FACT en verder: participatie van burgers met ernstig psychiatrische ...

FACT en verder … “Participatie van burgers met ernstig psychiatrische
problemen”
Verslag landelijk symposium GGZ Noord-Holland-Noord op 21 juni 2011
Marja Maarse
Op 21 juni 2011 is door de divisie langdurende psychiatrie van GGZ Noord-Holland-Noord het
landelijk symposium FACT en verder - “Participatie van burgers met ernstig psychiatrische
problemen – nu en in de toekomst” georganiseerd. Dit ter afsluiting van het Transitieproject in
de langdurende zorg, waar GGZ Noord-Holland-Noord gedurende drie jaar aan heeft gewerkt.
Het transitieproject is onderdeel van het landelijk Transitieprogramma, een landelijk
programma dat zich richt op het tot stand brengen van duurzame veranderingen in de
langdurende zorg die aansluit bij de toekomstige maatschappelijke ontwikkelingen.
Zo’n 320 belangstellenden hadden zich gemeld voor het symposium dat werd gehouden aan de
Kennemerstraatweg in Heiloo. Slechts 270 mensen hebben kunnen deelnemen. Deelnemers kwamen
uit diverse sectoren, o.m. andere ggz organisaties, gemeenten, thuiszorg, vrijwilligersorganisaties,
woningbouwcorporaties, familie- en cliëntvertegenwoordigers.
Titel van het symposium was FACT en verder… Dit was een bewuste keuze. FACT is vanaf
2003/2004 ontwikkeld in GGZ NHN maar is nog niet uitontwikkeld. FACT gaat verder!
Resultaten
Afgelopen jaren zijn binnen GGZ Noord-Holland-Noord concrete resultaten bereikt: er zijn twaalf
ambulante FACTwijkteams die in totaal ruim 2000 mensen met ernstig psychiatrische aandoeningen
behandelen. Cliënten worden zoveel mogelijk thuis behandeld, hetgeen leidt tot grote tevredenheid,
meer kans op meedoen en het vergroot de mogelijkheden voor herstel.
De FACTteams zijn versterkt met IPS, er is een succesvolle pilot met Telezorg uitgevoerd
(behandeling d.m.v. beeldscherm) en er wordt met cliënten gewerkt aan het opbouwen van een
Individueel Sociaal Netwerk.
Mooie resultaten om over te rapporteren en genoeg om landelijk te presenteren. Dit gebeurde met
name in het middaggedeelte. Veel workshops hadden dan ook als onderwerp het verder ontwikkelen
van FACT: welke consequenties heeft dit, welke dilemma’s, wat betekenen de ontwikkelingen voor
cliënten, familie, de hulpverlener, de dagelijkse omgeving van de cliënt, de maatschappij? Er zijn 14
verschillende workshops gehouden waarin GGZ Noord-Holland-Noord-medewerkers veelal samen
met een externe samenwerkingspartner hebben laten zien hoe er is gewerkt de afgelopen jaren. Ook
kwam vaak aan bod welke vragen en discussies er nog spelen. Alle presentaties van deze dag zijn te
vinden op www.fact.nl
Er is meer nodig
De ondertitel van dit symposium was “Participatie van burgers met ernstig psychiatrische problemen –
nu en in de toekomst”. Dat er veel veranderingen in het verschiet liggen en ‘we er nog niet zijn’ werd
duidelijk in de presentaties in het ochtendprogramma.
Adriaan Jansen benadrukte dit in zijn opening door te wijzen op het belang van FACT voor de
doelgroep mensen met ernstig psychiatrische aandoeningen (EPA) en de ontwikkelingen die door het
Transitieproject in gang zijn gezet. Tevens benadrukte Adriaan Jansen dat GGZ Noord-Holland-Noord
door gaat met FACT. Dit ondanks de bedreigingen van aangekondigde eigen bijdragen in de ggz en
de bezuinigingen die op de sector afkomen.
GGZ Noord-Holland-Noord zal blijven innoveren en zal doorgaan op de reeds ingeslagen weg.
Behandelen in eigen omgeving en topambulante zorg leveren.
Hieronder samenvattingen van de inleidingen van de sprekers van het ochtendprogramma.
Wat is FACT?
Michiel Bähler (adviseur Zorgontwikkeling GGZ Noord-Holland-Noord) zette de principes van FACT
nog eens op een rij. FACT staat voor Functie Assertive Community Treatment: ambulante
behandeling, begeleiding en ondersteuning voor mensen met ernstig psychiatrische aandoeningen.

Vanaf 2004 zijn er in de verschillende regio’s van GGZ Noord-Holland-Noord FACTwijkteams opgezet
en is de methodiek beschreven in het handboek FACT.
Kenmerken van de FACTwerkwijze zijn:
1. Wij zijn daar waar de klant wil slagen
2. Ondersteunen en meedoen door maatschappelijk netwerken
3. Binden en vinden door transmurale GGZ ketenzorg
4. Zonodig ACT-zorg bieden
5. Behandelen volgens de multidisciplinaire richtlijnen
6. Ondersteunen bij rehabilitatie en herstel
Door het schrijven van een maatschappelijke businesscase is onderzocht wat het werken met FACT
oplevert, vergeleken met andere ggz-organisaties in Nederland. Het blijkt dat GGZ Noord-Holland-
Noord per 1000 inwoners minder kosten maakt dan gemiddeld in Nederland. Er zijn meer cliënten
(3.5) in behandeling, terwijl de kosten per cliënt lager zijn. Er zijn minder en kortere opnames. Er zijn
20% minder Langdurende Zorgbedden en 50% minder bedden beschermd wonen. Door FACT wordt
flexibele zorg geleverd, met een lage drop-out. Meer mensen hebben een betaalde baan.
Het ziet er naar uit dat de FACTwerkwijze in de toekomst ook voor andere doelgroepen ingezet gaat
worden. Een belangrijke factor is dat er meer samengewerkt zal gaan worden met andere
organisaties, vanuit de gedachte dat elke maatschappelijke organisatie te maken heeft met de groep
mensen met ernstig psychiatrische aandoeningen en ieder een bijdrage kan leveren.
Michiel Bähler benoemde aan het eind van zijn inleiding dat het FACT model een goed
organisatiemodel lijkt om aan een bijdrage te leveren aan sociale inclusie van de doelgroep.
Tegenover sociale inclusie staat exclusie. Exclusie is het gevolg van een aantal problemen waar de
doelgroep mee te maken heeft en die met elkaar verbonden zijn, zoals slechte huisvesting, slechte
financiële situatie, gezondheidsproblemen, geen werk, discriminatie, gebrek aan vaardigheden. Niet
alles valt door FACT op te lossen, wel dient er aandacht voor te zijn. De aangekondigde eigen
bijdrage draagt er in ieder geval niet aan bij.
Samenwerking en Care
Kees van der Burg (directeur Langdurende Zorg bij ministerie van VWS) hield een betoog over de
relatie tussen WMO en Care. Hij begon zijn inleiding met de mededeling dat hij niet de bedenker is
van de (eigen bijdrage) maatregelen die de sector worden opgelegd en wel begrip heeft voor de
boosheid die er is.
VWS ziet Fact als een goede ontwikkeling, die past binnen de uitgangspunten van Onderwijs, Cultuur
en Wetenschap. De FACTwerkwijze is een voorbeeld voor VWS.
Kees van der Burg ziet een duidelijke relatie met ontwikkelingen die binnen gemeenten spelen en de
participatie van de groep mensen met ernstig psychiatrische aandoeningen.
Zo zette hij uiteen wat de principes zijn van de verschillende wetten en ontwikkelingen binnen
gemeenten: de WMO (wet maatschappelijke ondersteuning), Welzijn nieuwe stijl en de Kanteling. Alle
drie hebben ze te maken met participatie, het zoeken van aansluiting op de kracht van burgers en
nagaan wat burgers nodig hebben: de vraag achter de vraag onderzoeken. Het gaat niet om het
denken in voorzieningen, maar om nagaan wat nodig is om mensen te kunnen laten meedoen.
Hij gaf aan dat de regie over de grenzen van FACT meer zouden moeten worden bepaald door
gemeenten en het zorgkantoor. Het is nu nog te veel een zaak van de aanbieder. WVS zal dit dan ook
stimuleren.
Er wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen care en WMO: wat is zorg, wat is ondersteuning.
Kees van der Burg gaf aan dat het hierbij nodig is te scheiden én te verbinden.
Inclusie
Hans Kröber (bestuurder Pameijer Rotterdam) liet door twee filmpjes zien hoe inclusie werkt. Ze
toonden de omgekeerde wereld: hoe is het voor niet-gehandicapten om te leven in een wereld waar
‘gehandicapt’ zijn de norm is. Onder sociale inclusie wordt verstaan dat je ervaart dat je erbij hoort in
de samenleving, dat je mens onder de mensen bent. Hans Kröber heeft onderzoek gedaan naar de
factoren die inclusie beïnvloeden. Zowel zorgorganisaties, als gemeentelijke en landelijke overheden
én de mensen met beperkingen beïnvloeden de mate van inclusie.
Nederland is geen voorloper wat betreft inclusie. Hier is van oudsher veel georganiseerd en
behandeld in verzuilde instituties. De overheid had beperkte invloed. Zo langzamerhand beginnen de
inzichten wat te wijzigen.

Om inclusie te bereiken zijn verschillende strategieën nodig. Voor organisaties is het van belang om
een open cultuur te bevorderen. De leefwereld van mensen moet je als uitgangspunt nemen. Als
medewerker moet je de ruimte krijgen en goede voorbeelden creëren en gebruiken.
In een sociaal politieke omgeving kan de wet- en regelgeving (VN) van invloed zijn. Knelpunten
kunnen beïnvloed en benoemd worden. Overheden kunnen goede voorbeelden realiseren en hier
gebruik van maken, praktijken ontwikkelen los van bestaande settingen.
Voor de kwetsbare burgers zelf wordt benadrukt dat deze ondersteund moet worden in reguliere
vrijetijdsbesteding en werk, en in het opbouwen en onderhouden van sociale netwerken. Ook is het
van belang hen te informeren over passende mogelijkheden voor participatie.
The rise and fall of ACT in England
Mike Firn (Chair NFAO / Clinical Service Development Lead) vertelde in een persoonlijk verhaal over
de opkomst en de ondergang van 250 ACTteams in Engeland, waar hij zelf nauw bij betrokken is
geweest.
In Engeland is tussen 2002 en 2007 veel overheidsgeld naar de verschillende teams gegaan, die dan
ook erg groeiden. Er ontstonden Assertive Outreach teams, crisisresolution-teams en early
intervention-teams. In deze periode heeft er een aanzienlijke beddenreductie plaatsgevonden.
Na 2007 keerde het tij: de budgetten werden krapper en de eerste twijfels over de efficiëntie van de
verschillende teams werden geuit.
Verschillende studies lieten zien dat de resultaten ten aanzien van het terugdringen van opnames
gering waren. Dit in tegenstelling tot vergelijkbaar onderzoek in de USA. Waarschijnlijk speelt hier mee
dat de standaard-werkwijze beter is dan gedacht.
Door centrale sturing is het moeilijk zicht te houden op het modelgetrouw invoeren van de methodiek.
De gewenste resultaten werden dan ook niet gehaald.
Mike Firn heeft geconcludeerd dat je moet samenbrengen wat je kunt en specialiseren wat je moet.
Ook moet je niet zomaar bestaande concepten overnemen, maar uitgaan van de specifieke omgeving
en omstandigheden.
Nadat hij kennis had genomen over FACT (Flexibel ACT) heeft hij dit toegepast op Zuid-West Londen.
Twee ACTteams zijn omgevormd tot 5 FACTteams. Hiermee is hij de 1e persoon die FACT in het
buitenland heeft opgepakt.
Een van zijn conclusies is dat externe factoren, zoals minder budget en beddenreductie ook kunnen
helpen om verbeteringen in de zorg door te voeren.
FACT en verder... en hoe ver?
Rob Laane (Zorginkoper GGZ bij UVIT) schetste een beeld van de afgelopen decennia in de zorg voor
mensen met ernstig psychiatrische aandoeningen: van het makelaarsmodel door casemanagement
naar de opkomst en uitbouw van (F)ACT-teams. Inmiddels is FACT herkend en erkend en opgenomen
in de richtlijn. Zorgverzekeraars stimuleren de ontwikkeling van FACT.
Het Transitieproject Noord-Holland-Noord heeft de successen van FACT in beeld gebracht: veel
partijen hebben met de doelgroep te maken, goede zorg hoeft niet duur te zijn en dat er een groot
aantal baten mee gemoeid zijn. Fact levert een beter sociaal functioneren op, minder uitval uit zorg,
hogere arbeidsparticipatie en minder klinische dagen.
Volgens Rob Laane liggen er ook een aantal gevaren op de loer: het vóórkomen van incidenten met
de doelgroep beïnvloedt het imago van ggz, ervaringen uit het verleden van patiënten spelen mee in
hoe men nu aankijkt tegen ggz, (nieuwe) wet- en regelgeving en een ongekend pakket aan
bezuinigingen zijn een bedreiging.
Hij rekent voor wat de bezuinigingen betekenen voor de portemonnee van cliënten, maar ook wat
andere mogelijke gevolgen kunnen zijn: zorg wordt op verschillende manieren betaald, een cliënt
wordt door de stelsels gefileerd, instellingen moeten meer doen om in samenhang bekostigd te
worden en dat door eigen bijdrage eigen betaling zal de cliënt de zorg gaan mijden. Dat willen we juist
NIET.
Toch ziet Rob Laane ook kansen en mogelijkheden: zorg kan thuis worden georganiseerd ipv in de
instelling en geld van bedden kan opnieuw worden ingezet om zware zorg thuis te leveren. Nieuwe
arrangementen zijn denkbaar (logeren in de wijk, het weer verkrijgen van een baan tot korte zeer
intensieve klinische zorg) en vooral thuis blijven wonen. Het voordeel is dat zorg niet meer versnipperd
wordt aangeboden maar integraal op alle levensterreinen.
Dit gaat niet vanzelf. Hiervoor is nodig dat alle partijen de cliënt in zijn totaliteit beschouwen, dat
maatregelen en beleid in deze samenhang moeten worden ontwikkeld, dat men moet beseffen dat

kosten voor de baat uitgaan en er een klimaat blijft bestaan waarbij men risico’s durft te blijven te
nemen.
Tot slot
Aan het eind van de dag werd in de circustent (die was opgesteld voor de Kunst6daagse) door
medewerkers/cliënten van de Baanbreker in Hoorn voordrachten gehouden over eigen ervaringen met
psychiatrische klachten en de behandeling ervan.
En last but not least: ’s morgens om 11.00 uur werd de vereniging ACT en FACT Nederland officieel
opgericht, een mooie combinatie met deze dag. De nieuwe vereniging voor medewerkers van (F)ACTteams
heet 'F-ACT Nederland'.