Leukaferese en autologe stamceltransplantatie ... - Isala Klinieken

6002 / 0113
1
Leukaferese en
autologe stamceltransplantatie
Uw behandelend arts heeft aan u voorgesteld om een autologe stamceltransplantatie
te ondergaan. Dit is een transplantatie van uw eigen stamcellen die
uit uw bloed worden verkregen. Een autologe stamceltransplantatie is een
intensieve behandeling die uit verschillende onderdelen bestaat. In dit hoofdstuk
wordt hierop ingegaan.
Ook besteden we aandacht aan de procedure die nodig is om stamcellen te
verzamelen. Dit wordt leukaferese genoemd.
Uiteraard zullen uw arts, de regieverpleegkundige oncologie en de afdelingsverpleegkundige
de verschillende onderdelen van uw behandeling met u
bespreken. Deze informatie is bedoeld als aanvulling daarop.
We wijzen u ook nog graag op de film over leukaferese en een autologe stamceltransplantatie
binnen de Isala klinieken. Afhankelijk van uw ziektebeeld
kunt u kijken op: www.isala.nl/ziektevankahler, www.isala.nl/hogdkin of
www.isala.nl/nonhodgkin. Heeft u geen toegang tot internet, dan kunt u uw
regieverpleegkundige vragen om een DVD.
Voorbereiding: stamcelafname
Voorafgaand aan de transplantatie moeten stamcellen uit uw eigen bloed
worden verkregen (verzameld); dit wordt leukaferese (stamcelafname)
genoemd. De stamcellen worden uit uw bloed geoogst.
Bloed wordt gevormd in het beenmerg. Beenmerg bevindt zich in verschillende
botten in het lichaam. Het beenmerg vormt eerst zogenoemde
stamcellen, ook wel ‘voorlopercellen’ genoemd. Vanuit deze ‘voorlopercellen’
ontstaan uiteindelijk alle rijpe bloedcellen: rode bloedcellen, witte bloedcellen
en bloedplaatjes.
In het bloed circuleert een kleine hoeveelheid stamcellen. Dit aantal is
onvoldoende voor een stamceltransplantatie. Om meer stamcellen te laten
circuleren in het bloed moeten stamcellen zich verplaatsen vanuit het beenmerg
naar het bloed. Dit proces noemen we mobilisatie. Deze verplaatsing
van de stamcellen wordt eerst gestimuleerd door het toedienen van chemotherapie
en vervolgens door het gebruik van een groeifactor, G-CSF genaamd.
Vaak wordt G-CSF (merknaam: Neupogen®) gebruikt om stamcellen te mobiliseren
(verplaatsen).

2
Gebruik van Neupogen®
Neupogen® wordt door middel van een injectie onder de huid (subcutaan)
toegediend, in principe 2 keer per dag. Zo mogelijk spuit u zelf Neupogen®;
instructies hiervoor krijgt u van de regieverpleegkundige oncologie of de
afdelingsverpleegkundige.
De injecties worden meestal goed verdragen. Soms treden bijwerkingen op
zoals botpijn, rugpijn, hoofdpijn, spierpijn of een grieperig gevoel. U kunt
hiertegen paracetamol gebruiken.
U gebruikt Neupogen® totdat de leukaferese succesvol is afgerond.
Stamcelafname (leukaferese)
De stamcelafname start 3 tot 8 dagen na de start van het gebruik van
Neupogen®. Uw arts bepaalt op welke datum de stamcelafname kan
plaatsvinden. Om te zien of er al voldoende stamcellen in uw bloed circuleren,
wordt zo nodig enkele malen bloed bij u afgenomen. Dit wordt de CD34bepaling
genoemd. Hiermee kan een schatting worden gemaakt van het
aantal stamcellen in uw bloed.

3
Het verzamelen, ook wel oogsten
genoemd, van de bloedstamcellen
gebeurt met behulp van een speciaal
apparaat, de leukaferese-machine.
Een medewerker van het laboratorium
voert de stamcelafname uit,
onder eindverantwoordelijkheid
(supervisie) van uw behandelend
arts. De afname neemt 4 tot 5 uur in
beslag.
Tijdens de leukaferese wordt u
aangesloten aan een leukaferesemachine.
Hiervoor is het nodig om
twee infusen of één katheter (dat
hangt af van de prikplaats) bij u
leukaferese-machine
aan te brengen: één om bloed te
onttrekken en één om het verwerkte bloed terug te geven. Het infuus kan
worden aangeprikt in de armen of in de lies.
Aanprikken via de armen
Indien mogelijk brengt de arts in uw beide armen een naald in, in een bloedvat
in de elleboog. Via de ene naald wordt bloed afgenomen; uit dit bloed
worden de stamcellen verzameld. Via de andere naald krijgt u het verwerkte
bloed weer terug, zonder de stamcellen. Bij deze vorm van leukaferese moet u
geruime tijd stil liggen (4 tot 5 uur) met uw armen gestrekt.
Aanprikken van de lies
Als uw bloedvaten te klein zijn of als u door chemotherapie moeilijk aan te
prikken bent, is het soms niet mogelijk om bloed af te nemen via de arm. In
dat geval zal de arts een groot bloedvat in de lies aanprikken om een katheter
in te brengen. Het aanprikken van een bloedvat in de lies wordt door de
meeste patiënten niet als pijnlijk ervaren. De katheter heeft twee openingen:
één voor de afname van stamcellen en één voor het teruggeven van het bloed
zonder stamcellen. Daarom is het bij een lieskatheter voldoende om één
katheter te plaatsen. Ook bij deze vorm van leukaferese moet u geruime tijd
stil liggen (4 tot 5 uur).

4
Hoe verloopt het verder?
Iedere mens heeft ongeveer vijf liter bloed. Deze hoeveelheid wordt twee tot
drie keer gespoeld. In totaal verwerkt de machine dus tien tot vijftien liter
bloed. Enkele uren nadat de leukaferese is afgesloten, worden de stamcellen
geteld en is duidelijk of er voldoende verzameld is. Daarna worden de
stamcellen bewerkt en ingevroren in het stamcellaboratorium.
De volgende dag weer?
Bij de meeste mensen is een eenmalige leukaferese voldoende. Bij sommigen
is het nodig om de volgende dag de procedure weer te herhalen, omdat niet
voldoende stamcellen werden afgenomen (dat noemt men onvoldoende
opbrengst). Het is van tevoren niet te voorspellen hoeveel dagen bij u nodig
zijn om voldoende stamcellen te verzamelen.
De toediening van Neupogen® wordt gestopt zodra voldoende stamcellen zijn
afgenomen.
Bijwerkingen
Leukaferese heeft over het algemeen weinig bijwerkingen. De meest voorkomende
bijwerking is een tintelend gevoel rond de mond en in de vingers.
Dit kan verholpen worden door extra calcium. Dit kan via het infuus eventueel
worden toegediend.
Na leukaferese voelen sommige patiënten zich moe. Soms is het daarom
nodig om na afloop van leukaferese een bloedtransfusie van rode bloedcellen
of bloedplaatjes te krijgen.
Wanneer naar huis?
In de meeste gevallen kunt u na leukaferese op dezelfde dag of een dag later
weer naar huis. Dit bepaalt uw behandelend arts.

5
Autologe stamceltransplantatie
Ongeveer vier weken na de leukaferese wordt u opgenomen voor een
intensieve chemokuur en de autologe stamceltransplantatie.
Door de chemotherapie die u krijgt, zal uw beenmerg volledig uitgeschakeld
worden. Om uw beenmerg weer op te bouwen krijgt u uw eigen stamcellen
terug die eerder bij u zijn afgenomen tijdens de leukaferese. U krijg de
stamcellen terug via een infuus. De stamcellen vinden via de bloedbaan zelf
hun weg naar het beenmerg. In het beenmerg gaan de stamcellen zich verder
ontwikkelen tot nieuwe bloedcellen (rode, witte en bloedplaatjes)
Als u wilt kunt ook uw familie of naasten vragen om tijdens de transplantatie
aanwezig te zijn.
Voorbereiding
De stamcellen zijn na de leukaferese ingevroren, waarbij een invriesvloeistof
is gebruikt (ook wel DMSO genoemd). Vóór de transplantatie krijgt u via
een infuus een middel toegediend om eventuele allergische reacties op
de invriesvloeistof te voorkomen. Door dit middel kunt u zich slaperig en
vermoeid voelen.
Door de DMSO kunt u ook andere bijwerkingen krijgen zoals een nare smaak
in de mond. Dit kunt u bestrijden door kauwgom of suikervrije snoep te
gebruiken. Ook zal het gedurende een aantal dagen een vreemde geur geven
aan uw adem en urine. Zelf merkt u dit nauwelijks, maar uw bezoek zal het
wel ruiken.
Transplantatie
De stamcellen worden in bevroren toestand op uw kamer afgeleverd en
ter plekke ontdooid in een warm badje. Vervolgens krijgt u de stamcellen
per zakje toegediend via het infuus. Tijdens de toediening zijn de arts, een
laboratoriummedewerker en een verpleegkundige aanwezig.
Tijdens de transplantatie krijgt u via infuus extra vocht toegediend. Ook zal
de verpleegkundige regelmatig uw bloeddruk en polsslag controleren.
Vanaf het moment van de teruggave van de stamcellen zal ook de
isolatieverpleging ingaan. Dit betekent dat u vanaf dat moment uw kamer
niet meer mag verlaten. Voor meer informatie over de isolatieverpleging zie
hoofdstuk 4.4 van dit PID.

6
In een warm badje ontdooit de laborant de stamcellen.
De arts geeft de stamcellen terug via het infuus.
Na de transplantatie
In de periode vlak na de transplantatie heeft u door de chemotherapie vaak
klachten van lusteloosheid, misselijkheid en slechte eetlust. Meer informatie
over de bijwerkingen na chemotherapie en adviezen hoe hiermee om te gaan
kunt u lezen in hoofdstuk 3.

7
In de dagen na de transplantatie zullen geleidelijk uw bloedwaarden dalen,
als gevolg van de chemotherapie: de zogenaamde ‘dip’. Dit is een toestand van
verminderde weerstand die wordt veroorzaakt door het afnemende aantal
rode en witte bloedcellen en bloedplaatjes. In deze periode zijn transfusies
van rode bloedcellen en bloedplaatjes meestal nodig.
Door het sterk verminderde aantal witte bloedcellen hebt u tijdens de dip een
verlaagde afweer tegen infecties. Daarom krijgt u uit voorzorg antibiotica.
Regelmatig worden kweken bij u afgenomen om infecties zo snel mogelijk te
kunnen opsporen en behandelen. Veel mensen krijgen toch koorts. Er wordt
dan gezocht naar de bron van de koorts en de antibiotica worden uitgebreid.
Na ongeveer anderhalf tot twee weken zullen uw bloedwaarden stijgen. Dit
kan soms langer duren. Vanaf zo’n twee tot vier weken na de transplantatie
zullen transfusies daarom niet meer nodig zijn.
Weer naar huis
U mag weer naar huis als het aantal bloedcellen voldoende gestegen is en
er geen ernstige bijwerkingen meer zijn. Ook mag u geen problemen meer
hebben met eten of het innemen van medicijnen. Dit betekent niet dat u al
volledig hersteld bent. Het duurt in het algemeen zes tot twaalf maanden
voordat uw conditie weer op peil is. Ook uw afweersysteem is nog niet
hersteld op het moment van ontslag uit het ziekenhuis. Daarom moet u alert
blijven om ook thuis infecties te vermijden. Bij ontslag krijgt u adviezen mee
op het gebied van hygiëne, eten en sociale contacten. Ook krijgt u instructies
mee in welke gevallen u contact moet opnemen met het ziekenhuis. Voor
meer informatie zie hoofdstuk 4.5 van dit PID.