“Paarden liegen niet” - Huis en Erf

4 • Buurten December 2009 Buurten December 2009 • 5
Duim omhoog voor Viataal
Hints, mime, uitbeelden: gebarenspelletjes zijn vaak hilarisch vermaak tijdens donkere decemberavonden
voor horenden. Maar voor slechthorenden en doven vormen gebaren dikwijls de primaire ‘spreektaal’,
waarbij mimiek en beweging onmisbaar zijn om duidelijk en gericht te kunnen communiceren. Een
gesprek op Viataal in Sint-Michielgestel - het vroegere Doveninstituut - met pedagogisch medewerkster
Diana Withagen en tolk gebarentaal Marleen Versteeg.
“Als baby reageerde ik amper op
mijn omgeving en huilde veel. Mijn
ouders spraken wel tegen mij,
maar ik verstond ze niet en zei
niets terug. Pas op m’n derde werd
vastgesteld dat ik slechthorend
was. Ik kreeg gehoorapparatuur en
ging naar een slechthorendenschool.
Daar heb ik leren communiceren.”
Diana is (inmiddels volledig) doof
en vertelt haar verhaal in gebarentaal;
Marleen vertaalt dit naar
gesproken Nederlands en andersom.
Een driegesprek, dat na een
paar minuten gewenning al snel
vanzelfsprekend wordt.
Stiekem gebaren
Diana begeleidt dove kinderen en
hun ouders bij Viataal; ooit was ze
hier zelf leerling. “Vroeger was
gebarentaal op alle instituten
verboden; daarmee zonderde je je
af van de horende maatschappij,
vond men toen. Wij moesten leren
spreken als ‘normale’ mensen,
maar dat was heel moeilijk: we
hoorden immers niet wat we zeiden
en konden met name emoties heel
slecht uiten in gesproken taal.
Stiekem gebaarden we onderling
wel, maar als dat werd gezien kreeg
je straf.”
Doven/gebaren taal Viataal
Halverwege jaren 80 werd duidelijk
dat die gedwongen ‘orale taalmethode’
eerder tot achterstand dan tot
vooruitgang leidde, jaren later stapte
ook het Gestelse Doveninstituut
over op gebarentaal. Diana: “Door
contact met andere doven die al
wel gebarentaal gebruikten,
kenden we natuurlijk al veel
gebaren. En als je geen gebaar wist,
verzon je er zelf een. Toch bleek
toen al snel dat we een grote
taalachterstand hadden opgelopen.
Ik werk nu met dove peuters tot 3
jaar. Je ziet dat de gebarentaal bij
die kinderen, zo klein als ze zijn,
zich ontzettend snel ontwikkelt.
Veel vlotter dan bij ons destijds -
juist omdat ze nog zo jong zijn.”
Van Dale
In Nederland wordt inmiddels één
universele gebarentaal gebruikt:
Nederlandse Gebaren Taal (NGT),
een eigen beeldtaal met gebaren
die iconisch zijn (ze laten zien hoe
iets werkt of eruit ziet) en arbitrair
(ze laat niet zien hoe iets werkt of
eruit ziet). Ook is er een eigen
grammatica: de gesproken zin ‘De
pop zit op de kast’ wordt bijvoorbeeld
‘Kast pop op’. Marleen: “Vroeger
bedacht iedere gemeenschap of
regio een eigen systeem, nu
hebben heel veel landen een
algemene gebarentaal. Die is dus
niet gekoppeld aan spreektaal: in
België gebruiken ze weer andere
symbolen dan hier.” Dit jaar
verscheen het eerste Van Dale NGT
woordenboek. “Heel mooi. Maar
ook heel beperkt: ruim 3000
gebaren. Er zijn nog lang niet voor
alle woorden gebaren, maar
dagelijks komen er nieuwe bij.
Ondertussen gebruiken we vingerspelling
voor namen of moeilijke
woorden waar nog geen gebaar
voor bestaat. Dat is een handalfabet
met voor iedere letter een eigen
gebaar.”
Vertrouwelijk vertalen
Marleen wordt bij de meest uiteenlopende
gesprekken gevraagd te
tolken. “Leuk als je nieuwsgierig
bent. Maar soms ook best moeilijk.
Omdat je je niet mag bemoeien met
het gesprek terwijl je misschien wel
kunt helpen. Maar ook omdat je
soms tolkt voor mensen die een
gebarentaalachterstand hebben.
Dan moet je een ander symbool of
gebaar bedenken. Zonder de
inhoud aan te passen, ik mag er
natuurlijk niet van alles bij gaan
verzinnen.”
Is het voor Diana niet vervelend of
vreemd om ook in vertrouwelijke
gesprekken alles te moeten delen
met de tolk? “Ik vind het gewoon
nodig! Ik ben nu eenmaal doof,
daar verander ik niks meer aan en
dus moet ik de omstandigheden
aanpassen. Met de hulp van een
tolk kan ik een gesprek helemaal
volgen en voorkom je spraakverwarring.
Ik wil kunnen communiceren
als ieder ander. En dat kan zo.”