Op de fiets over de Wegh der weegen - Jan Dobbe - tekst, redactie ...

het kan verkeren, stuit ik weer iets later op een monument dat de voorbijganger moet wijzen op het
feit dat hier ooit een historische weg liep: een hekwerk van 40 meter lang, met daarop in gouden
koeienletters de tekst 'Wegh der Wegen'. Als ik het kunstwerk nader bestudeer, zie ik dat het in feite
een webadres is: www.weghderwegen.nl. Typ dit in, en je komt op een speciale webpagina van de
provincie, waar men gegadigden oproept zich op te geven en in te zetten voor het ‘vergroten van het
draagvlak […] voor de beleefbaarheid van de geschiedenis van deze weg.’ De provincie toont
historisch besef en wil helpen om een initiatiefgroep Wegh der wegen op te richten. Provinciaal
adviseur cultureel erfgoed Roland Blijdenstijn verdiepte zich in de geschiedenis van de
Amersfoortseweg en schreef er samen met Jaap-Evert Abrahamse van de Rijksdienst voor het
Cultureel Erfgoed een boek over .
Een mooie wegh
De Amersfoortseweg is in 1655 aangelegd. Daarvóór verbonden slechts enkele kronkelende
zandwegen de steden Amersfoort en Utrecht. Amersfoort nam het initiatief in 1647; men wilde
aansluiting met de rijkdom in Holland, en Utrecht was met de Rijn- en de Vechtroute interessant als
poort naar het westen. Amersfoort wilde niet alleen een goede verbinding tussen beide steden, maar
nadrukkelijk ook een mooie weg. Dit mocht uiteindelijk in 1652 van de Staten van Utrecht, op
voorwaarde dat de woeste, kale grond langs de weg ook gecultiveerd zou worden. Dat kon: er werd
aan weerszijden van de weg bouwgrond aan particulieren uitgegeven. Die mochten er een
buitenplaats op aanleggen, maar dan was het onderhoud van de weg wel voor hun rekening. Dat
bespaarde niet alleen kosten, maar zorgde ook voor landschapsverfraaiing en economische
ontwikkeling.
Ontwerper Van Campen zette ruim twintig vakken van ieder honderd roeden (376 meter) uit langs de
wegh. Investeerders konden gratis een vak krijgen, op voorwaarde dat zij hun wegdeel zelf zouden
aanleggen, beplanten en onderhouden. Langs de randen van de vakken moest een zijweg of ‘sortie’
met een breedte van vijf roeden (18,8 meter) komen, ieder beplant met een enkele rij eiken aan
weerszijden. Deze uitgangen moesten de gemeenschappelijk gebruikte heide ontsluiten voor de
schapenhouders.
[kader]
Jacob van Campen was een architect en kunstenaar uit de Gouden Eeuw en een belangrijk
vertegenwoordiger van het Hollands classicisme. Bekende werken van Van Campen zijn het
Koninklijk Paleis op de Dam, Paleis Noordeinde en het Mauritshuis. Naast huizen en
paleizen, ontwierp Van Campen ook een aantal kerken o.a. de Nieuwe Kerk in Haarlem,
poorten en torens, o.a. voor de Westerkerk en wegen.
McDrive
Anno 2012 wil de provincie deze sorties weer duidelijker zichtbaar maken. Zo is de huidige
Zandbergenlaan (N238) aangelegd over één van de voormalige sorties. Om dit zichtbaar te maken,
heeft men dwars over het huidige fietspad een karrenspoor aangebracht, dat aangeeft waar de
oorspronkelijke sortie liep. Halverwege dit karrenspoor tref ik opnieuw een monument: een bronzen
“tijdtafel” in de vorm van een boomstam met jaarringen. Daarop staan achter jaartallen historische
gebeurtenissen die plaatsvonden langs deze weg en in de omgeving: “1647 ontwerp
Amersfoortseweg * 1653 aanleg Amersfoortseweg met sorties * 1654 herberg ’t Huys Ter Heyde” en
zo de eeuwen door tot “2010 fietspad Zandbergen”. Kennelijk kan de doorsnee voorbijganger deze
historische kennis niet erg appreciëren: het karrenspoor is overwoekerd en de tijdtafel ligt bezaaid
met restafval van MacDonald’s. Op de hoek is namelijk een McDrive gevestigd, de eerste van
Nederland – inspelend op de behoefte van het Amerikaanse personeel van vliegbasis Soesterberg.
Opnieuw draait Jacob van Campen zich om in zijn graf.
Fiasco