Boekje open over platbodems - Stamboek Ronde en ...

Boekje open
over platbodems
25 jarig bestaan VSRP

Vooraf
In dit boekje vertellen we u over platbodems:
oud Hollandse schepen. Het gaat over verschillende
scheepstypes, hun eigenaren en een aantal
schepen. De kenners onder u zullen wellicht
de informatie hier en daar wat oppervlakkig
vinden. Dat is ook zo. Om in kort bestek alles
te vertellen over tjalken, aken en schouwen is
onmogelijk. Hele bibliotheken zijn immers al
volgeschreven over oude scheepstypes. Ook zal
een schipper, wiens dierbare bezit in dit boekje
is afgebeeld, zeggen dat het verhaal van zijn
schip te oppervlakkig is. Ook dat is waar, want
elke schipper kan dagen praten over zijn schip,
de reizen, de bijzondere gebeurtenissen.
In dit boekje gaat het niet om volledigheid,
maar om u te laten proeven aan het plezier dat
leden van de VSRP hebben bij het varen met
een platbodem.
Wilt u meer weten, over schepen en schippers,
zoek dan maar eens op internet, klik op
www.ssrp.nl, lees een boek of tijdschrift over dit
onderwerp of spreek een schipper aan. U bent
echter gewaarschuwd: in aanraking komen met
de wereld van de platbodem kan leiden tot een
levenslange passie!
De samenstellers
1 2

Een boekje open over
platbodems
Bij stadjes aan het water zie je soms ineens een heel bos van masten
boven alles uitsteken. Je weet dan: daar is de jachthaven. Eén soort
zeilers ziet niet alleen die masten, maar speurt ook met één snelle blik het
hele mastbos langs en zegt dan bijvoorbeeld: ‘ hm, ik zie een paar inte-
ressante mastjes’. Dat zijn de liefhebbers van ‘Platbodems’. Alle Oud-
hollandse schepen die men ook wel platbodems noemt herken je namelijk
direct aan de houten mast, met een mooie top, een fiere wimpel, houten
blokken (katrollen) en donkere lijnen waarmee de zeilen gehesen kun-
nen worden. Kom je dichterbij zo’n schip dan ontdek je natuurlijk dat
de ene platbodem er totaal anders uitziet dan de andere. Langer, korter,
breder, met of zonder kajuit, echt en authentiek of toch meer een replica.
De meesten hebben zijzwaarden, van die mooie tafelbladen die aan de zij-
kant van de boot hangen. Die kunnen tijdens de reis naar beneden gelaten
worden en dienen dan als ‘ kiel’: tegen het zijwaarts afdrijven. Want onder
water hebben deze schepen geen dikke vin, diepstekende romp of bulb. Het
zijn PLAT bodems. Het voordeel: in ondiep water kunnen ze ook varen en als
het eb wordt op de Wadden liggen ze gewoon een poosje plat op hun bo-
dem tot de vloed weer opkomt. Ze zijn stevig gebouwd en lekker breed. Het
zijn stoere schepen waarmee vroeger in elk jaargetijde gewerkt kon worden.
Platbodems waren dus werkschepen: om te vissen, om handel te vervoeren
of passagiers, vee, spullen, over te varen. Voor elk soort werk en elk soort wa-
tergebied was er een ander type platbodem, maar in de basis lijken ze alle-
maal op elkaar: onder het voordek wordt geslapen, in het midden is de plek
waar het geld verdiend wordt en achterin wordt gestuurd en soms
ook gewoond.
Liefhebbers van Oudhollandse schepen houden er van te zeilen zoals vroeger:
ze hijsen authentieke zeilen, poetsen het koper, lakken het houtwerk en zwer-
ven de gehele zomer over de Nederlandse wateren. Maar ook op de
Waddenzee, richting Duitsland en op de Zeeuwse wateren kun je platbodems
tegenkomen. Oude stadjes langs het IJsselmeer zoals Spakenburg hebben
graag originele platboomde Botters in de haven liggen in herinnering aan
de tijd dat er mee gevist werd. Leuk voor de toeristen. In Harlingen zie je hele
rijen Tjalken en Aken liggen, stoere zeilende vrachtvaarders, waar tegenwoor-
dig passagiers comfortabel op kunnen meereizen, want: bij bijna alle oude
werkschepen is het middendeel, de werk- of laadruimte, veranderd in een
kajuit. Die kajuit is vaak voorzien van allerlei gerieflijkheden zoals de kom-
buis, de kooien, de bakskisten, het kommaliewant en natuurlijk het ‘gemak’.
Maar: van de echte oude Hollandse platbodems zijn er niet zo veel
meer over. Gelukkig worden er voor de liefhebbers van oude sche-
pen tot op de dag van vandaag mooie replica’s gebouwd. Nieuwe oude
schepen. Ach en als het toch een nieuw schip wordt, dan is de verleid-
ing groot om wat eigentijdse gadgets en accessoires toe te voegen: een
magnetron, nou dat zie je niet, een schotelantenne, dat toch maar niet.
Om de echte oude schepen te bewaren en om replica’s er goed uit te lat-
en zien heeft in Nederland het ‘Stamboek Ronde en Platbodemjachten’
3 4

criteria opgesteld en duizenden mooie schepen gekeurd en op een lijst gezet.
Als je een ‘schouw’ hebt dan moet die boot er ook uitzien als een schouw.
Was een boot vroeger van hout of staal dan kan die nu niet van polyester
zijn. Wie een echt honderd jaar oud schip heeft en alles origineel weet te
houden volgens die heeft een volgens het stamboek een ‘A’ schip. De nieuw
gebouwde replica’s die zich goed houden aan de criteria staan doorgaans
op de ‘D’ lijst. Er zijn in Nederland veel organisaties die zich bezig houden
met ons ‘varend erfgoed’. Duizenden enthousiastelingen weten de kwali-
teiten van de oude schepen te waarderen en vertellen met hun schip over
voorbije tijden waarin stoere schippers op woelige wateren de duiten bij
elkaar verdienden waarmee vele steden in Nederland groot zijn geworden.
Het is onmogelijk in een klein boekje alle soorten oude schepen te
beschrijven en daar ook alles van te vertellen. Kenners: wordt dus
niet boos als de informatie wat beperkt is. We wensen iedereen veel
plezier met deze eerste of hernieuwde kennismaking met ‘de platbodem’.
Botters
De hele zuid en oostkant van de Zuiderzee was het domein van de Botters.
Grote, zoals de Volendammer kwak, en kleinere, zoals de Zuidwal botters
van Elburg en Harderwijk. De Botter heeft een mooie roef onder het dichte
voordek en achter de mast is de ruime werkplek. De kop is hoog en de
achterkant laag. Daardoor konden de netten aan de achterkant gemakkelijk
worden ingehaald. Alle botters hadden een bun voor het bewaren van de
vis. Rond 1900 waren er met gemak 1300 botters bij elkaar te halen voor
een vlootschouw, maar in de zestiger en zeventiger jaren van de vorige
eeuw waren de meesten in de open haard of op een schepenkerkhof
beland of voor een prikkie te koop. Een aantal fanatiekelingen is toen aan
de slag gegaan met restauratie en behoud. De Vereniging Botterbehoud
is daarin de belangrijkste organisatie, maar van onschatbare waarde is ook
het onderzoek van Peter Dorleyn geweest. Hij beschreef de wereld van het
botterzeilen en tekende alle aspecten van tuigage, vistechnieken en het
leven aan boord.
Iets over de bun
Veel vissersschepen hadden vroeger in het midden van het schip, onder de
‘werkvloer’, een gedeelte met een dubbele bodem. Via roosters onder water,
in de zijkanten van het schip, kon het water vrij in en uit stromen. Zo’n nat
gedeelte van het schip heette een bun. Op de werkvloer in het schip stond
een soort van kist zonder bodem. Als je daarin keek zag je het water in de
bun. Als de gevangen vis uit de netten werd gehaald ging ze direct via die
kist de bun in. Daar zwom de vangst dan lekker rond. In de haven stampte
de knecht met z’n klompen op het dek, de vis schrok daarvan en zwom snel
heen en weer. Zo kon met een schepnet de vis weer uit de bun gehaald
5 6
worden.

“
Rob
In de zeventiger jaren gingen we met de Botter tochtjes ma-
ken met toeristen. Dat verdiende mooi en daarmee konden
we dan weer wat eikenhout kopen. In de bun hielden we
het bier koud. Als toeristen per ongeluk in de bun keken
dan schrokken ze altijd, want het leek inderdaad net alsof
we een dikke lekkage onderin hadden. Soms hingen we
dan een handpomp in de bun en lieten we ze flink pom-
pen. Wat er uit werd gepompt stroomde er natuurlijk via
de roosters net zo hard weer in. Wij lol. Meestal legden we
na een half uurtje lens pompen wel uit wat een bun was.
“
Arie
Toen ik jong was, ver voor de oorlog, ging ik een keer met
de stoomboot van Lemmer naar Amsterdam. Ergens halver-
wege, waar nu ongeveer Lelystad ligt, kwam de stoomboot
langs een enorme hoeveelheid botters. Honderden. Allemaal
aan het vissen. Je kunt het je niet voorstellen hoe dat er uit
zag, omdat we er vandaag de dag alleen maar bruinige of
vaalgele foto’s van hebben. Maar het was echt een vloot van
botters. En de stoomboot moest er met een stevige bocht om-
heen. Ik vermoed dat de kapitein van de Lemsterboot niet al-
leen ontzag had voor de boten, maar ook voor die gasten die
er op voeren. Daar kon je beter mee vissen dan mee vechten.
”
”
Zag u een Botter?
Bouwer: ergens aan de Zuiderzee
Schipper: Ook van eikenhout
Langs IJsselmeer en Randmeren
Beschrijf hier waar u de Botter
zag en wat u te weten kwam
7 8

Hoogaarzen en hengsten
Deze schepen voeren vooral in Zeeland, het zijn oorspronkelijk vissers-
schepen en je ziet ze al op schilderijen uit de 17e eeuw. Ze hebben een
platte bodem, zijn geschikt voor ondiepe wateren en konden gemakkelijk
droogvallen. De boot is bij de mast het breedst. De boeg loopt heel schuin
op. Het schip heeft een bijna spitse voorkant. De achterkant loopt mooi
gebogen op: geschikt voor woelig water. Het roer is vissend, dat wil zeggen
het steekt onder de bodem uit. Samen met de zijzwaarden zorgt dat voor
goede zeileigenschappen.
Waar bij de hoogaarsjachten de kajuit staat, was natuurlijk vroeger de werk-
plek van de vissers. De schepen werden vroeger van eikenhout gebouwd in
Arnemuiden, op Tholen, maar ook in Vlaanderen en bij Kinderdijk.
Op de Oosterschelde zeilden in het verleden ook vele ‘Hengsten’. Op het
eerste oog is er veel overeenkomst met de Hoogaars, maar er zijn ook veel
verschillen. Vooral aan de voorkant is de Hengst zwaarder en wat hoger. De
kenners weten dat er onder de waterlijn ook flinke verschillen bestaan.
“
Bob
Ik weet nog dat we met een hoogaars en een soort van
hengst, klaar voor een zeilkamp op het Veerse Meer, uit Brui-
nisse vertrokken. Het tij liep lekker door, de wind zat goed,
maar die Hoogaars was een stuk sneller dan wij. Ik dacht
echter nog een geultje te weten dat parallel aan de grote
vaargeul liep en een stuk korter was. Dus wij met die Hengst
vrolijk stuurboord uit om zo de anderen in te halen. Op een
goed, of beter, kwaad moment had ik echter het idee dat we
steeds langzamer gingen. Het water om de boot stroomde
harder dan wij gingen. Ik keek argwanend overboord en zag,
nog geen halve meter onder water, een prachtige zandbo-
dem. Jawel, we zaten vast. Snel streken we de zeilen. Een
kwartiertje later konden we om de boot heen lopen. Het was
natuurlijk jammer dat we toen een paar uur op die zandplaat
op de vloed moesten wachten, maar voor de Hoogaars was
het erger, want bij ons aan boord lag al het eten en drinken.
Zag u een hengst of een hoogaars?
9 10
”

Jan Korneel
voormalig “Twee Gebroeders” CLN 15 / TH 5
Hengst uit 1908
Bouwer: JF de Klerk, Kruispolderhaven / Hontenisse,
Zeeuws Vlaanderen
Schippers: Rolf en Angelika Bringmann
Het werfboek van de Klerk vermeldt on 1908: een “Nieuwen Hingst van 29
vt vlak” gebouwd in voor Norbert Rammelo. De eerste thuishavens waren
Hontenisse (HON 3) en/of Philipine (PI 10). 1918 wordt de “Twee Gebroe-
ders” omgenummerd tot CLN 15. In die periode zijn Piet T. Vermeersen, Piet
Praet en daarna F.A.E. Vermeersen achtereenvolgens schipper.
Eeuwenlang beviste men met deze schepen de kreken en zeilde men er
zelfs mee tot aan Blankenberge. Toen Saeftinge verzandde en de Braakman
werd afgesloten, verhuisden vele Zeeuws-Vlaamse vissers naar de vis-
gronden boven de Westerschelde. Zij kozen de Oosterschelde en de Greve-
lingen als visgebied en vestigden zich in plaatsen als Tholen en Yerseke.
Ook de “Jan Korneel” werd 1931 naar Tholen verkocht en kwam als TH 5
bij de familie Schot terecht voor de oestervisserij. Een Kromhout 13 Motor
werd ingebouwd. In 1961 neemt het schip voor het laatst, zonder zeil en
roer, deel aan de mosselfeesten te Yerseke. Door een strenge winter, wan-
neer het overgrote deel van het oesterbroed doodvriest, komt er een einde
aan de werkzame carrière van de hengst. In 1964 koopt Johannes Cornelis
Sitsen uit Bergen op Zoom de “Twee Gebroeders”, doopt het schip om in
“Jan Korneel” en verbouwt het tot jacht: de tweede jeugd begint.
Drieëndertig jaar later verkeert het schip weer in deplorabele staat. De “Jan
Korneel” komt terecht op de werf van Cees Droste te Hoorn en wordt bekek-
en door deskundigen. Het resultaat luidt: weggooien of restaureren... Met
zijn kenmerkende vorm en een lengte van 11,25 meter mag de “Jan Korneel”
beschouwd worden als een representatief voorbeeld van de hengst. In het
najaar van 1997 wordt het schip op de wal gezet, eiken krommers worden
uitgezocht op de zagerij, mallen gemaakt en sloopwerk verricht. Voor de
aanstaande jaren worden twee fases van de restauratie met Cees Droste
afgesproken:
1998 – 2000: Een nieuw vlak en leggers, de loefbijter, voor- en achterste-
vens, alle inhouten en de onderborden vervangen. Dit gebeurt op eigen
rekening van de eigenaren Rolf en Angelika Bringmann en met steun van
de FONV (Federatie Oud Nederlandse Vaartuigen). De bovenkant van het
boeisel en het potdeksel zijn nog niet aan de beurt. Het oude dek, het
zeilwerk en de kajuit staan er nog op, maar die komen bij de eindrestauratie
aan de slag.
2006-2008: De “Jan Korneel” is geadopteerd door de VZW “Tolerant” en
ligt op de CNR-Werf te Rupelmonde. Door vrijwilligers van “Tolerant”, door
Julian de Jonge, Michiel Verras, André Pekaar en de eigenaar wordt er weer
11 12

onder leiding van Cees Droste duchtig aan gewerkt. Het eerste jaar ook met
behulp van de VZW “De Steenschuit”. Dek en kajuit gaan eraf, een nieuw
voordek, het zeilwerk, nieuwe koppen voor de spanten, de achterkot en een
nieuwe motor worden geplaatst, het ijzerwerk wordt volledig vervangen.
Na het kalfateren van de romp wordt de volledig origineel herstelde “Jan
Korneel” voorzien van het laatste visserijnummer “TH 5”. De feestelijke
tewaterlating te Rupelmonde vond plaats op 14 september 2008 tijdens het
“Weekend op de Helling”.
In het voorjaar 2009 kreeg de “TH 5 - Jan Korneel” de status “Varend Monu-
ment” en de eigenaren ontvingen de “W.H. de Vosprijs”, toegekend door de
SSRP voor “de ongelooflijke inzet bij de restauratie van het bijna verloren
gegane schip”.
Stempel
Zag u nog een Zeeuw?
Beschrijf hem en laat de
schipper vertellen
13 14

Schouwen, kajuitschouwen,
zeeschouwen, zalmschouwen
Er zijn schouwen in vele soorten en maten, al sinds de Middeleeuwen. Boe-
ren, handelaren, veerlui, vissers, zeilden, boomden en roeiden er mee rond
en verdienden hun geld er mee. Je herkent ze direct, door de platte voor-
en achterkant. Het is eigenlijk een langwerpige bak, door andere schippers
soms zelfs meewarig een spekbak genoemd. Natuurlijk zijn de planken of
ijzeren platen waar het schip van gemaakt is wel degelijk enigszins gebo-
gen en heeft de schouw prima zeileigenschappen.
De schouwen die afstammen van de spekbakken van het IJsselmeer worden
zeeschouwen genoemd. Die zeeschouw is een populair schip. Er staan er
rond de vierhonderd in het stamboek. In Friesland zie je veel schouwtjes
en kajuitschouwen die als plezierjacht gebouwd zijn. Er is zelfs een schouw
waarvan de afmetingen precies zijn voorgeschreven: de GWS (Grouwse
Watersport Vereniging), waarmee fanatiek wedstrijden worden gezeild.
Verder zijn er nog Philippinse schouwen, Tholense schouwen, Zeeuwse
schouwen, Wieringer schouwen. Er zitten natuurlijk grote verschillen tussen
de ene schouw en de andere. Dat is vooral te zien als er een paar naast el-
kaar liggen. Let dan vooral op de voorkant. Langs de grote rivieren is er nog
een bijzonder type schouw te zien, met een smalle achterkant, een hoge
kop en een zeildoeken schuilhuik voor de mast: de Zalmschouw.
“
Jaap
Die lui van de zalmschouwen hebben een keer in een muse-
um in Woudrichem een oud potkacheltje ontdekt dat vroeger
aan boord van zalmschouwen gebruikt werd. Bij een ijzergie-
terij hebben ze er toen een paar honderd laten namaken
en dus hebben ze er nu allemaal één aan boord. Als er in
Gorinchem of Dordrecht of waar dan ook langs de rivieren
een oudhollands evenement is dan komen de zalmschouw-
en daar geheid op af, zoeken een hoekje van de haven
op en dan gaan natuurlijk die gore potkachels aan, met
turf. Je ruikt en ziet ze soms eerder dan de stoomslepers!
Zag u een schouw?
Gert-jan
Ik heb een nichtje en die ging op een winderige dag mee
zeilen in ons Friese schouwtje. Wij natuurlijk stoer doen.
Toen we achter het eiland langs voeren kwamen we even in
de luwte, maar direct daarna gierde er een windvlaag langs
de bomen en die kwam dwars bij ons binnen. Dus die hele
schouw sloeg om en iedereen lag in het water! ’t Was gelukkig
zomer! Kees zwom naar de wal om bij een boer even te bellen.
Omdat de schouw omgekeerd lag, met de mast naar bene-
den, klommen wij als achterblijvers er maar bovenop. Toen
zegt dat nichtje: nou zie ik dat het echt een plattebodem is.
15 16
“
”
”

Sybe
De firma Van der Meulen is al jaren een begrip in de houten scheepsbouw.
Deze open schouw, lengte 3.60 meter laat zien dat kwaliteit lang mee gaat,
mits er natuurlijk zorgvuldig onderhoud aan wordt gepleegd. Het scheepje,
dat ook jaren onder de naam Marietje II heeft rondgevaren is nog voorzien
van een oorspronkelijk katoenen zeil. Sinds drie jaar is er in de scheg een
elektrische motor ingebouwd.
Het vaargebied en ligplaats is Oudega in Zuidwest Friesland, maar de stal-
ling is op de trailer in garage thuis in Oudega. Zo hopen we dat deze
schouw heel oud mag worden. Dit type scheepjes past heel goed bij het
Friese vaargebied, de grote en kleine meren, de slootjes, de verbindings-
kanalen, het lijkt zelfs, volgens de verhalen, zo te zijn dat ze in Fries water
sneller varen dan in Hollands water, maar of dat waar is is nooit bewezen.
Wat men ook wel zegt: één schouwtje, da’s een Fries, twee schouwtjes, da’s
een wedstrijd.
Schouw uit 1969
Bouwer: Van der Meulen, Sneek
Schipper: F.P.M. Smit
Thuishaven: Oudega
Stempel
Waterhond
Zeeschouw uit 1974
Bouwer: Scheepswerf Barends & Teske,
Leiden.
Schipper: R.C. Fiolet
Thuishaven: Linschoten
Deze zeeschouw werd als casco gekocht en vervolgens door de huidige
schipper afgebouwd bij scheepswerf de Bolder te Oegstgeest. Daar gingen
een paar winters mee heen. De Waterhond was zeilklaar in 1976 en kon
het varen beginnen! Maar tijdens oudjaarsnacht 1980/81 was het schip
‘slachtoffer’ van brand door een rotje in de winterberging. De schouw lag
in het water en is losgekapt en weggewaaid. Losse onderdelen zoals rond-
houten, roer en zwaarden lagen in de loods en moesten worden vervangen.
Het vaargebied van de Waterhond is ‘alle’ Nederlandse binnenwateren, in-
clusief de Zeeuwse stromen, IJsselmeer en Waddenzee, de Duitse wadden,
de Oostkust van Denemarken en de Belgische binnenwateren
De thuishaven is WSV De Amer in Drimmelen, vlakbij de Biesbos.
Stempel
17 18

Eyseend
Zeeschouw uit 1971
Bouwer: W. Schipper, Huizen
Schipper: H. Groot
Thuishaven: Laren
De huidige eigenaars kochten de zeeschouw in oktober 2001 en ze zijn
de 3e eigenaar. Het schip heette toen ‘Beast’ en zag er ‘beastachtig’ uit als
gevolg van achterstallig onderhoud. Dat was anders toen ze in 1971, in de
oude haven van Huizen, als ‘Vrouwe Cornelia’ te water ging.
De bouwer, de heer W. Schipper uit Huizen, heeft het schip zelf gebouwd
naar een ontwerp van Piet Westland, een werknemer van werf Kok te Hui-
zen. Op 21 december 1968 startte de bouw, er is bijna twee en een half jaar
aan gewerkt, daarbij ondersteund door ‘Vrouwe Cornelia’, de echtgenote
van de heer Schipper. De familie - vader, moeder en drie kinderen – maakte
tochten op het IJsselmeer. De oudste zoon deed regelmatig mee aan wed-
strijden, tot hij, kort na zijn vader, overleed.
De huidige eigenaar heeft de originele mastplank cadeau gekregen van
de weduwe van de bouwer (met jaartal 1968, het Huizer Melkmeisje en de
tekst “vanwege den koning”). Ze had deze bewaard toen het schip werd
verkocht. De ontwerptekening van het schip wilde ze niet afgeven, maar
van het zeilplan mochten wél een kopie gemaakt worden.
Wanneer – en door wie - de zeeschouw verkocht is aan de 2e eigenaar en
wie dat was, is niet te achterhalen. Eind goed al goed; onze zeeschouw
is – inmiddels in goede staat – terug in z’n thuishaven en ligt nu bij de
botterwerf in Huizen.
Er komen (en varen) regelmatig mensen langs, die ons aanspreken omdat
ze het schip herkennen en de familie Schipper gekend hebben.
Stempel
19 20

Ostara
Soms vraag je je wel eens af “hoe is het toch zo gekomen?”
Het was een druilerige zondag, ergens in maart 2012. Tijdens het klussen
aan onze Zalmschouw “Aeolus” bedachten we dat de tijd rijp was voor
een grotere boot. Natuurlijk moest dat wel weer een platbodem zijn, een
zeeschouw of grundel van een metertje of 8, met binnenboord diesel. Het
moest geen opknapper zijn, we hebben immers al stevig aan de Aeolus
geklust. Na een korte zoektocht vonden we in Amsterdam de “Anna Maria”.
Citaat uit de advertentie: “Leuke zeeschouw (etc etc) helaas door omstan-
digheden wat achterstallig onderhoud”. Rond mei 2012 werd de koop
gesloten. We gingen direct varen? Nee hoor, het hele vaarseizoen werd
er in Amsterdam geklust. Pas eind augustus was de make-over klaar en
herdoopten wij de zeeschouw in Ostara. Onze nieuwe boot was dus inder-
daad geen opknapper: het was een project!
Zie nog www.zeeschouwostara.nl.
Zeeschouw
Bouwer: nog onbekend
Schippers: F.van Yperen en E. Schrik
Thuishaven: Dordrecht
Stempel
De Kleine Johannes,
ZC 249
Deze zeeschouw is gebouwd door Westerdijk, maar naar eigen inzicht door
de eigenaars zelf afgetimmerd, iets wat met heel veel platbodems gebeurt
tot op de dag van vandaag. Het schip is vernoemd naar het beroemde
boek van Frederik van Eeden. Dit thema is door middel van zelfontworpen
houtsnijwerk verbeeld. Voor de mast zit Kleine Johannes op de uitkijk en op
de kajuit staan de dieren uit de grote tuin van zijn ouderlijk huis.
Het is een goed zeilend Fries schip. In de afgelopen 35 jaar heeft Kleine
Johannes veel zeemijlen over de meren en zeeën gevaren. De schipper kan
veel vertellen over lange zeiltochten en spannende wedstrijden. De lijf-
spreuk aan boord: Goed zeilen is een beetje geheim, maar de uitrusting en
alles wat daarvoor dient kan goed worden bekeken, in de haven en zeilend
over de wateren.
Zeeschouw uit 1978
Bouwer: Sytse Westerdijk, Anjum
Schipper: Jan Eijrond
Thuishaven: Lemmer
Stempel
21 22

Pallieter
Friese kajuitschouw uit 1975
Bouwer: Brandsma Rohel, Augustinusga
Schipper: Ton Loffeld
Thuishaven: Leeuwarden
Het schip, 8 m. lang en 3.50 breed, is gebouwd in 1975 op de werf van de
toen nog levende oude heer Brandsma, die kort daarna het roer overgaf aan
zijn zoon Bein. Het schip is geheel op het oog gebouwd van Frans en Deens
eikenhout, met een teak dek. De Pallieter heeft een hoge “kop” , net als een
zeeschouw. Dat is met opzet gedaan om beter bestand te zijn tegen de
golven bij wat ruigere omstandigheden. Het onderhoud gebeurt nog altijd
op dezelfde werf in Rohel, door Jasper Visser, die als leerling bij Brandsma
ook heeft meegeholpen aan de bouw.
De naam van het schip is ontleend aan de roman van Felix Timmermans
waarin het levensmotto van de hoofdpersoon Pallieter “carpe diem” is. Hij
gaat als levensgenieter door het leven en voedt zich (naast bier) met veel
fruit. De appeltjes op de steven van het schip herinneren daaraan.
Het schip is al sinds de bouw eigendom van de huidige schipper die er nog
steeds veelvuldig en met plezier in vaart op de Friese meren, de Waddenzee
en het IJsselmeer. Ook zijn vrijwel alle Nederlandse rivieren bevaren. De
kinderen zijn er als het ware in “opgegroeid” en komen nog steeds met ge-
noegen op de boot, inclusief hun kinderen, de kleinkinderen. De schipper is
al sinds de oprichting van de VSRP lid en bezoekt regelmatig de bijeenkom-
sten en reünies. Maar ook de Friese reünie in Heeg hoort er bij. Daar komen
de liefhebbers van houten Friese schepen bij elkaar en dat is iedere keer
weer een feest. Daarover nog een verhaal:
In augustus 2011, tijdens de Friese reünie die in Heeg werd gehouden. Onze
dochter en schoonzoon waren aan boord met hun pasgeboren dochter
Jopie Pip, die op dat moment absoluut de jongste deelnemer aan de reünie
was. Tijdens het admiraalzeilen lag Jopie rustig te slapen in het vooronder.
Maar op de terugweg was het huilen geblazen want het kind had honger.
Mijn schoonzoon nam haar op en gaf haar in de open kuip te midden van
alle terugvarende schepen de fles. Dit unieke moment werd opgemerkt
door Trix Prins in één van de voorbij varende schepen, die dat meteen op
foto vastlegde. Een dierbare foto van de Pallieter, maar nog meer van de
opvarenden.
Stempel
23 24

Schobber, ZC 354
Deze Hoornse zeeschouw is 10.50 m. lang en 3.85 m. breed met een
diepgang van 0.85 m. Dat is wat groter dan gebruikelijk voor dit soort
‘spekbakken’. Van deze schouwen zijn er in de crisisjaren 33 als visserman
schouw gebouwd, maar dan waren ze niet langer dan 8.50 m. en kostten ze
dan 1200 gulden.
Er werd door de Zuiderzeevissers mee gevist op haring en paling. Bij toeval
is er een oude en bruikbare tekening ontdekt van dit type schouw, die bij
Loyds is vergroot naar 10.50 m. Dit iets grotere formaat komt natuurlijk
vooral ten goede aan de hoeveelheid leefruimte aan boord. Maar ook van
de oude 8.50 m. vissermanschouwen zijn er nog flink wat in de vaart. De
echte originele schepen zijn direct te herkennen, want ze zijn niet van
gelast staal maar geklonken ijzer.
Hoornse Zeeschouw uit 1978
Bouwer: eigen bouw
Schippers: Henk en Nel Haftka
Stempel
De Brave Bison
Zeeschouw uit 1979
Bouwer: de Plaete, Ooltgensplaat
Schippers: Frank Renes en Marjan
Hogenbirk
Thuishaven: Huizen
De Brave Bison is een Zeeschouw die gebouwd is in 1979 bij de Jachtwerf
De Plaete in Ooltgensplaat naar een ontwerp van Den Hartigh. Het schip
heeft, tot ze verkocht werd in 1992, onder de naam Geertje gevaren waarna
ze haar huidige naam kreeg. Eigenaren van ‘De Plaete’ zeeschouwen zijn
altijd nieuwsgierig naar elkaars schip. Niet vanwege het model, want dat
kennen en herkennen ze direct, maar naar de wijze waarop het interieur
ooit is ingetimmerd. Want dat deed iedere eigenaar zelf en er zijn dan vele
varianten mogelijk. Zo ook bij de Brave Bison, waar men bijvoorbeeld een
lang keukenwerkblad heeft over de volle lengte van de kajuit, positief,
maar een klotsende watertank onder de kooien in het vooronder, en dat is
weer wat minder. Met een lengte van 8.25 en een breedte van 3.40 is deze
zeeschouw ‘origineel’ van lengte, net als eertijds de ‘spekbakken’ op het
IJsselmeer. Een afmeting die tot gevolg heeft dat het een goed hanteerbaar
schip is, geschikt voor alle vaargebieden behalve gek genoeg de volle zee.
Toch nog eens nadenken over de benaming ‘zee’schouw.
Stempel
25 26

Donger
Visserman schouw
Bouwer: J.van der Heide, Stroobos
Schippers: Paul Konings en Corrie Wesselo
Thuishaven: Harderwijk
De Donger is 9.00 m. lang, 3,50 m.breed en 75 cm diep. Het schip is als
plezierjacht ontworpen met als voorbeeld de spekbak: de open schouw
waarmee gevist werd en die gebruikt werd als opvolger van de houten
botter. De ontwerper is Martin Bekebrede.
De schouw is gebouwd in 1978 op de jachtwerf J. van der Heide in Stroo-
bos. De originele bouwtekeningen zijn nog aanwezig. De naam ‘Donger’
is afgeleid van het riviertje de Donger, waar het schip werd gebouwd. Het
riviertje bestaat niet meer, maar iedereen kent Dongeradeel.
Kenmerkend voor dit schip is zijn grote diepe kuip, omdat de kajuit ont-
breekt; wel is er een ruim vooronder. Het is een veilige plaats voor velen,
ook voor (klein)kinderen!
’s Avonds gaat er een grote dektent over de kuip, waardoor de leefruimte
extra groot wordt. In het knusse vooronder, van 1,40 meter hoog, kunnen
vier personen slapen.
Koken gebeurt buiten ‘onder zeil’. De Donger is een uniek schip. Er is één
zusterschip van de zelfde ontwerper, dat jaren later werd gebouwd. Bij het
opknappen van de Donger zijn van dit zusterschip de maten van mast en
zeil overgenomen. Met dit nieuwe tuig is het een fijn te varen schip, zeer
geschikt voor mooie vakanties.
Stempel
27 28

Hobbel
Hobbel is een mooi voorbeeld van een zeeschouw van een goed ´Huitema´
ontwerp, afgebouwd door een liefhebber die hield van degelijke materialen
en een compleet schip. Vele jaren werd er mee door Nederland gevaren,
tot de eerste eigenaar ziek werd en overleed. In 2011 werd de boot van
de erven overgenomen door Niek Sonneveld en Ralph Paap en werd de
ligplaats Lelystad / Oostelijk Flevoland. De eerste reis van deze twee nieuwe
eigenaars (Huizen – Lelystad) was op zaterdag voor Pasen in 2012, een dag
met een zeer pittige wind uit de geheel verkeerde hoek. Omdat voor alle
zekerheid allerlei afsluiters dicht zaten moest, midden op het Markermeer,
de pan met knakworsten buiten het potdeksel worden afgegoten. Daarbij
verdwenen enkele worstjes in het woelige water. En zie daar: kort daarna
nam de wind prettig af en draaide waardoor uiteindelijk Hobbel, onder vol
tuig in een mooi avondzonnetje, Lelystad Haven binnenzeilde. Het spreekt
voor zich dat sindsdien uit alle porties knakworsten aan boord er altijd één
knakworst plechtig aan de golven wordt geofferd.
Zeeschouw uit 1978
Bouwer: De Plaete, afbouw: W. Boshuis
Schippers: N. Sonneveld en R. Paap
Thuishaven: Oostelijk Flevoland
Stempel
Hereditas
Zeeschouw uit 1976
Bouwer: Blok, Bovenkarspel
Schippers: J. en T. Berndes
Thuishaven: Leeuwarden
De boot is gebouwd door J.Blok in Bovenkarspel en in 1976 onder de naam
Henri Dunant 2 in de vaart gekomen. Half jaren tachtig is de boot verkocht
aan de familie Wijnbergh uit Amsterdam. Die noemden haar Kakkelobbes
en hebben tot 1995 / 1996 mee gevaren. Toen is het schip via een makelaar
verkocht. Uiteindelijk hebben de huidige eigenaren hem in 2006 overge-
nomen van de heer Lehmann uit Moers bij Duisburg. Al vrij snel na de
aankoop werd besloten de boot om te dopen en Hereditas te noemen wat
in het latijn erfenis betekent. De boot is dus erfenis genoemd, niet vanwege
de mogelijke toekomstige waarde voor nazaten, maar als verwijzing naar
het achterstallig onderhoud wat ‘meegekocht’ werd bij de aanschaf...
Stempel
29 30

Anne
Gouwe schouw uit 1963
Bouwer: onbekend, Woubrugge
Schipper: J. Duijndam
Thuishaven: Nieuwe Wetering
Deze Gouwe schouw heeft, net als de huidige eigenaar, 1963 als bouwjaar
en is genoemd naar de dochter van deze eigenaar. Van de geschiedenis van
deze schouw is niet veel achterhaald,
Het is zelfs de vraag of de bouwplaats inderdaad in de buurt van Woubrug-
ge was. Het type is een Gouwe Schouw en het ontwerp is van de bekende
H. Lunstroo jr.
De originele Sabb-motor (oktober 1963) staat nog in het schip met het
mooie ploffende geluid van de langeslag. Van de originele 10 paarden zijn
er in de loop der jaren enkele alvast naar de stal vertrokken met als gevolg
dat we altijd komen waar we willen maar in het tempo van voor 1963.
Het verhaal gaat dat de vorige eigenaar het schip gekocht heeft zonder dat
zijn vrouw de schouw gezien had. Bij het zien van het schip schrok ze zo he-
vig dat ze, na een korte, felle woordenwisseling met de auto richting huis is
vertrokken waardoor meneer een taxi kon nemen. Het gevolg: de boot ging
gelijk weer in de verkoop. Toen de huidige eigenaren het schip kochten was
het behoorlijk verwaarloosd. Nog steeds wordt met heel veel geduld en
liefde gewerkt aan de dankbare restauratie van schip.
Stempel
Nog meer schouwen gezien?
Dat is heel goed mogelijk. De schouw wordt door sommigen
de volkswagen van de platbodems genoemd. Je hebt ze in
alle soorten en maten. Met het grote verschil dat platbodemzeilers
liever op een golf dan in een golf zitten.
31 32

De Bollen
De bollen ontstonden rond 1900. Ze werden gebouwd in Enkhuizen,
op Wieringen, in Makkum of Workum en werden vooral gebruikt voor
de palingvangst. Ze zijn tot ongeveer 7,5 meter lang, 3 meter breed en
jachtontwerper Gipon heeft in de zestiger jaren van het oer model een
jachtontwerp gemaakt dat zeer populair is. De Vollenhovense Bol komt al
rond 1860 in de werfboeken voor. Ook andere werven aan de Oostkant van
de Zuiderzee bouwden deze bol. Hij lijkt wat op de Botter met de kop wat
breed en hoog en de achterkant laag zodat de netten gemakkelijk konden
worden binnengehaald. Als jacht van een meter of acht is de Vollenhovense
bol populair.
“
Leen
Een kennis van mij heeft een Bol, het is een handzaam schip en hij
kan er werkelijk mee lezen en schrijven. Op een keer draaide hij,
samen met een ander jacht, de haven van Vollenhove in. Daar kan
de wind lastig naar binnen waaien. Het andere jacht, groot, luxe,
met een dure stuurinstallatie, twee motoren, hekschroeven en
een boegschroef liet hij maar even voorgaan. Dat was maar goed
ook want ondanks alle stuurmogelijkheden van het jacht had
het alle water van de haven door z’n schroeven gemalen voordat
hij toch nog scheef tegen de wal lag. Nou, toen die Vollenhovese
bol met alleen maar z’n hulpdieseltje en z’n roer. Hij kwam voor
ons gevoel veel te hard aan, gooide z’n roer om, gaf extra gas,
maakte een sierlijk zwaai, haakte toen met een blok van z’n klui-
verboom precies een reddingboei van het grote jacht mee, gooi-
de z’n motor in de achteruit en kwam toen keurig langszij de
kade. In één zwaai klaar. De reddingboei als een trofee voorop.
Je zag de havenmeester in z’n hok wegduiken, want die mocht
natuurlijk voor dat dure jacht niet laten zien hoe hard hij lachte’.
Zelf een Bol ‘gespot’?
Beschrijf de bol . Noem de naam,
vraag de schipper naar wat
interessante informatie of
typische details.
33 34
”

Bolder
Vollenhovense bol uit 1975
Bouwer: Kroese
Schipper: Julie en Emile
Thuishaven: Heeg
De vollenhovense bol is rond 1900 door scheepsbouwer Kroese ontworpen
als vissersboot op de toenmalige Zuiderzee.
Al snel werden vollenhovense bollen ook voor andere doeleinden op de
Zuiderzee gebruikt.
Omdat dit soort schepen meestal richting het westen voeren (uit Vollen-
hove) met bijna altijd een westenwind op de kop moest het beter bestand
zijn tegen overkomend water, vandaar de ronde en bolle kop.
De Vollenhovense bol is van het begin af aan een geslaagd type, dat tegen-
woordig ook als jacht met een kajuit aantrekkelijk is om te zien.
De meeste Bollen hebben een lengte van 8.10 m of 8.50 m. Onze Bol vormt
hier een uitzondering op met zijn 10 m lengte. Voor zover wij hebben kun-
nen nagaan zijn er drie van gebouwd.
De werf was indertijd in Arkel en de ontwerper was een zekere Bezemer.
Deze Bol is gebouwd in 1975 en wordt door de Schipperse ( Julie) en haar
scheepsmaat Emile) , liefdevol onderhouden. (wat een werk!).
In het vaarseizoen ligt de boot in Heeg, een prima plek om vanuit daar
Friesland in te gaan en je bent zo op het Ijsselmeer of het Wad
Een heerlijk schip voor nog vele jaren vaarplezier.
Stempel
35 36

Aken
Er zijn veel soorten aken, visaak, boeieraak, klipperaak, ijsselaak, maar de
Lemsteraak is de populairste. In het Stamboek staan tegen de vierhonderd
Lemsteraken waarvan De Groene Draeck van onze (nu voormalige) Ko-
ningin het bekendst is. Voor de visserij op de Zuiderzee was een wat stevi-
ger visaak nodig dan doorgaans in Friesland gebouwd werd en zo ontstond
in de 19e eeuw de Lemsteraak. Lemsteraken van begin 1900 waren vaak al
gebouwd van geklonken ijzeren platen. Aan de ronde vorm en de kromme
voorsteven kun je zien dat ze afstammen van de Friese schepen. Ze zijn voor
de mast heel ruim. Doorgaans zat er een bun in om de vis levend te kunnen
vervoeren. Er werden nogal eens bijboten meegesleept om beter te kunnen
vissen. De Lemsteraken die als plezierjacht worden gebouwd hebben een
wat hogere achterkant dan de vissersschepen van vroeger. Als er geen
kajuit op staat noemen we het model een visserman-aak. De Lemsteraken
zijn niet voor niets zo populair bij platbodemzeilers. Ze zeilen goed, ze zijn
ruim en dus kan er in de kajuit van alles worden ingebouwd aan handige en
luxe zaken. Schipper blij en z’n gezin ook.
Een aantal Lemsteraakzeilers houden er ook van om fanatiek te wedstrijd-
zeilen. Met stevige wind en op ruim water is zo’n wedstrijd zeer spectac-
ulair! Ook Lemsteraken heb je weer in soorten, vaak genoemd naar een
speciaal kenmerk, de roef-aak, de visserman aak of genoemd naar de
bouwer: blom aak.
“
Karel
Dan sta ik bij de sluis en dan zie je al van heel ver sche-
pen aankomen varen. Dan zeg ik tegen Freek, die daar ook
altijd staat: daar komt een platbodem, want dat zien we al
als tie nog bij de horizon is. Dan begint ons spelletje: hij
heeft wel een beetje te nieuwe zeilen. Staan er wel mooi
bij. Kon wel eens een Bol zijn. Of toch een zeeschouw?
Nee, ik kan het nu zien, hij heeft een bolle kop, maar wel
een beetje groot voor een bol. Hij komt dichterbij. Ah, ‘tis
een aak. Weet je ’t zeker? Ja, nu zie ik het ook. ’t Is geen
visserman. Nee hoor ‘tis een lemsteraak. Metertje of twaalf.
Ja hoor, natuurlijk wit, dat vinden ze tegenwoordig mooi. Die
lui van vroeger smeerden er gewoon pek op. Daar willen ze
met hun witte lemsteraken tegenwoordig niet meer naast lig-
gen. Ha, de zeilen gaan neer. Dat gaat soepel. Nou zeg, ze
hebben digitenne aan de mast zitten. Dat is pas authentiek!
Die roef zou ik er af slijpen, daar moest zeker stahoogte
onder. Zo gaan Freek en ik verder en dan kraken we zo’n
platbodem tot de platbodem af als het ons uitkomt. Tot de
aak voor onze neus aan de wal ligt. Dan houden we netjes
onze mond want iedere schipper is trots op z’n schip. Of we
kennen ’m en dan zeggen we bijvoorbeeld: hé Harry wou
je nog een tosti? Hele dagen kunnen we ons zo amuseren.
37 38
”

De Graafstroom, ZW 8
Lemsteraak uit 1994
Bouwer: Skipshelling Blom, Hindeloopen
Schippers: W. Noordegraaf en M. Noordegraaf-Bijl
Thuishaven: Zeewolde
In 1994 werd begonnen met de bouw van dit schip, maar het kwam pas
in 1997, onder de naam De Hege Wier, in de vaart nadat de afbouw door
Koornstra te Harlingen was voltooid. In november 2011 wordt Wim Noor-
degraaf de eigenaar. Hij laat het schip inschrijven in het Stamboek onder
nummer 2153 en verfraait het schip onder meer met nieuwe zeilen van
Hopman te Bunschoten.
Deze aak heeft natuurlijk nooit als visserschip op de Zuiderzee gevaren en
geen zeilnummer gehad. Maar Zeewolde, op de bodem van de Zuiderzee,
geeft toch zeilnummers uit, mits de eigenaar in Zeewolde woont en het
schip ook deze plaats als thuishaven heeft.
De stamvader van Wim Noordegraaf was boer en woonde aan de noord-
zijde van het toenmalige riviertje De Graaf, vlak bij Molenaarsgraaf. Zijn
naam was Arij C. Lighaam. Bij de doop van zijn derde kind, in 1726, heeft
deze stamvader voor het eerst de naam Noordegraaf gebruikt.
De naam is daarna nooit door een ander geregistreerd. Het riviertje De
Graaf is gekanaliseerd en ging De Graafstroom heten en om deze redenen
vonden de eigenaars de naam “De Graafstroom” toepasselijk.
Stempel
39 40

Leeuwenhart
Sinds 2000 vaart de huidige eigenaar met de Leeuwenhart vanuit Den
Oever, voornamelijk op de Waddenzee. Dat is natuurlijk heel goed mogelijk
met een schip als dit. Een Waddeneiland bezoeken, droogvallen op een
zandplaat, lekker zeilen tussen de eilanden, genieten van wind, zon en zee.
Wat wil een mens nog meer. Nou ja, na afloop lekker in de kuip of binnen in
het schip nagenieten van de dag. Die binnenkant is overigens door Hui-
berts-interieur afgebouwd. Dan heb je het niet over een paar kooien, ruw-
houten banken en een potkachel, maar over een volledige kombuis, warm
en koud stromend water, een salon, een eigenaarshut, een ruim vooronder
en een ‘natte cel’. Het schip is ook wat de tuigage betreft goed voorzien
en het is allemaal goed te bedienen. Dat is wat anders als de visserman,
die ooit in nacht en ontij over de Wadden scharrelde, op zoek naar vis. Het
schip is dan wel modern, het geheel is natuurlijk niet voor niets gebaseerd
op een klassiek vaartuig. Want honderd jaar geleden wist men nog niet van
hydraulische stuurraderen, maar men wist wel degelijk wat een ruim en
degelijk scheepstype de Lemsteraak was!
Lemsteraak uit 1974
Bouwer: Scheepswerf Krul
Schipper: M.M. Huiberts
Thuishaven: Den Oever
Stempel
De Kale Jonker
De Kale Jonker is een ruim tien ton wegende Lemsteraak, die in 1986 in
opdracht van een Duitse arts naar een ontwerp van A. de Boer is gebouwd.
Onder de naam Lientje heeft hij er in de Duitse wateren mee gevaren.
In 2009 is de aak gekocht door de huidige eigenaren. Zij hebben het schip
bij Van Rijnsoever compleet laten renoveren. Het jaar daarop is het schip
als Kale Jonker herdoopt en in aanwezigheid van onder meer de eerste
eigenaar opnieuw bij Van Rijnsoever te water gelaten.
De naam van het schip is geen verwijzing naar de hoofdbeharing van de
schipper of naar diens financiële welstand. Een Kale Jonker is een distel die
vroeger veel voorkwam in Noord-Brabant. In de vijftiende eeuw zijn enkele
toen nog jonge voorvaderen van de schipper naar Amsterdam uitgeweken.
Zij hebben de Kale Jonker in hun familiewapen opgenomen als herinnering
aan en respect voor hun Brabantse herkomst.
Lemsteraak, VB 309 uit 1986
Bouwer: Van Rijnsoever, Deil
Schippers: L. en M. Elias
Thuishaven: Kudelstaart
Stempel
41 42

Dreumes
Visaak uit 1910
Bouwer: Van der Werf, Buitensteverlaat (Fr.)
Schippers: O. & L. Loeber
Thuishaven: Sandfirden
De Dreumes is, met een lengte van 6.40 m. een kleine visaak, meestal waren
ze groter. Door de slanke vorm is het een prachtig rank scheepje en lijkt ze
op een klein skûtsje. Dat was ook de reden haar ‘Dreumes’ te noemen in
plaats van de oude naam ‘Herstelling’. Met een mast van een Fries jacht en
23,75 m2 zeil is ze een goede zeiler. De huidige eigenaars zagen de visaak in
1995 liggen aan de kade van Sneek. De vorige eigenaar kon niet verder met
de restauratie en bood haar te koop aan. Direct waren ze verliefd. Uit het
water kun je de perfecte ronde rompvorm zien.
Oorspronkelijk was de Dreumes uitgerust met een klapdek voor de mast,
dat bij gebruik van het vooronder omhoog geklapt kon worden met
zeildoeken zijkanten. De goot waarin het in het dek viel, zit nog onder
het voordek. De vorige eigenaar heeft er een eiken kajuit opgezet, die het
aanzicht in dat van een boeier veranderde. Ook de bun verdween. Het is
een echte weekendzeiler.
Met de uitbreiding van de familie met kleinkinderen is in 2012 besloten ze
de kajuit te verwijderen en er weer een visserman uitvoering van de maken.
Met een vast stalen voordek en banken. De veranderingen resulteerden in
een complete ´refit´.
De thuishaven van de Dreumes ligt te midden van de weilanden van boer
Ykema te Sandfirden, waar sinds een jaar of dertig ook een camping is. Een
gammele steiger in de Vlakke Brekken was in het begin ´de haven´. In de
loop der jaren is er van alles verbeterd en uitgebreid tot een volwaardige
haven, waarin onder andere drie varende monumenten. Valt er wat te repar-
eren, dan staat de werkplaats ter beschikking en is er zo nodig hulp.
Alles is geweldig, maar er is toch een klein nadeel. De haven ligt aan lager
wal. Meerdere malen is het voorgekomen dat met harde wind de smalle
havenmond niet zomaar in gevaren kon worden. Geen nood, even bellen
en de halve camping staat klaar om je op te vangen met handen en lijnen.
Stempel
43 44

Bolle
De huidige eigenaren kochten in 2006 deze mooie stoere Lemsteraak. Het
schip heette toen Bulltje. De naam Bulltje oftewel stiertje was de bijnaam
van de eerste eigenaar. Dit is vernederlandst in Bolle. De thuishaven is Lang-
weer voor de zomer, de winterstalling wordt verzorgd door de Workumer
jachthaven.
Het zeilgebied voor de weekenden is Friesland in de breedste zin van het
woord, met een vrije week wordt op de Wadden en het IJsselmeer gezeild.
De eigenaren dachten NOOIT het grotere water op te gaan, maar door het
enorme vertrouwen in Bolle durven ze dat nu makkelijk aan. De eerste keer
op de Waddenzee is er meegezeild met een flottielje van Heegh by de Mar,
een bekende platbodemverhuurder in Heeg, Friesland, waar de eigenaars
van Bolle eerst jaren allerlei schepen gehuurd hadden. Een goede manier
om platbodemzeiler te worden! Een eigen aak is dan uiteindelijk de ver-
vulling van een droom: een varend tweede huis.
Lemsteraak uit 1991
Bouwer: De Boeier, Makkum
Schippers: S. en M. Weltevrede
Thuishaven: Langweer
Stempel
DX 11
(spreek uit als “dee ik zelf”)
Lemmeraak uit 2001
Bouwer: familie van Hees
Schippers: Wouter en Ine van Hees
Thuishaven: Giesbeek
Het begon allemaal in 2011, met het laten bouwen van het casco. Daarna
volgde drie jaar hard ploeteren, rekenen, bouwen, en timmeren. In het
voorjaar van 2004 ging de DX 11 te water. Het eerste jaar is er nog zonder
mast en zeilen gevaren. Vanaf 2005 werd er ieder jaar een zeil bijgekocht.
Inmiddels is er met deze Lemmeraak al duizenden mijlen gevaren. Het schip
is twee keer in Denemarken geweest en ook op Helgoland. De Nederlandse
en Duitse Waddenzee en het IJsselmeer zijn de favoriete vaargebieden.
De DX 11 is ook gemeten en heeft al vier keer meegedaan met het Ned-
erlands Kampioenschap platbodemzeilen. Daarbij heeft de bemanning
al bewezen het schip goed in de hand te hebben en over zeilervaring en
talent te beschikken, want de DX 11 schuift steeds een beetje naar boven in
het klassement. De top-10 halen is nog niet gelukt!
Stempel
45 46

Windlust
Deze lemsteraak is gebouwd als casco bij Blom in Hindelopen in 1978 en
zelf afgebouwd door de heer van Vugt uit Made. Het schip heette toen de
Vrouwe Chistina.
Lemmeraak uit 1978
Bouwer: Blom, Hindelopen
Schippers: T. Wiegmans en A. Versteegh
Thuishaven: Heusden a/d Maas
In 2000 werd de heer Winnubst uit Wassenaar de bezitter van het schip dat
hij de naam Windlust gaf. De binnenkant werd helemaal vernieuwd door
´De Scheepsbouwers´ in Werkendam. In 2004 hebben de huidige eigenaars
het schip gekocht. De thuishaven is nu Heusden aan de Maas. Samen met
Lemsteraak de Bever is in 2011 een mooie reis gemaakt naar Denemarken
en Zweden. Daarbij natuurlijk midden in Kopenhagen gelegen, veel gezien,
heerlijk gezeild maar met soms een beetje te veel wind. Het was een bij-
zonder en opvallend koppel, die twee platbodems uit Holland. Duidelijk is
dat de schippers nog vele jaren van hun boot hopen te genieten.
Stempel
De Bever
De thuishaven van de Bever, Windkracht 13 te Ravenstein aan de Maas, is
te zien als je op de A50 de brug over de Maas passeert. Het haventje aan de
Maas is ingesloten tussen de spoorbrug Nijmegen – den Bosch en de A50.
De Bever heeft een hydraulisch strijkbare mast zodat de bruggen in de rivier
voor de schippers geen probleem vormen.
De opdrachtgever voor de bouw van de Bever was Dolf Koch uit Giesbeek
en hij heeft destijds het schip laten afbouwen bij jachtwerf Brandsma te
Augustinusga. De huidige schippers zijn de tweede eigenaar en varen het
schip inmiddels 10 jaar met veel plezier.
Sinds 2010 hebben zij meer tijd om te varen, zo hebben wij In 2011 een tien
weken durende reis gemaakt naar de Oostzee samen met de Lemsteraak de
Windlust.
Lemsteraak uit 1998
Bouwer: Blom, Hindelopen
Schippers: H. en W. van Dijk
Thuishaven: Ravenstein
Op deze tocht hebben we onder meer Kopenhagen en ook Malmö bezocht,
in totaal 2100 km gevaren en slechts 1 tank diesel verbruikt. De Bever is een
sterk en betrouwbaar schip en een goede zeiler.
Stempel
47 48

Windstreek
In de jaren 1960 tot 1994 bouwde Stofberg een serie lemsteraken op zijn
manier en volgens zijn vakmanschap en dat werd gewaardeerd. Circa 35
aken zijn van de werf afgekomen en de meesten varen nog altijd rond.
Bijzonder aan deze schepen is bijvoorbeeld dat ze boven de waterlijn
geklonken zijn en niet gelast en dat de kajuitopbouw is uitgevoerd in
mahoniehout. De Windstreek is de laatst gebouwde aak van deze serie. De
bouw vond plaats in opdracht van de heer V.d. Wind, vandaar de naam.
In de afgelopen jaren werd ze gebruikt door Scheepswijs om mensen
enthousiast te maken voor het platbodemzeilen en de kneepjes van het
wadden- en wedstrijdzeilen bij te brengen. In die kringen werd ze “een
volgzaam schip” genoemd.
De huidige eigenaars hebben het schip een jaar geleden gekocht. Ze is
daarmee teruggekomen in het actieve bestand van stamboekschepen. Als
de eigenaars over hun schip praten dan kun je rustig stellen: ze zijn er nog
steeds verliefd op.
Lemsteraak uit 1994
Bouwer: Stofberg, Enkhuizen
Schipper: F. Martens
Thuishaven: Workum
Stempel
Nog meer aken gezien?
Misschien een foto gemaakt,
een passagier gesproken .
Aan dek gezeten?
49 50

Boeiers, tjotters en
Friese jachten
Het woord Boeier komen we al tegen in boeken uit de 15e eeuw. Dat wil
niet zeggen dat boeiers er in die tijd hetzelfde uitzagen als nu. Pas rond
1870 worden in Friesland voor het eerst de boeiers gebouwd waar we nu
nog steeds vol bewondering naar kijken. Prachtige ronde schepen, meestal
van eikenhout, ook wel van staal, 5 tot 12 meter lang, vast voordek en kajuit
achter de mast. In het stamboek staan rond de zestig boeiers, waarvan een
flink aantal meer dan honderd jaar oud is! Boeiers zijn vaak blank gelakt,
gevernist, zodat de lijnen en nerven van het eikenhout mooi te zien zijn.
Ook het Statenjacht van Friesland is een blank gelakte boeier die zo goed
wordt onderhouden en gepoetst dat, zo zegt men, een vlieg er op uitglijdt.
De kleinere broertjes of zo u wilt zusjes van de boeier zijn de Tjotter en het
Friese jacht. Ook rond, dus dat wil zeggen dat de boot, van bovenaf gezien,
een ronde (ovale) vorm heeft. Uiteraard van eikenhout gebouwd met mooie
brede zijzwaarden en een gaffeltuig. Heerlijk om mee te varen. Ga maar
eens kijken in Heeg, bij Pier Piersma.
“
Tjeerd
bij het begin van een wedstrijd weet je vaak niet wie er in
de andere tjotters zitten, maar aan de manier waarop met
de zijzwaarden wordt omgegaan kun je vaak direct al wet-
en in welke boot de echte platbodemzeilers zitten. Bij de
benedenboeien leer je overigens iedereen kennen met
als kenmerk: hoe kleiner de boot hoe groter de mond.
”
Ludana
Een van de drie grootste boeiers van Nederland, het Statenjacht van de
provincie Fryslan is net iets langer, maar smaller. Lengte 10.35m, breedte
4.50m, hoogste punt van de mast is 17.75m boven water en er staat 90 m2
zeil op. Dat heet fors.
De Ludana werd in 1893 in Amsterdam gebouwd voor de Leeuwardense
notaris Lette van Oostvoorne en is altijd plezierjacht geweest, veel varend
op de Hollandse en Friese meren.
Van 1934 tot 1978 zeilde de Ludana in en rond Engeland en tijdens de
oorlogsjaren lag zij voor anker op de Theems, als tijdelijk onderkomen voor
oorlogsvluchtelingen.
Sinds 1992 is het schip in stapjes bijna helemaal gerestaureerd en inmiddels
in glorieuze staat van onderhoud. In Blokzijl zei een klein meisje “Oma, het
is net of er glas ligt op dat schip’ waarop oma antwoordde: ‘ nee, dat schip is
zo mooi gelakt’. En dat houden we zo!
Zie ook www.ludana.nl
Boeier uit 1893
Bouwer: Bernhard
Schipper: Dries Verwaaijen
Thuishaven: Workum
Stempel
51 52

De Bever
Boeier uit 1840
Schippers: J. en N. van der Velde-Rijnders
Thuishaven: Drimmelen
De Bever is in het boek “de Boeier” van Dr. Ir. J. Vermeer beschreven. Op
blzadzijde 321 t/m 328 wordt een lange reeks eigenaren genoemd. Het
is natuurlijk een houten schip, maar in de vorige eeuw heeft De Bever
geruime tijd in het blik gezeten. Midden jaren tachtig werd het schip bij
een Duitse werf uit het blik gehaald. De huidige eigenaars willen stukje bij
beetje de Bever weer in oude luister herstellen. Zo is onlangs het lijnenspel
aangepakt en is weer een gedeelte van het snijwerk op de berentanden
aangebracht. De Bever is ook een fameus zeiler. In het boek van Dr. Ir. J.
Vermeer staan heel wat roemrijke overwinningen van de Bever, soms ook
uitgereikt in koninklijk gezelschap.
In 1998 is de Bever één van de vier admiraalsschepen op een Friese reünie.
De toenmalige Engelse eigenaar, de heer Proctor, liet bij de afsluiting van de
reünie weten dat de beroemde admiraal Lord Nelson zeker jaloers zou zijn
geweest op een admiraalschap in Friesland.
Tegenwoordig heeft de Bever het (te) zwaar in het wedstrijdveld. Om bij de
eersten te starten vinden de schippers al heel wat.
Stempel
53 54

Grundels en punters,
schokkers, bonzen en pluten
In Giethoorn kennen we de punter, maar niet veel mensen weten dat er ook
een Aalsmeerse punter heeft bestaan. Ook zo’n zes meter lang, spits van
voren en van achteren, makkelijk te zeilen, bomen, roeien. Net zo makkelijk
voor- als achteruit te varen tussen rietkragen, in smalle slootjes en bij het
boerenerf. Deze Aalsmeerse punter was dé werkschuit van de Haarlemmer-
meer. Later is uit deze punter de Grundel ontstaan. Belangrijkste verschillen
met de punter: groter en een platte achterkant. De mast staat vrij ver naar
voren. De zwaarden zijn niet zo breed als die van de boeiers en Friese
jachten. Er zijn hele vloten van Grundels gemaakt, zeker 160 staan er in
het stamboek. Ook in het stamboek: een stuk of twintig punters en de wat
grotere zeepunters. Een zeer oud scheepstype wat een beetje de groot-
vader van de punter zou kunnen zijn is de Schokker. De naam verwijst naar
het eiland Schokland, nu een museumlocatie in de Noordoostpolder. De
kleinere Schokkers heten in Elburg een Bons en nog een slagje kleiner kan
het een Pluut zijn.
“
Gerrit
Ik heb vroeger zeilen geleerd bij scouting, in zo’n lelievlet.
Geweldig die dingen, staal, breed, stevig. Op de zeilplas bij
ons hoorden we ons natuurlijk aan de gewone voorrangsre-
gels tussen zeilboten te houden, maar met die vletten was het
toch zo dat ons staal vaak voorrang had op het hout en polyes-
ter van de andere zeilers. Met mijn Grundel van 9 meter, zes-
duizend kilo staal, kan ik me dat gedrag ook permitteren als er
een tupperwarekruiser in de weg vaart. Heerlijk zo’n schip...
”
Vrouwe Lucia
De Vrouwe Lucia is gebouwd naar een ontwerp van Piet Ilmer. De eigenaar
vond dat de naam vrouwelijk moest zijn, vandaar de naam Vrouwe Lucia.
Het is een eeuwenoude traditie dat een schip ´vrouwelijk´ wordt betiteld.
Wie vraagt naar de oorzaak van die traditie krijgt verschillende antwoorden.
Het ene type antwoord is vleiend voor de vrouw in het algemeen en gaat
over de geborgenheid van een schip, als in de moederschoot beweegt men
veilig over de wereld. Het andere type antwoord heeft het over de hoeveel-
heid ´kleden´(zeilen), geld, verf en poetsmiddelen die er nodig zijn om een
´schip´ er knap uit te laten zien en welk een wispelturigheid een schip dan
nog kan hebben...
Omdat deze schokker van 9.00 m. lang en 3.45 m. breed nog geen echte
geschiedenis heeft kan volstaan worden dat deze dame in ieder geval tot
tevredenheid van de schippers rondzeilt.
Schokker uit 1985
Bouwer: het Speeljacht, Nijkerk
Schippers: G. en A. van der Starre
Thuishaven: Terherne
Stempel
55 56

EB50
Schokker uit 1975
Bouwer: Kooijman en de Vries
Schipper: H.J. Smits
Thuishaven: Zwartsluis
In de winter van 1975-1976 is het schip ingetimmerd. Het interieur was
eenvoudig. De eigenaar, Peter van der Heide uit Elburg, gaf zijn schokker
de naam EB50. Zo werd de naam in herinnering gehouden van de koopaak
waarmee de familie in het verleden voer op de Zuiderzee. Zij kochten vis op
bij de botters om dit naar de afslag in Amsterdam of Kampen te brengen.
Vandaar dat deze EB50 ieder jaar tijdens de Botterdagen in Elburg daar in
de oude havenkom te vinden is.
Ongeveer in 1986 werden Bas en Rie van de Zweep eigenaar. Zij lieten er
een geheel nieuw interieur intimmeren. Met de EB50 voeren zij erg veel
op het Nederlandse en Duitse wad. Zelfs werd er zonder mast een reis
naar Parijs mee gemaakt. In 1996 verkochten zij het schip aan de huidige
eigenaar. Er wordt vanuit de thuishaven Zwartsluis met veel plezier gevaren
in het nationaalpark de Wieden en Weerribben. Daarnaast zijn er ook
regelmatig tochten gemaakt over de Randmeren, Markermeer, IJsselmeer
en het Nederlandse en Duitse wad. Ook neemt de EB50 soms deel aan de
verenigingsactiviteiten zoals bijvoorbeeld de instructietocht op het wad
naar Vlieland en Terschelling.
Stempel
57 58

Jollen
Jollen werden altijd al gebouwd als sloepen of bijboten van grote zee-
gaande schepen. Al in de tijd van Napoleon gebruikten ze echter in de
buurt van Staveren die jollen ook om mee te vissen. Na 1880 kwam de ans-
jovis visserij op en daarvoor waren de Staverse jollen heel geschikt. Onder
andere omdat ze geen zijzwaarden hebben en dus de netten nergens
aan de gladde romp kunnen blijven haken. Onder het voordek konden de
vissers een beetje schuilen en een potje koken. Er zijn ook flink wat jollen
op de oude werven in Friesland direct als jacht gebouwd. Vandaar dat in het
stamboek tussen de meer dan honderd jollen een paar fraaie exemplaren
uit begin 1900 staan.
“
Bouke
we gingen een keer met een stel vanuit de Lemmer naar
Staveren, hét vaargebied van de Staverse jol. Prachtig
varen, maar ook wel de wal waar alle wind naar toewaait.
In het begin hadden we een mooi windje en d’r ging zelfs
iemand tegen lunchtijd pannenkoeken bakken. Dat ging er
goed in. Maar een uur later, toen de wind wat doorzette en de
golven hoger werden een paar lui wat bleekjes. Aan de jol lag
het niet, die kan dat water prima hebben. Maar voordat we in
Stavoren waren was zeker driekwart van de pannenkoeken
zoals dat heet ‘aan de vissen gevoerd’. Moet je je voorstel-
len hoe die lui hier vroeger de hele winter door voeren met
hun visnetten. Ze zullen een stevige maag gehad hebben...
”
Vrouke
Staverse jol uit 1988 / 1989
Bouwer: E. Kuperus, Makkum
Schipper: N. Smelt
Thuishaven: Huizen
De Vrouke is ontworpen door niemand minder dan E. Kuperus uit Makkum
en op zijn werf “de Boeier” als eerste en enige 8.20 m. Staverse Jol gebouwd
in 1988/1989. Na meting werd zeil/klassenummer 15JC toegekend. Sinds
2003 is het schip in bezit van de huidige eigenaar. Oorspronkelijk waren
Staverse jollen wat kleiner. Ze werden ondermeer gebruikt voor de ansjovis
visserij vanuit havens als Staveren en Laaxum. Als platbodemjacht heeft de
Staverse jol het voordeel dat er geen zijzwaarden aanzitten en dus de schip-
per wat minder touwtjes in handen heeft. De laatste jaren zien we steeds
grote Staverse jollen, omdat een jachteigenaar wat meer comfort wenst.
Negen meter is geen uitzondering. De lengte van Vrouke maakt het schip
geschikt voor vele wateren en daarbij is het ook nog goed te hanteren.
Stempel
59 60

Vrouwe Anna Margaretha
Staverse Jol uit 1936
Bouwer: Huisman, Ronduite (Wanneperveen)
Schippers: J. & G. Both
Thuishaven: Heemstede, ligplaats in Heegh
De huidige eigenaars zeilen sinds 1969 in deze, ooit in 1936 als jacht ge-
bouwde jol. Er is niet alleen veel gevaren op de Zuid-Hollandse Plassen,
Friese meren, Zeeland en het IJsselmeer, er is ook veel gerestaureerd.
Tijdens de eerste zomer in de jol riep één van de dochters onderaan het
zwemtrapje: “papa er drijven stukjes uit de boot”... Nou, dan weet de
eigenaar van een houten schip wel wat dat betekent. Jan en Greet Both
ontmoetten elkaar ooit op de Kaag bij De Nederlandse Zeilschool. Ze waren
allebei enthousiast over het Friese jacht van de zeilschool en de aankoop,
veel later, van de Staverse jol was dus de vervulling van een ´platbodem´
droom.
De familie Both is altijd op de reünies van ´het Stamboek´ te vinden, heeft
veel betekend voor de vereniging en is ook vaste bezoeker van Sail.
Over Sail 1980 vertellen ze altijd nog het volgende verhaal:
De Vrouwe Anna Margaretha kwam, door drukte op het IJ, even langszij de
Americo Vespucci liggen, een enorme driemaster. Maar de familie Both lag
daar niet even rustig te wachten, nee, de jol ging enorm te keer! Wat een
golven op het IJ! Of niet? Wat bleek, de bemanning van het Italiaanse schip
kon vanaf het dek precies bij de masttop van de jol en stond er lekker mee
te roeren. Geintje. Om het goed te maken kreeg de familie Both uit één van
de patrijspoorten een paar mandflessen wijn aangereikt. Het werd zo toch
nog gezellig.
Stempel
61 62

Tjalken en skutsjes
Hét vrachtschip van onze binnenwateren was de Tjalk. Al op 17e eeuwse
schilderijen zijn ze afgebeeld. De kop is rond, met onder het voordek de
bergplaats van de zeilen en het touwwerk en een slaapplaats voor de
knecht. Dan volgt een lang gedeelte met het laadruim en achterop staat de
roef voor de schipper en z’n gezin. Daarachter wordt gestuurd. Het laadruim
wordt tegenwoordig gebruikt als mooie woonruimte of om passagiers
in comfortabele hutten onder te brengen. Grote zeetjalken of koftjalken
zeilden met vracht naar Denemarken en verder en dat zijn nu de mooie
charterschepen voor op de Wadden of het IJsselmeer. Soms met meer dan
één mast en een lekkere hoeveelheid zeil. Voor de meereizende passagiers
is er werk zat met het hijsen van de zeilen, het bedienen van de schoten
waarmee de zeilen worden bediend en. het ophijsen van de zwaarden
of het anker. Bij het stamboek zien we vooral kleinere tjalken, ooit met
alle soorten lading op weg door Nederlandse vaarten, meren, rivieren of
slootjes. Geen wind: dan moest iemand (moeder de vrouw) met een touw
de wal op en trekken maar. Dat heet jagen. De kleine Friese tjalken kennen
we onder de naam skûtsje. Nog wat over die zwaarden. Op schilderijen zo
vanaf de 17e eeuw zien we dat allerlei afgebeelde aakjes en schouwtjes
ineens zijzwaarden hebben. Kennelijk is het zwaard in die tijd echt ‘ontdekt’
en aan de zijkant van het schip gehangen. Daarvoor zorgde de kielbalk en
het roer voor de koersvastheid. Het zijzwaard hielp het schip veel beter op
koers blijven, zorgde voor meer stabiliteit en hielp bij koersveranderingen.
Zelfs grotere vrachtschepen en statenjachten kregen zijzwaarden. Voor zee-
schepen was het niks, op zee sloegen de zwaarden door de golfslag kapot
of erger, kraakten ze de boorden van de boot. Zeeschepen bleven dus op
koers door de kielbalk.
“
Agnes
de vorige keer op de Wadden hadden we met de familie
een IJsselaak gehuurd en het ophijsen van de zijzwaarden
was op dat schip een dievenklus. Ze hadden wel lieren,
maar het bleef zwaar werk. Dus toen we dit keer op een
nog grotere klipper meegingen zag je alle neven direct in
Harlingen al naar de masten sluipen om te voorkomen dat
ze achterin bij de zwaardlieren terecht zouden komen. Ik
riep echter: jongens, ik doe dit keer de zwaarden! Zij blij,
maar ik ook. Want ik had toevallig de schipper gespro-
ken en die had mij gewezen op de zeer authentieke
zwaardlieren met daarin slim en onzichtbaar een elek-
tromotortje ingebouwd. Zeg maar: één druk op de knop!
63 64
”

Suez, TA 51
Tjalk uit 1906
Bouwer: Jan en Gerrit Barkmeijer, Sneek
Schipper: Gerard Lak
De Suez is oorspronkelijk gebouwd als roefschip met een lengte van 15.90
meter, door Barkmeijer, maar afgebouwd en opgeleverd door Minne Molles
van de Werf en uiteindelijk te water gelaten onder de naam ‘De Volharding’.
Het was een zogenaamd “vol schipke “ en werd turf mee gevaren. Hoe dat
gebeurde is op oude foto’s te zien: de turf werd met de hand geladen en
tot onwaarschijnlijk hoogte opgestapeld, waarna het diepliggende schip
vakkundig naar z’n bestemming zeilde en de turf er weer met de hand
werd uitgeladen en verkocht: andere tijden! Tot 1960 heeft het schip met
vracht gevaren en is daarna omgebouwd tot tjalkjacht en 166 cm ingekort.
In 1967 heeft de toenmalige eigenaar het schip de naam ‘Suez’ gegeven.
Dat heeft alles te maken met de afsluiting van het Suez kanaal gedurende
de korte oorlog in die jaren tussen Israël en Egypte. Het verhaal gaat dat de
eigenaar een financiële meevaller verwierf die ontstond toen een olietanker
niet door de oorlog vast kwam te zitten in het genoemde kanaal, maar door
om te varen via de Kaap een behoorlijke winst wist te behalen, hetgeen
de mogelijkheid bood een boot te kopen: de Suez. Sinds 2002 is het schip
eigendom van schipper Gerard Lak die, samen met zijn bemanning, alle
goede zeileigenschappen van deze tjalk weet te benutten.
Stempel
65 66

St. Michael
Dit roefschip uit 1911, 15.74 m. lang en 3.39 m. breed heeft al een hele
geschiedenis, veel eigenaren en ook al een aantal namen gehad. Om te be-
ginnen was het ‘de Nieuwe Zorg’, met registratienummer L 1247 N, met een
tonnage van ongeveer 34 ton. Daarna heet het schip ‘Risico’ en veel later ‘St
Michael’. Het had vele eigenaren, allemaal in de Noordelijke provincies. Van-
af 2003 is de huidige schipper, als zevende eigenaar, in bezit van het schip.
Hij kan boeiend vertellen over alle eigenaren en bijbehorende documenten.
Tot 1966 waren alle eigenaren vrachtvaarders. Vanaf dat jaar is het schip
omgebouwd tot zeilend woonschip en een paar jaar later ingeschreven in
het stamboek. Een schip met een rijke historie!
Skûtsje uit 1911
Bouwer: Barkmeijer, Dokkum
Schipper: K. J. Ottjes
Thuishaven: Santpoort-Zuid
Stempel
Een erkend Varend Monument!
De Pronte Vrouw
Het schip is gebouwd in 1899 op de Scheepswerf van fa. Baars te Slie-
drecht om dienst te doen als vrachtscheepje voornamelijk in de Brabantse
Biesbosch. Het scheepje vervoerde voornamelijk riet, rijshout en in rustiger
tijden ook aardappelen en zand. In 1950 werd zij ontdekt in de modder en
omgebouwd tot jacht. Voor zover kan worden nagegaan zijn de huidige
schippers de vierde eigenaar, inclusief degene die het schip heeft laten
bouwen. Sinds 1993 zijn varen de trotse eigenaars nu met dit varend monu-
ment en degene die het schip heeft omgebouwd brengt nog regelmatig
een bezoek aan boord, tijdens “Maritiem den Bosch”. Sinds de pensionering
van de schipper verblijven ze de zomermaanden aan boord en hebben al
heel wat reizen gemaakt, zowel zeilend als op de motor. Het schip is ideaal
om op de motor door de Franse kanalen te varen, omdat de gestreken
mast maar kort achter het schip uitsteekt. Verder is De Pronte Vrouw via de
Oostzee naar de Berlijner meren gevaren.
Aak uit 1899
Bouwer: Baars, Sliedrecht
Schipper: R. Sandbergen
Thuishaven: Hellevoetsluis
Stempel
67 68

De Goede Verwachting
Tjalk uit 1916
Bouwer: Barkmeijer, Briltil
Schippers: Jan Snijders en Steven de Vries
Thuishaven: Amsterdam
“De Goede Verwachting”, 60 ton, is 19.75 meter lang, 4 m. breed en steekt
slechts 60 centimeter diep. Onder de namen Nieuwe Zorg en Friso voer het
schip onder zeil of met de opduwer, voornamelijk met turf van Drenthe
naar Minnertsga (Friesland) voor de bevoorrading van de eigen brandstof-
handel, maar ook met zand en grind. Later voer men met de scharensliep
rond in Friesland. De tjalk heeft in het laatst van de 60 er jaren als woon-
schip in Leeuwarden gelegen. In 1977 is hij weer in de vaart gebracht door
de huidige schipper en heeft vervolgens aan vele nautische evenementen
meegedaan waaronder o.a. Sails in Amsterdam en Den Helder, Olivier van
Noort race bij Schoonhoven, viering 100 jaar Merwedekanaal, Sight Sailing
de Vecht en Haarlemse Vaartochten.
Ook in Duitsland werd gevaren: Sail Hamburg ‘89, Sail Travemünden, Sails
Bremerhaven ‘95, ‘00, ‘05, treffen Traditions schiffe in Leer en een vaartocht
in ‘87 naar het 750 jarig, toen nog Oost en West Berlijn, in 2007 via de Oost-
zee en Rugen naar Greifswald (Gaffelrig)
Ook Polen werd bezocht: Sail Stettin 2007 en verder België, Frankrijk tot aan
de Middellandse Zee, Denemarken en Zweden. Bijzonder was het bezoek
aan New York, Sail New York ‘86 ter viering van het 100 jarig bestaan van het
Vrijheidsbeeld, waarheen het met een dokschip is vervoerd.
Stempel
69 70

Lola Celesta
voormalig “Twee Gebroeders”
Tjalk uit 1890
Bouwer: Werf te Leek, Groningen
Schippers: Maurice Jongmans
Thuishaven: Rijpwetering (Kagerplassen)
De Lola Celesta is een van de oudste nog zeilende skutsjes / tjalkjes. Dit
voor een tjalk relatief kleine schip (11,5 meter) is gebouwd in 1890 in
het Groningse Leek als ‘Twee Gebroeders’. In 1902 wordt het schip geijkt
en krijgt het nummer L349N ingebijteld. Tot 1940 is het schip door drie
opvolgende generaties uit een familie gebruikt voor de turfvaart. Vanuit
hun woonplaats Oldeboarn voer het schip onder zeil tussen Leeuwarden en
Groningen op en neer. Een ansichtkaart uit 1901 toont het schip voor de
wal in het Friese dorp.
Het schip is geklonken van ijzer. IJzer werd slechts 10 jaar gebruikt als
bouwmateriaal voor schepen alvorens men over ging op staal. De romp is
nog origineel.
Het lot van het schip tijdens en direct na de oorlog is onduidelijk, maar eind
jaren 60 duikt het schip weer op in Aalsmeer. Nog steeds is het schip niet
voorzien van een motor.
Er worden tekeningen gemaakt voor een roef op het schip en er wordt
begonnen met de verbouwing van het schip tot jacht. In 1980 is de verbou-
wing afgerond en komt er ook een motor in. Het schip gaat nu als ple-
zierjacht over de Nederlandse wateren en in 1990 wordt ook een meetbrief
afgegeven voor wedstrijden. Het zeilnummer is TB81.
Het schip staat ingeschreven als Historisch Casco in het Register Varende
Monumenten.
www.lolacelesta.nl
Stempel
71 72

Hoe meetbaar is een
platbodemschipper
De wereld smult van getallen: snelheid, hoogte, diepte, hoeveelheid vaar-
tuigen per uur of tosti’s per dag, we rekenen het uit en zwoegen op elk meet-
baar resultaat. We kunnen pas zeggen dat het hard waait als een meetap-
paraat dat heeft vastgesteld inclusief de risicofactor. We berekenen wat af
met elkaar! Kan ook de platbodemschipper uitgedrukt worden in getallen?
Je zou zeggen: als hij of zij bij windkracht beaufort 3 met een snelheid van
2,2 knoop, in een schip van 6 ton van 40 jaar oud met 36 m2 zeil bij een
gevoelstemperatuur van 24 graden 8 zonuren door water van 18 graden zeilt
dan moet je met een goede app toch kunnen berekenen hoe gelukkig die
schipper nu is op de schaal van Valentijn! Toch gaat dat niet zomaar. Want wie
weet is die dag de koffiepot overboord gegaan en dat beïnvloedt de score.
Wie weet had een dikke tegenwind met vette golfslag bij hem die dag de adren-
alinemeters onverwacht positief doen uitslaan. Wie weet kwam ie veel te snel
naar zijn zin vooruit. Platbodemschipper laten zich dus niet zomaar meten.
Ze willen dan ook niet standaard en telbaar zijn en vormen daarmee een
uitzondering in deze meetbare wereld, want... bij hen gaat het om het gevoel!
Voor de platbodemschipper geldt: het gevoel van voortbewegen op de
wind, genieten van mooie schepen op het water, het binnenvaren van oude
stadjes, het droogvallen op het wad. Maar ook: het gedeelde gevoel met
mede platbodemzeilers voor anker gaan, een wedstrijdje doen, zwerven
door Zeeland, admiraalzeilen, verhalen uitwisselen, elkaars schepen bezo-
eken, palaveren, ontspannen. Allemaal onmeetbare zaken waarvoor hon-
derden eigenwijze schippers graag lid zijn van de VSRP, een vereniging voor
liefhebbers van ronde en platbodemjachten die in het Stamboek staan. Deze
VSRP organiseert jaarlijks een zomerreünie op wisselende plaatsen ergens
in Nederland en nog een aantal andere evenementen of activiteiten. Meer
weten, kijk op de website, van deze onmeetbare vereniging www.vsrp.nl.
73 74

? ?
? ?
Droomschip
Platbodem (heel oud en toch nieuw)
Bouwer: het mag wat kosten
Schipper: jij!
Thuishaven: Liggend aan de achtertuin
Dit droomschip is de droom van elke platbodem zeiler. Natuurlijk is het
een museaal schip, erkend en geregistreerd als zeer bijzonder, in originele
staat. Er zit geen rottig plekje in, geen twijfelachtige spant, geen vochtige
plek ter hoogte van de waterlijn, geen lekkende afsluiter, het is elektrisch
aangedreven met onzichtbaar onderin genoeg accu’s. Natuurlijk is de tui-
gage prachtig, met fraaie blokken, mooi touwwerk. Het nodige authentieke
beeldhouwwerk is oogstrelend. De zijzwaarden zo fraai glanzend gelakt dat
een vlieg er op uitglijdt.
Tegelijkertijd is het schip toch wel van wat gemakken voorzien zoals een
goed geoutilleerde kombuis, een comfortabele natte cel, stahoogte, een
prettige eigenaars hut en de nodige ‘gadgets’ voor ‘s avonds in de haven:
het flessenkastje, de potkachel, de elektronische navigatie en goed weg-
gewerkte multimedia installatie en klimaatbeheersing.
Jij als eigenaar hebt gelukkig voldoende relaties of liquide middelen om
niet met Pasen bij een gevoelstemperatuur van min tien op een tochtige
plek langs nog wat bevroren water onder de bodem van je droomschip te
moeten liggen om met een rollertje tien liter antifouling op te smeren.
Ook ben je zo iemand die tijdens de lange zeilreizen windkracht drie tot vier
uit de goede hoek heeft waaien bij een buitentemperatuur van rond de 25
graden en een blauwe lucht boven je. Elke jachthaven wil jouw schip wel als
reclame aan de beste steiger hebben liggen als je binnen vaart. Drie man
snellen toe om de landvasten aan te pakken. Een welkomstborrel is je deel.
Jij en je droomschip, een heerlijk koppel.
Stempel
75 76

Tenslotte
Nog meer weten over nog meer schepen? Google op praam,
poon, knots, klipper, snik, boatsje, wildschieters, westlander,
Hollandse boot, sjouwerman, bok, vlieger, Groninger of
hamburger en een wereld gaat voor u open.
Kijk ook op www.vsrp.nl en www.ssrp.nl, het ‘Stamboek’
Houdt u van de lucht van teer, van woelig water, blauwe
lucht met witte wolken, bruine zeilen en je voortbewegen in
een comfortabel, breed en degelijk schip? Houdt u wel van
een palaver met medeschippers, het uitwisselen van boeiende
ervaringen, het genieten van het relaxte leven op het
water, de oude stadjes langs eeuwenoude vaarwegen? Dan
kunt u inschatten waar platbodemzeilers van houden.
77 78

Colofon
Uitgave: VSRP - www.vsrp.nl
Jaar van uitgave: 2013
Vormgeving: Stefan de Koning
Tekstbewerking: Niek Sonneveld
Fotografie: Individuele leden van de VSRP
Eindredactie: Maurice Jongmans
Drukker: Drukkerij HES, Rijswijk