Erfrecht - Platform VG

Erfrecht
Mensen met een
verstandelijke beperking
en erfrecht
PlatformVG
Koepelorganisatie voor lettertype: collectieve Charlotte Sans Book Plain belangenbehartiging
Kleuren: P 295 en P 136
van mensen met een verstandelijke beperking,
hun ouders en vertegenwoordigers

Colofon
Tekst en redactie: Tamara Stranders
Met dank aan: Jelger de Kroon
Albert de Vos
Opmaak: Catrien van den Berg
Drukwerk: Drukkerij Walden, Bussum
Tweede druk
ISBN: 978-94-90381-05-9
© 2010, Platform VG Utrecht

Inhoud
Voorwoord 4
Iemand met een verstandelijke beperking 5
Een erfenis 7
Geen testament 9
Een testament 13
Nog meer te regelen? 15
Verstandelijk beperkt en erfgenaam 17
Een eigen testament? 23
Belastingen 24
Beslisschema 25
Verklarende woordenlijst 26
Informatie 28
Aangesloten organisaties 29
3

Voorwoord
Als ouder van iemand met een verstandelijke beperking wil je
graag dat hij of zij een zo normaal en gelukkig mogelijk leven
leidt. Bijna nooit gaat dat net zo vanzelfsprekend als bij andere
kinderen uit een gezin. Je krijgt te maken met allerlei speciale
regels, wetten, voorzieningen en instellingen. En natuurlijk wil je
dat, ook na je overlijden, je kind met een verstandelijke beperking
in de best mogelijke omstandigheden kan blijven leven. Daarom is
het belangrijk erbij stil te staan wat het overlijden van ouders,
juridisch gezien, betekent voor iemand met een verstandelijke
beperking.
Uiteindelijk krijgen we bijna allemaal met erfrecht te maken. Door
vooraf een aantal maatregelen te nemen kun je je kind(eren) veel
narigheid en ook kosten besparen.
Er komt bij een sterfgeval veel regelwerk kijken. De belastingaangiften
moeten gedaan worden; misschien is er een bedrijf dat
gestaakt, verkocht of voortgezet moet worden; bankzaken moeten
worden geregeld; een woning moet worden ontruimd en
verkocht... Soms zijn er schulden en wat dan? Al dat werk komt
neer op de erfgenamen. Het is werk waar zij meestal geen ervaring
mee hebben én het komt in een periode van veel verdriet.
In deze brochure gaan we kort in op de wetgeving over erfrecht
en de mogelijkheden om speciale regelingen te treffen voor een
zoon of dochter met een verstandelijke beperking.
4

Iemand met een
verstandelijke beperking
Mensen met een verstandelijke
beperking hebben meestal veel
zorg nodig. Tijdens hun leven
nemen de ouders vaak (een
gedeelte van) die zorg op zich.
Uiteraard eindigt de behoefte aan zorg
niet na het overlijden van de ouders.
Het is dan ook verstandig op tijd na te
denken over de situatie die dan
ontstaat.
Wettelijke verdeling
Op 1 januari 2003 is het nieuwe erfrecht
in werking getreden. Dat biedt
ouders die gehuwd zijn of een geregistreerde
partnerschap hebben* een
goede mogelijkheid om 'op de langstlevende'
een testament te maken. Op
grond van het nieuwe erfrecht wordt
de langstlevende ouder vanzelf eigenaar
van alle goederen die de ouders
eerst samen bezaten, of die de overleden
ouder alleen bezat. De kinderen
moeten wachten op hun erfdeel tot
hun overgebleven ouder ook overlijdt.
Zij krijgen een vordering op de langstlevende.
Dit wordt de 'wettelijke
verdeling' genoemd.
Wanneer je ouders
zijn overleden
word je ‘erfgenaam’,
ook als je
een verstandelijke
beperking hebt. Je
hebt, samen met
je broers en
zussen, recht op
de erfenis: geld en
andere bezittingen
van je ouders.
Wanneer je ouders
nog leven kunnen
ze regelen dat het
deel dat jou
toekomt ook echt
voor en door jou
kan worden
besteed.
5

Op grond van de ‘wettelijke verdeling’ verandert er dus eigenlijk
niets na het overlijden van één van de ouders.
Een verstandelijke beperking
De wettelijke verdeling wordt in het ‘gehandicaptentestament’
veelal aangevuld met bepalingen waarin de positie van degene
met een verstandelijke beperking geregeld is. Niet alleen juridische
aspecten komen daarbij aan bod, maar juist ook het fiscale
element speelt een belangrijke rol. Door het op een juiste manier
opstellen van een ‘gehandicaptentestament’ kun je veel belasting
besparen. In het kort komt de regeling erop neer dat degene met
een verstandelijke beperking onterfd wordt. Daar staat tegenover
dat hij of zij een zogenaamd ‘vruchtgebruik’ krijgt over zijn
kindsdeel (of een kleiner deel). Na het overlijden van de langstlevende
treedt het vruchtgebruik in werking. Op dat moment heeft
de erfgenaam met een verstandelijke beperking dus een bron van
inkomsten uit het vruchtgebruik van het vermogen.
Meestal kan hij of zij dit ‘vruchtgebruik vermogen’ niet zelf beheren
en is er in het testament een bewindvoerder benoemd. Dit kan
een familielid zijn, een stichting, maar ook een notaris.
Deze testamentvorm is slechts een van de mogelijkheden.
Afhankelijk van de mate van beperking en uiteraard afhankelijk
van eigen wensen en situatie kun je het testament naar eigen
inzicht samenstellen.
* Waar in de brochure staat ‘gehuwd’, geldt de tekst ook voor
geregistreerde partners.
6

Een erfenis
Inleiding
Een erfenis bestaat uit de bezittingen
en schulden (als die er
zijn) van een overledene.
We volgen in deze brochure
vader Sander, moeder Inge en hun
kinderen Tirsa en Nick. Sander en Inge
zijn getrouwd in gemeenschap van
goederen. Nick heeft een ernstige
verstandelijke beperking. Wanneer
Sander komt te overlijden terwijl Inge
nog leeft (of omgekeerd) verandert er
nog niets.
Wanneer zowel Sander als Inge komen
te overlijden kunnen de erfgenamen
Tirsa en Nick, net als iedere andere
Nederlander, op drie manieren omgaan
met het geld en de goederen die
Sander en Inge nalaten.
Zuiver aanvaarden
Wanneer Tirsa en Nick zich bepaalde
bezittingen toeëigenen (zoals dat
mooie schilderij of die dure klok) of
zich met de afwikkeling van de nalatenschap
bemoeien aanvaarden zij
daarmee stilzwijgend de erfenis. Het
Je kunt 3 dingen
doen als je erfgenaam
wordt: je
kunt ja zeggen
tegen de erfenis:
dan neem je de
bezittingen én de
schulden (als die er
zijn) aan. Als er
teveel schulden
zijn kun je nee
zeggen. Maar je
kunt ook meer
bedenktijd nodig
hebben om uit te
zoeken of er schulden
zijn. Dan heb
je wel de hulp
nodig van een
notaris.
7

gevolg daarvan is dat zij daarmee ook met het eigen vermogen
aansprakelijk zijn voor eventuele 'schulden van Sander en Inge'.
Beneficiair aanvaarden
Gelukkig is er een oplossing om aansprakelijkheid te voorkomen:
de wet kent het zogenaamde ‘recht van beraad’ gedurende drie
maanden na het overlijden. In die tijd kan door de erfgenamen (in
ons geval dus Tirsa en Nick) een eerste inventarisatie van de nalatenschap
gemaakt worden. Schuldeisers kunnen in die periode
geen recht doen gelden op goederen van de nalatenschap. De
rechter kan de termijn eventueel verlengen. Na het verstrijken van
de termijn moeten de erfgenamen een keuze maken: aanvaarden
of beneficiair aanvaarden. Dat laatste betekent dat Tirsa en Nick
niet aansprakelijk zijn voor eventuele schulden van Sander en
Inge. Je noemt dit ook wel ‘aanvaarding onder het voorrecht van
boedelbeschrijving’. De schuldeisers moeten dan tevreden zijn
met wat er aan bezittingen is.
Voor het beneficiair aanvaarden van de nalatenschap gelden
bepaalde formaliteiten. Daarvoor moeten Tirsa en Nick zo snel
mogelijk de hulp van de notaris inroepen. Die kent de formaliteiten.
Tirsa en Nick moeten zich wel al die tijd onthouden van
handelingen waaruit zou kunnen blijken dat zij de nalatenschap
aanvaarden! Zij mogen dus niks meenemen of geld opnemen van
de rekening.
Verwerpen
Een andere mogelijkheid is de erfenis te verwerpen. Bijvoorbeeld
omdat er veel schulden zijn. In dat geval wordt dus ook afgezien
van de bezittingen.
8

Geen testament
Of iemand een testament
heeft gemaakt is op te
vragen bij het Centraal
Testamentenregister in
Den Haag (Postbus 19398
2500 CJ Den Haag). Dit
moet schriftelijk met daarbij een
akte van overlijden van de betreffende
persoon. Een akte van
overlijden is tegen betaling te
verkrijgen bij de gemeente waar
de overledene het laatst heeft
gewoond.
Is er geen testament en hebben
Sander en Inge geen erfgenamen
aangewezen, dan bepaalt de wet
wie de erfgenamen zijn. De erfgenamen
hebben recht op hun
erfdeel, maar zijn ook verantwoordelijk
voor de afwikkeling
van de erfenis. Zij kunnen dat
niet weigeren.
De volgende personen
kunnen erven:
• de echtgenoot (ote)
of partner en de
kinderen
Als die er niet (meer)
zijn:
• ouders, broers en
zussen
Als die er ook niet zijn
• grootouders en
daarna:
• overgrootouders
Wie erven?
De erfenis gaat naar de erfgenamen. Erfgenamen zijn familieleden
(bloedverwanten). Daarbij worden vier groepen onderscheiden die
na elkaar in aanmerking komen voor de erfenis. Zolang er in een
groep nog een erfgenaam is, komt de volgende groep niet aan
9

od. Wanneer iemand uit één van de groepen is overleden treedt
er ‘plaatsvervulling’ op. Dat wil zeggen dat de afstammelingen van
de erfgenamen in die groep in zijn of haar plaats komen. De vier
hoofdgroepen zijn:
• de echtgenoot(ote) of geregistreerd partner en de kinderen
• ouders, broers en zussen
• grootouders
• overgrootouders
Daarnaast is er nog een regel die bepaalt dat een erfgenaam moet
bestaan op het moment dat de erfenis ontstaat. Wanneer de vader
van een ongeboren kind komt te overlijden is dat kind, als het
levend ter wereld komt, ook erfgenaam.
Wanneer een mogelijke erfgenaam een misdrijf heeft begaan
tegen de overledene is hij ‘onwaardig’. Dat wil zeggen dat zijn
recht op het erfdeel vervalt.
Als er in geen van de groepen meer erfgenamen bestaan tot
en met de zesde graad, gaat de erfenis naar de Staat der
Nederlanden.
Kinderen
Kinderen nemen in het erfrecht een speciale plaats in. Zij hebben
namelijk altijd recht op een gedeelte van de erfenis.
Legitieme portie
Dat deel van de erfenis waarop het kind altijd recht heeft heet
‘de legitieme portie’. De legitieme portie bestaat alleen uit geld
en dus niet uit goederen. De legitieme portie is de helft van de
10

waarde van het erfdeel van het
kind. Stel dat Inge nog leeft en
dat alleen Sander is overleden. In
dat geval:
Als je geen testament
hebt gemaakt, geldt
het 'wettelijk erfrecht'.
• heeft Inge recht op de helft
van het gemeenschappelijk
De wet regelt dan wie
vermogen omdat Sander en
Inge getrouwd zijn in
wat krijgt. Je hebt als
gemeenschap van goederen. kind altijd recht op een
Een rekenvoorbeeld: stel er is deel van de erfenis. Dat
een vermogen van
heet 'legitieme portie'.
€ 120.000,-. Inge heeft dan
recht op € 60.000.
• hebben Inge, Tirsa en Nick
samen recht op de andere helft (dat wil zeggen ieder 1/3 van
de helft). In het rekenvoorbeeld dus ieder: € 20.000. De legitieme
portie is daar weer de helft van. In het voorbeeld:
€ 10.000.
Onterven
Een ouder kan zijn kind(eren) in zijn testament onterven. Maar elk
kind kan altijd zijn ‘legitieme portie’ opeisen. De legitieme portie
bestaat alleen uit geld. Zolang de andere ouder/partner van de
overledene nog in leven is, kan het kind dat geld niet opeisen. Het
opeisen van de legitieme portie hoeft niet via de rechtbank. Dit
kan, binnen vijf jaar na het overlijden, via een schriftelijk verzoek
aan de notaris die de erfenis heeft afgehandeld.
11

Wilsrechten
Kinderen kunnen hun ‘wilsrechten’ inroepen op het moment dat
een langstlevende ouder aangeeft dat hij weer wil trouwen. Met
het inroepen van ‘wilsrechten’ krijgen kinderen de goederen van
de langstlevende ouder in eigendom. Uiteraard ieder voor het deel
waarop hij recht heeft. De langstlevende ouder behoudt wel het
‘vruchtgebruik’ van de goederen. Dat betekent dat hij of zij de
goederen mag gebruiken. De kinderen hebben op dat moment dus
niks aan hun eigendom. Daarom wordt dit een ‘bloot’ eigendom
genoemd. Pas nadat de langstlevende ouder is overleden krijgen
de kinderen het volledig eigendom over de goederen.
12

Een testament
Als Sander en Inge wel een testament hebben gemaakt,
wordt de erfenis in beginsel verdeeld zoals zij dat in het
testament hebben bepaald.
Executeur
In het testament kun je iemand
aanwijzen als executeur. Een
executeur heeft de plicht de
erfenis zo goed mogelijk af te
wikkelen. Niemand is verplicht de
taak van executeur op zich te
nemen, iedereen mag het verzoek
weigeren. Maar meestal
wordt zo’n verzoek, uit eerbied
voor de overledene, wel geaccepteerd.
Sander en Inge zouden
er goed aan doen een executeur
te benoemen omdat Nick een
verstandelijke beperking heeft
(zie ook pag. 18).
Met een testament
kun je regelen hoe je
bezit verdeeld wordt
na je overlijden. Het
is verstandig om
iemand aan te wijzen
die dat allemaal
regelt. Zo iemand
heet een 'executeur'.
Legaat
Een legaat is een toedeling van een omschreven goed of geldbedrag.
In het testament staat duidelijk omschreven waar het om
gaat en wie de ontvanger is. Iemand die een legaat ontvangt, is
een ‘legataris’, maar géén erfgenaam. Bijvoorbeeld: ik legateer
€ 5.000,- aan de Stichting X (genoemd met volledige naam en
adresgegevens).
13

Codicil
Aanvullend op een testament is het ook mogelijk om een codicil
te maken. Daarin bepaal je wie welke goederen krijgt en hoe je
de uitvaart geregeld wil hebben. Maar het is niet mogelijk om via
een codicil geld of onroerend goed aan iemand na te laten en ook
niet om een executeur aanwijzen via een codicil. Je hoeft voor een
codicil niet naar de notaris en het is makkelijk te veranderen. Een
codicil heeft ook veel nadelen: Je kunt niet in één keer al je bezittingen
nalaten, je moet alles exact omschrijven. Bovendien kan
het codicil gemakkelijker zoekraken.
14

Nog meer te regelen?
Voogdij
Ouders met minderjarige
kinderen (kinderen jonger dan
18 jaar) kunnen in hun testa-
In een testament kun
je vastleggen wie er
ment een voogd benoemen. voor je minderjarige
Een voogd zorgt voor de kinderen
als de ouders komen te overlijden.
Wanneer er geen voogd is benoemd,
kinderen zorgt als
jij er niet meer bent
kan dat tot vervelende situaties lei- (een voogd).
den. Bijvoorbeeld als verschillende Of wie er wettelijk
familieleden de zorg voor de kinderen
opeisen. Wanneer Sander en Inge voor
Tirsa en Nick een voogd benoemen
vertegenwoordiger
wordt voor je
in hun testament, is die benoeming volwassen kind
bindend. Maar iemand die bij testament
tot voogd is benoemd, kan zo'n
benoeming wel weigeren. Het is dus
wanneer hij of zij een
verstandelijke
wel iets dat je met degene die je wilt beperking heeft. Ook
benoemen moet bespreken.
kun je regelen dat je
Bewind
Je kunt bepalen dat een erfgenaam
erfenis zoveel mogelijk
binnen de directe
wel eigenaar wordt van geld en goederen,
maar dat hij er niet zomaar
mee mag doen wat hij wil. In dat ge-
familie blijft.
val moet er een curator of bewindvoerder zijn of worden benoemd
die verantwoordelijk is en zo goed mogelijk voor het erfdeel van
de erfgenaam moet zorgen. Deze mogelijkheid is natuurlijk van
belang bij iemand met een verstandelijke beperking zoals Nick.
15

Uitsluitingsclausule
Het erfdeel van kinderen komt in de gemeenschap van goederen
terecht wanneer zij getrouwd zijn zonder huwelijkse voorwaarden.
Gaat een kind later scheiden dan gaat de helft naar zijn of haar
ex-partner. Met een uitsluitingsclausule kunnen ouders dat voorkomen
door te bepalen dat de erfenis niet wordt opgenomen in de
gemeenschap van goederen.
Inbrengverplichting
Met een inbrengverplichting zorg je ervoor dat als je één van de
erfgenamen iets hebt gegeven, dat geld of die goederen als een
voorschot op de erfenis moet worden beschouwd. De waarde van
de goederen wordt dan op het moment van overlijden ingebracht
in de erfenis. Degene die dit voorschot heeft ontvangen, krijgt dan
een kleiner aandeel van de erfenis. Maar het omgekeerde kan ook:
je kunt ook vastleggen dat die schenking gewoon een cadeautje
was en dat die buiten de erfenis moet blijven.
Tweetrapsmaking
Met een tweetrapsmaking zorg je ervoor dat goederen en vermogen
na het overlijden van een erfgenaam naar een derde gaan en
niet naar de directe erfgenamen van die eerste erfgenaam. Deze
mogelijkheid is van belang in de situatie van Sander en Inge. Hoe
je dat kunt regelen wordt nader uitgelegd op pagina 20.
16

Verstandelijk beperkt en erfgenaam
Kan iemand met een verstandelijke
beperking erfgenaam zijn?
Wanneer een ouder overlijdt en
één van de kinderen heeft een
verstandelijke beperking, zijn er
verschillende scenario’s denkbaar.
Het kind kan minderjarig of
meerderjarig zijn; er kunnen wel
of geen broers of zussen zijn; hij
of zij kan wel of niet onder curatele
staan of een bewindvoerder
en/of mentor hebben; er kan een
bedrijf zijn dat wel of niet wordt
voortgezet door broers en zussen.
Een aantal van die mogelijkheden
bespreken we hier.
Wanneer iemand eigenaar is van
een onderneming of hij is er
nauw bij betrokken, is het zeker
verstandig vóóraf een notaris te
raadplegen.
Volgens de wet is de enige eis om
erfgenaam te kunnen zijn dat
iemand bestaat op het moment
dat de erfenis ontstaat. Dat
betekent dat iemand met een
verstandelijke beperking zonder
meer erfgenaam is.
Als je een verstandelijke
beperking hebt, ben
je gewoon erfgenaam,
net als je broers en
zussen. Als je niet voor
jezelf kunt opkomen
omdat je nog minderjarig
bent of een
verstandelijke beperking
hebt, moet een
ander je daarbij helpen.
Zo iemand wordt
altijd benoemd door de
rechter. Hij of zij heet
een voogd als je
minderjarig bent en een
mentor of curator als
je volwassen bent. Een
bewindvoerder helpt je
alleen met het geld en
de goederen.
17

Minderjarige kinderen
Stel dat Sander en Inge beiden komen te overlijden terwijl
de kinderen minderjarig zijn. Als er door hen niet bij
testament een voogd is benoemd zal de rechter alsnog een
voogd benoemen. De voogd is verantwoordelijk voor het
beheer van de erfenis en voor de opvoeding van de kinderen.
Volwassen kinderen
Ook als Nick meerderjarig is, kan hij niet voor zichzelf
opkomen. Daarom is het verstandig om iemand te benoemen
die zijn belangen behartigt: een bewindvoerder en/
of mentor of een curator. Het liefst iemand uit de familie
of naaste omgeving. Een bewindvoerder, mentor of curator kan,
los van een overlijden, al worden benoemd vanaf het moment dat
iemand 18 jaar is. Maar er kan ook in het testament een bewindvoerder
zijn aangewezen. Als ook dat niet is gebeurd, zal de rechter
een bewindvoerder benoemen.
Staat iemand met een verstandelijke beperking onder curatele of
is zijn of haar vermogen onder bewind gesteld, dan mag een
nalatenschap alleen ‘beneficiair’ worden aanvaard (zie pag. 8). Om
de nalatenschap in zo’n situatie met zo min mogelijk formaliteiten
en kosten af te kunnen wikkelen, is het van groot belang dat in
het testament een executeur is aangewezen.
Onterven
Kunnen Sander en Inge hun gehandicapte zoon Nick onterven?
Ja, dat kan, maar Nick houdt altijd recht op zijn ‘legitieme portie’
(zie pag. 10). En het kan ook anders.
18

Legitieme portie
Omdat die legitieme portie altijd Je kunt je kinderen
opgeëist moet worden, is Nick
niet 'onterven'. Dat
daarvoor afhankelijk van zijn
curator of bewindvoerder. Die kan wil zeggen dat
de legitieme portie opeisen, maar kinderen altijd recht
kan het ook laten. Een curator of
hebben op een deel
bewindvoerder is verplicht verantwoording
af te leggen over de van de erfenis = de
besteding van het geld. Hij mag legitieme portie.
het niet voor zichzelf uitgeven
maar er is geen rechter die de
bewindvoerder zal aanmoedigen om eens iets te doen met het
geld ten behoeve van Nick.
Sander en Inge willen niet dat het geld wordt opgepot, maar ook
niet dat het verdwijnt in bijvoorbeeld hoge eigen bijdragen voor
de AWBZ. Ze willen een manier vinden waardoor hun bezit zo
goed mogelijk wordt aangewend voor de zorg voor Nick. Daarom
kiezen Sander en Inge liever voor een andere oplossing dan de
legitieme portie.
Het ‘blote’ eigendom
Het is mogelijk om Tirsa de enige erfgenaam te maken. Sander
en Inge kunnen Tirsa dan de verplichting opleggen - een zogenaamde
‘last’ - om het deel dat eigenlijk aan Nick toekomt, te
gebruiken voor zijn verzorging. Tirsa krijgt het ‘blote eigendom’
over het bedrag dat gelijk is aan Nick zijn erfdeel: Nick krijgt het
vruchtgebruik (de rente) en Tirsa mag het geld niet gebruiken. Zij
krijgt het geld pas wanneer Nick zelf komt te overlijden. Omdat
19

Nick zelf geen ‘eigenaar’ is geweest van het geld laat hij dus ook
geen vermogen na. En dat betekent dat Tirsa bij zijn overlijden
nu niet nóg eens successierecht hoeft te betalen. Op dat moment
vervalt namelijk het ‘vruchtgebruik’ en wordt Tirsa eigenaar van
het geld. Een ander voordeel van het feit dat Nick juridisch gezien
geen ‘eigenaar’ is van het geld, is dat de erfenis daarmee ook niet
kan worden ‘opgegeten’ door de eigen bijdrageregeling AWBZ.
Nick is dus min of meer onterfd, maar krijgt er iets anders voor in
de plaats: het vruchtgebruik.
Tweetrapsmaking
In de situatie dat een erfgenaam een verstandelijke beperking
heeft kan een tweetrapsmaking zinvol zijn. Sander en Inge kunnen
als ouders zo sturen wie het vermogen krijgt dat over is op het
moment dat Nick komt te overlijden. Dat is van belang omdat Nick
vanwege zijn ernstige verstandelijke beperking nooit kinderen zal
krijgen. Die kunnen dus niet van hem erven. Tirsa als zus wel. Als
Sander en Inge niks regelen moet Tirsa een veel hoger tarief aan
successierechten betalen.
Bij een tweetrapsmaking betaalt zij ook twee keer successierecht
maar wel veel minder. Zo’n tweetrapsmaking (ook wel ‘over de
hand erven’ genoemd) kan alleen binnen de familie.
Geld in een stichting onderbrengen
Familiestichting
Een andere mogelijkheid is om het vermogen onder te
brengen in een familiestichting. Het doel van zo’n constructie is
om de fiscus zo min mogelijk vat te laten krijgen op de erfenis.
20

Dat is zinvol als het om een groot
vermogen gaat. De familiestichting
kan uitbetalingen aan kinderen/
kleinkinderen over een groot aantal
jaren spreiden of het geld
bestemmen voor de verzorging
van het familielid met een
verstandelijke beperking. Het
stichtingsbestuur is daarvoor
verantwoordelijk. Zo voorkom je
ook dat broers en zussen later
hoge successierechten moeten
betalen.
De familiestichting kent echter
ook nadelen: in het familiebestuur
kan makkelijk onenigheid ontstaan
over de besteding van het geld.
Steunstichting
Een andere mogelijkheid is om
een deel van het vermogen na
te laten aan een steunstichting.
Bijvoorbeeld de steunstichting
van de organisatie waar het kind
met een verstandelijke beperking
woont. Die organisatie betaalt
geen successierecht. Het geld
komt dan zowel aan het kind als
zijn medebewoners ten goede. Een
Er zijn mogelijkheden
om ervoor te zorgen
dat geld en goederen
uit een erfenis zoveel
mogelijk ook ten goede
komen aan mensen
met een verstandelijke
beperking.
De manier waarop dat
het beste kan is afhankelijk
van de grootte
van de erfenis en van
de vraag of er broers
en zussen zijn.
Een notaris kan helpen
om de manier te vinden
die het beste past bij
de speficieke situatie.
21

nadeel is, dat voor de bewoners/vertegenwoordigers niet altijd
zichtbaar is hoe het geld precies is besteed. Steunstichtingen willen
het geld nog wel eens oppotten.
Schenkingen tijdens het leven
Als iemand hoge successierechten wil voorkomen kan hij de nalatenschap
beperken en tijdens het leven schenkingen doen.
• In het geval van Sander en Inge helpt het niet echt om dochter
Tirsa flink wat geld te geven vóór het overlijden. De fiscus erkent
de legitieme portie namelijk over het rest-vermogen plus
de schenkingen die daarvoor zijn gedaan. Tenzij Tirsa alles
heeft uitgegeven zou de curator of bewindvoerder geld dat
toebehoort aan Nick kunnen terugvorderen.
• Wanneer Sander en Inge hun geld aan goede doelen of derden
buiten de familiekring schenken (gewoon uitgeven dus) dan
blijft er weinig nalatenschap over. Dat kan een manier zijn om
Nick te onterven. Maar ook voor Tirsa blijft dan weinig over.
22

Een eigen testament?
Nick is niet alleen ontvanger
van de erfenis Als je volwassen bent en
van Sander en Inge, hij een verstandelijke
is ook ooit zelf ‘erfla-
beperking hebt mag je
ter’. Wanneer Nick onder
bewind is gesteld, mag hij zelf ook zelf een testament
een testament maken. Hij moet maken. Alleen wan-
dan wel in voldoende mate zelf
neer je onder curatele
zijn wil kenbaar kunnen maken
aan de notaris. Vaak is dit een staat mag dat pas als de
probleem.
rechter je toestemming
heeft gegeven.
Staat Nick onder curatele, dan
kan hij alléén met toestemming
van de kantonrechter een testament maken. Nick is namelijk ‘wilsonbekwaam’
en een testament maken is een handeling is waarbij
het juist aankomt op het vastleggen van de eigen wil. De curator kan
daarom geen testament maken voor Nick. Voor de erfenis van wilsonbekwame
mensen geldt het wettelijk erfrecht.
23

Belastingen
24
Indien een familielid is overleden, krijg je te maken met
twee soorten belastingen: de inkomstenbelasting en de
belasting voor het recht van successie.
• Iemand die overleden is, hoeft uiteraard vanaf dat moment
geen inkomstenbelasting meer te betalen. De nabestaanden
moeten echter nog wel afrekenen over het inkomen tot de dag
van het overlijden.
• Iedereen die geld erft, moet daarover belasting betalen. Deze
belasting heet het recht van successie.
Hoeveel successierecht iemand moet betalen hangt af van de
relatie met de overledene én van de waarde van de erfenis.
De algemene regel daarbij is dat hoe groter de afstand tot de
overledene (zie pag. 10,
de 4 groepen) hoe hoger
het bedrag aan succes- Als iemand overleden is
sierecht. Uitgezonderd
moeten de nabestaanden
van successierecht zijn
voor hem of haar nog met
als ANBI (algemeen nut
beogende instellingen) de belasting afrekenen.
erkende instellingen. Op
de website van de belas-
Daarnaast moet je zelf
tingdienst is een rekenhulp
te vinden waarmee belasting betalen over de
de hoogte van het bedrag waarde van de erfenis. Dat
aan successierecht te
heet successierecht.
berekenen valt:
www.belastingdienst.nl

Beslisschema
Beide ouders: Sander en Inge overlijden
Kinderen: Tirsa en Nick (verstandelijk gehandicapt)
Wel testament
Geen testament
Tirsa en Nick meerderjarig
Tirsa en Nick minderjarig
Tirsa en Nick meerderjarig
Tirsa en Nick minderjarig
Nick heeft een
- bewindvoerder/curator
- er is een executeur
benoemd
Ouders hebben:
- een voogd benoemd
- een executeur
benoemd
Rechter benoemt:
- een bewindvoerder/
curator voor Nick
- een executeur
Rechter benoemt:
- een voogd
- een executeur
verschillende
mogelijkheden
na 18 jaar
tot 18 jaar:
volgend neemt taak
ouders over
wettelijke verdeling
en eventueel codicil
na 18 jaar
tot 18 jaar:
voogd neemt
taak ouders over
Familiestichting
Tweetrapsmaking
Tirsa krijgt
'bloot eigendom'
Nick onterven =
minimaal legitieme
portie
25

Verklarende woordenlijst
Aanvaarden
Het accepteren van een erfdeel, inclusief de schulden. Hierdoor wordt iemand erfgenaam.
Beneficiair aanvaarden
Een bijzondere manier van accepteren van een erfdeel. Hiervoor moet een verklaring
worden afgelegd bij de arrondissementsrechtbank. Als er niet voldoende bezittingen zijn
om de schulden te betalen, hoeft de erfgenaam het tekort niet zelf bij te betalen.
Bewind
Bewind is de periode waarin het erfdeel wordt beheerd door iemand anders (bewindvoerder).
Een erfgenaam kan dan niet zelfstandig beschikken over de geërfde goederen.
Bloot eigendom
Het eigendom waar geen lusten en lasten van worden genoten. Er vindt hier dus geen
'vruchtgebruik' plaats. (B.v. een huis waarin je niet woont en geen inkomsten uit verwerft
of kosten voor betaalt).
Codicil
Codicil is een wilsbeschikking die niet door de notaris wordt opgemaakt. Het is een zelf
geschreven en ondertekend document. Het codicil is geschikt voor het vermaken van
bepaalde kledingstukken, sieraden of inboedelgoederen of om vast te leggen hoe men
begraven of gecremeerd wil worden.
Een codicil moet handgeschreven zijn (dus niet met de computer) en voorzien zijn van
een datum en handtekening.
Executeur
Executeur is degene die door de erflater is aangewezen om de nalatenschap af te
wikkelen.
Gehandicaptentestament
Een testament dat is toegesneden op gezinnen met een gehandicapt kind dat niet voor
zichzelf kan opkomen met als doel de positie van het gehandicapte kind als erfgenaam
goed te regelen.
Inbrengverplichting
Met een inbrengverplichting zorg je ervoor dat geld of goederen die je aan erfgenamen
hebt gegeven beschouwd moeten worden als een voorschot op de erfenis.
Legaat
Een legaat is een duidelijk omschreven goed of een bepaald genoemd geldbedrag dat je
aan iemand nalaat.
Legitieme portie
Legitieme portie is dat deel van de nalatenschap waarop (klein)kinderen minimaal recht
hebben.
26

Onterven
Via een testament regelen dat erfgenamen niet het deel van de erfenis krijgen waar zij
wettelijk recht op hebben. Met uitzondering van de legitieme portie waar kinderen altijd
recht op hebben kunnen erfgenamen onterfd worden. De legitieme portie moet wel
opgeëist worden. Doet het kind dat niet dan vervalt zijn aandeel aan de overige
erfgenamen.
Plaatsvervulling
Als bij vererving een erfgenaam is overleden, onwaardig is, onterfd is of de erfenis heeft
verworpen vindt plaatsvervulling plaats. Afstammelingen van het kind, broer of zuster,
grootouder of overgrootouder komen in de plaats van een kind, broer of zuster, grootouder
of overgrootouder.
Uitsluitingsclausule
Met een uitsluitingsclausule kan je voorkomen dat (toekomstige) partners de helft zouden
krijgen van een bepaald bezit. Dit stuk valt dan niet (ook niet in de toekomst) in de
gemeenschappelijke boedel.
Verwerpen
Verwerpen is het niet accepteren van een erfdeel, er afstand van doen. Voor een verwerping
moet een verklaring bij de rechtbank worden afgelegd.
Vruchtgebruik
Vruchtgebruik is het zakelijk recht om iemand anders zijn goed (veelal eigendommen) te
gebruiken en daarvan de vruchten (opbrengsten) te genieten, dit alsof men daar zelf de
eigenaar van is. Mits men zorgt dat het goed in stand blijft.
Wettelijke verdeling
Bij de wettelijke verdeling krijgt de langstlevende echtgenoot (of geregistreerd partner)
de nalatenschap van de overleden echtgenoot (of geregistreerd partner). De kinderen
krijgen een geldvordering ter grootte van hun erfdeel, die pas opeisbaar is als de
langstlevende is overleden.
De wettelijke verdeling is van toepassing als de overledene geen testament heeft gemaakt
en een echtgenoot of geregistreerd partner en tenminste één kind achterlaat.
Wilsrecht
Wilsrecht is het recht dat een kind heeft om goederen uit een nalatenschap in eigendom
te krijgen als sprake is van stieffamilie.
Zuiver aanvaarden
Van zuiver aanvaarding spreekt men als de erfenis aanvaard wordt, ongeacht of het
eventuele saldo positief of negatief is. Kortom: met alle daaraan verbonden rechten en
plichten.
27

Informatie
Internet
• Het Centraal Testamentenregister:
www.centraaltestamentenregister.nl
• Informatie over erfrecht: www.erfwijzer.nl en www.notaris.nl
• Overzicht en notarissen en offertes:
www.notaris-vergelijken.nl
• Curatele, bewind en mentorschap:
www.justitie.nl/onderwerpen/familie_en_gezin/
curatele_bewind_mentorschap
• Actuele informatie en wetswijzigingen zijn te vinden via de
website van het ministerie van Volksgezondheid,
www.minvws.nl
28

Aangesloten organisaties
• BOSK www.bosk.nl
• dit Koningskind www.ditkoningskind.nl
• Stichting Down Syndroom www.downsyndroom.nl
• Fragiele X vereniging Nederland www.fragielex.nl
• Helpende Handen www.helpendehanden.nl
• KansPlus www.kansplus.nl
• LFB (Belangenbehartiging door
en voor met mensen met een
verstandelijke beperking) www.lfb.nu
• Het LSR - Landelijk steunpunt
(mede)zeggeschap www.hetlsr.nl
• Landelijk Steunpunt Wonen (LSW) www.woonzelf.nl
• Vereniging Naar-Keuze www.naar-keuze.nl
• NVA (Nederlandse
Vereniging voor Autisme) www.autisme.nl
• Per Saldo www.pgb.nl
• PhiladelphiaSupport www.philadelphiasupport.nl
• Prader-Willi /
Angelman Vereniging www.praderwillisyndroom.nl
www.angelmansyndroom.nl
• Stichting Osani www.osani.nl
• Stichting Netwerk Rondom www.netwerkrondom.nl
• Vereniging VG netwerken www.vgnetwerken.nl
• L!R!S
(Werkverband regionale platforms VG)
29

PlatformVG
Postbus 1223
3500 BE UTRECHT
Herculesplein 215
3584 AA UTRECHT
T 030 - 2363729
E info@platformvg.nl
I www.platformvg.nl
lettertype: Charlotte Sans Book Plain
Kleuren: P 295 en P 136