ARNHEM - 1966. - Reto Arnhem

ARNHEH - 1968.
De I'UJlde- en komende KNWU-I hem zijn opvolger, de heer Van El·
eoDSU1. Links de heer Zweedijk, naast den.
POPULAIRES
Met de zogenaamde populalres
wordt in Apeldoorn woensdagavond
5 juni een begin gemaakt. Uit deze
sfeervolle, wekelljks terugkerende
wedstrijdjes .JjI1 reeds vele kampioenen
voor den dag gekomen. tilen recent
voorbeeld hiervan is wereldkam.
pioen Gert Bongers, die Zich reeds
als aspirant de kneepjes van het rijden
op de baan eigen maakte.. Voor
wie zich in het spectaculaire onderdeel
van het rijden achter dernies
wil bekwamen, heeft de firma P. van
den Heuvel uit Apeldoorn een aantal
dernymotoren ter beschikking gesteld.

,.
• • •
Bax in actie te zien. Bax werd populair
zonder de populariteit te
zoeken, al liet hij zich wel met
kinderlijk genoegen fotograferen.
Bij zo'n gelegenheid had hij een
trui aan die zo vol behangen was
met een enorm assortiment blikken,
koperen en zilveren medailles,
dat het meer aan een harnas deed
denken.
Adriaan Bax was een man met ouderwetse
beginselen. Reclame was
voor hem bijzonder belangrijk,
maar hij zag ook in dat voor een
goede verhouding tussen leverancier
en klant de nodige mensenken-
3
nis vereist is. Hij weigerde iets te
kopen wat hij niet gelijk kon betalen.
Hij leverde geen fiets af die
technisch niet perfect was. Jaarlijks
ging hij zich in het buitenland
persoonlijk op de hoogte stellen
van nieuwe ontwikkelingen op
tweewielergebied. Langzamerhand
en doelbewust bracht Adriaan Bax
het tot plaatselijke, nationale en
zelfs internationale bekendheid.
Zelfstandig
Laten we nu de chronologie verder
geen geweld meer aandoen maar
beginnen bij het begin. En dat begin
lag in 1904. Na zijn "ongehoorde
rooie daad" die z'n ontslag tot
gevolg had, leerde hij Helena Alderkamp
kennen en ongeveer tegelijkertijd
begon hij een eigen zaak.
Weliswaar had hij haast geen geld,
maar wel beschikte hij over het nodige
vakmanschap, fantasie, gevoel
voor reclame, populariteit vanwege
zijn stunts op de fiets en ook zijn
gevoelens voor Helena, de blonde
dochter van een fietsenmaker, die
in Arnhem twee zaken had.
En met dit alles aan "kapitaal" en
75 gulden aan contanten begon
Adriaan Bax. Hij huurde voor 6 gulden
in de week een pakhuisje aan
de Mariënburgstraat 9, betaalde
een maand vooruit en had toen nog
51 gulden over. Samen met een
vriend, een behanger, verbouwde
hij het pakhuis tot een winkel met
werkplaats, waarbij dan nog e€
kleine ruimte vrijgehouden wel
om te wonen.
Toen de verbouwing gereed wa
had Adriaan Bax nog 6 guldE
over en vier flessen wijn. Met d
wijn werd de opening van het ve
koopmagazijn voor "Vaderlane
fietsen gevierd.
Touwtje springen met de fiets.
Om verzekerd te kunnen zijn Vé
een groot aantal klanten begc
Adriaan Bax op zijn eigen origin
Ie manier reclame te maken.
Op een glimmende, zelfgebouwe
"Vaderland" fiets verrichtte hij (
het toneel van Musis Sacrum c
meest ingewikkelde toeren en kw
sten.
Hij kon zelfs met de fiets touwt
springen; een ongelooflijke gebeu
tenis in die gemoedelijke dagen.
Volgens de heren recensenten VI
de plaatselijke pers "toonde t
zich een niet onbedreven persoo
in aanmerking nemende de gerin,
ruimte, waarover hij de beschi
king had".
Adriaan Bax wist op eenvoudi.
wijze de mensen te boeien. Hij fiet
te voor zijn plezier en wilde a
deren het ook leren. Toen aan I
Eusebiusbuitensingel in Arnhe
een school kwam, waar men h
fietsen kon leren, werd de he
Bax instructeur. En in de adverte
tie over de opening van zijn za;
stond te lezen dat men "bij aa:
koop van een rijwiel uit mijn m
gazijn gratis mag leren wielrijd
onder mijne persoonlijke leidin{
Het werd als iets profaans b
schouwd zo maar op een stalen r
te stappen en weg te rijden. NeE
men behoorde dat met de nodi
zwier en élégance te doen.
Het duurde in ieder geval niet la
of Bax' populariteit ging vrucht
afwerpen. De zaak kwam op dre
In die begintijd bleek opnieuw zi
ouderwetse, hardnekkige degelij
heid. Een importeur van Engel
fietsen bezocht de eenvoudige wi
keI en deed Adriaan Bax suggest:
aan de hand om met simpele mi
delen zijn verkoopruimte aantre
kelijker te maken. Hij beloof
hem spontaan een aantal karret:
te sturen; in consignatie zoals (
heet. Bax echter weigerde. "Ik '\
niets in mijn huis wat ik niet b
taald heb". Dit standpunt ver!
hij nimmer, ook niet onder de VI
leidelijkste omstandigheden. To
de jonge mevrouw Bax zoals {
woonlijk de huur kwam betal
aan de eigenares van het "Vad.
land" pand, mevrouw Tjeenk W
link, vertelde deze haar dat zij v
plan was haar huizen in de M
riënburgstraat te verkopen. B
zou als eerste de gelegenheid krijg
eigenaar van het door hem gehUl
de pand te worden, maar d
moest hij de hele rij percelen 1
lJen tot en met de hoek.

4
4. Een van de eers:e "Vaderland"
fietsen met kaarsverlichting werd
geleverd aan een zekere
mejuffrouw Aleven.
5. Een pagina uit het Engelse
vakblad. Bax was de dertiende
succesvolle BSA-agent die in dit
tijdschrift in het zonnetje werd
gezet.
6. Adr. Bax probeert zijn nieuwe
aanwinst voor zijn grote
verzameling oude en antieke fietsen.
(Tn 1944 is de verzameling door
oorlogsgeweld
in Arnhem verloren gegaan).
7. Voorbeeld van de wijze waarop
de firma Bax euige jaren geleden
reclame maakte.
dompteur ,het wel zo goed, dat
mijn beesten tijdens hun verblijf in
Holland ook een Hollandsche fiets
berijden '.
De zaak aan de Mariënburgstraat
groeide. In 1913 kocht Bax een
zaak aan de Hommelsestraat "De
Dageraad", voor zijn broer. Daar
werden fietsartikelen in goedkopere
uitvoeringen verkocht. In het
laatste oorlogsjaar kocht Bax een
partij van 3000 enigszins beschadigde,
maar nog zeer goed bruikbare
fietsbanden. De bedoeling was die
in het filiaal De Dageraad te verkopen.
Bax vervoerde de enorme partij
banden met veel vertoon naar de
Hommelsestraat. Hij huurde een
lange sleepwagen, maakte daarop
een hekwerk van paaltjes en hing
de wagen vol banden. Getrokken
door twee paarden trok de "Goodyearprocessie"
door het drukbevolkte
centrum van de stad met bestemming
Hommelsestraat. Men is
er echter nooit aangekomen; onderweg
waren reeds alle banden verkocht.
5
nl/LEICN
lOC0/10TlEF
YRDIDlRHO
Laatste jaren
Na de eerste wereldoorlog volgde
een reeks rustige jaren. In 1928
ging Bax naar Bandung, Cheribon
en Medan om daar geld te innen
van reeds lang tevoren verkochte
"Vaderland '-fietsen. De reis werd
een grote tegenvaller en Bax keerde
dan ook spoedig terug naar de
vertrouwde winkel aan de Mariënburgstraat.
In 1929 vierde men het zilveren jubileum.
Op de receptie kwamen
honderden relaties en kennissen de
familie Bax complimenteren.
Onder de vele belangstellenden bevonden
zich de burgemeester van
Arnhem, mr. S. J. R. de Monchy
en prof. ir. Klopper van de
A.N.W.B.
Kort na dlt jubileum ging de gezondheid
van Adriaan Bax achteruit.
Zijn toestand verslechterde en
in 1932 zag hij zich genoodzaakt
naar Zwitserland te gaan, in de
hoop daar te genezen. Zijn vrouw
vergezelde hem.
6
, TELEFOON
2540
De beste medische hulp mocht E
ter niet baten; hij keerde te
naar Holland waar hij in de ZOI
van 1933 in zijn geliefde villa
Schaarsbergen overleed. Zel
was er bij een begrafenis in A
hem zo n stoet van vrienden.
was een goed mens gestorven.
Toen viel cr een grote stilte in
Mariënburgstraat 9. Maar
geest bleef oortleven.
,In het verleden ligt het heden
het nu wat worden zal". Deze
torische woorden van Willem 1
derdijk zijn bij de opbouwen'
dere expansie van het bedrijf
Bax in de praktijk gebracht.
Met andere woorden: de tradi
van de oude Adriaan zaliger
voortgezet.
De zaak Adr. Bax N.V., zoals
nu in Arnhem floreert onder
ding van de jongste zoon van
sti"hter, Hans Bax, is er het tas'
re bewijs van. Een nieuw inte
sant hoofdstuk van de, nu vijfen
tigjarige, "Vaderlandse geschiE
nis" wordt thans bij wijze
spreken geschreven.

ARNHEM - 1970.
Integendeel. Nadat de sterke
man uit Haaksbergen de handen
triomfantelijk omhoog bad lamnen
steken, duurde bet nog anderhalve
minuut voordat Nieuwl;.amp
juist VOOr Adriaails als
tweede over de eindstreep ging.
Bijna een minuut later finishte
i Jan van der Kamp eervol als
I vierde.
Fred Niemeijer was de eerste
voorbode van het moegestreden
peloton, dat veel meer dan een
ronde had moeten prijsgeven aan
de grote winnaar van de Ronde
yan Malburgen '70. Gerrit Lefte.
rink
De uitslag: 1. G. Leferink
(Haaksbergen) de 92 kilometer in
2 uur 32 minuten; 2. H. Nieuwkamp
(Borne) op 1.30 minuut: 3.
J. Adriaans (Raps) z.t.; 4. J. van
der Kamp (Arnhem) op 2.45 min;
5. F. Niemeijer (Hengelo); 6. A.
Scheffer (Zelhem>; 7. J. Scholten
(Doetinchem) : 8. K. Peters
(Nijmegen); 9. T. Ke1del'man
(Velswijk) en 10. H. Roelofs

ARNHEM - 1970.
Ren- en TouristenclUb Oosten
"RETO"
Opgericht 20 oktober 1920
Ter gelegenheid van ons SO-jarig jubileum hebben wij het ge­
noegen U uit te nodigen tot bijwoning van de receptie. welke
zal worden gehouden op zaterdag 24 oktober a.s. in restaurant
"Onder de Luifels", winkelcentrum Presikhaaf, Arnhem.
Secr. De. Schaepmanlaan 44
Arnhem
Receptie van: 14.30 - 16.30 uur
Het Bestuur

...
koninklijk goedgekeurd
1920
1970
24oktober -
r

MET ONZE HARTEL!lkE DANK

Stilstaan bij een SO-jarig jubileum is tevens achterom kijken.
Deze terugblik is in dit "Jubileumboek" op voortreffelijke wijze, door
K.N.W.U.-consul de Heer C. v. Elden, vastgelegd.
De schrijver heeft in dit historisch werk diverse namen van oud renners
en bestuursleden genoemd.
Aan al deze genoemde, maar ook alle niet genoemde RETO-Ieden is het
huidige bestuur veel dank verschuldigd.
Het is verheugend dat de vele zakenmensen het financieel mogelijk ge­
maakt hebben, dit fraai verzorgde Jubileumboek uit te geven.
Wij hopen dat dit Jubileumjaar het begin zal zijn van een nieuwe glans­
rijke periode, waarin de wielersport in het algemeen en RETO in het bij­
zonder, zal schitteren.
Dat in de komende tijd de vele jeugdige renners maar ook de veteranen
en liefhebbers veel ontspanning mogen beleven, is de wens van het be­
stuur.
A. G. MARTENS Waarn. voorzitter
A. SMITS Secretaris
L. BRUGMANS Penningmeester

1920-1970: VIJFTIG JAAR R.E.T.O.
Geen geschiedenis zo oud of er gaat wel een voorgeschiedenis aan
vooraf. Evengoed als de menselijke historie een vervolg is op een prehistorie,
is de Arnhemse wielersport - ondanks RETO's respectabele
leeftijd van 50 jaar - voorafgegaan door een meer algemene wielergeschiedenis.
Het gedenkwaardige feit dat de Duitse wagenmaker Michaël Kassier
reeds op 12 februari 1761 meer dan een kilometer aflegde op een zelfgebouwde
loopfiets mag dan interessant zijn, in dit jubileumboekje doet
het ogenschijnlijk weinig terzake.
Dezelfde maatstaven zouden aangelegd kunnen worden voor de minder
in de vergetelheid geraakte Karl Ludwig Drais, Freiherrvon Sauerbronn,
die op 12 juli 1817 met zijn loopfiets, genaamd "draisine" de wereld
verbaasde.
Wil men bij het schrijven van een geschrift als dit echter enigszins volledig
zijn, dan is het moeilijk om aan enkele van de meest markante
feiten voorbij te gaan.
Daarom vermelden we hier ook nog de naam van baron OUo Groeninx
van Zoelen als die van de eerste Nederlander die een in 1865 op de
Parijse wereldtentoonstelling gekochte "Michaux-vélocipède" in ons
land "importeerde". Om patentrechten bekommerde men zich in die
jaren blijkbaar niet, want al spoedig kon men bij handige Nederlandse
smeden natuurgetrouwe imitaties hiervan bestellen. Het duurde niet
lang of men ontdekte de mogelijkheid om op deze vehikels "wedrennen"
te houden, die vooral in Friesland en Groningen in trek waren.
Affiches uit die tijd lieten de burgerij dan in de regel weten dat "de
kastelein en eenige liefhebbers" van zins waren "een gouden horologie
te laten verhardrijden".
Meer dan een eeuw geleden, om precies te zijn in 1869, werden er in
Frankrijk tussen Parijs en Rouaan, in het Duitse Altona, in het Londense
Crystal Pal ace en in Maastricht al internationale wedstrijden georganiseerd.
Ook in het Tsjechische Brno was dat op de 15de augustus van
dat jaar het geval geweest, wat honderd jaar later de aanleiding werd
om er de wereldkampioenschappen voor amateurs te laten betwisten.
In compagnonschap met een zekere v. d. Beid uit Maarssen stichtte
de Deventer rijtuigsmid Henricus Burgers in 1870 de "Eerste Nederlandsche
Rijwielfabriek". kortweg genaamd Burgers ENR.
Het was daarom eigenlijk niet te verwonderen dat de "koekstad" op
22 oktober 1871 de Nederlandse primeur had van de oprichting van
een wielervereniging. Onder een naam die aantoonde uit welke kringen
zij stamde - Deventer Vélocipéde Club "Immer Weiter" - zag
dit onderonsje van rijkeluiszoontjes het daglicht.

-
De première voor onze provincie had Apeldoorn in 1872, dat zijn heel
wat eenvoudiger klinkende "Voorwaarts" een jaar later naar Brummen
zag verhuizen.
In het jaar 1883, toen alleen Londen al zo'n zestig wielerclubs telde,
werd men het in Arnhem ook eens, en zo zag "De Zwaluw" het licht,
in 1886 gevolgd of opgevolgd door de "Arnhemsche Wielrijders Vereeniging".
Nadat in Nijmegen in 1885 de eerste wielerbaan in ons land in gebruik
was genomen, werd dit voorbeeld zes jaar later in het "Gelderse
Haagje" nagevolgd. In het bijzijn van "half Arnhem", zoals de geschiedenis
vermeldt, werd op 14 juni 1891 de cementbaan in gebruik genomen,
die met zijn douches, baden en ruime kleedgelegenheden als
"ultramodern" werd gekenschetst. Op dit "juweeltje", gelegen in het
landgoed Klarenbeek, bij de Huyghenslaan, werden van 13 tot 15 augustus
van het openingsjaar de bondsfeesten van de ANWB, de toenmalige
nationale wielerorganisatie gehouden. De Arnhemmer Jan
Fockema won hierbij meerdere titels. Na zijn zege in het kampioenschap
van het vasteland over 10.000 m werd hij door zijn "stijve" stadgenoten
in triomf rondgedragen.
Om dichter bij deze unieke trainingsgelegenheid te zijn sloeg de legendarische
Jaap Eden in die tijd zijn tenten op in Arnhem. Het nuttige met
het aangename verenigend werd hij compagnon van de niet onverdienstelijke
renner Frits Grund, die een rijwielzaak in de Ketelstraat dreef.
Behalve de laatste en Jan Fockema (die in de boerenoorlog het leven
liet) vermelden de annalen van die tijd de namen van de Arnhemmers
v. Kerkhoven, Wurfbain, v. Leeuwen, Siep, Engelberts, Zijlstra en Bax,
waarvan sommigen zelfs op internationaal niveau schitterden.
Te geringe aktiviteiten van de baandirektie waren oorzaak van geleidelijk
verflauwende belangstelling, waarna de baan in 1898 als puin werd
verkocht.
Met het slopen van deze sportaccommodatie, waarop eens de beste
renners van de wereld hun krachten maten, werd een roemrijke episode
in de geschiedenis van de Arnhemse wielersport afgesloten.
TERUGSLAG
De terugslag op de wegrensport die de beruchte motor- en rijwielwet
van 1905 veroorzaakte, tengevolge waarvan het houden van wegwedstrijden
werd verboden, ging Arnhem zeker niet voorbij.
Wel bestond er nog een wielerclub onder de naam "De Arend", maar
het organiseren van wegwedstrtjden was alleen mogelijk onder het
mom van "toertocht" of "vaardigheidsrit", Zelfs de nationale kampioenschappen
werden menigmaal onder deze benaming betwist.

-
De in Hamburg geboren Arnhemse ingezetene Friedrich Pichnick zocht
het dan ook verder van huis en behoorde al in 1904 tot de deelnemers
aan Parijs-Roubaix! Deze merkwaardige figuur, geboren in 1876, zagen
we nog op zijn racefiets rijden op een leeftijd dat anderen een bankje
onder de bomen prefereren. Snelheid bezat hij niet, maar uithoudingsvermogen
des te meer. Zo reed hij in 1913 niet minder dan 32.000 km
op Nederlandse wegen. En in 1924, dus op 48-jarige leeftijd, verbeterde
hij het Nederlandse 24-uurrekord met 32 km en bracht het op 563
km en 362 m.
Friedrich Pichnick, Nederlands 24-uurrekordhouder met 563 km 362 m. Derde van links RETOvoorzitter
A. Frank.
Deze "dubbelgespierde", zoals hij vaak werd genoemd, heeft volgens
betrouwbare berichten eens een woonwagen van de Doesburgse dijk
gekanteld, nadat de bewoner, die hem had willen beroven bang voor
de tegenstand die hij hierbij van zijn "slachtoffer" ondervond, in zijn
wagen was gevlucht.
INSPIRATIE
De eerste wereldoorlog legde het organiseren van sportontmoetingen
verder lam. De behoefte aan gezonde ontspanning deed zich des te
meer gevoelen na het beëindigen van het grote mensenverslindende
conflict. Toen de zaak in 1920 weer goed op gang kwam eisten Belgische
wielrenners vele hoofdrollen voor zich op. Zo won Filip Thijs
voor de derde keer de Tour de France en vestigde hiermee een rekord
dat 35 jaar stand zou houden.
Dat er niet overal een frisse wind woei bewijst het feit dat het Nederlandse
wegkampioenschap van dat jaar in België betwist moest worden.
Frits Wiersma, tot voor enkele jaren nog gangmaker, behaalde op
de kasseien rond Antwerpen de titel.

..
De eerste na-oorlogse Olympische Spelen, in Antwerpen gehouden,
zetten de kroon op het werk van de 38-jarige Haagse amateursprinter
Maurice Peeters. In een tijdsbestek van drie weken veroverde hij de
Grand Prix de Paris, het wereldkampioenschap en de Olympische titel!
Een fantastische prestatie leverden ook de acht touwtrekkers van de
Arnhemse krachtsportvereniging "Achilles" met het winnen van de
zilveren Olympische medaille.
Mogelijk geïnspireerd door hun stadgenoten werden in 1920 o.a. de
Arnhemse Politie Muziekvereniging, de voetbalvereniging .,vVDO", de
Gelderse Korfbalbond en ... de "Ren- en Toeristenclub Oosten" opgericht.
Dat laatste feit, rechtstreekse aanleiding tot het schrijven van
dit boekje, viel te noteren op de morgen van zondag 24 oktober, toen
in de bovenzaal van hotel Riche aan het Willemsplein een handjevol
wielerliefhebbers zich verenigde. Voorzitter werd de textielhandelaar
uit de Koningstraat A. Frank. De volledige naam, waarvan de aardrijkskundige
juistheid betwist kan worden, werd in de loop der jaren
verdrongen door de afkorting RETO die het goed deed en tot een begrip
werd. Uit de toeloop van leden uit Nijmegen, Wageningen, Apeldoorn,
Zutphen en zelfs Deventer viel te constateren dat in een behoefte
werd voorzien.
DE EERSTE JAREN
In 1922 werd de koninklijke goedkeuring verkregen waarop aansluiting
volgde bij de "Nederlandsche Wieler Bond", de voorganger van de
(K)NWU.
In datzelfde jaar, toen de Apeldoorner Jan ten Pas (Gelria) kampioen
van Gelderland werd in een tijdrit over 80 km, verrijkte de onvergetelijke
voorzitter "zijn" RETO met twee in het buitenland aangekochte
hometrainers.
De aktiviteiten bestonden die eerste jaren uit het organiseren van
vaardigheidsritten en verkapte wedstrijden, waarvan er een voor amateurs,
nieuwelingen en veteranen werd verreden op de Veluwe.
Successen bleven niet uit. In een wedstrijd tussen oostelijke clubs
legde een RHO-team beslag op de Stedenbeker en in het clubkampioenschap
van Nederland kwam men dat jaar tot een zevende plaats.
Toen in 1923 aan RETO medewerking werd gevraagd voor de plaatselijke
organisatie van de Hima-rondrit door Nederland en voor de wegwedstrijd
Den Haag-Arnhem v.v. voor profs, zorgde men dat alles
naar wens verliep.
Bij een in 1924 in Musis Sacrum gehouden tentoonstelling trok de
RETO-stand veel aandacht. Geen wonder, want het onder het motto
"RETO's ideaal" door J. Theunissen en P. Moens gebouwde miniatuur
wielerbaantje vertolkte niet alleen de gevoelens van Arnhem's enige

wielerclub, doch toonde tevens dat men in wielerkringen niet alleen
de benen maar ook de handen weet te gebruiken. Intussen zou het nog
heel wat jaartjes duren eer dit ideaal verwezenlijkt werd ...
De inzending werd gecompleteerd door prijzen Ván Jaap Eden, de gouden
Olympische medaille van de Amsterdammer Ko Willems en een
"vélocipède" uit de verzameling van de heer Adr. Bax.
KAMPIOENEN IN DE VELPERBEEK
Het welslagen van op 1 juni 1924 op het Eendrachtterrein verreden
grasbaanwedstrijden had tot gevolg dat men een jaar nadien met een
dergelijk evenement "de boer opging". In samenwerking met de plaatselijke
schuttersvereniging "St. Hubertus" kon Ulft in de meimaand
van 1925 ook kennis maken met het hots- en botswerk over graspollen
en molshopen.
Minder prettige voorvallen kwamen er ook voor. Dat ondervonden de
deelnemers aan de op 18 juni 1925 te verrijden Gelderse kampioenschappen.
Van heinde en ver (op de fiets) naar Nijmegen gekomen,
waar op St. Anna de start zou plaatsvinden, kon men van de daar aanwezige
marechaussees een bekeuring van drie gulden in ontvangst
nemen ...
De scherpe politiecontrole ten spijt wist men het toch wel eens te
"versieren". Zo organiseerde RETO de wegwedstrijd Arnhem-Amsterdam-Arnhem,
waarvan de winnaar, de Rotterdammer v. Marringen, de
door A. Moens sr. geschonken beker van maar liefst f 65,- in ontvangst
mocht nemen.
Deelnemers aan het Nederlands kampioenschap op de Velperweg, begeleid door een volgauto.

Medewerking werd in 1925 ook verleend bij de doorkomst van de
deelnemers aan het kampioenschap van Nederland, die tegen 12 uur
's middags via Velperplein, Steenstraat en Velperweg (hoe bestaat
het!) in de richting Velp koersten, Door in het heldere water van de
Velperbeek te springen zocht een aantal van hen afkoeling tegen de
hitte van die dag.
UITEENLOPENDE AKTIVITEITEN
Niet zonder trots vermelden de schaars aanwezige archieven het batig
saldo van f 90,- als resultaat van de viering van het eerste lustrum
in het KAB-gebouw.
Een eervol verzoek bereikte het bestuur in 1925, waarin om medewerking
werd gevraagd bij de controle en bewegwijzering van het wereldkampioenschap
van 1925, waarvan de start en finish in de Jachtlaan in
Apeldoorn plaatsvonden.
Uit het midden van RETO-renners ontstond in 1926 een krachtsportvereniging,
die onder leiding stond van de renner Lambaarts. Als om
te accentueren dat zulks niet het werk van vijanden kan zijn, werd
deze club ten doop gehouden onder de naam "Door vrienden Opgericht"
(DVO).
Door de omstandigheden gedwongen toonde RETO zich in het aanhangsel
"toeristenclub" waardig door het op grote schaal organiseren
van vaardigheidsritten, waarvoor veel belangstelling bestond. Met een
rit Arnhem-Düsseldorf v.v. (2 x 130 km) werd dit op 8 en 9 juni 1930
zelfs op internationale schaal gedaan.
De deelnemers aan de vaardigheidsrit Arnhem-Dusseldorf en terug. Achteraan rechts voorzitter
Schilt.

-
Dat was ook het jaar waarin het RETO-lid Ben Cornelese nieuwelingenkampioen
van Nederland werd en waarin RETO een eerste prijs
behaalde met een wagen in een door het VVV georganiseerde optocht.
Men ziet het: voor een wielervereniging waren de aktiviteiten
nogal uiteenlopend.
Ben Cornelese, nieuwelingenkampioen van ons land in 1930.
VAN DIEPTE- NAAR HOOGTEPUNT
In het begin van de dertiger jaren begon de economische crisis ook
invloed te krijgen op het (wieler)sportleven. Lang duurde dit dieptepunt
voor RETO echter niet, blijkens een advertentie in het "Arnhemsch
Advertentieblad" van 28 september 1932, waarvan de tekst
luidde:
WIELERBAAN
Voor den bouw van een Wielerbaan geschikt terrein
te koop of te huur gevraagd. Aanbiedingen onder
molto "Wielerbaan" aan het bureau van dit blad.
Dat was de ommezwaai van diepte- naar hoogtepunt. Met zoveel voortvarendheid
werd aan de verwezenlijking van dit plan gewerkt, dat op
zondag 10 maart van het volgende jaar de openingswedstrijden plaats·
vonden. Dit knusse, 166% meter lange baantje met in de lengte liggende
latten, lag aan het Lange Water, ongeveer op de plaats waar
ESCA later voetbalde.

De wielerbaan aan het lange Water in wording. links baandirecteur Tardijn, rechts RETO's
erelid Piet Moens.
Om de veertien dagen vonden hierop uitgebreide wedstrijden plaats.
Voor de pauze een bijprogramma van diverse nummers en na de pauze
de hoofdfilm: een koppelwedstrijd voor zeven à acht koppels van
profs en onafhankelijken. Aanvankelijk kwam het publiek graag naar
de wat mindere goden kijken, van wie we ons o.m. koppels als Riethoven-Verschoor,
Heslinga-Matena, de Arnhemmers Rutten Theunissen
en de winnaars van het openingsprogramma, v. d. Heijden-Sliphorst,
herinneren.
Onder leiding van direkteur Tardijn begon men echter allengs de "gro­
te jongens" van die dagen aan te trekken en weldra was het publiek
zo verwend dat men slechts dan naar het Lange Water trok als er
namen van zesdaagsecracks op de raambiljetten prijkten. Niettemin
heerste er dan een geweldige sfeer op en rond het naar hout en car­
binoleum ruikende "kuipje" als de mindere koppels zoals Bockom­
Müller (bijgenaamd Carnera), v. Schijndel-v. d. Broek, de gebroeders
Vroomen en niet te vergeten de populaire Arnhemmers Cor Hosmus­
Gerrit Enklaar de lont in het kruitvat slingerden. Zij noopten de "azen"
strijd te leveren tot het bittere einde. Deze illustere mannen - de Bel­
gen Charlier-Deneef, de onopvallende Duitsers Rausch-Hürtgen en
hun landgenoten Zims-Küster, Funda-Maidorn en het spectaculaire
duo Kilian-Vopel om er maar enkele te noemen - moesten toch mees­
tal het hoofd buigen voor de vurige Jan Pijnenburg, gekoppeld aan de
,

zwoeger Janus Braspennincx, aan de roekeloze Cor Wals of aan de
rustige, stijlvolle Frans Slaats. heden nog lid van de sportcommissie
der KNWU. Anders dan nu vochten nieuwelingen en amateurs om een
plaatsje in de voorprogramma's. Bij het eigen publiek waren knapen
als Gerrit Roordink, Bert (Poes) van Gemonden, Nol Leurink, Frans
van Ginneken, Eef Achterberg, Bep Niessink, Cees Reinhardt en tien­
tallen anderen graag geziene gasten.
Openingswedstrijden op de Arnhemse baan op 10 maart 1933. Mevrouw Stuurman, echtgen:lte
van de architect, knipt het lint door. Links de winnaars van de eerste koppelwedstrijd Klaas
Sliphorst en Jan v. d. Heijden; naast hen de Hagenaars Gerrit Heslinga en Willem Matena.
PLANNEN VOOR EEN RONDE OM ARNHEM
Intussen was het op de wielerbaan ontketende enthousiasme overgeslagen
naar andere terreinen van de plaatselijke wielersport. Cyclecrosses,
vaardigheidsritten en hometrainerwedstrijden vulden voor
een groot deel de maanden dat er op de baan niet gereden kon worden.
Rekords voor wat de deelnemersaantallen betreft waren vermoedelijk
wel de op 24 november 1933 gehouden vaardigheidsrit met 252
inschrijvingen en de cycle-cross van 24 februari 1935, waaraan 65 renners
en 47 toeristen deelnamen, bij de renners gewonnen door Hosmus,
vóór de huidige gangmaker Bertus de Graaf. In restaurant De
Waterberg organiseerde RETO op 13 januari 1935 het Gelders kampioenschap
op hometrainers, dat werd gewonnen door het in 's Heerenberg
woonachtige lid Henk van Kuyk.

Vermelden we nog de op koninginnedag (31 aug.) van dat jaar ver­
reden interclubwedstrijden op Onderlangs en de ploegentijdrit voor
Gelderse clubs, op 17 oktober door RETO georganiseerd. Op een tra­
ject van 46 km dat tweemaal gereden moest worden, werd de uitslag:
1. Adelaar I, Apeldoorn; 2. Groenewoud I, Nijmegen; 3. Voorwaarts I,
Arnhem; 4. RETO 11; 5. RETO I; 6. Olympia, Wageningen; 7. Voor­
waarts lij 8. Eerlijk Snel, Oosterbeek; 9. Gazelle 11, Dieren.
Een minder prettige gebeurtenis was het plotselinge overlijden van
voorzitter L. A. Schilt op 25 november 1935. De heer Schilt, van beroep
kunstschilder, herinneren we ons nog als een imposante figuur, met op
het hoofd een onafscheidelijke zwarte flambard.
De kentering in de wielersport, waarbij de banen aan belangstelling
gingen verliezen ten gunste van de opkomende criteriumwedstrijden,
wordt duidelijk geillustreerd door de plannen die men in RETO-kringen
reeds in 1935 koesterde voor een zogenaamde Ronde om Arnhem. Het
zou nog 16 jaar duren eer dit plan tot realiteit werd en dan onder de
meer gebruikelijke benaming "Ronde vàn Arnhem".
MISDAAD EN STRAF
Uitgesteld als gevolg van het overlijden van de voorzitter, werd op
8 februari 1936 het 15-jarig bestaan gevierd in het clubgebouw bij de
Waterberg. Elf dagen na dit feest moest Piet Moens - de man van het
eerste uur - voor de kantonrechter verschijnen wegens het laten verrijden
van trainingsritten op 13 oktober van het voorgaande jaar. De
eis voor dit "zware vergrijp" luidde: f 12,- boete subsidiair 4 dagen
hechtenis, maar een week later volgde vrijspraak.
Moens en zijn medebestuursleden lieten zich door dit incident niet beinvloeden,
integendeel. En zo werd er in 1936 weer druk georganiseerd.
Een hoogtepunt vormde ongetwijfeld de cycle-cross om "den Grooten
Prijs van Arnhem", met start en finish naast het Openluchtmuseum.
Bij de renners werd de uitslag: 1. Joep Meijer, Arnhem; 2. Cor Hosmus,
Arnhem; 3. Joop Overdijk, Amsterdam; 4. Henny Schieveen,
Apeldoorn. Bij de toeristen, die hun loodzware vehikels door het golvende
terrein moesten zeulen, finishte de Arnhemmer J. v. Kerkhof als
eerste.
Even een vergelijking met 1970, het jaar waarin de versieringen voor
"Safaristad" grotendeels vernield werden. Vóór de aanvang van bovengenoemde
wedstrijd had men de aardigheid gehad om de daags tevoren
geplaatste pijlen en afbakeningen met touw te verwijderen. Bovendien
hadden "sportminnende" stadgenoten glas op de paden gestrooid.

Cycle.cross om de Grote Prijs van Arnhem in de bossen achter restaurant De Waterberg.
Een propagandatocht door de Lijmers behoorde tot de "werkzaam­
heden" van dat jaar, evenals bustochten naar het Criterium van Sche­
veningen en naar de Ronde van Valkenburg. De verschuldigde retour­
prijs voor laatstgenoemde wedstrijd, vastgesteld op 2 en 3 mei, be­
droeg f 2.75, terwijl voor f 5.50 zelfs alles inbegrepen was ... !
De in 1935 ontvouwen plannen voor een wielerronde kregen op 16 sep­
tember gestalte in een Ronde van Oosterbeek, georganiseerd in sa­
menwerking met de "Kaveewee"-sigarenfabrieken in Roosendaal. Op
een parcours van 4000 meter rond de Bilderberg reden nieuwelingen,
amateurs en professionals. Voor de laatste categorie was het prijzen­
schema als volgt: f 100.-, f 70.-, f 50.-, f 30.-, f 20.-, viermaal
f 10.-, driemaal f 7.50 en driemaal f 5.-, Als men weet dat f 25,­
per week een behoorlijk loon was in die dagen, was er eigenlijk meer
te verdienen voor beroepsrenners dan nu.
De een of andere nationale feestdag in 1938 was aanleiding tot het
organiseren van wedstrijden voor loopjongens, in samenwerking met
de vereniging "Oranjedag", Tegen de burgemeester Weertsstraat op en
verder door de v. Nispenstraat, v. Heemstralaan en Zijpendaalseweg
streden de "beroepsfietsers" op hun zware karren, compleet met de
gebruikelijke rieten manden, om de eer en de prijsjes,

In de categorie beneden de 18 jaar werd de overwinning behaald door
Joop Legerstee, later organisator van oa. de "Tour de Frats". Bij de
ouderen was het RETO-renner George Haameter. die werd gevolgd
door drie clubgenoten en de schrijver van deze regels.
DE WIELERBAAN VERDWIJNT IN ROOK
De steeds verder om zich heen grijpende werkloosheid en de onderlinge
afspraken waaraan de kopstukken van de banen zich schuldig
maakten, bespoedigden de ondergang van het knusse kuipje aan het
Lange Water, eens RETO's trots. De tweede wereldoorlog, met zijn
gebrek aan levensmiddelen en brandstoffen deed de in verval geraakte
baan grotendeels in de kachels van koulijdende stadgenoten belanden.
Het was niet alleen fini met de baan, maar op enkele flauwe levenstekenen
na ook met de Arnhemse wiele'rsport en RETO.
Bandjes en ander materiaal waren uitsluitend op de zwarte markt te
koop en de voeding was onvoldoende om een sport te beoefenen.
De slag om Arnhem in 1944 en de daarop volgende evacuatie van de
burgerbevolking deed de rest ...
WEINIG "OP DE CLUB"
De eerste tijd na die vijf donkere jaren waren het in hoofdzaak Nol
Roelofs en Adje Martin die met fiets en rugzak naar alle delen van het
land trokken en zich in de wedstrijden dikwijls bij de eersten klasseerden.
En opnieuw was het Piet Moens die de wieltjes weer op grotere schaal
aan het draaien bracht. Na enkele pogingen de zaak nieuw leven in te
blazen werd op 1 april 1949 in zaal "Odeon" in de Kerkstraat de heroprichtingsvergadering
belegd.
Twee jaar later, op 12 augustus 1951, bracht men eindelijk een vele
jaren gekoesterd plan ten uitvoer. Voor de eerste maal in de geschiedenis
werd op het welhaast unieke parcours op de Paasberg een Ronde
van Arnhem verreden. Ondanks een wolkbreuk tijdens de wedstrijd
voor amateurs, die met een ronde voorsprong werd gewonnen door de
Eindhovenaar Matthieu Sonnemans, werd het een grandioos succes.

*=-=..,
Voordien hadden de werkers van die vrU sobere tijd al enige ervaring
opgedaan met de organisatie van grasbaanwedstrUden in Arnhem-zuid
en met een z.g. "Gouden Ronde van Velp", in 1950 en '51 verreden in
het villapark.
Toch was alle leed nog niet geleden, want opnieuw kwam er na deze
opleving een teruggang. In het begin van de jaren '60 kon er zelfs van
een regelrechte malaise gesproken worden. Het gedecimeerde bestuur
had zoetjesaan alle moed verloren en beperkte zijn werkzaamheden in
hoofdzaak tot het organiseren van de Ronde van Arnhem en de op
verzoek van de "Stichting viering nationale feestdagen" sinds koninginnedag
1959 jaarlijks op touw gezette Ronde van Malburgen.
Bij de trainingen op zondagmorgen vanaf de uitspanning "Rust Wat"
aan de Kemperbergseweg, trof men een aantal renners aan dat op de
vingers van beide handen viel te tellen. Trouwens, het aantal dat niet
regelmatig "op de club" kwam, zoals men dat in Arnhem uitdrukt, was
nog kleiner.
OP HOOG NIVEAU
Er was echter een renner in opkomst die korte tUd later op nationaal
niveau met de besten mee kon, namelijk Cees van Espen. Zijn prestaties,
in de publiciteit gebracht door na veel moeite aangetrokken nieuwe
bestuursleden, brachten de wielersport opnieuw in de belangstelling
van Arnhem's burgerU. Hoewel hij in 1961 tien keer met de in criteria
veroverde bloemen thuiskwam, brak hU het volgende jaar pas
goed door. Vroeg in het seizoen 1962 verraste hij vriend en vijand met
een triomf in de Ronde van Twente en een aantal ereplaatsen in andere
klassiekers. Een zege in de tweedaagse Ronde van Brabant bezorgde
hem een plaats in het Nederlandse team dat ons land vertegenwoordigde
in het wereldkampioenschap ploegentijdrit. Verder verdedigde
hij de nationale kleuren in onder meer Warschau-Berlijn-Praag,
de Ronde van Canada en in diverse ontmoetingen in Tsjechoslowakije,
Frankrijk en Duitsland. Door Kees Pellenaars in 1964 aangezocht voor
zijn Televizierploeg, werd hij beroepsrenner. In deze ploeg en in het
milieu waar de commercie vaak overheerst, deed hU zich vier jaar lang
kennen als een renner die voor geen moeilUkheid uit de weg ging.
Overwinningen in criteria, ereplaatsen in buitenlandse klassiekers en
op 26 juni 1965 een etappezege in de Tour de France, die hem op
slechts één seconde achterstand van de gele trui bracht, onderstreep­
ten dit duidelijk. Achteraf durven we stellen dat de hem geboden kan­
sen kleiner waren dan zijn capaciteiten.
Het zij zo. Voor ons staat in elk geval vast dat zijn opvallende verrich­
tingen zowel bU de amateurs als bij de profs de wielersport in Arnhem
uit een impasse hebben geholpen. Prestaties op hoog niveau spreken

nu eenmaal de massa aan en prikkelen jongeren tot navolging.
Onze schaarse "namennoemerij" ten spijt, willen we toch ook nog
even die van Jan Hesse vermelden, het gentleman-coureurtje van de
Geitenkamp. Voorafgegaan door een hele ris tweede plaatsen in criteria
behaalde hij een ondubbelzinnige zege in een sterk bezet Gelders
kampioenschap in 1966. Een jaar later schreef hij de Drentse Dorpenomloop
en de Acht van Chaam op zijn erelijst, maar kort daarna begon
hij te sukkelen met een onwillig knietje.
Eerlijkheidshalve dienen we te vermelden dat zowel Cees van Espen
-als Jan Hesse gedurende hun laatse jaren als aktief renner RETO de
rug hadden toegekeerd. Beiden als gevolg van meningsverschillen
waarvan de schuld zeker niet uitsluitend bij hen heeft gelegen.
Wel hebben nieuwe bestuurders naderhand met meer takt de zaken in
het reine gebracht, maar toen hadden zij, als gezegd, hun carrière als
renner afgesloten.
RESPEKT EN WAARDERING
Ondanks telkens opnieuw aan de dag tredende tegenstellingen ­
veelal gevoed door onbegrip - mag een woord van waardering voor
hen die de laatste jaren de touwtjes in handen durfden nemen, niet
'Ontbreken. In deze gecompliceerde tijd, overstelpt door (meestal onvermijdelijke)
reglementen, voorschriften, bepalingen en wetten, is het
lang niet altijd een sinecure deel uit te maken van een verenigingsbestuur.
Als men daarbij in aanmerking neemt dat, volgens niet-Arnhemmers
het verenigingsleven nergens zo moeilijk is als juist in onze
mooigelegen stad, kan het haas niet anders of de waardering slaat
over in respekt. Respekt voor de vaak weinigen die een deel van de
jeugd de kans bleef geven hun niet gemakkelijke, maar daarom des te
meer karaktervormende sport te bedrijven.
Respekt voor het instandhouden van een somtijds op de rand van de
afgrond balancerend RETO; voor het getoonde uithoudingsvermogen
bij de organisatie van wielerronden in Arnhem (vanaf 1951), Velp-zuid
(vanaf 1966), Malburgen (vanaf 1950) en Rheden (1970) en het ter gelegenheid
van dit jubileum te verwachten klapstuk in Beekhuizen.
Met dit "Criterium der Winnaars", dat een sportmanifestatie van de
eerste orde kan worden, wordt een halve eeuw van de blauw-witte
dub op hopelijk waardige wijze afgesloten.
Voor degenen die zich hierna beschikbaar blijven of komen stellen
voor de aanvang van het tweede "half honderd", kan dit een stimulans
betekenen om met inzet van alle krachten RETO en de Arnhemse wie­
lersport naar een positie in de kopgroep van de Nederlandse wieler­
-clubs te leiden.

Het huidige bestuur van RElO.
NASCHRIFT
Met genoegen - zij het niet zonder moeite - heb ik voldaan aan het
verzoek van het RETO-bestuur tot het schrijven van dit gedenkboekje.
In hoeverre ik geslaagd ben om in dit korte bestek het levensverhaal
van een 50-jarige te beschrijven, zal de lezer moeten beoordelen. Het
staat echter vast dat het voor mij zonder de gegevens en het foto­
materiaal van RETO's erelid en "levend archief" Piet Moens een onbe­
gonnen taak zou zijn geweest.
C. van Elden

Programma
medewerket1den aan de:ii5e avot1d :ii5ijt1:
Tonny Leerink
Miss Lenny
Jane &John
Wim Bos
Sjakie Schram Zang
Conferencier
Acrobate & Texas Giel
Accordeon duo
Die Gelee Sangers Mannenkoor
Begeleiding &Hammond
organIst
Allen bekend van Radio & T.V.
Tijdens pauze verkoop loten á f. 0.20 per stuk.
Dansmuziek wordt verzorgd door de ELECIRüNS.
Dansen tot 02.00 uur.
o.l.v. Hr. Wolters
"
j