Op de fiets over de Wegh der weegen - Jan Dobbe - tekst, redactie ...

Terug naar de zeventiende eeuw. De aanleg van nieuwe buitenplaatsen langs de weg werd een
fiasco. Slechts op vier plaatsen zijn daadwerkelijk buitenplaatsen aangelegd, waarvan Zandbergen en
Beukbergen de bekendste zijn. Het gebied was te droog en te onvruchtbaar. De verbinding over land
was slecht. Ook economisch zat het tegen, mede door het uitbreken van de Engelse oorlogen.
Investeerders lieten het afweten en het Rampjaar 1672 betekende de doodsteek. De Staten van
Utrecht moesten de eigenaren van de vakken dwingen tot onderhoud van de weg en de beplanting.
Toen in 1808 de zandweg als rijksweg werd verhard, kwam het onderhoud in handen van de
overheid. Vanaf dat moment kon de weg zich ontwikkelen tot de ‘gewone’ rijksweg die hij nu is, de
N237.
[Quote:]
Het wemelt hier van de rust- en verpleeghuizen, psychiatrische ziekenhuizen,
conferentieoorden en wellness-centra.
Hell’s Angels
Een andere oorzaak van het mislukken van de wegh der weegen als chique vestigingsplaats, was de
aanwezigheid van roversbenden. Zo in the middle of nowhere was je je leven niet zeker, en dat
weerhield rijkelui er ook van zich hier te vestigen. Tegenwoordig zijn het geen roversbenden die de
Amersfoortseweg onveilig maken, maar groepen luid ronkende motoren met ruige Hell’s Angels
erop. Een groep van zeker zestig motoren dreunt voorbij in tegenovergestelde richting. Niet het
beeld dat je als klassiek bouwmeester voor ogen had, 360 jaar geleden.
Regelmatig stap ik af om de zo geroemde breedte van de weg te meten. Ervan uitgaande dat mijn
passen zo ongeveer één meter bedragen, kom ik op het brede deel van de weg (vierbaans, later
wordt het tweebaans) niet verder dan 48 in plaats van 60 meter. Er is in de loop der jaren dus wel
wat van afgesnoept.
Aan de wegh der wegen hoort natuurlijk ook een elite-sport: golfen. Dat kan bij golfclub U.G.C. De
Pan, opgericht in 1894. De club ontleent zijn naam aan herberg De Pan of het ‘Pannenhuijs’, een
oeroude herberg die langs de route tussen Utrecht en Amersfoort lag en in 1966 plaats maakte voor
de entreegebouwen van Stichting Utrechts Landschap.
Toch nog buitenplaatsen
De eerstvolgende buitenplaats die ik ontdek, is Dijnselburg op nummer 10. Het valt vooral op door de
witte steenlagen in het rode, bakstenen geheel: 'speklagen'. Ze zijn kenmerkend voor de neorenaissancestijl
waarin de buitenplaats in 1883 werd gebouwd. Het Aartsbisdom Utrecht is er nu in
gevestigd. Al gauw volgt Huis ter Wege aan de overkant op nummer 17. Het is in neo-Hollandse
barokstijl gebouwd in 1905: een bakstenen gevel en een zuilengalerij met daarboven een balkon.
Anno 2012 is er een psychiatrisch ziekenhuis in gehuisvest – een bestemming die meerdere oude en
nieuwe panden aan de Amersfoortseweg hebben gekregen. Het wemelt hier van de rust- en
verpleeghuizen, psychiatrische ziekenhuizen, conferentieoorden en wellness-centra.
Iets verderop dient zich de oudste nog overgebleven buitenplaats aan de Amersfoortseweg aan:
Zandbergen. Precies aangelegd zoals het de Staten van Utrecht destijds voor ogen stond: een met
boomsingels omzoomd vak met centraal geplaatst buitenhuis met strakke tuinen en voorzien van
een zichtas over de weg. Het ziet er subliem uit, maar wat ik nu zie is al lang niet meer het
oorspronkelijke huis. Het huidige huis dateert uit de achttiende eeuw en is sinds 1947 in handen van
de Kerk der Zevende-dags Adventisten. Men heeft een vrolijk bordje ‘Verboden toegang’ aan de weg
geplaatst. Liever niet betreden dus. De buitenplaats ziet er vanaf de straatweg goed onderhouden
uit, een juweeltje dat kennelijk bij de adventisten in goede handen is. Aan de overkant van de weg
vind ik het Witte Kerkje uit 1858, dat op voormalige grond van de buitenplaats staat. Eveneens aan
de overkant liet de toenmalige eigenaar Johannes Blooker in 1913 het Nieuw Zandbergen bouwen in
art deco stijl, waarin nu een verzekeringskantoor zit. Het verkeer raast onderwijl door.
Beukbergen