuwe kevers uit die vervolgens eitjes gaan afleggen nabij bladluiskolonies.
Volwassen kevers zijn zeer mobiel in het doorkruisen van het landschap, maar worden minder actief en
leggen meer eitjes naarmate ze meer bladluizen geconsumeerd hebben (Evans, 2003). Een aantal
vroegere studies toonden aan dat goed gevoede volwassen lieveheersbeestjes minder actief zijn
vergeleken met kevers die gedurende een tijd uitgehongerd zijn (o.a. Frazer & Gill, 1981). Hongerige
individuen gaan actief op zoek naar voedsel in de bovenste gewaslaag. Dit kan verklaren waarom er in
de grasrand ook veel lieveheersbeestjes worden gevangen.
Honêk (1985) vond dat de vliegactiviteit door het C. septempunctata in bonen met veel bladluizen bijna
uitsluitend door mannetjes gebeurde. De vrouwtjes blijven lokaal op de waardplanten en leggen er veel
eitjes. Deze gereduceerde vliegactiviteit tijdens perioden van eiafleg is mogelijk ook gereflecteerd in
onze vangsten: Omstreeks half juli worden er minder kevers gevangen. Eind juli – begin augustus is er
opnieuw een piek in de vangsten in de grasrand. Deze nieuw ontluikende adulten migreren dan vanaf
augustus naar hun overwinteringsplaatsen. In de laatste week van augustus vertoeven nog maar weinig
kevers in de randen.
Alle gevangen lieveheersbeestjes zijn verder gedetermineerd tot op soort. Een overzicht hiervan is
weergegeven in Bijlage III. De meest voorkomende soort was Coccinella septempunctata, het
zevenstippelig lieveheersbeestje, welke ongeveer drie kwart van de vangsten uitmaakte. In tweede orde
vonden we C. undecimpunctata, het elfstippelig (5 tot 17 %) en Harmonia axyridis, het Aziatisch
lieveheersbeestje (7 tot 13 % van de vangsten in de randen). Het veertienstippelig (Propylea
quatuordecimpunctata) en het ruigtelieveheersbeestje (Hippodamia variegata) kwamen maar zeer
beperkt en niet op alle locaties voor.
Gemiddeld aantal per val
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Lieveheersbeestjes
VL_EBL groen SL_E/MBL groen SL_MGR groen
21 - 28 jun 28 jun - 5 jul 5 - 12 jul 12 - 19 jul 19 - 26 jul 26 jul - 2 aug … 24 - 31 aug
Figuur 7.2: Overzicht van de vangsten van lieveheersbeestjes (Coccinellidae) in de bloemenranden te
Vlissegem (VL_EBL), St-Jan-in-Eremo (SL_E/MBL) en de meerjarige grasrand in Sint-Margriete (SL_MGR)
gedurende juni – augustus 2011
73

GAASVLIEGEN
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Van eind juni tot ongeveer half juli zijn hoge aantallen gaasvliegen gevangen. In de bloemenrand in
Vlissegem wordt een piekvangst van 40 vliegen per val gehaald in de week van 5 tot 12 juli. In de
grasrand in Sint-Margriete worden meer gaasvliegen gevangen dan in de bloemenrand en –stroken in
St-Jan-in-Eremo.
Volwassen gaasvliegen van Chrysoperla soorten hebben een suikerbron nodig (nectar of honingdauw) en
pollen voor maximale overleving en reproductie (Wackers & van Rijn, 2012). Zonder pollen kunnen ze
geen eitjes leggen en zonder suikers leven ze niet of minder lang. Wat betreft hun bloemenvoorkeur
blijken ze opportunistische fourageurs te zijn die zich voeden op alle bloemen die gemakkelijk
beschikbaar zijn. Verder blijkt dat ze ook voor enige tijd kunnen overleven op gemakkelijker
beschikbare pollen, van bv. grassen (Meideiros et al., 2010).
Vergeleken met de zweefvliegen, zijn ze minder sterk afhankelijk van nectar, wellicht omdat ze veel
minder actief zijn in het rondvliegen. Bovengenoemde feiten ondersteunen onze vangstresultaten waarbij
er soms wel maar niet altijd hogere aantallen aanwezig waren in de bloemenranden.
Gemiddeld aantal per val
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Figuur 7.3: Overzicht van de vangsten van groene gaasvliegen (Chrysopidae) in de bloemenranden te
Vlissegem (VL_EBL), St-Jan-in-Eremo (SL_E/MBL) en de meerjarige grasrand in Sint-Margriete (SL_MGR)
gedurende juni – augustus 2011
ZWEEFVLIEGEN
Groene gaasvliegen
VL_EBL groen SL_E/MBL groen SL_MGR groen
21 - 28 jun 28 jun - 5 jul 5 - 12 jul 12 - 19 jul 19 - 26 jul 26 jul - 2 aug … 24 - 31 aug
De zweefvliegen werden verder gedetermineerd tot op soort. Een overzicht van de gevonden soorten
zweefvliegen is terug te vinden in Bijlage IV. Meer dan de helft van de gevangen soorten zijn
aphidofaag, d.w.z. dat de larven zich voeden met bladluizen. De andere soorten zijn saprofaag
(afvaleters, b.v. verterend plantmateriaal of bacteriën) of fytofaag (planteneters). In aantal zijn
ongeveer de helft van de gevangen zweefvliegen bladluiseters. Zowel in aantal als in soorten is er
duidelijk verschil tussen de vangsten in de grasrand en deze in de bloemenranden. In de bloemenranden
werden 4 tot 6 keer zoveel zweefvliegen gevangen als in de grasrand.
74

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Sphaerophoria scripta op wilde peen Sphaerophoria scripta op klaproos
Eupeodes corollae op margriet
Episyrphus balteatus op korenbloem
Melanostoma mellinum op korenbloem Syrphus ssp. op venkel
Figuur 7.4a: De 5 belangrijkste aphidofage zweefvliegsoorten die zich voeden op de bloemen in de
bloemenranden gedurende juni – augustus 2011
75

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
In de bloemenranden werden bovendien ook meer soorten gevonden dan in de grasrand. Op de locaties
in Sint-Laureins werden in totaal 15 soorten gevangen in de bloemenranden tegenover 11 soorten in de
grasrand. Ook Kleijn & Van Langevelde (2006) bewijzen dat de diversiteit van zweefvliegsoorten
significant gerelateerd is aan de hoeveelheid bloemen in de omgeving. Er was echter enkel een positief
effect in gebieden waar ook veel natuurlijke landschapselementen aanwezig waren. Deze zorgen voor
overwinteringsplaatsen en voorzien in bronpopulaties welke medebepalend zijn voor de aanwezige
soortenrijkdom op en rond akkers.
Figuur 7.4b geeft de gevangen aantallen bladluisetende zweefvliegen weer per week in de periode
van 21 juni tot 31 augustus in twee bloemenranden en één grasrand. In deze figuur zijn enkel de
vangsten weergegeven van de vallen met groen gekleurde buitenkant. Dit om de invloed van de
vangstselectiviteit door de gele kleur uit te sluiten. Omstreeks half juli worden de meeste zweefvliegen
gevangen. Deze vangstpieken komen overeen met een nieuwe vlucht zweefvliegen die ontluikt uit de
poppen. Volgens van Rijn et al. (2006) focussen jonge zweefvliegvrouwtjes gedurende de eerste week
na ontluiking vooral op bloembezoek alvorens te zoeken naar bladluizen en geschikte plaatsen voor
eiafleg. Hierna foerageren ze tussen plekken met bloemen en plekken met bladluizen om hun eiproductie
te onderhouden.
De vangsten in de grasrand blijven gedurende de hele vangstperiode laag. Het verschil met de vangsten
in de bloemenranden bevestigt nogmaals dat de bloemensoorten in het mengsel zeer geschikte nectar-
en pollenbronnen zijn voor de zweefvliegen. Hierdoor overleven de zweefvliegen langer en kunnen ze
zich beter voortplanten (van Rijn et al., 2006).
Gemiddeld aantal per val
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Bladluisetende zweefvliegen
VL_EBL groen SL_E/MBL groen SL_MGR groen
21 - 28 jun 28 jun - 5 jul 5 - 12 jul 12 - 19 jul 19 - 26 jul 26 jul - 2 aug … 24 - 31 aug
Figuur 7.4b: Overzicht van de vangsten van aphidofage zweefvliegen in de bloemenranden te Vlissegem
(VL_EBL), St-Jan-in-Eremo (SL_E/MBL) en de meerjarige grasrand in Sint-Margriete (SL_MGR) gedurende
juni – augustus 2011
76

ROOFWANTSEN
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Fig. 7.5 geeft het verloop weer van de vangsten van bloemenwantsen (Anthocoridae). Roofwantsen van
de familie Nabidae kwamen slechts in zeer geringe mate voor.
Overeenkomstig de vangstresultaten in 2010 werden beduidend meer bloemenwantsen gevangen in de
bloemenranden vergeleken met de grasranden (zie Fig. 7.1). Ook andere studies vonden een positief
verband tussen de hoeveelheid bloemen en het aantal aanwezige bloemenwantsen (Zurbrügg & Frank,
2006; Fiedler & Landis, 2007). Een van de best bekende predatorsoorten in deze groep is Anthocoris
nemoralis, een belangrijke natuurlijke vijand van de perebladvlo. In een proefopzet met bloemenstroken
in een pereboomgaard toonde Winkler et al. (2007) aan dat A. nemoralis in hogere dichtheden
voorkwam in perebomen dichtbij de bloemen vergeleken met perebomen naast grasstroken.
Bloemenwantsen zouden, vergeleken met zweefvliegen en gaasvliegen, veel minder afhankelijk zijn van
nectar als voedselbron (Wäckers & van Rijn, 2012). Naast prooien voeden ze zich voornamelijk met
stuifmeel. Deze aanvulling op hun prooidieet verbetert hun ontwikkeling en eiafleg. Pollen zouden
prooien zelfs kunnen vervangen, hoewel bij een aantal soorten is vastgesteld dat ze dan niet meer in
staat zijn zich volledig te ontwikkelen of eitjes af te leggen (Wäckers & van Rijn, 2012). Wat betreft het
type bloemen dat ze bezoeken, schijnen ze een voorkeur te hebben voor bloemen met diepe
bloemkronen en ook voor vlinderbloemigen omdat ze zich erin kunnen verschuilen of omdat ze er prooien
als trips in vinden. De bloemensoorten in het gebruikte eenjarige mengsel die geschikt zijn voor deze
groep roofwantsen zijn zonnebloem en voederwikke. Dit is ook gedurende dit onderzoek vastgesteld in
de bloemenranden.
Gemiddeld aantal per val
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Bloemenwantsen
VL_EBL groen SL_E/MBL groen SL_MGR groen
21 - 28 jun 28 jun - 5 jul 5 - 12 jul 12 - 19 jul 19 - 26 jul 26 jul - 2 aug … 24 - 31 aug
Figuur 7.5: Overzicht van de vangsten van bloemenwantsen (Anthocoridae) in de bloemenranden te
Vlissegem (VL_EBL), St-Jan-in-Eremo (SL_E/MBL) en de meerjarige grasrand in Sint-Margriete (SL_MGR)
gedurende juni – augustus 2011
77

WEEKSCHILDKEVERS
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Weekschildkevers voeden zich hoofdzakelijk met nectar, pollen of honingdauw van mei tot augustus. Na
paring leggen de wijfjes in mei en juni eitjes af. Gedurende deze periode is de voedselbehoefte wellicht
het grootst. De larven die uitkomen vanaf juni, hebben een voorkeur voor habitats met een hoge
relatieve vochtigheid zoals grasland (Trauggot, 2006). Om die reden vertoeven de kevers ook meer in
grasranden of weilanden dan in akkers. Net als vorig jaar werden in juli de meeste weekschildkevers
gevangen in de grasrand. Van 21 tot 28 juni werden wel meer kevers gevangen in de bloemenrand in
Vlissegem dan in de grasrand. Dit kan verklaard worden door de hogere voedselbehoefte voor eiafleg.
Verder waren de vangsten ook hoger in de bloemenrand in Vlissegem, gelegen naast een meerjarige
grasrand (triorand) dan in de bloemenstroken in St.-Jan-in-Eremo.
Het is nog onduidelijk in welke mate weekschildkevers bijdragen aan de onderdrukking van plagen in de
akkers. Zoals eerder vernoemd speelt predatie door de volwassen kevers slechts een secundaire rol in
hun voeding. De koudetolerante larven welke vooral in het najaar en de winter veel prooien nuttigen,
zouden zich vooral voeden met regenwormen en springstaarten (Eitzinger & Trauggot, 2011).
Gemiddeld aantal per val
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Cantharidae (weekschildkevers)
VL_EBL groen SL_E/MBL groen SL_MGR groen
21 - 28 jun 28 jun - 5 jul 5 - 12 jul 12 - 19 jul 19 - 26 jul 26 jul - 2 aug … 24 - 31 aug
Figuur 7.6: Overzicht van de vangsten van weekschildkevers (Cantharidae) in de bloemenranden te
Vlissegem (VL_EBL), St-Jan-in-Eremo (SL_E/MBL) en de meerjarige grasrand in Sint-Margriete (SL_MGR)
gedurende juni – augustus 2011
78

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Plaagdichtheden
In 2011 zijn op twee wintertarwepercelen met een eenjarige bloemenrand de dichtheden van bladluizen
en hun natuurlijke vijanden opgevolgd. Vanaf half mei werden er wekelijks 100 halmen bemonsterd op
aanwezigheid van plaaginsecten (graanhaantje en bladluizen) en natuurlijke vijanden (eitjes, larven of
volwassen individuen). Ook het aantal bladluismummies op de halmen werd geteld. (d.i. het zichtbaar
stadium van geparasiteerde bladluizen).
Op het perceel naast de bloemenrand in Assenede zijn geen waarnemingen uitgevoerd vanwege de
slechte en late opkomst van de bloemen.
Naast deze twee percelen met bloemenranden werden een aantal controlepercelen, zonder
akkerranden, op dezelfde manier bemonsterd door de afdeling akkerbouw van Inagro (zie Tabel 7.2).
De bemonstering gebeurde op een onbehandelde strook van het perceel. Hier zijn de waarnemingen in
de eerste week eveneens op 100 halmen uitgevoerd, maar nadien slechts op 40 halmen.
Tabel 7.1: Basisgegevens van de bladluismonitoring op de velden met bloemenranden in 2011
Locatie Vlissegem Sint-Jan-in-Eremo
Regio Kust, West-Vlaanderen
Meetjesland,
Oost-Vlaanderen
Gewas wintertarwe wintertarwe
Akkerrand(en)
Eenjarig bloemenmengsel
+ triorand
Een- en meerjarig
bloemenmengsel +
bloemenstroken
Bemonsteringsperiode
17-mei tot 28-jun-11 17-mei tot 21-jun-11
Monstereenheid 100 halmen 100 halmen
17-mei, Zetacypermethrine
Insecticiden- 12-jun, pyrethroïde (graanhaantje)
behandelingen (bladluizen)
2-jun, Zetacypermethrine
(bladluizen)
Tabel 7.2: Basisgegevens van de bladluismonitoring op de controlevelden zonder bloemenranden in 2011
Locatie Koksijde Zwevegem Zwevegem
Regio
Westkust,
West-Vlaanderen
Leiestreek,
West-Vlaanderen
Leiestreek,
West-Vlaanderen
Gewas wintertarwe wintertarwe wintertarwe
Akkerrand(en) - - -
Ras Lear Premio Samain
Bemonsteringsperiode
23-mei tot 20 juni-11 23-mei tot 20 juni-11 23-mei tot 20 juni-11
Monstereenheid
Lokatie
40 – 100 halmen 40 – 100 halmen 40 – 100 halmen
bemonstering in
perceel
onbehandelde strook onbehandelde strook onbehandelde strook
Insecticidenbehandelingen
in perceel
18-mei, Decis EC 2,5
(graanhaantje);
10-jun, Okapi (bladluizen)
17-mei, Karate Zeon
(graanhaantje);
4-jun, Pirimor (bladluizen)
22-mei, Karate Zeon
(graanhaantje);
5-jun, Karate Zeon
(bladluizen)
79

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Figuur 7.7: De twee bemonsterde percelen, in Sint-Jan-in-Eremo naast een meerjarige bloemenrand (links) en
in Vlissegem naast een eenjarige bloemenrand (rechts), 9 juni 2011
Graanhaantje
De volwassen kevers van het graanhaantje (Oulema melanopus) werden reeds vroeg, eind april – begin
mei, in de graanvelden gesignaleerd. De eitjes werden afgelegd in mei en de larven ontwikkelden zich
van half mei tot eerste helft juni. Over heel Vlaanderen was sprake van een hoge druk van het
plaaginsect. Wegens de langdurige droogte in het voorjaar ontwikkelde de tarwe zich bovendien op
alle percelen algemeen zeer moeizaam. Een beperktere uitstoeling, een kort gewas en kleinere bladeren
zorgden ervoor dat de schade door het graanhaantje nog groter was. Voor de bestrijding van het
graanhaantje worden insecticiden op basis van een pyrethroïde aanbevolen. Deze middelen doden ook
natuurlijke vijanden.
Uit vorige jaren was reeds gebleken dat de druk van graanhaantje het hoogst is op de tarwepercelen in
Sint-Jan-in-Eremo. Op andere percelen komt het graanhaantje in veel geringere mate voor en
veroorzaakt het in de meeste jaren weinig schade. Om die reden is er in Vlaanderen nog geen
onderzoek verricht naar schadedrempels voor het graanhaantje. Onderzoek in Amerika toont nochtans
aan dat de timing van een behandeling van cruciaal belang is om economische schade zo veel mogelijk
te beperken (Buntin et al., 2004). Wanneer te laat nog wordt ingegrepen, is de belangrijkste schade aan
het gewas vaak reeds gebeurd en wordt bovendien nog schade verricht aan de populatie natuurlijke
vijanden. Zolang de bladluisdichtheid in het gewas nog niet te hoog is, foerageren en ontwikkelen deze
natuurlijke vijanden, o.a. zweefvliegen en sluipwespen, zich nog vooral in de rand. Hoe later echter
gespoten wordt, hoe meer ze zich ook in het perceel begeven op zoek naar prooien en hoe meer er
door de bespuiting mee geraakt zullen worden.
Het gebruik van schadedrempels voor graanhaantje is dus zeker zinvol. De economische schadedrempel
berekend door Buntin et al. (2004), met name 0,4 larven/halm gedurende het verschijnen van de aren
tot bloei, is een goed onderbouwde en bruikbare schadedrempel. Als advies voor de bespuiting geldt
bijkomende voorwaarde dat minimum de helft van eieren reeds moet uitgekomen zijn. Bij de
bemonstering moeten dus zowel de eitjes als de larven worden geteld.
De resultaten van de tellingen op de percelen in Sint-Jan-in-Eremo en Vlissegem zijn weergegeven in
Figuur 7.8b. Op beide percelen werden op 17 mei 2011 reeds meer larven dan eitjes geteld. Een week
voordien werden reeds waarnemingen uitgevoerd op een biologisch perceel zomertarwe. Hieruit bleek
dat er op dat moment nog veel eitjes werden afgezet. We konden er dus van uitgaan dat op 17 mei de
meeste eitjes reeds waren uitgekomen op de bemonsterde percelen. De aren stonden toen nog niet uit. In
dit gewasstadium leidt de schade aan het vlagblad tot potentiële opbrengstverliezen. Walenta et al.
(2007) gingen na welke impact het graanhaantje heeft op de uiteindelijke opbrengst. Op velden met
wintertarwe brachten 0,7 tot 1,5 larven per halm of 0,4 tot 0,6 larven per vlagblad een
opbrengstverlies teweeg van 3 tot 15 %. Onder droge omstandigheden (geen irrigatie) en in
zomertarwe kunnen de verliezen nog groter zijn.
80

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
In Sint-Jan-in-Eremo werd overeenkomstig het advies nog dezelfde dag „s avonds behandeld met een
pyrethroïde. Het bestrijdingseffect was goed, zo bleek uit de waarnemingen nadien op het perceel.
In Vlissegem is bij 0,4 tot 0,7 larven per halm geen bestrijding uitgevoerd. Mogelijk heeft het
graanhaantje hier wel opbrengstverliezen veroorzaakt. De hogere druk van graanhaantje in het perceel
had ook te maken met het feit dat op sommige plaatsen herzaaid is geweest met zomertarwe in het
voorjaar. Op deze plaatsen in het perceel waren er duidelijk meer larven van graanhaantjes aanwezig.
Aantal graanhaantjes per halm
Aantal graanhaantjes per halm
Figuur 7.8a: Paring graanhaantjes (apr-mei 2011), eitje en larve van graanhaantje
1,0
0,8
0,6
0,4
0,2
0,0
17/mei 24/mei 31/mei 7/jun 14/jun 21/jun 28/jun
1
0,8
0,6
0,4
0,2
Vlissegem
Sint-Laureins
0
17/mei 24/mei 31/mei 7/jun 14/jun 21/jun 28/jun
Datum
Figuur 7.8b: Verloop van de dichtheid van eieren en larven van het graanhaantje op tarwehalmen van half
mei tot eind juni 2011 in Vlissegem (boven) en Sint-Jan-in-Eremo (onder)
ei GH
larven GH
insecticide-
behandeling
ei GH
larven GH
geen
waarnemingen
insecticide-
behandeling
Datum
81

Bladluizen
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
In figuur 7.9 is het verloop van de bezetting met bladluizen op de twee percelen met bloemenrand
weergegeven, met aanduiding van de gebruikte drempelwaarden in Vlaanderen en Nederland. Deze
schadedrempels houden enkel rekening met de aanwezigheid van bladluizen in het gewas en niet met
de dichtheid aan bladluizen of met de aanwezige soorten bladluizen in het gewas. Op het perceel in
Vlissegem wordt de drempelwaarde van 25 tot 30 % bladluizen op 7 juni overschreden. Een week later
is er nog steeds een overschrijding, ondanks de behandeling tegen bladluizen op 12 juni. Op het perceel
in Sint-Jan-in-Eremo worden de drempelwaarden vanaf eind mei tot 21 juni overschreden. Hier is op 2
juni een behandeling uitgevoerd, maar uit de waarnemingen blijkt dat deze weinig effect heeft gehad
op de bladluisdruk.
% halmen bezet met bladluizen
% halmen bezet met bladluizen
80
70
60
50
40
30
20
10
120
100
80
60
40
20
Vlissegem
0
17/mei 24/mei 31/mei 7/jun 14/jun 21/jun 28/jun
St-Jan-in-Eremo
x
0
17/mei 24/mei 31/mei 7/jun 14/jun 21/jun 28/jun
Datum
Datum
drempelwaarde
Vlaanderen
drempelwaarde
Nederland
insecticide-
behandeling
drempelwaarde
Vlaanderen
drempelwaarde
Nederland
x geen waarnemingen
Figuur 7.9: Verloop van de bezetting met bladluizen op tarwehalmen gedurende de zomer in 2011 in
Vlissegem (boven) en Sint-Jan-in-Eremo (onder)
Figuur 7.10a toont verder het verloop van de dichtheid aan bladluizen en aan aanwezige natuurlijke
vijanden op de twee tarwepercelen met bloemenrand. Deze dichtheden zijn ter vergelijking ook
opgevolgd op drie percelen zonder akkerrand, weergegeven in Figuur 7.10b en c. Bij de bladluistelling
is onderscheid gemaakt tussen bladluizen op de bladeren of op de stengel en bladluizen in de aar. De
belangrijkste schade wordt veroorzaakt door grote graanluizen (Sitobion avenae) die aan de
graankorrels zuigen. De getelde aantallen van de grote graanluis bleven op alle percelen tot half juni
beperkt. In de tweede helft van juni zien we op een aantal percelen wel een belangrijke toename, maar
82

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
de tarwe was dan reeds in het melkrijpe stadium. Vanaf dit stadium zijn de graankorrels geen
aantrekkelijke voedselbron meer voor de bladluizen zodat er geen risico meer is op schade. De schade
veroorzaakt door bladluizen op het blad uit zich onder de vorm van roetdauwschimmels, welke groeien
op de overtollige suikers (honingdauw) die de bladluizen afscheiden. Net als vorige jaren is de
roosgrasluis (Metopolophium dirhodum) de meest voorkomende bladluis op de bladeren. In aantal is deze
de belangrijkste Dichtheid soort op de van opgevolgde bladluizen percelen. en natuurlijke vijanden (Vlissegem)
Gemiddeld aantal bladluizen per halm
Gemiddeld aantal natuurlijke vijanden op 10 halmen
Gemiddeld aantal bladluizen per halm
Gemiddeld aantal natuurlijke vijanden op 10 halmen
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
17/mei 24/mei 31/mei 7/jun 14/jun 21/jun 28/jun
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
VL_EBL
0
17/mei 24/mei 31/mei 7/jun 14/jun 21/jun 28/jun
Datum
Dichtheid van bladluizen en natuurlijke vijanden (St-Jan-in-Eremo)
SL_MBL
bladluizen aar
bladluizen blad
natuurlijke vijanden
op de halmen
aandeel
bladluismummies
insecticide-
behandeling
bladluizen aar
bladluizen blad
aandeel
bladluismummies
natuurlijke vijanden
op de halmen
geen
waarnemingen
Datum
Figuur 7.10a: Verloop van het gemiddeld aantal bladluizen (oranje) en het gemiddeld aantal aanwezige
natuurlijke vijanden (= eitjes of larven van zweefvlieg of gaasvlieg, larven of adulten van lieveheersbeestje
of bladluismummies geparasiteerd door sluipwespen) per 100 halmen (groen) gedurende de zomer in 2011
op de percelen wintertarwe in Vlissegem met een eenjarige bloemenrand (VL_EBL) en in Sint-Jan-in-Eremo
met een meerjarige bloemenrand (SL_MBL)
83

Gemiddeld aantal bladluizen per halm
Gemiddeld aantal natuurlijke vijanden op 10 halmen
Gemiddeld aantal bladluizen per halm
Gemiddeld aantal natuurlijke vijanden op 10 halmen
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
0
17/mei 24/mei 31/mei 7/jun 14/jun 21/jun
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Dichtheid van bladluizen en natuurlijke vijanden (Zwevegem)
ZW_Pr onbehandelde strook
Dichtheid van bladluizen en natuurlijke vijanden (Zwevegem)
ZW_Sa onbehandelde strook
0
17/mei 24/mei 31/mei 7/jun 14/jun 21/jun
Datum
bladluizen
natuurlijke vijanden
op de halmen
aandeel
bladluismummies
Insecticidebehandeling
in het
omliggende perceel
Datum
bladluizen
aandeel
bladluismummies
natuurlijke vijanden
op de halmen
geen waarneming
Figuur 7.10b: Verloop van het gemiddeld aantal bladluizen (oranje) en het gemiddeld aantal aanwezige
natuurlijke vijanden (= eitjes of larven van zweefvlieg of gaasvlieg, larven of adulten van lieveheersbeestje
of bladluismummies geparasiteerd door sluipwespen) per 100 halmen (groen) gedurende de zomer in 2011
op een onbehandelde strook van twee percelen wintertarwe zonder bloemenrand in Zwevegem
84

Gemiddeld aantal bladluizen per halm
Gemiddeld aantal natuurlijke vijanden op 10 halmen
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Dichtheid van bladluizen en natuurlijke vijanden (Koksijde)
KO_Le onbehandelde strook
0
17/mei 24/mei 31/mei 7/jun 14/jun 21/jun
Datum
bladluizen
natuurlijke vijanden
op de halmen
aandeel
bladluismummies
Insecticidebehandeling
in het
omliggende perceel
Figuur 7.10c: Verloop van het gemiddeld aantal bladluizen (oranje) en het gemiddeld aantal aanwezige
natuurlijke vijanden (= eitjes of larven van zweefvlieg of gaasvlieg, larven of adulten van lieveheersbeestje
of bladluismummies geparasiteerd door sluipwespen) per 100 halmen (groen) gedurende de zomer in 2011
op een onbehandelde strook van een perceel wintertarwe zonder bloemenrand in Koksijde
De droogte van april tot juni 2011 en de hoge druk van het graanhaantje zorgden voor uitzonderlijke
omstandigheden die ook hun impact hadden op de bladluisontwikkeling in het gewas en de schade die
ze aanrichtten. Bij de eerste waarnemingen op 17 mei waren op de percelen in Vlissegem en Sint-Jan-in-
Eremo reeds bladluizen aanwezig. Daarnaast waren ook al natuurlijke vijanden gesignaleerd. Een
bespuiting met een pyrethroïde tegen het graanhaantje interfereerde dus reeds met de opbouw van de
natuurlijke vijanden van bladluizen. Andere, niet-selectieve middelen zijn echter niet beschikbaar en niet
behandelen zou in veel gevallen tot te veel schade leiden.
Op het perceel in Vlissegem is in mei niet gespoten tegen het graanhaantje. Tot eind mei bleef de
bladluisdruk laag (zie Fig. 7.10a). Begin juni, tijdens bloei van de tarwe, nam het aantal bladluizen op
de bladeren sterk toe en zaten op 5 % van de halmen ook bladluizen in de aar. De dichtheid van 2,6
bladluizen per halm was iets hoger dan het piekniveau in 2010. Volgens het waarschuwingsbericht uit
Gembloux (Bertel, http:/cadcoasbl.be) is dit nog steeds een laag niveau waarbij nog geen behandeling
nodig is, zolang natuurlijke vijanden actief zijn. Eitjes en larven van zweefvlieg waren hier duidelijk in
opmars. Gezien echter de slechte gewasstand en de reeds aangerichte schade door het graanhaantje,
heeft de teler beslist toch te behandelen op 12 juni. Een week later was de bladluisdichtheid gedaald,
maar ook het aantal eitjes en larven van zweefvlieg. Twee weken later namen ze echter weer toe en
bleven de bladluizen onder controle.
In Sint-Jan-in-Eremo is wel gespoten tegen graanhaantje, op 17 mei. Twee weken later, op 2 juni, is
opnieuw gespoten tegen bladluizen. Deze twee vroege bespuitingen hebben de opbouw van de
populatie natuurlijke vijanden in het perceel vertraagd. Als gevolg daarvan nam de bladluisdichtheid
verder exponentieel toe, tot een piekdichtheid van meer dan 9 bladluizen/halm gedurende het
bloeistadium. Het aantal aanwezige natuurlijke vijanden nam na de bespuitingen wel opnieuw toe, maar
kon de bladluispopulatie niet meer onderdrukken. Vooral de eiafleg door zweefvliegen kwam te laat.
Ten opzichte van voorgaande jaren worden er weinig eitjes en larven van zweefvlieg waargenomen.
Verder waren het vooral sluipwespen die voor beperkte reductie zorgden via parasitering. Ongeveer 5
% van de getelde bladluizen waren mummies (= „zichtbaar‟ geparasiteerd). Het effect van de
85

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
bespuiting op de sluipwespen komt in de tellingen niet meteen tot uiting. De getelde bladluismummies
waarin een larve van een sluipwesp zit of waaruit reeds een sluipwesp is uitgekomen, blijven immers na
een bespuiting nog aanwezig. De telling geeft op dat moment dus geen correct beeld van de natuurlijke
vijanden in het perceel. Eitjes of larven in geparasiteerde, nog levende bladluizen kunnen zich echter niet
meer verder ontwikkelen nadat de bladluizen zijn doodgespoten.
Algemeen geven de resultaten op dit perceel (SL_E/MBL) aan dat een vroege bespuiting, gedurende de
groeifase van de bladluispopulatie en gedurende de opbouw van de natuurlijke vijanden,
contraproductief werkt. Het bestrijdingseffect tegen de bladluizen is slechts van korte duur terwijl het
negatief effect op de werking van de natuurlijke vijanden veel langer doorwerkt. Een recente studie
door Krauss et al. (2011) in 30 percelen met triticale toont aan dat insecticidebespuitingen enkel een
korte-termijn effect hebben op de bladluisdichtheden. Als gevolg hiervan waren later in het seizoen meer
bladluizen en minder predators aanwezig in behandelde velden vergeleken met onbehandelde.
De percelen in Zwevegem zijn vroeger gezaaid en staan reeds rond eind mei in volle bloei. Op dat
moment wordt de maximale dichtheid aan bladluizen in het gewas bereikt (Fig. 7.10b). Op perceel
ZW_Sa ontbreekt op 31 mei weliswaar een waarneming, maar analoog aan het andere perceel en
overeenkomstig het normale patroon van de bladluisontwikkeling, mogen we veronderstellen dat zich
dan ook een piek in het aantal bladluizen voordeed. Begin juni is in beide percelen gespoten tegen
bladluizen, behalve in de strook waar de waarnemingen zijn uitgevoerd. In de onbehandelde strook op
perceel ZW_Pr zien we dat het aantal geparasiteerde bladluizen verder toeneemt tot 21 juni. Eitjes en
larven van zweefvlieg komen in beide stroken echter maar in beperkte mate voor. Dit is mogelijk ook
een effect van de bespuiting in het omringende perceel. Vermoedelijk kon hierdoor de bladluisdichtheid
nog licht toenemen.
In een onbehandelde strook op een perceel in Koksijde (Fig. 7.10c) bleven de aantallen bladluizen op
een laag niveau, minder dan 1 bladluis/halm. Ondanks deze beperkte dichtheid is op 10 juni, bij het
einde van de bloei, toch een insecticide gespoten. In dit late stadium en bij aanwezigheid van natuurlijke
vijanden is deze bespuiting niet zinvol en niet rendabel. In de onbehandelde strook zien we de
natuurlijke vijanden toenemen tot het melkrijpe stadium.
Gezien de uitzonderlijke omstandigheden en de inzet van insecticiden tegen het graanhaantje en
tegen bladluizen, konden we in 2011 geen duidelijk effect van de bloemenranden op de
onderdrukking van bladluizen door natuurlijke vijanden waarnemen. Dit jaar is wel aangetoond dat
een bespuiting tegen bladluizen contraproductief kan werken. Verder laten de resultaten opnieuw
zien dat veldwaarnemingen noodzakelijk zijn als basis om te beslissen of een bespuiting nodig en
voor een goede timing van de behandelingen.
86

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
8. BEGELEIDING
Bij aanleg demovelden
Bij een eerste terreinbezoek in 2009 samen met de bedrijfsplanner (eind maart) werden doel en opzet
van het project toegelicht en de eerste praktische afspraken gemaakt met de bedrijfsleiders. De
perceelskeuze voor de aanleg van een éénjarige bloemenrand gebeurde in samenspraak met de teler
en in functie van de op te volgen gewassen voor de plaagbemonstering. Het zaad van het éénjarige
bloemenmengsel werd voorzien door PCBT, maar de teler stond zelf in voor het inzaaien van het
mengsel. Hiervoor werd een handleiding opgemaakt met achtergrondinformatie over het
bloemenmengsel en een aantal praktische richtlijnen voor het inzaaien van het mengsel. Onder andere
de aanleg van een voorafgaand vals zaaibed werd benadrukt als sleutelfactor voor een goede
onkruidonderdrukking. Gezien de telers getuigden van voldoende expertise in en/of ervaring met het
inzaaien van gras/kruidenmengsels, kon de verdere begeleiding beperkt blijven tot telefonisch contact.
Feedback opvolging plaagdruk en natuurlijke vijanden
Gericht aan de slag gaan met biodiversiteit en natuurlijke plaagbestrijding vraagt om een nieuwe kijk
op akkerranden en het bestrijden van plagen. De akkerranden bieden voedsel en een schuilplaats aan
natuurlijke plaagregulatoren die zorgen voor een beter ecologisch evenwicht in het hoofdgewas.
Hierdoor kan het gebruik van bestrijdingsmiddelen beperkt worden, maar dit vraagt in de eerste plaats
kennis en vertrouwen van de teler. Hij moet leren zien dat er naast bladluizen ook predatoren en
sluipwespen actief zijn in het veld en er vervolgens op leren vertrouwen dat natuurlijke vijanden het werk
van bestrijdingsmiddelen doen, zij het dan over een langere termijn.
De begeleiding van de telers gedurende het seizoen richt zich vooral op een aangepaste (verminderde)
insectenbestrijding in de wintertarwe. Daarbij wordt gewezen op het belang van de aanwezige
natuurlijke vijanden in het veld. In het eerste jaar werd de nadruk gelegd op het opbouwen van kennis
en vertrouwen in de monitoring. De betrokken telers en bedrijfsplanners werden gedurende het seizoen
geïnformeerd over de werkwijze en de resultaten van de veldwaarnemingen. Er werd geen rechtstreeks
advies gegeven om al dan niet een bespuiting uit te voeren omdat er nog geen goed onderbouwde
richtlijnen of schadedrempels beschikbaar zijn rekening houdend met de aanwezige natuurlijke vijanden
in het perceel.
In 2009 is gebleken dat op basis van de monitoring op verantwoorde manier kan worden afgezien van
een gangbaar spuitadvies. Daarnaast is tevens ervaren dat een vroege insecticidenbespuiting (tegen
graanhaantje) nadien een risico inhoudt op een ongebreidelde toename van bladluizen. Daarom werd in
2010 en 2011 extra aandacht besteed aan het monitoren van het graanhaantje. De resultaten hiervan
werden tijdens het seizoen ook meegedeeld aan de betrokken telers.
In Vlissegem zijn op de opgevolgde tarwepercelen in 2009 en 2010, ondanks overschrijding van de
schadedrempel voor bladluizen, geen insecticiden gespoten gedurende de zomer. Deze
middelenbesparing is te danken aan een gecombineerde inzet van de bloemenrand, de wekelijkse
gewascontrole en vertrouwen van de teler. Een gezamenlijk veldbezoek met de teler waarbij gewezen
werd op de aanwezigheid van de natuurlijke vijanden droeg bij aan zijn motivatie om geen chemische
bestrijding uit te voeren tegen bladluizen.
In St-Jan-in-Eremo is enkel in 2010 afgezien van een bespuiting tegen bladluizen. De hogere druk van
zowel het graanhaantje als bladluizen, maakte het moeilijker om de natuurlijke bestrijding zijn gang te
laten gaan. De waarnemingen hebben er evenwel ook hun nut bewezen voor een meer verantwoorde
bestrijding. Met de teler is in het najaar telkens ook teruggeblikt op de resultaten en ervaringen van het
afgelopen seizoen.
87

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
9. DEMONAMIDDAGEN OF VELDBIJEENKOMSTEN
In de loop van de projectperiode werden een aantal bijeenkomsten georganiseerd met als doel collegatelers
en VLM-bedrijfsplanners te sensibiliseren over de aanleg en het beheer van de bloemenranden en
de werking met betrekking tot natuurlijke plaagbestrijding. Daarnaast werden het onderzoek en de
monitorresultaten toegelicht op diverse studiedagen en opleidingsmodules naar een brede doelgroep
waaronder landbouwers, voorlichters, beleidsmakers en studenten.
Hieronder een overzicht van de activiteiten die verder uitgebreider worden toegelicht:
Demoavond „Invloed van bloemenrijke akkerranden op natuurlijke vijanden en plaagbestrijding‟ -
Sint-Jan-in-Eremo, 2 juli 2009
Ontmoetingsdag „Bezige Bijen bij Boeren‟ - Sint-Laureins, 3 juli 2010
Excursie in het kader van de VLM-conferentie „Green Work(s)‟ - Brugge, 12 oktober 2010
Workshop op de Trefdag Landbouw en Milieu - Beitem, 26 november 2010
Studievoormiddag „Functionele Agrobiodiversiteit‟ Agriflanders - Gent, 15 januari 2011
Les akkerbeheer in het kader van de cursus agrarisch natuurbeheer van het Regionaal Landschap
Groene Corridor - Zaventem, 19 februari 2011
Toelichting van de tussentijdse resultaten voor de betrokken landbouwers en de bedrijfsplanners
van West- en Oost-Vlaanderen - Brugge, 9 maart 2011
Seminarie voor studenten Hogeschool Gent – Gent; 25 maart 2011
Demodag „B(l)oeiende akkerranden‟ - Jabbeke, 30 juni 2011
Demoavond ‘Invloed van bloemenrijke akkerranden op natuurlijke vijanden en
plaagbestrijding’ (2 juli 2009)
Deze bijeenkomst werd georganiseerd op het deelnemende bedrijf in Sint-Jan-in-Eremo. De
bloemenrand naast het perceel wintertarwe stond op dat moment in volle bloei en in de tarwe waren
veel bladluizen en natuurlijke vijanden aanwezig. Tijdens het veldbezoek werd vooral aandacht besteed
aan de aanwezige groepen natuurlijke vijanden van de bladluizen, de samenstelling van het ingezaaide
bloemenmengsel en de ervaringen van de teler met de aanleg van de bloemenrand.
88

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
‘Dag van de bedrijfsplanner’ (5 juli 2010)
Op 5 juli werd een demodag ingericht voor een groep van een 15-tal bedrijfsplanners van de VLM rond
FAB en plaagbeheersing. In een inleidende presentatie werd ingegaan op de principes van FAB en
natuurlijke plaagbeheersing, de samenstelling en de aanleg van de bloemenranden en de verschillende
groepen aanwezige vliegende natuurlijke vijanden. De lopende natuurlijke vijanden, met name de
loopkevers, en hun werking werden toegelicht door Eugène Stassen. In de namiddag volgde een
praktisch gedeelte met focus op het herkennen van nuttigen in het veld, de vangmethoden en het scouten
van plagen in tarwe. Het namiddaggedeelte werd begeleid door medewerkers van Inagro (F.
Temmerman en P. France) en de Katholieke Hogeschool Kempen (M. Cassaert).
Demodag ‘Biodiversiteit op de rand’ (8 juli 2010)
Op 8 juli 2010 werd binnen het project Solabio en in samenwerking met Proclam vzw een
demonstratieavond georganiseerd op de betrokken bedrijven in Jabbeke en De Haan. Doel van de
demo was verschillende types akkerranden in de praktijk te tonen en daarbij de landbouwers zelf aan
het woord te laten over hoe en waarom ze akkerranden hebben ingepast op hun bedrijf en hun
ervaringen met de aanleg en het beheer ervan. In de voorafgaande presentaties en tijdens de
terreinbezoeken ging verder specifieke aandacht uit naar de werking en het effect van de verschillende
types aangelegde akkerranden op nuttige insecten en akkervogels.
89

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Op deze dag waren een 35-tal deelnemers aanwezig, waaronder een aantal geïnteresseerde
akkerbouwers uit de regio, bedrijfsvoorlichters en onderzoekers. Daarnaast was ook een Nederlandse
leverancier van bloemenzaden, met name Van Dijke Zaden, aanwezig. Zij gaven ook kort een toelichting
over hun bedrijf en hun betrokkenheid in FAB-projecten in Nederland.
Demoavond ‘Bloemen op den akker? De praktijk!’ (22 juli 2010)
Vanuit Regionaal Landschap Meetjesland werd op 3 juli 2010 een ontmoetingsdag in het kader van het
project „Bezige Bijen bij Boeren‟ om een draagvlak te creëren bij landbouwers, imkers, jagers,
natuurliefhebbers, plaatselijke overheden en particulieren. In navolging hiervan werd met medewerking
van de plaatselijke vereniging 'Landschappen St.-Laureins' een praktijkexcursie georganiseerd op
donderdagavond 22 juli 2010. Naast een praktische toelichting over de diverse aanliggende
akkerranden door de bedrijfsleider, stonden VLM en PCBT in voor meer technische uitleg over
beheersovereenkomsten, het Solabio-project en de werking van de bloemenranden voor natuurlijke
plaagbestrijding.
Toelichting tussentijdse resultaten (9 maart 2011)
Op 9 maart is op de VLM-afdeling in Brugge een infoavond gehouden voor de betrokken telers in het
project en alle bedrijfsplanners van de regio Gent en Brugge: Hierbij werden de monitorresultaten van
het afgelopen seizoen voorgesteld en besproken. Doel van deze bijeenkomst was de telers en de
bedrijfsplanners als doelgroep van het project te informeren over de tussentijdse resultaten om hun
betrokkenheid te vergroten en ervaringen en kennis uit te wisselen. Hoewel niet alle telers aanwezig
konden zijn, was deze bijeenkomst wel geslaagd in zijn opzet.
Seminarie akkerranden in de landbouw (25 maart 2011)
Voor het vak 'geïntegreerde gewasproductie', dat wordt gegeven aan de masters Biowetenschappen
van de Hogeschool Gent werd een seminarie gegeven rond akkerranden. Hierin kwamen volgende
aspecten aan bod:
1. Een overzicht van verschillende milieumaatregelen en mogelijkheden voor de landbouwers, met
wat meer uitleg over het instrument 'beheersovereenkomst', gegeven door Marion Liberloo (VLM);
2. Het belang van akkerranden voor natuurlijke plaagbestrijding, waarbij o.a. de resultaten van dit
onderzoek werden voorgesteld door Femke Temmerman (Inagro).
90

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Demodag ‘B(l)oeiende akkerranden’ (30 juni 2011)
Op 30 juni 2011 werd binnen het project Solabio een demodag georganiseerd op het betrokken bedrijf
in De Haan en op perceel in Beernem met een bloemenrand voor bijen. De focus lag op de aanleg en
het beheer van verschillende types kruidenranden voor verschillende doelgroepen: akkervogels, bijen en
natuurlijke vijanden. Na een aantal inleidende presentaties, werden de verschillende types randen op
het terrein bezocht. In een interview met de landbouwers werd ingegaan op hun motivatie en
praktijkervaringen, kwamen een aantal discussieonderwerpen aan bod en werden vragen uit het publiek
beantwoord. Op deze dag waren 30 à 40 deelnemers aanwezig.
91

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
10. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN
Bestrijding bladluizen in graan
Bladluizen in gewassen kunnen bestreden worden door bespuitingen met bestrijdingsmiddelen of door de
werking van natuurlijke vijanden. Chemische bestrijding is gemakkelijk, relatief goedkoop en
snelwerkend maar verstoort het evenwicht in de insectenpopulaties en schaadt het milieu. Bij natuurlijke
bestrijding profiteert men van de diverse soorten natuurlijke vijanden die in het landschap aanwezig zijn.
Het succes van deze bestrijding wordt vooral bepaald door de mate waarin natuurlijke vijanden
aanwezig zijn en de mate waarin de omgeving voorziet in hun levensbehoeften. Het aandeel natuurlijke
elementen in de bedrijfsomgeving speelt hierbij een belangrijke rol. Natuurlijke bestrijding is daarom
niet zo eenvoudig, is relatief duur als teeltoppervlakte moet opgeofferd worden voor meer natuur en
vraagt bovendien wat tijd om goed op gang te komen. Maar de biodiversiteit en het milieu varen er wel
bij.
Belang van gewasscouting
In deze studie is aangetoond dat, zowel voor chemische als natuurlijke bestrijding, een goede
gewascontrole onontbeerlijk is. Het scouten van de aanwezige plagen en natuurlijke vijanden is van
belang voor een goede timing van de behandelingen, voor een maximale bestrijdingsefficiëntie en voor
een minimale impact op de natuurlijke vijanden. Tegen het graanhaantje moet tijdig worden behandeld.
Wanneer te laat wordt gespoten, is de belangrijkste schade al gebeurd en is er meer risico op schade
aan de natuurlijke vijanden van bladluis. Tegen bladluizen mag juist niet te vroeg worden behandeld
omwille van het afdoden van de natuurlijke vijanden. De kans is dan groot dat de bladluizen versneld
terugkomen, zoals bewezen in dit onderzoek.
Schadedrempels
Lage tot matige dichtheden (< 5 bladluizen/halm) kunnen goed onder controle gehouden worden door
natuurlijke vijanden, op voorwaarde dat ze zich goed kunnen opbouwen en in voldoende mate actief zijn
in het veld. Hiervoor is er een voldoende „veilige‟ richtwaarde van 1 natuurlijke vijand per 10 bladluizen.
Hiermee wordt echter geen rekening gehouden in het huidige, toegepaste waarschuwingssysteem in
Vlaanderen. Bovendien zijn de gebruikte schadedrempels enkel gebaseerd op % halmen bezet met
bladluizen, zonder rekening te houden met de aantallen per halm of met de aanwezige soorten
bladluizen. De opvolging van de percelen in dit project heeft duidelijk gemaakt dat bij toepassing van
de huidige gebruikte schadedrempels in graan te snel moet worden behandeld. De huidige
drempelwaarden ondermijnen hierdoor de kans op een natuurlijke, milieuvriendelijke en tevens
economisch verantwoorde bestrijding van de bladluizen.
In een overleg met voorlichters en onderzoekers in de gangbare graanteelt is duidelijk dat er nood is
aan een vernieuwde aanpak wat betreft het waarschuwingssysteem in de graanteelt. Analoog aan de
huidige berichtgeving in de aardappelteelt moet er ook meer aandacht komen voor de aanwezigheid
van natuurlijke vijanden. Ook voor het graanhaantje, die in 2011 veel schade aanrichtte, is er nood aan
goed onderbouwde schadedrempels. Om (nieuwe) schadedrempels te ontwikkelen, is meer kennis nodig
over de populatiedynamiek van de plagen en de natuurlijke vijanden. Hiervoor wordt vanuit Inagro
gezocht naar mogelijkheden voor een nieuw onderzoeksproject.
92

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Nut van meerjarige grasranden
Meerjarige grasranden naast akkers voorzien in een overwinteringsplaats voor heel wat natuurlijke
vijanden die op de bodem leven. Uit een voorjaarsbemonstering van deze bodempredators bleek dat
meer spinnen overwinteren in de grasranden naast een kale akker dan in de akker zelf. Kortschildkevers
en loopkevers blijken ook goed te kunnen overleven in de akker. Bij de loopkevers is het duidelijk dat het
slechts om enkele soorten gaat waarvan gekend is dat ze weinig nadeel ondervinden van de
bodembewerkingen in de akker. Andere soorten zoals Pterostichus cupreus en Agonum dorsalis hebben
wel nood aan de grasranden voor overwintering. Ook deze soorten dragen bij aan de plaagbestrijding
in de akker, vooral in het voorjaar als de vliegende natuurlijke vijanden nog niet actief zijn. Zo kunnen ze
de populatieopbouw van bladluizen in wintertarwe in belangrijke mate vertragen. In een experiment
waarbij bladluizen in een veld wintertarwe met een grasrand werden uitgezet, bleek dat de o.a.
loopkevers in staat zijn deze nieuwe bladluiskolonies snel op te sporen en in één keer uit te roeien.
Nut van bloemenranden
De snelheid waarmee natuurlijke vijanden reageren op de toename aan bladluizen in het gewas, is een
belangrijke factor voor het slagen van de natuurlijke bestrijding. Als de natuurlijke vijanden een
vertraging hebben opgelopen in hun opbouw of als ze niet voldoende nectar of stuifmeel vinden, kunnen
ze niet snel genoeg toenemen om de populatie bladluizen op tijd te onderdrukken. Een bloemenrand met
geschikte bloemensoorten die van mei tot september bloeit, kan bijdragen aan een snelle natuurlijke
bestrijding. De waarnemingen in 2010 op twee onbehandelde percelen met bloemenrand of –stroken,
vergeleken met twee percelen zonder bloemenrand hebben dit duidelijk aangetoond. In de
bloemenrand blijken vooral meer zweefvliegen en bloemenwantsen en vaak ook meer gaasvliegen te
vertoeven dan in gewone grasranden. Hoe ver het effect van de bloemenrand in het perceel reikt, kon in
dit onderzoek niet worden aangetoond omwille van de interactie met andere landschapselementen. Op
meer uitgestrekte percelen in Nederland werd een verhoogde aanwezigheid van natuurlijke vijanden
waargenomen tot ongeveer 70 m in het perceel vanaf de bloemenrand (de Geus et al., 2010).
Bloemenmengsels
Eenjarige bloemenmengsels
Eenjarige bloemen geven na zaai onder goede omstandigheden, snel een uitbundige bloei. Vanwege de
zaai in het voorjaar is bij de zaaivoorbereiding wel de nodige aandacht vereist om te zorgen voor een
onkruidvrije start. De aanleg van een vals zaaibed, minimaal 2 à 3 weken voor zaai, blijkt noodzakelijk.
Verder is vooral een snelle opkomst van belang voor een goed geslaagde bloemenrand. Hiervoor moet
oppervlakkig worden gezaaid tussen begin april en begin mei. De grond aanrollen na zaai is
aanbevolen, vooral bij droog weer.
Een eenjarige rand die het jaar nadien terug in productie wordt genomen, kan wel problemen geven met
opslag van bloemen. Vooral koriander bleek in het mengsel een hardnekkige soort omdat ze resistent
blijkt tegen bepaalde herbiciden. Ook na het tweede jaar kunnen door het ploegen terug zaden naar
boven gebracht worden, zoals het geval was met bernagie. Deze soort was na een onkruidbestrijding in
het perceel wel verdwenen.
Door de bloemenrand ieder jaar op dezelfde plaats te leggen, kunnen problemen met opslag in
volgteelten worden vermeden. Let dan wel op dat de onkruiddruk in de bloemenrand niet te hoog wordt.
Bij lage onkruiddruk kan de rand na overwintering zonder ploegen worden herzaaid. Dit kan in één
werkgang door een pennenfrees in combinatie met zaaimachine.
93

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
De oorspronkelijke samenstelling van het eenjarige bloemenmengsel werd in de loop van het project licht
gewijzigd. Op basis van de ervaringen kunnen we het mengsel dat in 2011 werd ingezaaid,
aanbevelen. Een aantal soorten in het mengsel zijn ook goed voor bijen en hommels.
Aanbevolen soorten in het eenjarig bloemenmengsel:
Fagopyrum esculentum (boekweit), Centaurea cyanus (korenbloem), Glebionis segetum (gele ganzebloem),
Papaver rhoeas (klaproos), Coriandrum sativum (koriander), Foeniculum vulgare (venkel), Vicia sativa
(voederwikke), Helianthus annuus (zonnebloem, variant met kleine bloemen en zaden).
De aanbevolen zaaidichtheid van dit mengsel is 35 kg/ha.
Meerjarige bloemenmengsels
Een meerjarige bloemenrand biedt naast voedsel ook een leef- en overwinteringsgebied voor op de
bodem levende natuurlijke vijanden zoals loopkevers en spinnen. Problemen met onkruiden kunnen goed
vermeden worden door in het najaar te zaaien en door te maaien. Een nadeel is dat de meerjarige
kruiden trager groeien en dus later bloeien. De bloei in het eerste jaar is beperkt en in de jaren nadien
speelt vaak de concurrentie met de grassen in het mengsel. Afhankelijk van de bodem en het
maairegime kunnen na twee of drie jaar de grassen gaan overheersen. Omwille van deze nadelen is het
daarom goed eenjarige en meerjarige randen te combineren. Om in de meerjarige randen het tekort
aan bloei in het eerste jaar op te vangen kunnen ook eenjarigen in het mengsel worden opgenomen. Hier
zijn in het project reeds goede ervaringen mee opgedaan.
Aanbevolen soorten in een meerjarig bloemenmengsel, waarbij tevens soorten die eerder nuttig zijn voor
bijen zijn opgenomen:
Eenjarigen: Centaurea cyanus (korenbloem), Glebionis segetum (gele ganzebloem), Papaver rhoeas
(klaproos); Meerjarigen: Foeniculum vulgare (venkel), Achillea millefolium (duizendblad), Leucanthemum
vulgare (wilde margriet), Lotus corniculatus (rolklaver), Malva moschata (muskuskaasjeskruid), Daucus
carota (wilde peen), Pastinaca sativa (pastinaak), Silene latifolia (avondkoekoeksbloem), Centaurea
thuilleiri (knoopkruid); Grassen (60%): Festuca rubra, Agrostis tenuis, Poa pratensis
Dit mengsel kan ingezaaid worden aan een lagere dichtheid, 20 à 25 kg/ha (afhankelijk van zaai in
voor- of najaar).
Ook bredere kijk nodig!
Om de functionele agrobiodiversiteit maximaal te stimuleren, moeten we verder kijken dan het
landbouwbedrijf alleen. In heel wat studies blijkt dat de invloed van het omringende landschap zo groot
is dat we wellicht beter op gebiedsniveau maatregelen uitwerken. Naast akkerranden zijn nog veel
andere natuurlijke elementen zoals bosjes, struiken, grazige slootkanten… in het landschap belangrijk als
leef- en overwinteringsgebied voor natuurlijke vijanden. Om een goed netwerk te creëren van diverse
landschapselementen is samenwerking nodig tussen boeren en andere beheerders op regionale schaal.
94

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
12. REFERENTIES
Bok, N.E. van der (2007). Natuurlijke plaagbestrijding in aardappelen en granen. Westmaas, DLV Plant,
19 p.
Buntin, G.D., Flanders, K.L., Slaughter, R.W. & Delamar, Z.D. (2004). Damage loss assessment and control
of the cereal leaf beetle (Coleoptera: Chrysomelidae) in winter wheat. Journal of Economic Entomology
97, 374-382.
Brewer, M.J. & Elliott, N.C. (2004). Biological control of cereal aphids in North America and mediating
effects of host plant and habitat manipulations. Annual Review of Entomology, 49, 219-242.
Chambers, R.J. & Adams, T.H. (1986). Quantification of the impact of hoverflies (Diptera: Syrphidae) on
cereal aphids in winter wheat: an analysis of field populations. Journal of Applied Ecology, 23, 895-904.
Chen, T., Chu, C., Fitzgerald, G., Natwick, E.T. & Henneberry, T.J. (2004). Trap Evaluations for Thrips
(Thysanoptera: Thripidae) and Hoverflies (Diptera: Syrphidae). Environmental Entomology 33(5), 1416 –
1420.
de Geus, J., van Gurp, H., van Alebeek, F., Bos, M., Elderson, J., Korthals, G., Meerburg, B.G., Molendijk,
L., van Rijn, P., van der Wal, E., Vlaswinkel, M., Willemse, J. & Zanen, M. (2010). Rapportage LTO FAB II
2009. Functionele Agrobiodiversiteit. Tilburg, (Z)LTO Projecten, 122 p.
de Geus, J., van Gurp, H., van Alebeek, F., Bos, M., Korthals, G., Meerburg, B.G., Molendijk, L., van Rijn,
P., van den Berg, W., van der Wal, E., Vlaswinkel, M., Willemse, J. & Zanen, M. (2011). Rapportage LTO
FAB II 2010. Functionele Agrobiodiversiteit. Tilburg, (Z)LTO Projecten, 141 p.
Decrick, L. (2011). Het potentieel van akkerranden voor natuurlijke plaagonderdrukking. Masterproef
Hogent, 78p.
Dekoninck, W., Stassen, E., Hendrickx, F. & Liberloo, M. (2012). De loopkeverfauna van enkele akkers en
akkerranden in Brabant en Limburg. Rapport Entomo, KBIN. 2012.01.
Drukker, B. Roofwantsen (Heteroptera: Anthocoridae, Miridae) in boomgaarden en akkers – een
luchtmobiele brigade met olfactorische geleiding. Entomologische Berichten 67(6), 260-263.
Eitzinger, B. & Traugott, M. (2011). Which prey sustains cold-adapted invertebrate generalist predators
in arable land? Examining prey choices by molecular gut-content analysis. Journal of Applied Ecology
48(3), 591-599.
Evans, E.W. (2003). Searching and reproductive behaviour of female aphidophagous ladybirds
(Coleoptera: Coccinellidae): a review. European Journal of Entomology 100, 1 – 10.
Fiedler, A.K. & Landis, D.A. (2007). Attractiveness of Michigan native plants to arthropod natural enemies
and herbivores. Environmental Entomology, 36, 751-765.
Frazer, B.D. & Gill, B. (1981). Hunger, movement, and predation of Coccinella californica on pea aphids
in the laboratory and in the field. Canadian Entomology 113, 1025 – 1033.
Herbert, D.A. & Van Duyn, J.W. (2009). Cereal leaf beetle: biology and management. Blacksburg,
Virginia Cooperative Extension, 5 p.
Hickman, J.M. & Wratten, S.D. (1996). Use of Phacelia tanacetifolia strips to enhance biological control
of aphids by hoverfly larvae in cereal fields, Journal of Economic Entomology, 89, 832-840.
Hickman, J.M., Wratten, S.D., Jepson, P.C. & Frampton, C.M. (2001). Effect of hunger on yellow water
trap catches of hoverfly (Diptera: Syrphidae) adults. Agricultural and Forest Entomology 3, 35-40.
95

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Honêk, A. (1985). Activity and predation of Coccinella septempunctata adults in the field (Col.:
Coccinellidae). Z. Ang. Entomol. 100, 399 – 409.
Krauss, J., Gallenberger, I. & Steffan-Dewenter, I. (2011). Decreased Functional Diversity and Biological
Pest Control in Conventional Compared to Organic Crop Fields. PLoS ONE 6(5): e19502.
doi:10.1371/journal.pone.0019502
Laubertie, E.A., Wratten, S.D. & Sedcole, J.R. (2006). The role of odour and visual cues in the pan-trap
catching of hoverflies (Diptera: Syrphidae). Annals of Applied Biology 148, 173-178.
Lommen, S.T. & Cuppen, J.G. (2007). Lieveheersbeestjes: heersers van de akkers? Entomologische
Berichten 67, 264-267.
Lundgren, J.G. (2009). Nutritional aspects of non-prey foods in the life histories of predaceous
Coccinellidae. Biological Control 51, 294 – 305.
MacLeod, A. (1992). Alternative crops as floral resources for beneficial hoverflies (Diptera: Syrphidae).
In Proceeding of the Brighton Crop Protection Conference: Pest and Diseases, 23-26 November 1992.
Brighton, England, 997-1002.
Maredia, K.M., Gage, S.H., Landis, D.A. & Wirth, T.M. (1992). Visual response of Coccinella
septempuntata (L.), Hippodamia parenthesis (Say), (Coleoptera: Coccinellidae), and Chrysoperla carnea
(Stephens), (Neuroptera: Chrysopidae) to colors. Biological control 2 (3), 253-256.
Meideiros, M.A., Ribeiro, P.A., Morais, H.C., Castelo, B.M., Sujii, E.R. & Salgado-Laboriau, M.L. (2010).
Identification of plant families associated with the predators Chrysoperla externa (Hagen) (Neuroptera:
Chrysopidae) and Hippodamia convergens Guerin-Meneville (Coleoptera: Coccinellidae) using pollen
grain as a natural marker. Brazilian Journal of Biology 70, 293 – 300.
Mondor, E.B. & Warren, J.L. (2000). Unconditioned and conditioned responses to colour in the predatory
coccinellid Harmonia axyridis (Coleoptera: Coccinellidae). European Journal of Entomology 97, 463-467
Scheele, H., van Gurp, H., van Alebeek, F., den Belder, E., van den Broeck, R., Buurma, J., Elderson, J.,
Meurs, B., van Rijn, P., Spruijt, J., Vlaswinkel, M. & Willemse, J. (2007). Rapportage FAB 2006.
Functionele Agrobiodiversiteit. Tilburg, LTO Projecten, 148 p.
Sommaggio, D. & Burgio, G. (2007). Hoverflies: Indicators of Sustainable Farming and Potential Control
of Aphids.
Traugott, M. (2004). The prey spectrum of larval and adult Cantharis species in arable land: An
electrophoretic approach. Pedobiologia 47(2), 161-169.
Traugott; M. (2006). Habitat use and activity patterns of larval and adult Cantharis beetles in arable
land. European Journal of Soil Biology 42, 82-88.
Udayagiri, S., Mason, C.E. & Pesek, J.D. (1997). Coleomegilla maculata, Coccinella septempunctata
(Coleoptera: Coccinellidae), Chrysoperla carnea (Neuroptera: Chrysopidae) and Macrocentrus grandii
(Hymenoptera: Braconidae) trapped on colored sticky traps in corn habitats. Environmental Entomology
26 (4), 983-988.
van Alebeek, F. (2008). Natuurlijke plaagbeheersing is een puzzel. Kennis-Online 5 - april 2008, 7.
www.kennisonline.wur.nl
van Alebeek, F., Kamstra, J.H. & Visser, A.J. (2005). Biodivers – Natuur functioneel inzetten in open
teelten. Rapportage 2001 – 2005. Lelystad, Praktijkonderzoek Plant en Omgeving B.V., 66 p.
van Rijn, P. (2011). Optimale akkerrand-gewas-combinaties (deelproject bovengronds). In: Rapportage
LTO FAB II 2010, ‟s Hertogenbosch, (Z)LTO Projecten, 31-53.
96

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
van Rijn, P.C.J., Kooijman, J. & Wäckers, F.L. (2006). The impact of floral resources on syrphid
performance and cabbage aphid biological control. IOBC/WPRS Bulletin 29, 149 – 152.
van Wingerden, W.K.R.E., Booij, C.J.H., Moraal, L., Elderson, J., Bianchi, F.J.J.A., den Belder, E. &
Meeuwsen, H.A.M. (2004), Groen en groente - Kansen en risico's van groen-blauwe dooradering voor de
vollegrondsgroenteteelt, Wageningen, Alterra-rapport 825, Alterra, 100 p.
Wäckers, F.L., van Rijn, P.C.J. (2012). Pick and Mix: selecting flowering plants to meet requirements of
target biological control insects. In: Biodiversity and Pest Management, G. Gurr (ed) Wiley Blackwell.
Walenta, D.L., Rao, S., Bai, B.B., Worth, R.A., Johnson, K.J.R., Rogg, H.W. & Brown, G.W. (2007).
Biological Control and IPM Development for the Invasive Cereal Leaf Beetle in Oregon, Pacific Branch
ESA 91st Annual Meeting, 25-28 March 2007.
Winkler, K. (2005), Assessing the risks and benefits of flowering field edges - Strategic use of nectar
sources to boost biological control, PhD-thesis, Wageningen University, Laboratory of Entomology, 118 p.
Winkler, K., Helsen, H. & Devkota, B.H. (2007). Predatory bugs show higher abundance close to flower
strips in pear orchards. Proc. Neth. Entomol. Soc. Meet., 18, 31-35.
Zurbrügg, C. Frank, T. (2006). Factors influencing bug diversity (Insecta: Heteroptera) in semi-natural
habitats. Biodiversity and Conservation (2006), 15, 275-294.
97

BIJLAGE I
Tabel I-1: Overzicht van de gevangen soorten loopkevers in 1 m² omsloten zones van een 10 jaar oude
grasrand langs een perceel in Jabbeke gedurende de het voorjaar in 2010
Locatie Datum Soort Aantal
JAB_PG 10j 30/03/10 Amara familiaris 1
30/03/10 Bembidion tetracolum 2
30/03/10 Clivina fossor 1
30/03/10 Pterostichus diligens 1
9/04/10 Bembidion guttula 1
9/04/10 Bembidion lampros 2
9/04/10 Clivina fossor 1
9/04/10 Pterostichus diligens 1
22/04/10 Agonum marginatum 1
22/04/10 Bembidion obtusum 1
22/04/10 Bembidion tetracolum 1
22/04/10 Clivina fossor 1
22/04/10 Pterostichus diligens 2
akker bewerkt en ingezaaid met maïs
4/05/10 Agonum dorsale 1
4/05/10 Badister bullatus 1
4/05/10 Bembidion lampros 1
19/05/10 Bembidion tetracolum 2
19/05/10 Pterostichus diligens 1
30/05/10 Bembidion lampros 1
30/05/10 Pterostichus diligens 2
4/06/10 Agonum dorsale 1
4/06/10 Bembidion obtusum 1
4/06/10 Bembidion tetracolum 3
4/06/10 Pterostichus cupreus 19
4/06/10 Pterostichus diligens 1
16/06/10 Agonum dorsale 2
16/06/10 Agonum mulleri 2
16/06/10 Bembidion tetracolum 3
16/06/10 Clivina fossor 1
16/06/10 Pterostichus cupreus 3
16/06/10 Pterostichus diligens 4
16/06/10 Pterostichus melanarius 2
totaal aantal 13 soorten 67

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Tabel I-2: Overzicht van de gevangen soorten loopkevers in 1 m² omsloten zones van een 3 jaar oude
grasrand langs een perceel in Jabbeke gedurende de het voorjaar in 2010
Locatie Datum Soort Aantal
JAB_PG 3j 30/03/10 Amara aenea 1
30/03/10 Bembidion lampros 1
30/03/10 Bembidion obtusum 1
9/04/10 Bembidion obtusum 3
9/04/10 Bembidion tetracolum 1
22/04/10 Amara aenea 1
22/04/10 Amara plebeja 1
22/04/10 Bembidion obtusum 4
22/04/10 Bembidion tetracolum 2
22/04/10 Pterostichus cupreus 1
akker bewerkt en ingezaaid met maïs
4/05/10 Clivina fossor 1
4/05/10 Pterostichus cupreus 1
4/05/10 Pterostichus diligens 1
19/05/10 Badister bullatus 1
19/05/10 Bembidion obtusum 1
19/05/10 Clivina fossor 1
19/05/10 Pterostichus cupreus 1
4/06/10 Agonum mulleri 1
4/06/10 Bembidion obtusum 1
4/06/10 Pterostichus cupreus 2
16/06/10 Agonum mulleri 2
16/06/10 Badister bullatus 1
16/06/10 Bembidion lampros 1
16/06/10 Bembidion obtusum 2
16/06/10 Pterostichus cupreus 2
16/06/10 Pterostichus melanarius 1
16/06/10 Pterostichus niger 1
totaal aantal 12 soorten 37
Tabel I-2: Overzicht van de gevangen soorten loopkevers in 1 m² omsloten zones van een kale akker in
Jabbeke gedurende de het voorjaar in 2010
Locatie Datum Soort Aantal
JAB_Akker 30/03/10 Bembidion lampros 1
30/03/10 Bembidion obtusum 10
30/03/10 Bembidion quadrimaculatum 1
30/03/10 Bembidion tetracolum 19
30/03/10 Notiophilus biguttatus 1
9/04/10 Bembidion tetracolum 6
9/04/10 Clivina fossor 3
22/04/10 Bembidion lampros 4
22/04/10 Bembidion obtusum 1
22/04/10 Bembidion tetracolum 25
22/04/10 Pterostichus diligens 1
akker bewerkt en ingezaaid met maïs
totaal aantal 7 soorten 72
99

BIJLAGE II
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Tabel II-1: Overzicht van de gevangen soorten zweefvliegen in de grasrand in Sint-Margriete (SL_MGR) en
de bloemenrand in Assenede (ASS_EBL) gedurende juli 2010
Locatie Datum Soortnaam Aantal Voedsel larven
SL_MGR 1/07/10 Episyrphus balteatus 1 Bladluizen
14/07/10 Episyrphus balteatus 2 Bladluizen
Sphaerophoria scripta 1 Bladluizen
Helophilus trivittatus 1 Detritus, bacteriën
22/07/10 Episyrphus balteatus 3 Bladluizen
Eupeodes corollae 3 Bladluizen
Scaeva pyrastri 6 Bladluizen
Sphaerophoria scripta 6 Bladluizen
Eumerus ssp. 1 Uien, bloembollen
29/07/10 Episyrphus balteatus 4 Bladluizen
Eupeodes corollae 2 Bladluizen
Scaeva pyrastri 4 Bladluizen
Sphaerophoria scripta 1 Bladluizen
Syrphus ssp. 1 Bladluizen
totaal aantal aphidofaag 5 soorten 34
totaal aantal niet-aphidofaag 2 soorten 2
Locatie Datum Soortnaam Aantal Voedsel larven
ASS_EBL 1/07/10 Scaeva pyrastri 1 Bladluizen
7/07/10 Episyrphus balteatus 1 Bladluizen
22/07/10 Episyrphus balteatus 10 Bladluizen
Sphaerophoria scripta 11 Bladluizen
Eristalis ssp. 6 Detritus, bacteriën
Eumerus ssp. 1 Uien, bloembollen
Helophilus trivittatus 2 Detritus, bacteriën
29/07/10 Episyrphus balteatus 6 Bladluizen
Eupeodes luniger 1 Bladluizen
Scaeva pyrastri 1 Bladluizen
Sphaerophoria scripta 1 Bladluizen
Eristalis ssp. 1 Detritus, bacteriën
Syritta pipiens 2 Rottend plantmateriaal
Xylota segnis 1 Saprofaag, rottend hout
totaal aantal aphidofaag 4 soorten 32
totaal aantal niet-aphidofaag 5 soorten 13
100

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Tabel II-2: Overzicht van de gevangen soorten zweefvliegen in de bloemenrand in Vlissegem (VL_EBL)
gedurende juli 2010
Locatie Datum Soortnaam Aantal Voedsel larven
VL_EBL 8/07/10 Sphaerophoria scripta 1 Bladluizen
Episyrphus balteatus 2 Bladluizen
Eupeodes ssp. 1 Bladluizen
14/07/10 Episyrphus balteatus 3 Bladluizen
Eupeodes corollae 1 Bladluizen
Melanostoma scalare 1 Bladluizen
Sphaerophoria scripta 7 Bladluizen
Syritta pipiens 1 Rottend plantmateriaal
22/07/10 Episyrphus balteatus 8 Bladluizen
Eupeodes corollae 2 Bladluizen
Melanostoma mellinum 2 Bladluizen
Melanostoma scalare ? 1 Bladluizen
Sphaerophoria scripta 34 Bladluizen
Eristalis ssp. 8 Detritus, bacteriën
Eumerus ssp. 1 Uien, bloembollen
Helophilus ssp. 17 Detritus, bacteriën
Syritta pipiens 7 Rottend plantmateriaal
29/07/10 Episyrphus balteatus 1 Bladluizen
Sphaerophoria scripta 5 Bladluizen
Eristalis ssp. 7 Detritus, bacteriën
Eumerus ssp. 14 Uien, bloembollen
Helophilus ssp. 1 Detritus, bacteriën
Syritta pipiens 10 Rottend plantmateriaal
totaal aantal aphidofaag 5 soorten 69
totaal aantal niet-aphidofaag 4 soorten 66
Tabel II-3: Overzicht van de gevangen soorten zweefvliegen in de bloemenranden en -stroken in Sint-Jan-in-
Eremo (SL_EBL) gedurende juli 2010
Locatie Datum Soortnaam Aantal Voedsel larven
SL_EBL 7/07/10 Eupeodes corollae 1 Bladluizen
Sphaerophoria scripta 1 Bladluizen
Melanostoma scalare 1 Bladluizen
14/07/10 Eupeodes corollae 1 Bladluizen
Sphaerophoria scripta 1 Bladluizen
22/07/10 Episyrphus balteatus 10 Bladluizen
Melanostoma mellinum 1 Bladluizen
Sphaerophoria scripta 1 Bladluizen
Eristalis ssp. 20 Detritus, bacteriën
Eumerus ssp. 12 Uien, bloembollen
Helophilus hybridus 1 Detritus, bacteriën
29/07/10 Episyrphus balteatus 1 Bladluizen
Eristalis ssp. 4 Detritus, bacteriën
Eumerus ssp. 12 Uien, bloembollen
Syritta pipiens 1 Rottend plantmateriaal
totaal aantal aphidofaag 5 soorten 18
totaal aantal niet-aphidofaag 4 soorten 50
101

BIJLAGE III
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Tabel III-1: Overzicht van de gevangen soorten lieveheersbeestjes in de eenjarige bloemenrand in Vlissegem
(VL_EBL) en de meerjarige bloemenrand + eenjarige bloemenstroken in Sint-Jan-in-Eremo (SL_E/MB)
gedurende de vangstperiode in 2011
Locatie Datum Soortnaam Aantal Opm.
VL_EBL 28/06/11 Coccinella 7-punctata 10
Coccinella 11-punctata 3
12/07/11 Coccinella 7-punctata 9
Coccinella 11-punctata 2
Harmonia axyridis var succinea 1 Aziatisch
19/07/11 Coccinella 7-punctata 1
2/08/11 Coccinella 7-punctata 2
Harmonia axyridis var succinea 1 Aziatisch
31/08/11 Coccinella 7-punctata 1
3 soorten 30
SL_E/MBL 28/06/11 Coccinella 7-punctata 6
Propylea 14-punctata 1
Harmonia axyridis var spectabilis 1 Aziatisch
Harmonia axyridis var succinea 4 Aziatisch
5/07/11 Coccinella 7-punctata 8
Coccinella 11-punctata 1
Propylea 14-punctata 2
Harmonia axyridis var conspicua 1 Aziatisch
Harmonia axyridis var succinea 1 Aziatisch
12/07/11 Coccinella 7-punctata 10
19/07/11 Coccinella 7-punctata 6
26/07/11 Coccinella 7-punctata 9
2/08/11 Coccinella 7-punctata 6
Coccinella 11-punctata 2
Propylea 14-punctata 1
31/08/11 Coccinella 7-punctata 2
Harmonia axyridis var succinea 1 Aziatisch
6 soorten 62
102

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Tabel III-2: Overzicht van de gevangen soorten lieveheersbeestjes in de meerjarige grasrand in Sint-
Margriete (SL_MGR) gedurende de vangstperiode in 2011
Locatie Datum Soortnaam Aantal Opm.
SL_MGR 28/06/11 Coccinella 7-punctata 18
Coccinella 11-punctata 6
Hippodamia variegata 2
Harmonia axyridis var succinea 2
5/07/11 Coccinella 7-punctata 17
Coccinella 11-punctata 4
Propylea 14-punctata 2
Hippodamia variegata 1
Harmonia axyridis var spectabilis 1 Aziatisch
Harmonia axyridis var succinea 4 Aziatisch
12/07/11 Coccinella 7-punctata 42
Coccinella 11-punctata 2
Hippodamia variegata 1
Harmonia axyridis var succinea 3 Aziatisch
19/07/11 Coccinella 7-punctata 12
Coccinella 11-punctata 3
Hippodamia variegata 1
26/07/11 Coccinella 7-punctata 18
Coccinella 11-punctata 7
Harmonia axyridis var succinea 2 Aziatisch
2/08/11 Coccinella 7-punctata 24
Coccinella 11-punctata 3
Hippodamia variegata 1
Harmonia axyridis var succinea 3 Aziatisch
31/08/11 Coccinella 7-punctata 1
Harmonia axyridis var succinea 1 Aziatisch
6 soorten 181
103

BIJLAGE IV
Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Tabel IV-1: Overzicht van de gevangen aantallen en soorten zweefvliegen (Syrphidae) in de bloemenrand in
Vlissegem (VL_EBL) gedurende de vangstperiode in 2011
Locatie Datum Soortnaam Aantal Voedsel larven
VL_EBL 28/06/11 Eupeodes corollae 4 Bladluizen
Sphaerophoria scripta 3 Bladluizen
Eristalis ssp. 1 Detritus, bacteriën
Helophilus ssp. 1 Detritus, bacteriën
Syritta pipiens 1 Rottend plantenmateriaal
5/07/11 Eupeodes corollae 2 Bladluizen
Eristalis ssp. 1 Detritus, bacteriën
12/07/11 Episyrphus balteatus 9 Bladluizen
Eupeodes corollae 9 Bladluizen
Melanostoma mellinum 5 Bladluizen
Platycheirus clypeatus 2 Bladluizen
Sphaerophoria scripta 61 Bladluizen
Eristalis ssp. 7 Detritus, bacteriën
Eumerus ssp. 6 Uien, bloembollen
Helophilus ssp. 1 Detritus, bacteriën
Syritta pipiens 10 Rottend plantenmateriaal
19/07/11 Episyrphus balteatus 4 Bladluizen
Eupeodes corollae 7 Bladluizen
Eupeodes luniger 1 Bladluizen
Melanostoma mellinum 1 Bladluizen
Sphaerophoria scripta 1 Bladluizen
Eumerus ssp. 3 Uien, bloembollen
Eristalis ssp. 3 Detritus, bacteriën
Helophilus ssp. 2 Detritus, bacteriën
Syritta pipiens 13 Rottend plantenmateriaal
26/07/11 Sphaerophoria scripta 1 Bladluizen
Eristalis ssp. 2 Detritus, bacteriën
Eumerus ssp. 9 Uien, bloembollen
Syritta pipiens 3 Rottend plantenmateriaal
2/08/11 Episyrphus balteatus 2 Bladluizen
Melanostoma mellinum 1 Bladluizen
Eristalis ssp. 1 Detritus, bacteriën
Eumerus ssp. 5 Uien, bloembollen
Helophilus ssp. 1 Detritus, bacteriën
Syritta pipiens 1 Rottend plantenmateriaal
31/08/11 Eupeodes corollae 6 Bladluizen
Sphaerophoria scripta 1 Bladluizen
Syrphus vitripennis 1 Bladluizen
Eristalis ssp. 5 Detritus, bacteriën
Eumerus ssp. 3 Uien, bloembollen
Helophilus ssp. 1 Detritus, bacteriën
Syritta pipiens 27 Rottend plantenmateriaal
Xylota segnis 1 Saprofaag, Rottend hout
totaal aantal aphidofaag 7 soorten 121
totaal aantal niet-aphidofaag 5 soorten 108
104

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Tabel IV-2: Overzicht van de gevangen aantallen en soorten zweefvliegen in de meerjarige bloemenrand en
de eenjarige bloemenstroken in Sint-Jan-in-Eremo (SL_E/MBL) gedurende de vangstperiode in 2011
Locatie Datum Soortnaam Aantal Voedsel larven
SL_E/MBL 28/06/11 Eupeodes corollae 1 Bladluizen
Eristalis ssp. 7 Detritus, bacteriën
Eumerus ssp. 1 Uien, bloembollen
5/07/11 Episyrphus balteatus 10 Bladluizen
Melanostoma mellinum 13 Bladluizen
Sphaerophoria scripta 5 Bladluizen
Syrphus vitripennis 1 Bladluizen
Eristalis ssp. 29 Detritus, bacteriën
Eumerus ssp. 12 Uien, bloembollen
Syritta pipiens 2 Rottend plantenmateriaal
12/07/11 Episyrphus balteatus 30 Bladluizen
Eupeodes corollae 11 Bladluizen
Eupeodes luniger 1 Bladluizen
Melanostoma mellinum 16 Bladluizen
Sphaerophoria scripta 13 Bladluizen
Eristalis ssp. 20 Detritus, bacteriën
Eumerus ssp. 38 Uien, bloembollen
Helophilus ssp. 1 Detritus, bacteriën
Parhelophilus ssp. 1 Rottend plantenmateriaal
19/07/11 Episyrphus balteatus 15 Bladluizen
Eupeodes corollae 8 Bladluizen
Eupeodes luniger 3 Bladluizen
Melanostoma mellinum 5 Bladluizen
Melanostoma scalare 2 Bladluizen
Sphaerophoria scripta 5 Bladluizen
Eristalis ssp. 9 Detritus, bacteriën
Eumerus ssp. 40 Uien, bloembollen
Helophilus ssp. 4 Detritus, bacteriën
Syritta pipiens 6 Rottend plantenmateriaal
Tropidia scita 1 Detritus
26/07/11 Episyrphus balteatus 4 Bladluizen
Eupeodes corollae 1 Bladluizen
Eupeodes luniger 1 Bladluizen
Melanostoma mellinum 1 Bladluizen
Eristalis ssp. 7 Detritus, bacteriën
Eumerus ssp. 10 Uien, bloembollen
Helophilus ssp. 1 Detritus, bacteriën
2/08/11 Melanostoma mellinum 2 Bladluizen
Scaeva pyrastri 1 Bladluizen
Syrphus vitripennis 2 Bladluizen
Eumerus ssp. 3 Uien, bloembollen
Helophilus ssp. 1 Detritus, bacteriën
31/08/11 Eupeodes corollae 1 Bladluizen
Melanostoma mellinum 2 Bladluizen
Eristalis ssp. 6 Detritus, bacteriën
Eumerus ssp. 13 Uien, bloembollen
Syritta pipiens 1 Rottend plantenmateriaal
Xylota segnis 1 Saprofaag, Rottend hout
totaal aantal aphidofaag 8 soorten 154
totaal aantal niet-aphidofaag 7 soorten 214
105

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
Tabel IV-3: Overzicht van de gevangen aantallen en soorten zweefvliegen (Syrphidae) in de meerjarige
grasrand in Sint-Margriete (SL/MGR) gedurende de vangstperiode in 2011
Locatie Datum Soortnaam Aantal Voedsel larven
SL_MGR 28/06/11 Eupeodes corollae 2 Bladluizen
Syrphus ribesii 1 Bladluizen
Eristalis ssp. 5 Detritus, bacteriën
5/07/11 Episyrphus balteatus 1 Bladluizen
Eupeodes corollae 2 Bladluizen
Sphaerophoria scripta 3 Bladluizen
Eristalis ssp. 2 Detritus, bacteriën
12/07/11 Episyrphus balteatus 1 Bladluizen
Eupeodes corollae 2 Bladluizen
Eupeodes latifasciatus 1 Bladluizen
Sphaerophoria scripta 3 Bladluizen
Eristalis ssp. 2 Detritus, bacteriën
Eumerus ssp. 4 Uien, bloembollen
19/07/11 Platycheirus angustatus 2 Bladluizen
Sphaerophoria scripta 6 Bladluizen
Eumerus ssp. 7 Uien, bloembollen
Syritta pipiens 1 Rottend plantenmateriaal
26/07/11 Episyrphus balteatus 1 Bladluizen
Eupeodes corollae 1 Bladluizen
Scaeva pyrastri 1 Bladluizen
Eumerus ssp. 2 Uien, bloembollen
2/08/11 Eumerus ssp. 2 Uien, bloembollen
31/08/11 Eumerus ssp. 1 Uien, bloembollen
Eristalis ssp. 3 Detritus, bacteriën
Helophilus ssp. 1 Detritus, bacteriën
totaal aantal aphidofaag 7 soorten 27
totaal aantal niet-aphidofaag 4 soorten 30
106

Onderzoek naar het effect van akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing
107

Inagro vzw
Ieperseweg 87
8800 Rumbeke
T 051 27 32 00
F 051 24 00 20
E info@inagro.be
www.inagro.be