Folder en kaart over de Museumtuin (pdf-document – 2.22MB)

Welkom in
De Museumtuin
De levende collectie
De Museumtuin presenteert geen schatten die op een
zolder verborgen lagen, maar levend materiaal. De collecties
groenten, kruiden, bloemen, heesters en bomen kwamen tot
stand na een uitgebreide zoektocht in binnen- en buitenland.
Elk jaar worden nieuwigheden aan de verzamelingen
toegevoegd.
De basiscollectie voor de moestuin bestaat uit:
• AARDAPPELEN.
• VRUCHTGEWASSEN: aubergine, pompoen, paprika, zoete
maïs, courgette, tomaat, augurk en meloen.
• KOOLGEWASSEN: variëteiten van rode, witte, savooi-
en spruitkool, bloemkool, koolraap, koolrabi, broccoli,
Chinese, zee- en boerenkool.
• PEULGEWASSEN: erwten en alle boonsoorten.
• WORTELGEWASSEN: witloof, selder, biet, schorseneer,
rammenas, wortelen, rapen, radijs, ajuin, sjalot, pastinaak
en prei.
• BLADGEWASSEN: sla, andijvie, spinazie, veldsla, selder,
steeksla, kervel, postelein en warmoes.
• VASTE GEWASSEN: aardbei, asperge, artisjok, aardpeer,
rabarber, zurkel en Japanse andoorn.
Meesters met groene vingers
Tussen 1860 en de Tweede Wereldoorlog behoorden onze hoveniers
en fruittelers tot de wereldtop: grootmeesters met groene vingers.
Zij ontwikkelden teeltmethodes en planten die wereldwijd
belangstelling wekten. Groene spitstechnologie uit een tijd toen
chemicaliën en mechanisatie land- en tuinbouw nog niet grondig
veranderd hadden.
Kennis en vaardigheden uit die gouden periode vormen het
onderwerp van De Museumtuin.
We verzamelen de groenten, kruiden, bloemen, heesters en bomen
die omstreeks 1900 in grote tuinen te vinden waren.
We zaaien, planten en verzorgen ze zoals de hoveniers in die
periode.
We leiden fruitbomen in vormen die mooi en productief zijn. En
we stellen dit alles tentoon in een levend museum. Een Tuin voor
Nut en Sier die leeft op het ritme van de seizoenen en volgens de
wetten van de natuur.
Tussen de groenten planten we bloemen.
Per kwadraat vier percelen met:
• Dahlia’s, reukerwten, gladiolen en tagetes.
• Knolbegonia’s, papavers, reukerwten en dahlia’s.
• Rudbeckia’s, dahlia’s, phloxen en zonnebloemen.
• Centauria en delphinium; anthirinium en nigelia;
nicotiana en salvia; stro- en droogbloemen.
De basiscollectie voor de kruidentuin bestaat uit:
• Basilicum, bieslook, bijvoet, bonenkruid,
citroenkruid, dille, dragon.
• Engelwortel, lavendel, lievevrouwebedstro, marjolein,
mierikswortel.
• Muntkruid, peterselie, rozemarijn, salie, tijm, venkel,
waterkers.
Kolen
Witte kool ‘Zerlina’
Williamspeer in een fl es
Sierlijk en functioneel
De Museumtuin van Gaasbeek is circa 2 ha groot De aanleg ervan
startte in 1995. De ligging is ronduit schitterend: in het domein van
Gaasbeek met zicht op het kasteel.
Het is een volledig nieuw aangelegde tuin, speciaal ontworpen voor
zijn museumfunctie. Het is dus geen restauratie of reconstructie
van een bestaande tuin. Met het kasteel van Gaasbeek binnen
het gezichtsveld diende men rekening te houden met een aantal
historische factoren. De museumtuin bevindt zich daarom
bijvoorbeeld op een plaats waar zich in het verleden ook al tuinen
bevonden, zij het in een andere vorm dan de huidige.
Voor de muren werd veldovensteen gebruikt, in harmonie met
de architectuur in de omgeving en aansluitend met een reeds
bestaande, oude muur rond de sier- en oranjerietuin. De muren
zijn ‘aangekleed’ met haagbeuk, die ook elders in het domein
voorkomt. Deze muren zijn typisch voor de grote kasteel-, klooster-
en burgertuinen uit de tweede helft van de negentiende eeuw. Zij
zorgen voor een gunstig microklimaat.
De tuin bestaat uit zes grote blokken:
• Een siertuin met oranjerietuin in ‘Italiaanse’ sfeer.
• Een moestuin, verdeeld in vier vierkanten, met een serre, koude
bakken en perken voor bloemen en kruiden. In het midden een
kruisgang met laagstam.
• Tuinen voor kleinfruit en vijgen, met een kruisvormige loofgang
vol leifruit en bloemen.
• Een boomgaard met een regionale collectie pruimen op halfstam.
• Een boomgaard met fruitbomen op hoogstam, typisch voor
de Pajottenlandse fruitteelt omstreeks 1900, met bijbehorende
fruitschuur en champignonschuur.
• Een boomgaard met laagstammen waarin de evolutie van de
teeltvormen van omstreeks 1950 tot op heden wordt getoond.
Tegen alle muren groeit leifruit in verschillende variëteiten en
leivormen.
Een eigen klimaat
In de Museumtuin heerst een speciaal microklimaat. De temperatuur
ligt er altijd enkele graden boven die van de omgeving. In
een normale winter is het aantal vorstdagen binnen de muren
beperkt. Nog belangrijker is dat de lentetemperaturen in de tuin
hoger zijn, terwijl het er in de herfst langer warm blijft. De tuin
is van vroeg in het jaar tot diep in de herfst productief.
Gevoelige planten moeten in de winter afgedekt
worden, maar de kans op vorstschade is
in de Museumtuin toch kleiner dan in
gewone tuinen.
Meerdere factoren zorgen voor dit gunstige
klimaat:
• Hoge muren en hagen houden kille
wind buiten.
• De witte muren weerkaatsen de zonnewarmte.
• De bakstenen werken als warmtecollectoren.
• Ook de Pajottenlandse bodem, met
veel stevige klei, slaat warmte op.
Extra warm is de oranjerietuin. Hij is dubbel
beschermd door dikke muren en een
binnenwal van Taxus. Ook rond de kassen
in de groentetuin is het extra warm. Deze
zone geniet volop van de zuiderzon en is
beschut tegen alle koude winden.
Kweepeer
Kunstwerk in de fruittuin
‘Hoeveel blote muren en gevels, zeer goed gelegen, blijven voor de
tuinbouw onbenut. Hoeveel fruitbomen konden aan deze muren
niet groeien!’ Zo klaagde omstreeks 1935 de leraar F. Dufour van
de staatstuinbouwschool van Vilvoorde in zijn ‘Volledig Handboek
over Fruitboomteelt’. Twintig jaar later behoorde de traditionele
leifruitteelt in ons land tot de geschiedenis, omdat beroepskwekers
het vele en dure werk aan leivormen niet meer konden betalen.
De museumtuin besteedt ruim aandacht aan de bijna vergeten
kunst van de leifruitteelt met vormen van abrikoos, nectarine,
perzik, pruim, peer, appel, kweepeer, zoete kers, kriek en vele
bessensoorten. Leifruitteelt bood vele voordelen in een tijd dat
arbeid goedkoop was.
• Leivormen hebben weinig ruimte nodig. Ze doen het prima op
plaatsen waar andere boomvormen niet tot groei kunnen komen,
bijvoorbeeld tegen muren of als hagen.
• Leivormen kunnen in een moestuin groeien zonder de groenten
te hinderen.
• Leibomen zijn zo gesnoeid dat de meeste energie naar
vruchtvorming gaat. Geen overtollige takken, geen overbodig
groen, zelfs op de stam kan ‘gespaard’ worden. De bomen
blijven overeind omdat ze tegen een muur of aan steundraden
gebonden worden.
• Leifruit rijpt aan ‘open’ bomen, waardoor de vruchten meer
zonlicht krijgen dan fruit aan gewone bomen.
Een tuin is cultuur
Een kasteeltuin omstreeks 1900 was meer dan een omheind stuk
grond met groenten, kruiden, bloemen en fruit.
• De tuin was een voorraadkamer. Hij leverde de dagelijkse kost
voor wie op het kasteel woonde.
• Hij was een schatkamer. Er groeiden gewassen die elders niet of
nauwelijks te krijgen waren. Niet alleen de hoveniers pronkten
met die verscheidenheid. Ook hun werkgevers waren er trots
op dat ze hun gasten konden verrassen met niet alledaagse
gewassen.
• Kasteeltuinen waren ook laboratoria. De hoveniers verbeterden
voortdurend de teeltmethodes en vonden er nieuwe en betere
uit.
• De tuin was een klaslokaal. Trotse eigenaars en hoveniers
deelden hun kennis met anderen. Zij hielden voordrachten voor
tuinclubs en publiceerden hun bevindingen in een waaier van
gespecialiseerde bladen.
Wat in kasteeltuinen gebeurde, straalde pas na verloop van tijd af
op de tuin van de gewone man.
Wie zichzelf en zijn gezin moest voeden met producten uit het
eigen tuintje, hield niet van experimenten. Men beperkte zich tot
eenvoudige, stevige gewassen, gemakkelijk te telen en te bewaren,
bestand tegen ziekten en insecten.
Aan nieuwe teelten waagde men
zich pas nadat ze hun kwaliteiten
bewezen hadden in de tuin van
het kasteel.
Voor arm en rijk was de tuin
een stuk cultuur, een belangrijk
deel van de levensstijl,
bepalend voor hoe men leefde
en welke plaats men in de
maatschappij bekleedde.
De spleetgriffel
Dahlia’s en leivormen
Laagstam
• Leifruit tegen een muur, al dan niet onder een afdakje,
is extra beschermd tegen de kou en geniet van de in de
muren opgeslagen zonnewarmte. De vruchten worden
groter en mooier, rijpen sneller en zijn beter bestand
tegen aandoeningen.
• Creatieve vaklui maken leivormen niet alleen effi ciënt,
maar ook mooi. Sommigen amuseerden zich door
takken in de wildste bochten te dwingen en met elkaar
te doen vergroeien. Ze kweekten fantasievormen die
op levend kantwerk leken. En wat is er mooier
dan een functionele versiering in een tuin of een
boomgaard?
Na de Tweede Wereldoorlog maakten snel stijgende
lonen de leifruitteelt te duur. Goedkope, eenvormige
laagstam kwam in de plaats: de triomf van de
‘piramide’ die u in
onze tuin op het
middenpad kan
bewonderen.
Laagstam fruithagen
De laagstamboomgaard maakt een reis van het (recente) verleden
naar de toekomst (die na een paar jaar ongetwijfeld ingehaald zal
zijn). De tocht begint bij de intussen klassiek geworden fruithagen
met vormen zoals de ‘platte spil voor appel’, het ‘gewone palmet’
voor appel en de ‘gewone spil voor appel’ met appelen van de
gekende variëteiten James Grieve, Jonagold, Gloster, Idored,
Cox’s Orange Peppin en Court Pendu Rosat. Ingewikkelder en
spectaculair zijn vormen zoals de ‘Jeukse haag’ of een haag volgens
het tafelsysteem’ waarmee vruchten optimaal van het zonnelicht
kunnen profi teren. Andere hagen laten dan weer toe planten onder
een ideale hoek te laten gedijen. Het heden en de toekomst zien we
tot slot in systemen met een enkele rij, een dubbele rij of met drie
rijen.
Gewassen op een carrousel
Elk jaar veranderen gewassen van plaats. Vruchtafwisseling
is een essentiële techniek
• Het bespaart kostbare stalmest, want niet elke soort
vraagt verse stalmest.
• Het voorkomt bodemmoeheid, maar ook verzuring
van de grond door teveel stalmest.
• De planten benutten alle voedingsstoffen in de grond.
• De gewassen ontwijken ziekten en insectenplagen
die voorkomen wanneer ze
te lang op dezelfde plaats groeien.
Teeltrotatie
Komkommers
Regels voor boomkwekers
(F. Burvenich, 1879)
• Kies vormen die zoveel mogelijk de natuurlijke groei volgen.
• Het sap vloeit gemakkelijk door rechtopstaande takken. Hoe
vlakker de takken, hoe moeilijker de sapstroom.
• Naarmate de bladeren meer aan lucht en licht blootgesteld
zijn, werken ze krachtiger mee aan de ontwikkeling van de
boom.
Uit eigen tuin
Even opvallend als de verschillen tussen de tuinen van de heren
en die van gewone volk, was het verschil in de wijze waarop de
gewassen in de keuken verwerkt werden. Enkele eenvoudige
recepten maken dat duidelijk.
Aardappeltaartjes uit de kasteelkeuken
Gekookte en fi jn gestampte aardappelen mengen met evenveel
tarwemeel en kneden met boter. Het deeg tot platte koekjes
vormen en braden in vet of boter. Strooi er geraspte witte suiker
over en dien warm op.
Aardappeltaart uit de boerenkeuken
Aardappelen die te oud of van mindere kwaliteit zijn, kunnen tot
een taart verwerkt worden. Kook de aardappelen en stamp ze tot
moes met peper en zout. Smelt wat vet of boter in een pan en
doe daar de aardappelpuree in. Bestrijk de bovenlaag met een
beetje boter en laat bakken in de oven tot de bovenlaag bruin is.
Gestoofde peren
Sommige recepten konden heer èn knecht tegelijk bekoren. Een
museumtuin waarin zoveel peren groeien, mag u dan ook niet
verlaten zonder dit recept mee te nemen.
Schil de peren en zet ze op het vuur in een pan met koud water.
Laten koken tot ze zacht zijn (en voor sommige soorten kan dit
lang duren). Op tijd opschudden. Wanneer de peren zacht zijn,
voeg je wat suiker en bessensap toe aan het kookvocht. Bind het
vocht door er wat aardappelbloem door te roeren.
Meer informatie
Informatie en reservatie:
Agentschap voor Natuur en Bos - Domein Groenenberg
Konijnestraat 172 B, 1602 Sint-Pieters-Leeuw
Tel: 02/ 454 86 33 - Fax: 02/ 454 86 38
E-mail: vbr.anb@vlaanderen.be
www.natuurenbos.be
Foto’s: Hendrik Vandewinkel en Bart Van Camp
Open: 15 mei tot 31 oktober van 10 tot 20 uur
Gesloten op maandag
Het Agentschap voor Natuur en bos biedt gratis gidsbeurten aan
Voor groepen van 10 tot 40 personen:
- Van dinsdag tot vrijdag om 10u en 13u30
- Op zaterdag en feestdagen om 14u en om 16u
- Op zondag om 16u
Individuele bezoekers of groepen kleiner dan 10 personen kunnen
zich op zondag om 14 uur aansluiten mits reservatie.
V.U. Dirk Bogaert, Agentschap voor Natuur en Bos, Koning Albert II-laan 20 bus 8,
1000 Brussel
Uitgave: april 2009
Op een paar minuten …
De Museumtuin van Gaasbeek bevindt zich op slechts enkele
minuten van andere domeinen die het Agentschap voor Natuur
en Bos in Vlaams-Brabant beheert. Binnen hetzelfde domein
kan u het kasteelmuseum bezoeken, het park van Gaasbeek
en het park van Groenenberg. Vlakbij in Sint-Pieters-Leeuw
ligt het park Coloma met De Rozentuin, waarin duizenden
rozenvariëteiten bloeien. De tuin toont de mooiste rozen van
inlandse en buitenlandse veredelaars en geeft een overzicht
van de geschiedenis van de roos. Verder naar het westen
wacht het park van Ter Rijst op bezoekers die houden van rust
en de speciale sfeer van dit landschapspark. (In Heikruis, op
de weg Asse-Edingen.) Ten zuidoosten biedt het Hallerbos
(Halle) ruimte aan wandelaars en natuurontdekkers, terwijl het
verborgen domein Zevenborre (Sint-Genesius-Rode) wacht op
fi jnproevers. Pure bosbeleving is mogelijk in het Zoniënbos met
het Bosmuseum Jan van Ruusbroec (Duboislaan 6, Hoeilaart).
Intieme parken met veel groen en levenbrengend water kan u
bezoeken in Beersel (Frankveld en Schaveys).

Tegen deze warme muur groeien twaalf
waaiervormige leivormen van abrikoos,
nectarine en perzik.
Siertuin
- Perken in geometrische vormen
- Jaarlijks een ander patroon met eenjarige
bloemen
- Italiaanse sfeer verwijst naar de laatste adellijke
eigenaar, markiezin Maria Arconati Visconti
Waterbekken
- Deze fontein in de siertuin is van marmer en
blauwe steen. Hij bestaat uit delen van verschillende
ornamenten.
- Hoge taxushagen beschermen de
kuipplanten tegen vorst en wind
- Planten overwinterden vroeger in de
kleine verwarmde oranjerie, nu in de
nieuwe computergestuurde serre
- Naast sierplanten zijn er ook exotische
vruchten zoals citroenen en
ananas
Geschoren Taxustopiairen
Trap met prachtig uitzicht op
het kasteel en het Pajottenland
Oranjerie
Meestergang
- Het centrale pad is afgescheiden van de
hoveniersgangen. Zo liepen de hoveniers
niet voor de voeten van de kasteelheer.
Compostering
Infocentrum
Moestuin
- Vruchtafwisseling via vier geometrische perken
- Veel hulpmiddelen om planten tegen weersinvloeden
te beschermen: o.a. stromatten, glazen klokken,
papieren zakken voor fruit of aardewerk bleekpotten
Serre
Muren in
veldovensteen
- Zijn bekleed met een unieke collectie leivormen
van o.a. appel, peer, krieken en kersen
Kleinfruittuin
- diverse bessen, druiven, amandelen, vijgen,
mispels, kweeperen, kweeappels en moerbeien
- bramen, frambozen, krieken en kersen als leivormen
tegen de stenen
Fruitbewaarplaats
en champignonkwekerij
- Fruitbewaarplaats en champignonkwekerij
volgens 100 jaar oude
technieken
loofgang met leiperen
geleide haag van pruimen
Halfstampruimenboomgaard
- Op termijn zal deze collectie bestaan uit
74 regionale variëteiten
- Halfstambomen produceren snel
vruchten, hebben weinig grond nodig
en kippen en ganzen kunnen eronder
scharrelen
- Pruimen waren tot aan de suikerraffi nage
uit suikerbiet (na 1800) een belangrijke
bron van zoetstof in de keuken
Laagstamboomgaard
- De laagstamboomgaard toont de beknopte
geschiedenis en de groeivormen van 1950 tot
vandaag.
Wegbeschrijving
De museumtuin ligt in het domein van Gaasbeek.
U bereikt het domein gemakkelijk via afrit 15a van
de Brusselse Ring. In het centrum van Vlezenbeek
gaat u rechtdoor tot aan het volgende ronde punt.
Hier neemt u rechts. Deze weg leidt u tussen het
domein van Gaasbeek en het domein van Groenenberg.
Aan de linkerkant vindt u volop parkeergelegenheid.
De museumtuin is vlakbij.
Hoogstamboomgaard
- collectie fruitbomen typisch voor het Pajottenland
uit omstreeks 1900
- peer, appel, pruim, kers, kriek …
Domein van
Gaasbeek
Schaduwtuin
Museumtuin
Domein
Groenenberg