21 Herbestemming van het openbaar entrepot te Leuven

Een industrieel
monument heeft sinds
kort zijn oorspronkelijke
functie verloren.
Centraal in een gebied
dat momenteel een ware
make-over ondergaat,
dreigt het gebouw een
doodse vlek te worden.
Het Openbaar Entrepot is een industrieel gebouw uit 1954‐1956, dat sinds
2003 beschermd is als monument. Het gebouw is gelegen aan de kop van de
Leuvense Vaartkom, een voormalig industrieel havengebied. Dit gebied is
momenteel in volle ontwikkeling tot geherwaardeerd gemengd stedelijk ge‐
bied. In de zomer van 2009 heeft het Entrepot, na meer dan een halve eeuw
werking, zijn oorspronkelijke functie als douane‐entrepot verloren en nu
moet het dus een nieuwe invulling krijgen.
Twee voorstellen tot herbestemming werden nader onderzocht:
‘podiumkunstenzaal’ & ‘kunstenwerkplaats’.
Vooraanzicht Entrepot; foto auteur Luchtfoto’s Entrepot en omgeving; © Microsoft Live Search Maps
HERBESTEMMING VAN HET
OPENBAAR ENTREPOT TE LEUVEN
AUTEUR: INGE STUYCKENS VOOR KVIV-INGENIEURSPRIJZEN 2009
Het is hoog tijd om na te
denken over een nieuwe
bestemming voor het
Openbaar Entrepot!
zij– en achteraanzicht Entrepot; foto’s auteur

Bestaande ideeën
Buiten enkele voorzichtige speculaties be‐
stonden er zeer weinig concrete ideeën rond
een nieuwe invulling voor het Entrepot. Een
duidelijke visie kwam er wel vanuit de Werk‐
groep Culturele Infrastructuur. Vanuit cultu‐
reel Leuven heerst er immers reeds lange
tijd de nood aan een nieuwe en volwaardige
podiumkunstenzaal. De Werkgroep had
vooraf de mogelijkheden van het Entrepot
reeds kort onderzocht, waarna besloten
werd dat het Entrepot een interessante on‐
derzoekspiste was voor de mogelijke inplan‐
ting van een podiumkunstenzaal. Om het
architecturale onderzoek professioneler te
kunnen aanpakken, werd daarbij aan de
KULeuven gevraagd er een eindwerk voor
een laatstejaarsstudent burgerlijk ingenieur‐
architect van te maken.
Het Entrepot doorgelicht
Wanneer de vraag naar boven komt of een
gebouw geschikt is voor een bepaalde her‐
bestemming, moet vooreerst het gebouw
zelf onderworpen worden aan een uitvoerig
onderzoek. Hiervoor werd een uitgebreid
archief‐ en bronnenonderzoek en een gron‐
dige verkenning van het gebouw uitgevoerd.
Er werden betrouwbare en erg gedetailleer‐
de plannen opgemaakt op basis van de origi‐
nele plannen van architect Victor Broos en
opmetingen ter plaatse. Tevens werd er een
gedetailleerd en zorgvuldig opgemaakt virtu‐
eel 3D‐model van het gebouw gemaakt. Dit
alles leverde samen een overzichtelijk totaal‐
beeld van het gebouw.
Uit het voorgaande onderzoek bleek ook
meteen de waarde die in het op het eerste
zicht neutrale Entrepot schuilgaat. Deze
waarde vormt de reden tot herbestemming
in plaats van sloop en kan men terugvinden
op dezelfde drie vlakken: bouwhistorisch,
bouwtechnisch en architecturaal.
1 -> Bouwhistorische waarde
De historische waarde van het Entrepot
werd zeer goed verwoord in het bescher‐
mingsbesluit:
Het betreft een goed bewaard en enig voorbeeld
van een douane-entrepot bij een binnenhaven,
dat tevens een typevoorbeeld
omvat van kantoor- en labo-inrichting volgens
de opvattingen van ca. 1950 en waar
de aanwezige transport- en weegwerktuigen,
de los- en laadkaden alsook de volledige
ruimtelijke inrichting een goed materieel
beeld geven van de uitrusting waarover een
douanedepot diende te beschikken. Het huidige
entrepot is de opvolger van een entrepot
dat in 1849 begon te functioneren en is
Met de grond gelijk maken = eenvoudiger?
“Wees nooit te haastig met slopen als er geen dwingende noodzaak bestaat, want een open plek
waar eens een monument stond dat belangrijk is voor de Geschiedenis of de herinneringen aan
een stad zal steeds gevoelens van spijt opwekken. De slopers maken zich onherroepelijk belachelijk
en hun reputatie is voor altijd besmeurd!”
aldus de materiële getuige van een essentiële
historische functie die mee is geëvolueerd met
de havenactiviteiten te Leuven. [1]
Boven: Voormalig entrepotgebouw, Vaartkom vanaf 1850;
Fototheek Stadsarchief Leuven | Onder: Victor Broos (links); [4]
Als architect werd gekozen voor Victor Broos.
Men kan niet stellen dat Broos grote bekend‐
heid verworven heeft, maar door zijn vruchtba‐
re en kwalitatieve carrière werd hij wel geres‐
pecteerd onder vakgenoten en was hij een veel
gevraagde architect in het Leuvense, waar hij
in belangrijke mate zijn stempel heeft achter‐
gelaten. Hij was tijdens de jaren ‘30 een van de
pioniers bij de introductie van een regionaal‐
modernistische stijl in het Leuvense , waarvan
het Entrepot een uitstekend voorbeeld is. Het
gebouw bezit immers een complexe spanning
tussen vernieuwende componenten functionele
invulling, constructie, industriële vormgeving…
en traditionele architectuur baksteenarchitectuur,
gebruik van verticale ramen omgeven
door witte banden, de vormgeving van de
kantoren….
E. E. Viollet‐le‐Duc, 1879, cit. in [5]
Render van 3D computermodel Entrepot; afbeelding auteur
2 -> Bouwtechnische waarde
Het Entrepot bevindt zich na meer dan 50 jaar
dienst nog steeds in uitzonderlijk goede staat.
De stabiliteit is in orde, nergens vallen scheu‐
ren te bekennen. Het Entrepot is werkelijk een
oerdegelijk gebouw. De beperkte schade die er
wel is, voornamelijk mechanische schade en
vochtschade, valt zonder veel problemen te
herstellen bij renovatie. Het Entrepot heeft dus
ook een belangrijke bouwtechnische waarde:
waarom een gebouw slopen waarvan het ske‐
let nog perfect in orde is? Het grootste bouw‐
technische nadeel van het Entrepot is wellicht
de momenteel zeer slechte isolatiewaarde van
de schil van het gebouw. Maar ook dit is een
probleem waarvoor oplossingen gevonden
kunnen worden.
3 -> Architecturale waarde
:: Positie in de omgeving
De waarde van het Openbaar Entrepot is gere‐
lateerd aan de positie in zijn omgeving. De
Vaartkom is gelegen binnen de ring van Leu‐
ven, wat zowel een goede connectie met de
binnenstad, als een goede verkeersontsluiting
mogelijk maakt. Het Entrepot bevindt zich in
het centraal gelegen en visueel meest opval‐
lende en herkenbare deelgebied van de Vaart‐
kom. Binnen dit deelgebied neemt het Entre‐
pot dan nog eens een zeer voorname positie
in: het gebouw ligt aan de kop van de Vaart‐
kom en vormt het visueel eindpunt van de
Vaartkom. Daarbij vormt de site ook een
scharnierpunt tussen de Vaartkom en de ver‐
bindingsweg met de binnenstad. Deze belang‐
rijke locatie vraagt om een invulling met een
gemeenschapsfunctie, zoals ook aangegeven
wordt in het RUP Vaartkom. [3]

Men zou de positie van het Entrepot aan de Vaartkom kunnen
vergelijken met zitten aan het hoofd van de tafel in de
meest representatieve vergaderruimte van een bedrijf.
Visie voor de omgeving van het
Entrepot uit RUP Vaartkom:
“Rondom de Vaartkom kan zich een representatief
waterfront ontwikkelen. Dit impliceert:
de creatie van een verkeersluwe publieke
ruimte met hoge verblijfskwaliteit, de consolidatie
van de grootschalige bouwvolumetrie
met behoud van beeldbepalende gebouwen
en de concentratie van stedelijke functies die
het verblijfskarakter kunnen versterken.” [3]
RUP Vaartkom
Een gebiedsgericht RUP (ruimtelijk uitvoeringsplan)
is enigszins te vergelijken met een
voormalig BPA (bijzonder plan van aanleg):
voor een afgebakend gebied legt het volledig
dekkende stedenbouwkundige voorschriften
op.
Boven: Stadsplan Leuven; © Google Maps | Midden: 4 deelgebieden
van de Vaartkom; [7] | Onder links: 3D‐zicht Stadsontwerp BUUR; [3] |
Onder rechts: vergaderruimte; © BULO
:: Relatie met de omgeving
Broos heeft deze dominante stedenbouwkun‐
dige ligging van het terrein in zijn ontwerp
opgenomen. Men zou kunnen stellen dat het
Entrepot op het snijpunt ligt van drie grote
assen: de hoofdas wordt aangegeven door de
Vaart, een eerste nevenas wordt gevormd door
de Burchtstraat en een tweede nevenas ligt in
het verlengde van de Sluisstraat.
De hoofdinkom, en bijgevolg de belangrijkste
gevel van het gebouw plaatst hij loodrecht op
de hoofdas en geeft deze een zekere monu‐
BURCHTSTRAAT
SLUISSTRAAT
mentaliteit mee. Hier gebeurt ook het laden en
lossen. Het kantoorgedeelte richt zich symbo‐
lisch zowel naar de hoofdas als naar de ne‐
venas van de Sluisstraat. Deze bestuurlijke
functie heeft immers zowel betrekking op de
activiteiten van de vaart als op de stad Leuven.
De uitwerking van de gevels van dit gedeelte is
weer vrij monumentaal en vormt het eindpunt
van de zichtlijn in de Sluisstraat. Zo worden de
activiteiten van de vaart op statige wijze aan‐
gekondigd. Het opslaggedeelte richt zich voor‐
namelijk naar de minder belangrijke zijdes van
het stedelijk weefsel en krijgt een gevel die
geïnspireerd is op rationele, industriële archi‐
tectuur met een ritmiek van traveeën, pilasters
en horizontale bandramen. Als eindpunt van
de nevenas vanuit de Burchtstraat krijgt de
gevel echter weer meer belang door de uitwer‐
king als een ronde toren.
Het concept van het ontwerp van Broos is dus
zowel functioneel als esthetisch betrokken op
de omgeving. Door de gevels van het gebouw
op een verschillende manier architecturaal op
te lossen, geeft architect Broos antwoord aan
de condities van de omgeving en accentueert
hij de verschillen.
:: Relatie tussen vorm en functie
KANTOREN
Het Entrepot is tevens ontworpen volgens het
rationele principe ‘de vorm volgt de functie’, zo
kan men van buiten af uit het gevelontwerp
duidelijk het onderscheid in functies binnen
aflezen. Er is een duidelijke tweeledigheid tus‐
sen de stapelplaatsen en de burelen, de twee
hoofdfuncties.
Deze tweeledigheid wordt ten eerste gevormd
door het gebruik van horizontaliteit in de ge‐
vels van de stapelplaatsen in tegenstelling tot
verticaliteit in die van de kantoren. Ten tweede
wordt ze benadrukt door het contrast in geslo‐
tenheid van de stapelplaatsen en openheid van
de kantoren en los‐ en laadkade. Ten derde
zorgt de rationele, repetitieve detaillering van
de gevels van de stapelplaatsen ten opzichte
van de meer statige, monumentale afwerking
van die van de kantoren voor een onderscheid.
Relatie Entrepot tot Vaartkom: hoofd– en nevenassen; [2]
:: Interieur en ruimtelijkheid
VAART
Oorspronkelijke zonering Entrepot; afbeelding auteur
De kantoren en loketten hebben een elegante
afwerking en een vormelijke verfijning. Interes‐
sant hierbij is dat ze quasi in volledig oorspron‐
kelijke staat zijn. Het zou sterk te betreuren
zijn mocht een dergelijk totaalinterieur in zijn
geheel of gedeeltelijk verloren gaan, temeer
omdat het gemakkelijk zonder veel aanpassin‐
gen verschillende functies kan dragen.
Gelijkvloerse verdieping kantoren; foto auteur
Op alle verdiepingen treft men analoge grote
stapelruimtes aan. Ze zijn eenvoudig en over‐
zichtelijk. De grootte, de gebogen wand van de
kop Burchtstraat en de ritmering van de ko‐
lommen, balken en ramen en de hoogtever‐
schillen maken deze grote stapelzones interes‐
sant.
Eerste verdieping stapelplaatsen; foto Robert De Lathouwer

De cilindervormige ruimte op de derde verdie‐
ping heeft een sterke ruimtelijkheid door haar
vorm en de geritmeerde openingen. De ruimte
heeft een strategisch uitzicht over de omgeving
en geeft toegang tot het platte dak.
In de kelder bevinden zich verschillende kleine‐
re opslagruimtes van het type overwelfde kel‐
der.
:: Volumetrie
Door zijn dynamische vormgeving en originele
volumeopbouw met expressionistische afge‐
ronde hoekbeëindiging en cilindervormig hoger
opgetrokken dakverdieping, refereert het ge‐
bouw stilistisch nog aan de tijdens het interbel‐
lum geliefde stroomlijnesthetiek geïnspireerd
op de scheepsarchitectuur. Men vat dit wel
eens onder de noemer modernistische
‘pakketbootstijl’. Ook enkele typische elemen‐
ten als onder meer de vlaggenmasten aan de
voorgevel verwijzen hiernaar.
Het gebouw is bijzonder laag in vergelijking
met de andere gebouwen aan de Vaartkom,
maar toch slaagt het erin de kom te domine‐
ren. Dit heeft het te danken aan haar positie
aan de kop en aan haar stedelijke monumenta‐
liteit. Anderzijds zou men kunnen stellen dat
het gebouw zich distantieert van de andere net
door haar afwijkende volume.
Volumetrisch is het Entrepot in ieder geval
bijzonder te noemen, een eigenschap die bij
een herbestemming dan ook gerespecteerd
hoort te worden.
:: Flexibiliteit
Derde verdieping stapelplaatsen: rotonde; foto auteur
Middengang kelderverdieping; foto auteur
Het Entrepot is vrij tot zeer flexibel naar een
herbestemming toe. Het grootste deel van het
volume bestaat uit een leeg casco, louter struc‐
tuur waarin een vrije, lichte invulling kan ko‐
men die volledig aangepast is aan het nieuwe
programma. In de vloeren kunnen eventueel
openingen gemaakt worden om de ruimtelijke
ervaring te vergroten. Voor bepaalde functies
kan het gebogen, prisma‐achtige volume met
torenvormige beëindiging een moeilijkheid
betekenen, maar over het algemeen kan dit
net een ruimtelijke meerwaarde inhouden.
Gevolgen waardeoordeel
Het heeft uiteraard weinig zin om een uitge‐
breid waardeoordeel over het Entrepot te vor‐
men indien men hier geen rekening meer mee
houdt bij het herbestemmingsonderzoek. Daar‐
om werden voor de herbestemming van het
Entrepot de volgende regels opgesteld:
!
!
!
!
!
Herbestemmen met een publieke, dragende
gemeenschapsfunctie.
Het aanhouden van een indeling die
logisch verband houdt met het oorspronkelijke
concept, een behoud van de sterke
tweeledigheid.
Een respectvolle omgang met het oorspronkelijke
uitzicht, met de gevels en de
volumetrie.
Een volledig behoud van het kantoorgedeelte.
Minstens een gedeeltelijk behoud van de
open ruimte en skeletstructuur in de stapelplaatsen.
Herbestemming tot
podiumkunstenzaal?
Met deze analyse achter de rug, kan overge‐
gaan worden op de sleutelvraag: is het Open‐
baar Entrepot geschikt om de functie
‘podiumkunstenzaal’ te kunnen dragen? Met
regelmatige feedback vanwege de voorzitter
van de Werkgroep Culturele Infrastructuur,
Geert Robberechts, werd deze vraag onder‐
zocht door middel van een vooronderzoek en
een ontwerpmatig onderzoek.
Vooronderzoek
Uit het verkennend vooronderzoek bleek al
gauw dat de locatie zeer geschikt lijkt voor de
inplanting van een nieuwe podiumkunstenzaal.
De site is allereerst zeer goed bereikbaar,
neemt een belangrijke en centrale plek in,
houdt connectie met de stad en staat reeds
bekend als culturele campus. Daarbij kan de
inplanting van een podiumkunstenzaal ook een
belangrijke opwaardering van het ontwikke‐
lingsgebied betekenen. Een podiumkunsten‐
zaal straalt prestige uit naar het hele gebied en
het inplannen van culturele activiteiten brengt
ook meer menselijkheid en warmte in de stren‐
ge en grootschalige bebouwde omgeving. De
functie ‘podiumkunstenzaal’ past verder ook
perfect in de voorschriften van het RUP [3].
Het gebouw zelf stelt echter moeilijkere eisen.
Sommige factoren bieden een architecturale
uitdaging, zoals het strenge en gesloten uit‐
zicht, de tweeledige indeling en de toeganke‐
lijkheid van het gebouw. Op bouwtechnisch
vlak zijn er vooral moeilijkheden op vlak van
geluidsdemping en hoewel het gebouw op zeer
zware lasten gedimensioneerd werd, misschien
ook op vlak van draagkracht. Daarnaast bevin‐
den zich verscheidene beschermde elementen
in het gebouw, zo bijvoorbeeld het gehele
kantoorgedeelte, die ruimtelijke obstakels
vormen in het al beperkte beschikbare volume.
Dit laatste punt, het beperkt beschikbare volu‐
me, vormt het grootste probleem. Om te con‐
troleren of dit volume kan volstaan, werd een
vergelijkende oppervlaktestudie gemaakt met
de footprints van enkele recente referentiepro‐
jecten uit de Benelux. Hieruit bleek al gauw dat
de herbestemming tot podiumkunstenzaal
wellicht een onmogelijke opdracht zou wor‐
den.
In het onderstaande voorbeeld uit de oppervlaktestudie,
wordt de footprint van het Entrepot naast die van het Agoratheater
in Lelystad, Nederland gelegd. Deze zaal is vergelijkbaar
met de gewenste zaal voor Leuven. De plannen van
beide gebouwen worden in correcte verhouding t.o.v. elkaar
weergegeven. Het is hier visueel duidelijk dat het Entrepot,
met haar rigide vorm, te klein zal zijn om een dergelijke
podiumkunstenzaal in te voorzien.
Boven: gelijkvloerse verdieping Entrepot; grondplan auteur
Midden: Agora Theater; grondplan UNstudio
Onder: Agora Theater; foto www.agora-lelystad.nl

Ontwerpmatig onderzoek
Alsnog werd er een poging gedaan tot het vin‐
den van mogelijke configuraties door middel
van een grondig ontwerpmatig onderzoek.
Verschillende opties werden aan de test onder‐
worpen. Gezien dit geen aanvaardbare resulta‐
ten opleverde, kon hierna met zekerheid beslo‐
ten worden dat een podiumkunstenzaal, in de
door cultureel Leuven gewenste vorm, jammer
genoeg geen nieuwe bestemming voor het
Entrepot kan vormen. De Werkgroep Culturele
Infrastructuur heeft dan ook besloten om eigen
onderzoek en campagne niet verder te focus‐
sen op dit gebouw en de zoektocht naar een
locatie voor een nieuwe podiumkunstenzaal
voor Leuven verder te zetten in een andere
richting.
Besluit
Het Entrepot als podiumkunstenzaal?; afbeelding auteur
Het Entrepot als podiumkunstenzaal?; grondplan auteur
Herbestemmen met een publieke, dragende
gemeenschapsfunctie.
Het aanhouden van een indeling die
logisch verband houdt met het oorspronkelijke
concept, een behoud van de sterke
tweeledigheid.
Een respectvolle omgang met het oorspronkelijke
uitzicht, met de gevels en de
volumetrie.
Een volledig behoud van het kantoorgedeelte.
Minstens een gedeeltelijk behoud van de
open ruimte en skeletstructuur in de stapelplaatsen.
Een andere herbestemming dan?
Het idee ‘podiumkunstenzaal’ leek zowat het
enige concrete idee te zijn dat in de lucht hing.
Zodoende werd overgegaan op een persoonlij‐
ke exploratie van de mogelijkheden. Het idee
‘kunstenwerkplaats’ kwam hierbij uiteindelijk
als meest interessant voor deze locatie en dit
gebouw naar voren. Een plek waar men kan
creëren, ontmoeten, organiseren, aanschou‐
wen en ontdekken, voor en door alle leeftijden
en sociale groepen, op jezelf of in groep. Bijna
gelijktijdig werd ook een reële omkadering van
dit idee gevonden in TPAKT. TPAKT is een sa‐
menwerkingsverband tussen de vijf kunstedu‐
catieve organisaties, die momenteel gevestigd
zijn in de Molens Van Orshoven, even verderop
aan de Vaartkom. Deze bloeiende organisaties
hebben een nijpend tekort aan goede infra‐
structuur. Geïnformeerd over de specifieke
noden door Dirk De Lathauwer, artistiek leider
van fABULEUS (lid van TPAKT) en tevens lid van
de Werkgroep Culturele Infrastructuur werd
opnieuw een haalbaarheidsstudie uitgevoerd
door middel van een vooronderzoek en een
uitgebreid ontwerpmatig onderzoek.
Vooronderzoek
Omwille van ongeveer dezelfde redenen als bij
de podiumkunstenzaal, werd de locatie als
geschikt bevonden. Ditmaal echter leek het
gebouw zelf ook minder moeilijkheden te stel‐
len naar de herbestemming toe. Dit vooral
dankzij de hogere flexibiliteit van het program‐
ma en de kleinere schaal en minder rigide
plaatsing van de in te brengen ruimtes.
Ontwerpmatig onderzoek
Na het verkennende vooronderzoek, volgde
een uitgebreid ontwerpmatig onderzoek. Het
doel van dit onderzoek was niet de ontwikke‐
ling van een volwaardig ontwerp, dan wel de
ultieme test voor de geschiktheid van het En‐
trepot voor het dragen van het programma
‘kunstenwerkplaats’.
:: Zonering
Hoe begint men aan zulk een ontwerp? Na het
vastleggen van de functies en de bijhorende
globale oppervlaktes, werd er eerst gezocht
naar een logische zonering en inplanting van
de grotere ruimtes. Dit met respect voor het
oorspronkelijke concept ‘de vorm volgt de
functie’, door de nieuwe functies een logische
plek in de vorm te geven. Zo behoudt het oor‐
spronkelijke kantoorgedeelte haar bestuurlijke
functie en worden de stapelplaatsen omge‐
doopt tot drager van alle publieke functies. De
oorspronkelijk tweeledige indeling ‘kantoren
vs. stapelplaatsen’ wordt dus ‘kantoren vs.
publiek gedeelte’ bij de nieuwe bestemming.
Verder werd er ook meteen rekening gehou‐
den met de andere eisen die gesteld werden
vanuit het waardeoordeel van het Entrepot.
:: In te plannen zones
De volgende grotere entiteiten werden be‐
schouwd voor zonering.:
• Kantoren
• Twee presentatieruimtes:
‐ Black box zaal
‐ Kleine presentatiezaal
• Muziekcafé
• Creatie‐ en circulatieruimtes
• Grote opslagruimte
Black box zaal?
‐ een sobere vormgeving, letterlijk niet meer
dan een neutrale, zwarte doos
‐ een robuuste afwerking, een ruwbouwach‐
tig, industrieel karakter
‐ verschillende opstellingen van podium en
publiek mogelijk
‐ een goede technische uitrusting (belichting,
geluid, takels…)
‐ minstens een speelvlak van 10 op 10 m mo‐
gelijk en zo’n 8 m hoog
De Kuub in De Warande ‐ Turnhout; foto in VERCAMMEN, Martijn, et
al., Acoustics by Peutz: theatres and Concert Halls, Peutz, Zoetermeer,
2006
:: Beweegredenen
De voornaamste factoren die een rol hebben
gespeeld bij de keuze van de globale indeling
zijn de volgende:
1 -> Logica volume en gevels
In het volume vallen twee grote bewegingen te
onderscheiden:
volume 1:
het balkvormige volume tegen de
voorgevel
volume 2:
het cilindervormige volume aan de andere zijde, dat
een verdieping hoger is
De gevels van de stapelplaatsen zijn zeer regel‐
matig opgebouwd, enkel de voorgevel wijkt
hier van af. Men kan in deze voorgevel de vol‐
gende bewegingen onderscheiden:
geveldeel 1:
de vier traveeën tussen loskade en luifel
geveldeel 2:
de twee traveeën onder de luifel waar geen loskade
meer is
geveldeel 3:
het grote, opake vlak in metselwerk zonder vensters
boven de luifel met het opschrift ‘openbaar entrepot’
2 -> Behoud openheid en structuur
De gelijkvloerse verdieping heeft een hoog
plafond en is daarmee de best bruikbare ver‐
dieping in haar huidige vorm. Daarbij brengt
het weghalen van delen structuur op de gelijk‐
vloerse verdieping meer problemen met zich
mee dan op de hogere verdiepingen, wegens
de grotere invloed op de stabiliteit en op de
structuur van de bovenliggende verdiepingen.
Het behoud van de openheid en structuur van
de stapelplaatsen gebeurt dus best op de kwa‐
litatieve gelijkvloerse verdieping.

Van oorspronkelijke naar nieuwe zonering; afbeeldingen auteur
Het kantoorgedeelte werd uitgebreid naar boven toe, in
navolging van de logica in structuur en gevels.
:: Keuzes
Uibreiding kantoren op tweede verdieping; afbeelding auteur
Met het voorgaande in gedachten, werden de
volgende keuzes gemaakt:
Black box zaal -> geveldeel 3
De black box zaal is het grootste in te brengen
volume en is rechthoekig. Het lijkt dus logisch
gebruik te maken van het grote rechthoekige
volume tegen de voorgevel. Het vloerniveau
van de zaal wordt op de eerste verdieping aan‐
gezet om de gelijkvloerse verdieping niet aan
te tasten. In de gevel komt de zaal dus net
achter het gedeelte opake metselwerkvlak
zonder vensters te liggen, wat niet onlogisch is
voor het gesloten karakter van een typische
black box zaal. Er werd echter wel de mogelijk‐
heid voor de inval van natuurlijk daglicht ge‐
vraagd, dit wordt voorzien aan één zijde: door
de originele vensters in de noordgevel. Om de
nodige 8 meter hoogte te halen komt de zaal
ongeveer 1,5 meter boven de dakrand van het
Entrepot uit te steken. Dit brengt meteen als
voordeel met zich mee dat men van buitenaf
een stukje van het zaalvolume kan identifice‐
ren; dat men kan zien dat er een hedendaagse
ingreep gebeurd is. Deze nieuwe toevoeging
aan de gevel kan ook zorgen voor een verfris‐
sende werking op de strenge gevel van het
Entrepot.
Sfeerbeeld Black box; afbeelding auteur
Kleine presentatiezaal -> rotonde
De tweede presentatiezaal bevindt zich best
niet vlak tegen de black box zaal om onderlinge
geluidshinder te vermijden. Er werd dan ook
gekozen om deze zaal in het typerende cilin‐
dervormige volume onder te brengen aan de
andere zijde van het gebouw. Deze is een ka‐
raktervolle ruimte nodigt uit om een mooie
zaal in in te richten.
Sfeerbeeld kleine presentatiezaal; afbeelding auteur
Muziekcafé -> geveldeel 1
Het muziekcafé krijgt contact met het plein
door achter de vier traveeën tussen loskade en
luifel van de voorgevel (geveldeel 1) gepland te
worden. Het café/restaurant is op deze plek
ook goed zichtbaar voor de voorbijganger en
gemakkelijk bereikbaar langs de publieke in‐
kom, wat de drempel verlaagt om er te vertoe‐
ven. Er is zicht op het plein en de Vaartkom
doorheen de vier beglaasde traveeën.
Sfeerbeeld zithoek muziekcafé; afbeelding auteur
Publieke toegang -> geveldeel 2
Voor de inkom werd gekozen om deze de twee
traveeën waar geen loskade meer is te laten
innemen. Het vloerniveau is hier immers gelijk
met het pleinniveau, wat een vlotte toegang –
ook voor mindervaliden en rolstoelgebruikers –
toelaat. Binnen is nog voldoende ruimte voor‐
handen om een helling aan te leggen tot het
gelijkvloerse niveau 1,10 meter hoger.
Laden en lossen
Het laden en lossen vanuit auto’s of bestelwa‐
gens in een bepaalde plek in het gebouw moet
kunnen op elk moment van de dag, zonder
activiteiten te storen. Deze plek zou zich dus
zeker niet aan het plein, maar ergens aan de
achterzijde van het gebouw moeten bevinden.
In het huidige Entrepot is al een plek voor la‐
den en lossen aanwezig aan de achterzijde van
het gebouw, deze kan dus gewoon met dezelf‐
de functie verder gebruikt worden.
Lift
Liften zijn starre verticale elementen, waarvan
de plaatsing een grote impact heeft op de inde‐
ling van elke verdieping, voornamelijk qua
circulatie. Een strategische plaatsing is dus al
vereist in een vroege fase van het ontwerp.
De lift wordt in de centrale vide geplaatst, die
het knooppunt vormt van de voornaamste
circulatie. Op deze plek is de lift gemiddeld het
best toegankelijk voor alle functies.
:: Verdere verfijning ontwerp
Sfeerbeeld centrale vide; afbeelding auteur
Deze ruwe zonering werd gaandeweg verder
verfijnd tot een realistisch ontwerp. Gedetail‐
leerde plannen tonen aan dat het Entrepot
zowel bouwhistorisch, als bouwtechnisch en
architecturaal de functie ‘kunstenwerkplaats’
kan dragen. Bepaalde problemen zoals de rela‐
tief lage plafonds en de moeilijke isolatievoor‐
waarden (geluid en warmte) blijven zich stel‐
len, maar kunnen aanvaardbaar gemaakt wor‐
den.
De conclusie luidde ditmaal dan ook dat de
herbestemming ‘kunstenwerkplaats voor
TPAKT’ wel een haalbare kaart vormt voor het
Entrepot.

Besluit
Herbestemmen met een publieke, dragende
gemeenschapsfunctie.
Het aanhouden van een indeling die
logisch verband houdt met het oorspronkelijke
concept, een behoud van de sterke
tweeledigheid.
Een respectvolle omgang met het oorspronkelijke
uitzicht, met de gevels en de
volumetrie.
Een volledig behoud van het kantoorgedeelte.
Minstens een gedeeltelijk behoud van de
open ruimte en skeletstructuur in de stapelplaatsen.
Vooraanzicht kunstenwerkplaats: verlaagd plein; afbeelding auteur
Verticale snede door kunstenwerkplaats: kantoren, trappenkoker,
muziekcafé, inkom, black box en dakterras; afbeelding auteur
Tot slot: vervolgverhaal
Sinds het begin van de samenwerking met
TPAKT, groeide ondertussen de mogelijkheid
dat TPAKT werkelijk (!), doch, in tegenstelling
tot in het onderzoek, slechts tijdelijk zou ver‐
huizen naar het leegstaande Entrepot. De Mo‐
lens Van Orshoven zullen in de komende jaren
immers verbouwingen ondergaan waardoor
TPAKT moet uitwijken. De mogelijkheid werd
rond maart 2009 een zekerheid en zodoende
werd in groep een budgettering opgemaakt en
het gebouw verkend. Vervolgens werd een
architect aangesteld voor het ontwerp van een
low‐budget kunstenwerkplaats. In deze context
kreeg het verrichte werk en onderzoek op het
Entrepot meteen ook een zeer concrete invul‐
ling, waarbij TPAKT veel tijd, moeite en kosten
werd bespaard. Ondertussen werkt men nog
steeds verder aan dit project…
Belangrijkste bronnen
[1] DE SCHEPPER, Jo, MONDELAERS, Lydie, Vaartkom: beschermingsdossier Openbaar Entrepot, Agentschap R‐
O Vlaanderen, Archief Onroerend Erfgoed Vlaams‐Brabant, Leuven, 2002
[2] SCHOONJANS, Yves, et al., Het Openbaar Entrepot gebouw te Leuven (1954-7, Architect Victor Broos). -
Onderzoek naar de architecturale kwaliteit, vzw Stichting Stad & Architectuur, Leuven, 1998
[3] Gemeentelijk gebiedsgericht ruimtelijk uitvoeringsplan GGR-L4/5/6/7 Vaartkom noord/oost/zuid/west. -
Toelichtingsnota – voorontwerp, Stad Leuven ‐ dienst ruimtelijke planning, Leuven, 05/09/2008µ
[4] SILVERANS, L., AMELYNCK, J., DEVOLDERE, S., SCHOONJANS, Y., Victor Broos, De kracht van het alledaagse,
t.g.v. overzichtstentoonstelling door vzw Stichting Stad & Architectuur, Leuven, 2002
[5] PLANCQUART, Isabelle, “Leuven Vaartkom: een lans breken voor het jonge monument”, in: Tijdschrift voor
Industriële Cultuur, 1996 (14) nr. 2 deel 54, pp. 18‐49
[6] Mozaiek Stadsvernieuwing Leuven, 2008 (15) nr. 2, Infohuis Stadsvernieuwing, Leuven, 2008
[7] Stadsarchief Leuven, Modern Archief, Oorlogsschade dossiers 31 tot 35
De auteur
Inge Stuyckens promoveerde als burgerlijk ingenieur architect in 2009 aan de Katholieke Universiteit Leuven.
De titel van haar proefschrift was “Ontwerpend onderzoek naar de herbestemming van het Openbaar Entre‐
pot te Leuven” met prof. ir. arch. Piet Stevens als promotor.
Dankwoord
Tweede verdieping kunstenwerkplaats; grondplan auteur
Bovenaanzicht kunstenwerkplaats: lift (geel), daklichten en dakterras; afbeelding
De auteur wenst haar promotor Piet Stevens te bedanken voor de wetenschappelijke begeleiding van haar
eindwerk. Dank gaat ook uit naar Geert Robberechts en Dirk de Lathouwer, elk een bron van informatie en
nieuwe ontmoetingen bij de delen ‘podiumkunstenzaal’ en ‘kunstenwerkplaats’ .