Klik hier om deze publicatie te downloaden (pdf-document).

SpoorZoekeR
DriemaanDelijks nieuwsmagazine van het agentschap voor natuur en Bos
jaargang 3 i nummer 3 i septemBer 2009 i afgiftekantoor 8400 oostenDe
erkenningsnummer 708746 i pB-nummer 2/111
Dossier:
Natuur en erfgoed
Interview met Piet
Vanthemsche (Boerenbond)
Week van het bos
Bosgroep zet fietsbossen
op de kaart

In dit nummer
2
SpoorZoekeR
Piet Vanthemsche (BoerenBond):
“Bondgenoot of oPPonent, ik
wil altijd Praten” 6
dossier
Natuur en erfgoed 8
Vlaanderen koestert
oorsPronkelijke Bomen 25
samen uit, samen thuis:
de BosgroePen 30
ruBrieken
Spoorzoeker kort 4 en 34
Ingezoomd 18
Natuurtalent: William Sweetlove 28
Buiten Adem 32
Foto cover: Kasteel van Horst - Marc De Vos
De Vlaamse overheid kocht enkele jaren geleden het kasteeldomein van
Horst. Het kasteel zelf, beheerd door Erfgoed Vlaanderen, krijgt straks een
fikse restauratiebeurt. Rond het kasteel - een prachtig cultuurlandschap van
bossen, weilanden, holle wegen en waterpartijen - legt het ANB wandelpaden,
amfibieënpoelen en houtkanten aan.
Foto: Misjel Decleer - Vilda
Foto: Marc De Vos
fotowedstrijdµ
Doe mee
met de Spoorzoeker
Met jouw eigen foto van de Vlaamse natuur
maak je niet alleen kans op publicatie in Spoorzoeker.
Je kan er ook een exemplaar van het nieuwe
ANB-boek mee winnen!
Stuur je digitale foto op minimaal 300 dpi (A3)
naar Spoorzoeker@vlaanderen.be.
Kijk voor meer info en voorwaarden
op www.natuurenbos.be
Heeft u een secondje?
Rood met witte stippen
Van op een veilige afstand kijken deze meisjes gebiologeerd naar
een stel vliegenzwammen. Hun voorzichtigheid is terecht, want
deze opvallende paddenstoel is mooi om te zien, maar ook (licht)
giftig én hallucinogeen. Zou kabouter Spillebeen dat al die tijd
geweten hebben?
In deze drukke tijden is dit een veelgestelde vraag. Ook
het Agentschap voor Natuur en Bos vraagt even uw tijd.
Tijd voor meer en betere natuur.
Zo organiseren we van 11 tot 18 oktober onze nieuwe
editie van de Week van het Bos met als centrale
thema ‘Zaad met Pit’. Tijdens die ene week zetten
we onze Vlaamse bossen in de kijker. Maar natuurlijk
verdienen onze bossen onze permanente aandacht.
Zo wil de Vlaamse overheid blijvend werk maken van
bosuitbreiding, het duurzaam beheer van onze bossen,
het inrichten van speelbossen, het verder stimuleren
van bosgroepen en zoveel meer.
De aftrap van de Week van het Bos wordt gegeven in
het toekomstige Parkbos. Een bos in volle ontwikkeling
in de provincie Oost-Vlaanderen op het grondgebied
van De Pinte, Sint-Martens-Latem, Zwijnaarde en Gent.
Een schoolvoorbeeld van het feit dat meer en beter
bos enkel kan in samenwerking met talrijke partners.
Bovendien zijn het historisch niet voor de hand
liggende partners. In deze Spoorzoeker vind je een
interview met één van hen: de landbouworganisaties.
Waar natuur en landbouw in het verleden te vaak
tegenover elkaar stonden, zien we vandaag gelukkig
een kentering. Door het ondertekenen van een
samenwerkingsprotocol voor het Parkbos, engageren
de partners zich niet voor een secondje, noch voor
een week maar wel voor een duurzame toekomst. Een
voorbeeld dat navolging verdient.
En nu we toch even uw tijd hebben, nog deze tip. In
2010 heeft de 20ste editie van de Dag van het Park
plaats met als centrale thema ‘groen in de stad’. Alweer
een thema dat je niet alleen die dag hoeft te noteren in
de agenda’s, maar wat ons betreft een heel jaar lang.
Marleen Evenepoel
Administrateur-generaal
Foto: Misjel Decleer - Vilda

Seizoen in beeld
3

Spoorzoeker kort
4
Vlaming wil betalen voor schoner water
Heerlijk: even uitwaaien langs het water of fietsend kilometers vreten op het jaagpad. Maar soms zet een kwalijke geur of het povere uitzicht
van de rivier een domper op de feestvreugde. Een onderzoek van de VITO toont nu dat het gros van de Vlamingen best wel geld veil heeft
voor een verbetering van de kwaliteit van onze waterlopen. Uit de studie blijkt dat mensen vooral willen betalen voor een toename van de
biodiversiteit, en in mindere mate voor groenere oevers en de waterkwaliteit zelf - hoewel die twee natuurlijk veel met elkaar te maken hebben.
Dat de sparende Vlaming zich in deze crisistijden toch bereid verklaart een financieel steentje bij te dragen, is alvast een opsteker voor
de Europese Kaderrichtlijn Water. Die beoogt een goede toestand van alle waterlopen in de EU tegen 2015.
Meer info: www.vito.be, inge.liekens@vito.be
Korstmos als
graadmeter voor
luchtverontreiniging
Korstmossen zijn bijzonder gevoelig voor luchtvervuiling. Zo worden
bepaalde soorten geremd in hun groei wanneer er hoge concentraties
aan ammoniak in de lucht zitten. Andere korstmossen
groeien juist beter wanneer de ammoniakconcentratie in de omgeving
stijgt. Dat alles maakt deze organismen uitermate geschikt als
biologische indicator voor luchtverontreiniging. In opdracht van
de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) bestudeerde Natuurpunt
op honderd plaatsen in Vlaanderen de ammoniakconcentratie in
de lucht en de samenstelling van korstmossen op bomen. Tussen
bepaalde korstmossoorten en de ammoniakconcentratie bleek
een duidelijk verband te staan. Dat moet het mogelijk maken om
in Vlaanderen een biologisch monitoringnetwerk voor ammoniak
uit te bouwen met korstmossen.
Het volledige studierapport vind je op
www.vmm.be/publicaties
Benelux Conferentie Natuur- en Milieueducatie
Duurzame ontwikkeling komt niet zomaar uit de lucht gevallen; je moet er iedereen warm voor maken. De Verenigde Naties hebben de
periode van 2005 tot 2014 uitgeroepen tot het Decennium voor Educatie voor Duurzame Ontwikkeling (EDO). Om de EDO-principes naar
de praktijk van de natuur- en milieueducatie te vertalen, organiseert het Vlaamse Gewest van 24 tot 26 november de 23ste Benelux Werkconferentie
over Natuur- en Milieueducatie. Drie kernwoorden bepalen de aanpak: hoofd, hart en handen. In het hoofd moet een andere
manier van denken tot stand komen, die waarden ontwikkelt vanuit het hart. En wil het niet bij mooie principes blijven, dan moeten we ook
onze handen uit de mouwen steken.
Meer info en inschrijvingen: jurgen.loones@lne.vlaanderen.be, tel. 02 553 27 97
Foto: Korstmossen - Marc De Vos
Foto: Dendervallei Pollare - Marc De Vos

Minder olieslachtoffers in zee
De Belgische kust is steeds minder vervuild met olie. Dat leidt het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) af uit tellingen van
met olie besmeurde dode zeekoeten. Minder dan 50 % van de zeekoeten die aanspoelen op het strand zijn nu besmeurd met olie. In het
verleden was dat nagenoeg 100 %.
Resultaten van de tellingen: www.vliz.be/vogelslachtoffers
Pilvaren pioniert in
Olens Broek
Het lijkt er op dat de pilvaren een nieuwe thuis heeft gevonden in
het Olens Broek. Deze minivaren is zeldzaam in Vlaanderen en
verdraagt moeilijk concurrentie van andere planten – hij is dus
een echte pioniersoort. Bovendien houdt de pilvaren van ondiep
water met een min of meer voedselarme bodem. Stuk voor stuk
voorwaarden die vervuld waren in het Olens Broek, waar de plant
de natte zandige bodem van een net afgeplagd ven heeft gekoloniseerd.
De sprietige blaadjes van de pilvaren worden vaak voor
grassprietjes aanzien. Het karakteristieke uitrollen van de blaadjes
van de pilvaren laat echter duidelijk zien dat het een echte
varen is en geen gras.
Meer info: eddy.vercammen@lne.vlaanderen.be
Keuzemeersen in
nieuwe jas
De voorbije jaren heeft de Vlaamse overheid sterk geïnvesteerd in
het landschap en de recreatiemogelijkheden in de Leievallei tussen
Deinze en Gent. Met zogenaamde ‘landinrichtingsprojecten’
zorgde de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) in deze streek voor
een mooier landschap, betere overzetdiensten en tal van nieuwe
fiets- en wandelpaden. Tegelijk hebben het ANB en de VLM het
natuurgebied Keuzemeersen heringericht als broedgebied voor
weide-, water- en moerasvogels. Het waterpeil werd verbeterd
en het maai- en graasbeheer aangepast. De meersen zullen op
termijn opnieuw een natuurlijk rivierlandschap worden met alles
erop en eraan: een mozaïek van grasland, rietruigtes, moeras en
open water. Dat is niet alleen goed nieuws voor de natuur, maar
ook voor de wandelaars die al dit moois kunnen bewonderen op
de nieuwe wandelroute tussen Afsnee en Keuze.
Meer info: xavier.coppens@lne.vlaanderen.be, tel. 09 265 46 41
Foto: Vliegende zeekoet - Yves Adams - Vilda
5

6
piet Vanthemsche zit nu bijna anderhalf
jaar op de voorzittersstoel bij de Boerenbond,
de grootste landbouwersorganisatie
van Vlaanderen. Spreken met vriend en vijand
is al die tijd zijn gouden leuze geweest.
“Ik praat met iedereen, ja. Maar daar is een
duidelijke reden voor: ik ga altijd voor het
resultaat. Op het Boerenbondcongres eind
2006 hebben de Vlaamse landbouwers de
keuze gemaakt om de landbouw in evenwicht
te brengen met haar omgeving: die
beleidslijn voer ik uit. Dat we moeten praten
om problemen op te lossen, lijkt me
evident. Al staat mijn achterban hier soms
wat kritisch tegenover - als ik met ‘de groenen’
praat bijvoorbeeld (lacht). Maar zoals
gezegd: ik kijk naar de einduitkomst.”
“In een positie als de mijne moet je ook kritiek
kunnen aanvaarden. Een compromis
zorgt voor winnaars, maar ook voor verlie-
“Bondgenoot of
Het heeft lang geduurd voor ze samen
door de deur naar het Vlaamse platteland
konden. Tegenwoordig lukt het wel: al is
Vlaanderen vaak nog te klein, landbouw en
natuur maken afspraken én ontmoeten elkaar
op de barricades. “Sommige discussies
zullen wel altijd blijven, maar ik heb niet
langer het gevoel dat het water te diep is.”
Spoorzoeker sprak met Boerenbond-voorman
Piet Vanthemsche.
Foto: Piet Vanthemsche - Jos Verhoogen
zers. Boeren die hebben moeten inleveren,
uiten hun frustratie. Dat recht hebben ze.
Maar tegelijk bewonder ik enorm hoe landbouwers
zich kunnen aanpassen: onze sector
heeft geleerd om op zoek te gaan naar
nieuwe wegen in moeilijke tijden. Eén constante
blijft: de Vlaamse boer wil boeren.”
En om te boeren heeft de boer
grond nodig. Precies uit die
bestaansvoorwaarde ontstaan veel
conflicten, want ook andere sectoren,
zoals natuur, claimen grond. Ligt de
oplossing in afzonderlijke, exclusieve
ruimtes voor iedere sector, of zijn
ook verweving en multifunctioneel
gebruik een optie?
“Ons standpunt is: als we landbouw en natuur
kúnnen scheiden, dan moeten we dat
doen. We hebben in Vlaanderen nood aan
zowel landbouw- als natuurgebied, waarbij
deze hoofdfuncties zich op de best mogelijke
manier moeten kunnen ontwikkelen.
Dat is belangrijk voor de rechtszekerheid
van zowel boeren als natuurbeschermers.
Over die hoofdfunctie - landbouw of natuur
- moeten er dus duidelijke afspraken gemaakt
worden. Tegelijk is onze regio te klein
om op één plaats slechts één ding te doen.
Waar we niet anders kunnen dan verweven,
is ook dat voor ons een mogelijkheid, maar
dan wel functioneel en op vrijwillige basis.
Voor ons blijft het uiteraard een prioriteit
dat de 750.000 hectare agrarisch gebied
verder herbevestigd worden. Verweving is
mogelijk, maar het is ook geen wonderoplossing.”
“De aankoop van landbouwgronden om
er natuurgebied van te maken, blijft een
pijnpunt. De schrik zit er bij de boeren
goed in, en ik begrijp dat. Het wantrouwen

opponent,
ik wil altijd praten”
tegenover de Groene Hoofdstructuur zit
nog altijd diep geworteld. Die hele kwestie
heeft een generatie Vlaamse landbouwers
getekend. Nog zo iets dat bij veel landbouwers
steekt: als er grond wordt afgenomen
van natuur, dan wordt die gecompenseerd.
Wordt er grond afgenomen van de boeren,
dan gebeurt dat niet. Soms hebben landbouwers
het gevoel dat ze voor hun grond
moeten vechten. Ik zeg wel eens als boutade:
‘Waarom kopen we geen natuur in het
buitenland?’ Het is een feit dat Vlaanderen
uiterst geschikt is voor landbouw. Met de
klimaatopwarming worden de landbouwgronden
wereldwijd schaarser. Dat opent
kansen voor de landbouw in Vlaanderen,
want onze grond zal vruchtbaar blijven.
Maar nog eens: er is plaats voor de twee,
maar rechtszekerheid is essentieel.”
Boerenbond en Natuurpunt halen
de banden aan. De overeenkomst
die jullie vorig jaar sloten over jullie
relatie in de Vlaamse open ruimte,
is historisch te noemen.
Hoe betekenisvol is ze voor u?
“Het uitgangspunt voor onze overeenkomt
met Natuurpunt was een technische kwestie.
In 2007 was bij de grote wijziging van
het Mestdecreet beslist om de nulbemesting
in natuurgebied in een latere fase te
wijzigen. Voormalig minister voor Leefmilieu
Hilde Crevits heeft aan de twee grote
sectororganisaties, Boerenbond en Natuurpunt,
gevraagd om een deal uit te werken
voor dit hete hangijzer. De aanleiding om
rond de tafel te gaan zitten was er dus. We
hebben die dialoog opengetrokken - ook uit
eigenbelang, omdat we geloven dat we er
niet komen door ruzie te maken. Er is een
aantal basisprincipes vastgelegd. Die moeten
ons toelaten om in de toekomst op een
meer gestructureerde manier het belang
van de land- en tuinbouw te verdedigen in
onderhandelingen met een opponent die
eveneens grond nodig heeft.”
“Landbouw heeft in de eerste plaats een
economisch doel, met een aantal diensten
aan de maatschappij; dat is voor ons heel
essentieel. Natuurpunt erkent dat economische
oogmerk en wij hun maatschappelijke
doelstellingen. De wederzijdse erkenning is
de basis van onze overeenkomst. We zijn er
ons goed van bewust dat deze basisprincipes
alle lokale discussies niet onmiddellijk
zullen oplossen: de tegengestelde belangen
zijn niet zomaar weg te cijferen. Ze kunnen
wel een houvast betekenen bij het zoeken
naar win-win situaties voor beide partijen.”
7
Foto: Yves Adams - Vilda

8
Het lijkt vreemd, maar soms zijn de
belangen van landbouw en natuur
opvallend gelijk. Zo delen beide
sectoren hun bezorgdheid over de
verbreding van het Schipdonkkanaal.
Hoe beïnvloedt die dubbelzinnige
relatie - hier mekaars tegenpool,
daar elkaars bondgenoot - de
samenwerking?
“Soms heeft onze relatie met natuur inderdaad
veel weg van een haat-liefdeverhouding.
Je t’ aime moi non plus op het Vlaamse
platteland (lacht). Het is in feite logisch:
twee partijen met een gemeenschappelijke
‘tegenstander’ springen als bondgenoten
op de barricades om het gemeenschappelijke
belang te vrijwaren. Eens de buit
binnen, komt het eigenbelang weer op de
voorgrond: hoe gaan we het verworven
goed invullen? Maar ons beider attitude is
duidelijk: we kiezen voor het onderhandelingsmodel,
niet het conflictmodel, die tijd
ligt achter ons.”
Voor de landbouwer die voor zijn
inkomen op gronden is aangewezen,
komen projecten als natuurinrichting
niet altijd gelegen. De Vlaamse
overheid investeert tegenwoordig
in flankerende maatregelen, die
compensatie inhouden voor wie
nadeel oploopt. Vindt u dat de
overheid slaagt in haar streven
naar menselijke oplossingen?
“Hoe je het ook draait of keert, compensatieregelingen
blijven altijd een pleister op
een houten been. Het verlies aan grond is
voor een grondgebonden landbouwbedrijf
in Vlaanderen nauwelijks recht te zetten.
De best mogelijke regeling is nog steeds
een compensatie in grond via de grondenbank.
Maar daar knelt juist het schoentje.
De grondenbank heeft nobele doelstellingen,
daar niet van. Maar in de praktijk blijft
ze moeilijk werkbaar, simpelweg omdat er
te weinig gronden zijn. In werkelijkheid is er
dus toch steeds een flankerend beleid met
financiële compensaties nodig. In de praktijk
blijkt bijvoorbeeld het systeem van wijkersstimuli
nodig om snel ruimte te creëren
voor de aankoop van gronden of bedrijven.
Maar veel boeren zien dit nog steeds als
een ‘oprotpremie’.”
“We willen af van het ad hoc beleid; er is
nood aan een globale aanpak – zoals bijvoorbeeld
bij het Sigmaplan gebeurt – en
een wettelijk kader. We pleiten ook voor
landbouweffectrapporten die op voorhand
de impact op de landbouw nagaan.”
Dit voorjaar hebben de
landbouwsector en de
betrokken overheidspartners het
landbouwprotocol in het kader van
het Parkbos Gent ondertekend.
Daarmee is er een werkbare regeling
om het Parkbos te realiseren én
tegelijkertijd de actieve land- en
tuinbouw in dit gebied een leefbare
en duurzame toekomst te gunnen.
Een resultaat dat er mag zijn?
Foto: Bescherming van kievittennesten in weilanden - Johan Krol
“De boeren rond het Parkbos hebben nu
rechtszekerheid: dat is voor ons de fundamentele
verdienste van dit protocol. Maar
dat wil daarom niet zeggen dat het hier op
een grote overwinning voor de landbouw is
uitgedraaid. We mogen toch niet vergeten
dat hier 200 hectare landbouwgrond opgaat
in natuur- en bosgebied; na realisatie
van het project zal het landbouwgebruik in
dit gebied met ongeveer een derde van de
oppervlakte gedaald zijn. Wij zijn geen onredelijke
mensen, wij gaan niet blind in het
verzet. Maar we vragen wel werkbare oplossingen:
dat er gezocht wordt naar compromissen,
waarbij de landbouwbedrijven
maximaal ontzien worden. Voor het Parkbos
zijn er overgangsmaatregelen voorzien
en is overeengekomen dat de landbouwers
pas uit het gebied weg moeten als er ruilgronden
zijn gevonden in de ruimere omgeving.
Daar kunnen we mee leven.”
U begon er zelf al over: het overleg
over instandhoudingsdoelstellingen is
één van de grootste onderhandelingsprocessen
ooit over de open ruimte
in Vlaanderen. Het ANB kiest in
dit Europese dossier voor een sterk
doorgedreven overleg met haar
doelgroepen. Dit voorjaar hebben de
partners een eerste intentieverklaring
ondertekend, waarin ze zich
engageren voor de verdere
besprekingen. Een goede zaak?
“De methodologie die het ANB hier volgt,
vinden we oké. Maar laat ons niet vergeten
dat het moeilijkste nog moet komen: pas in
de volgende fase komen de concrete maatregelen
per gebied aan bod. Het overleg
op het terrein zal nog voor harde discussies
zorgen. Dit is één van de meest complexe
dossiers ooit: de impact van Natura
2000 op de landbouwsector is groot. Daarbij
komt dat het ook een heel technische
kwestie is, die voor landbouwers niet altijd
goed te vatten is. Zolang de besprekingen
lopen, hangen de instandhoudingsdoelstellingen
als het zwaard van Damocles boven
het hoofd van honderden Vlaamse boeren.
We vinden het ook belangrijk dat dit proces
spoort met dat andere cruciale overlegproces,
het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen.
Dit zijn processen rond historische afspraken
in de open ruimte, die zo efficiënt
mogelijk georganiseerd moeten worden.”
We doen ons best. Mijnheer
Vanthemsche, bedankt voor dit
gesprek.
Foto: Marc De Vos
Molen aan de Noordduinen Koksijde

Dossier
Natuur en
erfgoed
op de frontlinie tussen oud en nieuw: het Stropersbos 10
Droomhuizen voor vleermuizen 13
Erfgoed op de tocht: Gr-routes in Vlaanderen 16
Het oudste huis van Vlaanderen ligt in de natuur 20
Miradal, het bos waar de klok stil bleef staan 22
Herkenrode, oude abdijsite opnieuw in bloei 24
9

10
Op de frontlinie tussen
het Stropersbos
Geschiedenis hartstikke dood, natuur springlevend ? Die tegenstelling
is absoluut te kort door de bocht, vinden het Agentschap
voor Natuur en Bos en het Vlaams Instituut voor onroerend Erfgoed
(VIoE). Steeds vaker slaan ze de handen in elkaar om natuurherstel
te combineren met het opwaarderen van historische landschappen,
sporen en schatten. In het Stropersbos bijvoorbeeld, waar te midden
van schitterende natuur de geschiedenis letterlijk uit het landschap
oprijst.
Landschap van weleer
Vroeger moet het Stropersbos, op het
grondgebied van Stekene en Sint-Gillis-
Waas, zowat een lappendeken geweest zijn:
natte elzenbroekbossen, afgewisseld met
heidevelden en schrale graslanden. Dat
zijn stuk voor stuk natuurtypes die in Europa
intussen behoorlijk zeldzaam zijn en
daarom bescherming genieten. In het Stropersbos
is deze authentieke, waardevolle
natuur versnipperd, verkommerd of verloren
gegaan. De Vlaamse Landmaatschappij
(VLM) en het ANB startten hier enkele jaren
geleden met een project natuurinrichting,
waarop een Europees LIFE-project volgde.
“Als we het gebied aan zijn lot overlaten,
zouden de typische elzenbroekbossen en
heidevegetaties wellicht verdwijnen”, zegt
Ann De Grande van het ANB. “Eenmalige
ingrepen zijn nodig om opnieuw een gezonde
uitgangssituatie te creëren, zodat
het gebied opnieuw kan uitgroeien tot een
natuurlijk bos. Het uitgestrekte landschap,
waarvan het Stropersbos deel uitmaakte,
behoort weliswaar tot het verleden. Maar
op een aantal uitgekiende plaatsen wil dit
project het landschap van vroeger in ere
herstellen.”
Woelige geschiedenis
Ontrafelen hoe het Stropersbos er vroeger
moet hebben uitgezien, is stof voor een
natuurhistorisch onderzoek. ANB en VLM
riepen hiervoor de hulp in van het Vlaams
Instituut voor Onroerend Erfgoed (VIOE).
paul Van den Bremt van het VIOE vertelt
over het rijke verleden van het gebied:
“Het landschap in de Stropers getuigt van
een eeuwenlange wisselwerking tussen
mens en natuur. Dit gebied heeft talloze
veranderingen ondergaan in de loop van
onze woelige vaderlandse geschiedenis.
Er zijn sporen gevonden van bewoning
die teruggaan tot 5000 voor Christus. Tot
in de Romeinse tijd moet het gebied vrij
open geweest zijn. De turbulente eeuwen
nadien brachten een ontvolking met zich
mee waardoor de verbossing toenam. In de
vroege Middeleeuwen behoorde het gebied
tot het zogenaamde ‘koningsforeest’, het
jachtgebied van de Karolingische vorsten
en later de graven van Vlaanderen. Vanaf de
hoge middeleeuwen nam de bevolking van
deze streek hand over hand toe. Het gebied
werd geleidelijk aan ontgonnen, tot het bos
zowat helemaal verdwenen was. Pas vanaf
de achttiende eeuw is men opnieuw bossen
beginnen aanplanten.”
Een nieuw oud landschap
Een eerste oorspronkelijk landschap dat
in het Stropersbos hersteld wordt, is de
heide. “Op bepaalde plekken hebben we
naaldbomen gerooid en de strooisellaag
weggeschraapt”, vertelt Ann De Grande.
“Dat is de beste manier om het onderliggende
heidezaad bloot te leggen, zodat
het opnieuw kan kiemen. Waar zich al een
mooi bos ontwikkelde, hebben we uitheemse
bomen weggehaald. Verder creëerden
we geleidelijke overgangen tussen bos en
grasland, lichtrijke bermen en bosranden:
daar ontwikkelt zich nu een rijke variatie
aan planten”. Heideherstel zorgt niet alleen
voor een verrijking voor de biodiversiteit,
het heeft ook een cultuurhistorisch aspect.
Zo verwijst het heideherstel naar de vroegere
wastines, dat zijn plaatsen in het bos
waar onze voorouders hun vee lieten grazen
zodat het bos verarmde en degradeerde
tot heide. “Binnen enkele jaren zou het hier
moeten uitzien zoals ten tijde van het foreest.
Toen moeten heide en wastine hier
veelvuldig voorgekomen zijn. Sommigen
denken zelfs dat de naam ‘Waasland’ van
wastine is afgeleid. Hoe dan ook, door de
heide te herstellen, doe je zeker aan landschapsherstel.
Cultuurgeschiedenis en
landschapsherstel gaan hier hand in hand.”
Ook de manier waarop de heidegronden
in het Stropersbos beheerd zullen worden,

oud en nieuw:
knipoogt naar het verleden. Het noordelijke
deel van de heide zal begraasd worden door
schapen, net zoals zoveel eeuwen geleden.
Op de zuidelijke, bosrijke heide zullen grote
grazers voor het behoud van het fonkelnieuwe
oude landschap zorgen.
Rabatten
Nog een andere studie over het gebied, het
ecohydrologische onderzoek, heeft uitgewezen
dat het gebied vroeger veel natter was
dan nu het geval is. Daarom werd beslist
om het Stropersbos opnieuw te vernatten.
“We hebben het waterpeil met stuwen en
dammetjes op het oude niveau gebracht”,
zegt Ann De Grande. “Zo zullen de natte
broekbossen zich op veel plaatsen opnieuw
spontaan kunnen herstellen. Door het hogere
waterpeil zullen er in het noordelijke
gebied meer bosjes schieten met zwarte
els, opgefleurd met elzenzegge, waterviolier
en dotterbloem.”
Ook in dit natte deelgebied liggen er in het
oog springende getuigen van vroeger. paul
Van den Bremt: “Typisch voor het Stropersbos
is de rabattenstructuur: talloze
grachten en greppels, afgewisseld met hogere
kweekbedden, waarop vroeger lange
rijen bomen werden geplant. Op bepaalde
plaatsen in het Stropersbos hebben we
deze rabatten behouden. Niet exact zoals
ze vroeger bestonden, want dat zou haaks
staan op de natuurdoelstellingen. Door in
de greppels zandzakjes te leggen, wordt
Het natuurgebied De Stropers bevindt
zich in het noorden van het Waasland,
tegen de Nederlandse grens, en is een
kleine 500 hectare groot. De Vlaamse
Landmaatschappij (VLM) coördineert
het LIFE-project en volgt in overleg met
het ANB de werken op. Het LIFE-project
Stropersbos loopt op zijn einde en
daarbij hoort een heus slotevent op 15
november. In het Stropersbos loopt wel
nog het Interreg IVa-project ‘Forten en
linies in grensbreed perspectief’.
Meer info: www.stropersbos.be of
www.natuurenbos.be
Natuur en erfgoed
Foto: Bedmarlinie in het Stropersbos - ANB-VLM
11

12
het water opgehouden, zodat het ‘natte seizoen’
langer duurt: dat is gunstig voor het
natuurtype dat men hier wil creëren, het
natte broekbos. Terwijl de bedoeling van
onze voorouders natuurlijk juist was om
het gebied te draineren ten behoeve van de
houtoogst. Je merkt het: wij van het VIOE
willen het landschap niet gewoon bevriezen
in zijn oorspronkelijke staat (lacht). We vinden
het wel belangrijk dat een aantal punten
bewaard blijven waar we de mensen het
verhaal van het landschap kunnen vertellen.
Ik ben een door de wol geverfde gids en ik
ervaar telkens dat ook die geschiedenis de
mensen interesseert: wat hebben de mensen
vroeger met en in dit gebied uitgericht.”
Een adembenemend verhaal
De meest opvallende verwijzing naar wat
vroeger was, is beslist de Bedmarlinie. Die
is een restant van de Frans-Spaanse Linie
die Lodewijk XIV in de achttiende eeuw
liet aanleggen van Nieuwpoort tot Hoei.
De linie staat momenteel in de steigers:
de VLM herstelt er de aarden wal en richt
de omgeving in. Die zal als een open landschap
beheerd worden, zodat wandelaars
volop kunnen genieten van het uitzicht. Dit
erfgoedherstel krijgt Europese medefinanciering
via het EFRO programma (Interreg
IVa-project ‘Forten en linies in grensbreed
perspectief’).
Het Stropersbos stelt dit alvast zonneklaar:
aandacht voor erfgoed en nieuwe kansen
voor de natuur zijn perfect verzoenbaar.
Voor de wandelaar is deze afwisseling een
plus zonder meer. Het bos, de heide, de
planten en de dieren: met het verhaal van
het landschap erbij, wordt hun eigen relaas
er nog eens zo adembenemend op.
Meer info:
ann.degrande@lne.vlaanderen.be,
tel. 09 265 46 46
www.stropersbos.be
Foto: Naturesk / Wouter Pattyn

Droomhuizen
voor vleermuizen
Een duistere burcht, enkel verlicht door de volle maan, met cirkelende vleermuizen
rond de donjon. Het is een cliché, maar vleermuizen hebben iets met vervallen kastelen,
donkere bunkers en verlaten kerktorens. Toch schort er iets aan deze vleermuiswoonsten:
het nijpende tekort aan geschikte leefplekken is een van de grootste bedreigingen voor
de vleermuis in Vlaanderen. Met kleine ingrepen kunnen oude gebouwen toch worden
omgetoverd tot eersteklas verblijfplaatsen voor vleermuizen. Het ANB maakt er werk van.
Winterverblijf, zomerhuis
Wel 1100 soorten vleermuizen zijn wereldwijd
bekend, 21 leven er nu of leefden ooit
bij ons. Helaas handhaven ze zich moeilijk.
Enerzijds speelt het verdwijnen van groen
ze parten. Vleermuizen vormen zich in het
donker aan de hand van de echo van hun
eigen piepen een ‘geluidsbeeld’ van de omgeving,
en volgen zo een haag of bomenrij
naar een jachtplek. Anderzijds zien de vleermuizen
ook hun verblijfplaatsen in rook opgaan.
“Vleermuizen leven in een complex netwerk
van zomer-, tussen- en winterverblijven,
voedselgebieden en routes tussen
verschillende verblijven”, vertelt Joachim
De Maeseneer van het ANB. “Vanaf oktober
tot april, mei zetten de dieren hun metabolisme
op een laag pitje. Ze trekken zich
terug op een vriesvrije, vochtige, tochtvrije
en rustige plek voor een lange winterslaap.
Grotten en bunkers beantwoorden perfect
aan de eisen van zo’n winterse verblijfplaats.
In de zomer zoeken de vleermuizen
beschutting op donkere en droge zolders
en in oude monumenten. Ze houden van
de vele spleten en gaten die eigen zijn aan
oude dakgebinten, en in torens hebben ze
weinig last van hun natuurlijke vijanden.
Da’s erg belangrijk, want in dit seizoen laten
de moeders ‘s nachts hun jongen achter
terwijl ze zelf op insecten gaan jagen.”
Honderd zolders
“Vroeger waren alle kerkzolders open,
tegenwoordig worden ze steeds vaker
dichtgemaakt, vooral om duiven buiten te
houden. Spouwmuren worden opgevuld,
oude gebouwen gerenoveerd:
juist die plekjes die de vleermuis
graag opzoekt, verdwijnen.”
Het ANB heeft daarom het
plan opgevat om te zorgen
voor liefst honderd vleermuisvriendelijke
kerkzolders.
Onder andere de ingekorven
vleermuis, die in ons land
nog maar op zeven plaatsen
voorkomt, wil ze daarmee
helpen. Maar ook soorten als
de laatvlieger en de grootoorvleermuizen
komen voor op
grote zolders. Vleermuizen
stellen tal van eisen aan deze
plaatsen, en daarom heeft het
ANB een vademecum opgesteld
om kerkzolders vleermuisvriendelijk
in te richten.
“Die handleiding is bedoeld
voor verantwoordelijken voor
de restauratie van historische
gebouwen. We willen hen tips
geven om bij het renoveren
rekening te houden met de
(mogelijke) aanwezigheid van
vleermuizen”, verduidelijkt
Joachim De Maeseneer.
Geen plaag
“Een van de belangrijkste maatregelen is
om de zolders ‘duivenproof’ te maken. Duiven
jagen niet alleen vleermuizen weg, ze
zijn ook slecht voor het gebouw waarin ze
nestelen: hun uitwerpselen tasten de con-
VADEMECUM
Inrichten van (kerk)zolders
voor vleermuizen
structie aan en ze nemen allerlei materiaal
mee naar binnen om nesten te bouwen. De
maatregelen die de vleermuizen beschermen,
komen dus ook de gebouwen ten
goede. En om enkele misverstanden voor
Natuur en erfgoed
13

Foto: Gewone grootoorvleermuis - Joachim De Maeseneer
eens en voor altijd de wereld uit te helpen: vleermuizen
knagen niet en hun uitwerpselen zijn onschadelijk. Ze
groeien niet uit tot een plaag, omdat ze maar één jong
per jaar krijgen. Bovendien eet een vleermuis iedere
nacht ongeveer een derde van zijn gewicht in insecten:
dat scheelt toch in de slaapkamer.”
“Een ander heikel punt zijn de producten waarmee houten
gewelven behandeld worden. Die zijn vaak toxisch,
en vooral de naakte vleermuisjongen zijn erg gevoelig
aan vergiftiging. We vragen restaurateurs daarom om
andere, even doeltreffende maar minder schadelijke
producten te gebruiken zodat meer jonge vleermuizen
overleven. Nog een maatregel is het plaatsen van tussendeurtjes
of kasten, die plaatselijk voor microklimaten
zorgen. Zo kunnen vleermuizen bij warmer of kouder
weer beter kiezen waar ze blijven hangen.
Dat vaak kleine aanpassingen voor de vleermuis een wereld
van verschil kunnen maken, bleek recent in Hingene.
Met advies van het ANB heeft de gemeente daar de
kerkzolder vleermuisvriendelijk ingericht. De aanvlieggaten
zijn afgespannen tegen al te opdringerige duiven
en de ramen werden verduisterd om de zolder donker
genoeg te maken. Bij de restauratie van de kerk werden
enkel milieuvriendelijke producten gebruikt om het
hout te behandelen. Ten slotte werd de restauratie van
de kerk uitgesteld van juli naar half oktober, wanneer de
zomerkolonie terug verkast naar een fort of grot om te
overwinteren. Vorige zomer telden vrijwilligers opnieuw
230 ingekorven vleermuizen in Hingene. De soort lijkt
daarmee opnieuw grond onder de voeten te krijgen in
Klein-Brabant.
Vleermuispoorten
Vleermuizen zijn ook afhankelijk van de beschikbare
winterverblijven en ook daarvoor heeft het ANB een
project lopen. Onder de vlag van het Europese Lifeproject
BatAction pakt het ANB in samenwerking met
Natuurpunt een aantal forten en mergelgroeves aan. De
bedoeling is om bepaalde zeldzame soorten zoals de
meervleermuis, de Bechsteinvleermuis en de ingekorven
vleermuis te ruggensteunen. Joachim De Maeseneer:
“Voor de mergelgrotten van Zuid-Limburg heeft het
ANB onlangs een overeenkomst getekend met het gemeentebestuur
van Riemst, de Studiegroep Onderaardse
Kalksteengroeven (SOK), de vzw Hulpdienst Groeven
en Natuurpunt. De mergelgrotten werden voorzien van
vleermuispoorten: vleermuizen kunnen erdoor, mensen
niet. Die poorten worden gesloten zodat de vleermuizen
niet gestoord worden tijdens hun winterslaap en er geen
ongelukken gebeuren in de groeves. De groeves zijn
enkel met gids te bezoeken omdat dit de laatste plaats
in Vlaanderen is waar je nog echt kan verdwalen in de
doolhof van kilometers lange donkere gangen. Rond de
mergelgrotten hebben we enkele gronden gekocht om
er fruitbomen en andere bomen en struiken aan te planten.
Deze zijn belangrijk om de vleermuizen de weg te
wijzen naar hun winterverblijf. Bovendien trekken (fruit)
bomen insecten aan, waardoor de vleermuizen nog eens
uitgebreid kunnen tafelen voor ze aan hun lange winter-
slaap beginnen en om krachten te komen als ze wakker
worden.”
Ook de Antwerpse forten proberen Natuurpunt en het
ANB zo vleermuisvriendelijk mogelijk in te richten. Ze
sloten een overeenkomst met de gemeente Nijlen om
het fort van Kessel onder handen te nemen en een educatieve
ruimte in te richten. Ook fort Steendorp, al in
het bezit van het ANB, zal op maat van de vleermuizen
worden ingericht.
Schild en vleermuisvriend
Hoe meer huizen of kerken vleermuisvriendelijk worden
ingericht, hoe beter deze dieren zich ‘thuis’ zullen voelen
in Vlaanderen. Heb je al inspanningen geleverd om
jouw zolder of schuur geschikt te maken voor vleermuizen?
Of heb je al vleermuizen zitten en laat je ze gewoon
met rust? Dan kan je bij het ANB een schildje ‘vleermuisvriendelijk
gebouw’ aanvragen. Met zo’n schildje
toon je dat je de vleermuizen op je zolder een warm hart
toedraagt. De bedoeling van al deze projecten, maatregelen
en initiatieven is duidelijk: de vleermuis in Vlaanderen
opnieuw vleugels geven.
Voor al wie met vragen zit over vleermuizen in huis, stelt
het ANB de folder ‘Een (t)huis voor vleermuizen ter beschikking’.
Downloaden kan via www.bataction.be
Meer info: joachim.demaeseneer@lne.vlaanderen.be,
tel. 02 553 75 04
Foto: Baardvleermuis - Marc De Vos
Natuur en erfgoed
15

16
Erfgoed op de tocht:
GR-routes in Vlaanderen
Witte en rode streepjes. Meer heb je niet nodig om een
tachtigduizend kilometer lang netwerk van voetpaden uit te
bouwen in heel Europa. ook in Vlaanderen liggen er zo’n 3700
kilometer Gr-paden. Ze kronkelen langs West-Vlaamse weiden,
Brabantse heuvels en Limburgse heide en doorkruisen af en toe de
historische kernen van fiere middeleeuwse steden. Al wandelend
genieten van de mix van natuur en erfgoed. “Maar ook de Grroutes
zelf ademen een stuk van ons verleden uit”, vindt Gie
Beirnaert, de voorzitter van de Vlaamse Gr-vereniging.
Taaie pezen
Je hoeft geen doorgewinterd wandelaar te
zijn om te weten wat de wit-rode markeringen
betekenen. Je vindt ze vaak gewoon op
wandelafstand van je eigen voordeur of je
volgt er stukken van tijdens herfstwandelingen
in de Ardennen. Het opzet van de
langeafstandsweg is ontstaan in het arme
naoorlogs Frankrijk, weet Gie Beirnaert.
“Door te stappen kon de verarmde Franse
bevolking op een goedkope manier genieten
van de mooiste plekjes van Frankrijk.
Maar het is natuurlijk niet omdat er pas een
intensieve bewegwijzering plaatsvond vanaf
de jaren 1950, dat zulke paden daarvoor
nog niet bestonden. Voor de opkomst van
de auto moest je immers rekenen op echte
paardenkracht of taaie pezen om ergens te
geraken.”
De meeste historische langeafstandspaden
zijn nu autowegen geworden. Logisch ook,
want het ging vaak om de kortste en dus
meest economische weg van punt A naar
punt B. De GR-paden die we vandaag kennen,
volgen vaak kortere voetverbindingen.
“Oude kerkwegels, in onbruik geraakte wandelpaden
tussen twee parochies of zelfs gewone
exploitatiewegen van een hoeve naar
een veeweide: we maken er allemaal gebruik
van. Er lopen ook enkele eeuwenoude pelgrimswegen
door België, denk maar aan de
beroemde weg naar Santiago de Compostella.
We bekijken nu met het Sint-Jacobsgenootschap
of er geen mogelijkheden tot
samenwerking zijn. Grote routepaden zijn
zo sterk verweven met de geschiedenis van
onze streken, onze landschappen, onze cultuur:
noem ze gerust zelf een stuk erfgoed.”
Ruige wildernis in Vlaanderen?
Toch wist men niet zeker of de GR-principes
wel compatibel waren met ons kleine landje
toen de Vlaamse GR-tak in de jaren 1970
werd opgericht. Beirnaert licht die principes
even toe: “Een GR-route moet een landschappelijk
waardevol langeafstandspad
van punt A naar punt B zijn, het moet vlot
bereikbaar zijn met het openbaar vervoer en
wandelaars moeten op regelmatige afstand
overnachtingsmogelijkheid kunnen vinden.
Wat de laatste twee criteria betreft zat het
wel snor, maar we stonden aanvankelijk
toch wel wat sceptisch tegenover de landschappelijke
waarde van onze regio. Maar
we beseften snel: je moet in Vlaanderen niet
op zoek gaan naar ruige, ongerepte wildernis.
De landschappelijke waarde van ons
dichtbevolkte landje ligt erin dat je goed
kan zien hoe mens en natuur elkaar hier
al eeuwenlang beïnvloeden. Weides, akkerland,
aangeplante bossen behoren tot
ons natuurhistorisch patrimonium zoals
de Pyreneeën of de Alpen tot dat van de
Fransen. En steden zijn nu eenmaal altijd
vrij belangrijk geweest in ons land, dus
waarom zou je een historische stadskern
niet landschappelijk interessant kunnen
vinden?”
Van Flanders Fields naar
Voeren
De GR 128 die dwars door Vlaanderen loopt,
illustreert perfect wat Beirnaert bedoelt.
Die slingert zich van de Flanders Fields en
oorlogsgraven rond Menen en Ieper door
de weilanden langs de Leie, naar het Duivelsteen
en de Sint-Baafssite in Gent, om
dan even snel weer in Oost-Vlaamse kouters
te verzeilen. Via het verdronken land
van Schelde en Dender kom je in het heu-

velachtigere Brabant terecht. Rond Haacht
volgt het pad de Koningshooikt-Waver-linie
die illustreert hoe Vlaanderen ooit het slagveld
van Europa was. Via de holle wegen
van het Hageland en Haspengouw kom je
bij de imposante Landcommanderij Alden
Biesen, om uiteindelijk in Voeren taalgrensperikelen
te zien in overschilderde wegwijzers.
Een wandelaar die na veel kilometervreten
uiteindelijk in Aken aankomt, heeft
op een unieke manier de eigenheid van een
stuk Europa beleefd. En dat is precies het
doel van een GR-pad. Gie Beirnaert beaamt
door met perfect Waaslands accent enthousiaste
wandelaars na te praten: “Ach, meneer,
ik wist niet dat het achter mijn hoek zo
schoon was.”
Meer info: www.groteroutepaden.be
Streek-GR Reynaertland
Ook volksvertellingen behoren tot ons cultureel erfgoed. Er is geen Vlaming die de
sluwe middeleeuwse vos Reynaert niet kent. Omdat er in de originele manuscripten
van Reynaert veel plaatsnamen voorkomen (bijvoorbeeld Belsele, Hulsterlo …), is het
vrij zeker dat het verhaal zich oorspronkelijk in het Waasland moet hebben afgespeeld.
De streek-GR ‘Reynaertland’ treedt in de voetsporen van de populaire vos en leidt je
langs geheimzinnige kreken, eeuwenoude waterwegen en acht Reynaertbanken die
met letterlijke citaten uit de middeleeuwse tekst van zijn aanwezigheid getuigen. Maar
ook de uitgestrekte polders, vestingsteden en mistige moerassen behoren tot de rijke
geschiedenis van deze streek ‘int oostende van Vlaanderen.’
Foto: Bram Aertsen
Foto: Grote routepaden - Wim Patry
Natuur en erfgoed
17

Ingezoomd
18
Sterallures
“Een warme juli-avond in mijn achtertuin levert keer op keer
leuke natuurplaatjes op. Deze distelvlinder keerde zich als
een volleerde mannequin in de zon, wat de foto een apart
effect geeft. De plant waarop de vlinder zich nestelde, heet
koeienoog: een absolute favoriet van heel wat insecten. Koolwitje,
dagpauwoog, atalanta, blauwtje: ze passeerden hier al
allemaal voor mijn lens. Het moet gezegd: 2009 was een
superzomer voor vlinders.”
Godfried Van Hertum

20
Het oudste huis van
Vlaanderen ligt in de natuur
Archeologisch onderzoek in Kampveld
Archeologisch onderzoek bracht enkele jaren geleden sporen aan het licht van het oudste huis
dat ooit in Vlaanderen werd aangetroffen. Het feit dat luchtfoto’s van het gebied nog een pak andere
archeologische sporen toonden, trok de aandacht van archeologen. Het Agentschap ruimtelijke
ordening Vlaanderen, onroerend erfgoed startte vorig jaar een onderzoek om grip te krijgen op deze
veelbelovende archeologische hotspot.
Foto: Jacquy Semey

Oude beschavingen
Sam De Decker van het Agentschap
Ruimtelijke Ordening en Onroerend erfgoed:
“De resultaten van de eerste opgravingen
bij Kampveld wekten onze nieuwsgierigheid.
Het was niet alleen de eerste
keer dat in Vlaanderen sporen van een
huis uit het neolithicum - ruim vierduizend
jaar oud - werden aangetroffen. Vooral de
combinatie met vondsten uit andere tijdperken
maakt deze site bijzonder. Op een
en hetzelfde perceel werden nog zes grafheuvels
uit de Bronstijd aangetroffen, evenals
een woning en enkele bijgebouwen uit
de Vroege IJzertijd en enkele graven uit de
Romeinse tijd: een zelden geziene archeologische
rijkdom. We vroegen ons af of dit
een toevalstreffer was. We hebben daarom
aan het ANB, de eigenaar en beheerder van
het gebied, gevraagd of we het terrein verder
mochten onderzoeken. Het Agentschap
R-O Vlaanderen laat jaarlijks een aantal archeologische
studieopdrachten uitvoeren
om mogelijk waardevolle sites te evalueren
en waarderen. Dat doen we om het dossier
te onderbouwen dat nodig is om de site te
beschermen.”
“Met het onderzoek in Kampveld wilden
we een beter zicht krijgen op de aanwezigheid
van oude beschavingen in deze streek,
maar ook een eventueel verband blootleggen
tussen de vondsten uit verschillende
tijdperken. Samen met het ANB wilden we
ook onderzoeken of het bebossingsproject
schade zou kunnen aanrichten aan de archeologische
resten, en hoe het natuurbeheer
op het erfgoed kan afgestemd worden.
De Universiteit Gent heeft het onderzoek
uitgevoerd.”
Vijftig sporen
“Dit onderzoek toonde nog maar eens
duidelijk aan dat de interpretatie van
archeologische vondsten niet altijd zo vanzelfsprekend
is. In totaal hebben we in het
gebied vijftig sporen aangetroffen, zowel
uit de prehistorie, de metaaltijden als uit de
Romeinse tijd. We hebben ook nieuwe sites
ontdekt. Aan de hand van proefsleuven konden
we letterlijk in de ondergrond te kijken,
op zoek naar sporen uit het verleden. Naast
de min of meer verwachte vondsten zoals
xxx, hebben we op één van die plaatsen ook
iets heel bijzonders aangetroffen. Het bodemonderzoek
toonde aan dat hier in het
neolithicum doelbewust grond werd afgegraven,
alsof de plekken bewerkt werden
om aan landbouw te doen. Vooral de schaal
waarop dit gebeurde, verraste ons. Mogen
we hieruit afleiden dat de goede gronden op
dat moment al in gebruik waren als landbouwgrond,
en dat de landbouw 4.000 jaar
geleden dus van een heel andere orde was
dan we tot dusver altijd veronderstelden?
Nochtans neemt de geschiedkunde aan dat
er in de prehistorie alleen jagers waren, en
dat er nog geen sprake was van landbouw
op grote schaal. Natuurlijk is dit onderzoek
veel te beperkt om algemene conclusies te
trekken. We hebben opnieuw een tip van de
sluier over het verleden van deze streek gelicht,
maar ons onderzoek roept ook nieuwe
vragen op.”
Meer dan de delen
Om de archeologische waarde van Kampveld
verder in detail te bekijken, start de
Universiteit van Gent nu een vervolgonderzoek.
“Dat is nodig om perceel per perceel
te peilen naar de archeologische waarde,
en uit te zoeken hoe het ANB haar beheer
daarop kan afstemmen. ”
Samen met de VLM gaat het ANB ook onderzoeken
hoe de archeologische sites ook
zichtbaar kunnen gemaakt worden aan de
wandelaars in het gebied. Het historische
relaas van deze streek moet op die manier
het springlevende en groeiende natuurbos
in Kampveld een extra toets geven. Natuur
en erfgoed: het geheel is meer dan de delen?
Sam De Decker bevestigt: “Natuurlijke
en archeologische rijkdommen worden al-
leen maar waardevoller als ze samen voorkomen.
Wij ijveren voor het behoud van
gave landschappen, en het ANB springt in
de bres voor de Vlaamse natuur. Het is dus
niet meer dan normaal dat we de handen in
elkaar slaan.”
Het volledige rapport kan je raadplegen op
www.onroerenderfgoed.be (rubrieken ‘onderzoeken’,
‘uitbesteed onderzoek’).
Meer info:
ANB-bos Kampveld: rik.delameillieure@
lne.vlaanderen.be, tel. 0479 99 82 12
Archeologie: sam.dedecker@rwo.vlaanderen.be,
tel. 050 44 28 07
Het 238 ha grote domeinbos Kampveld
ligt in de gemeente Oostkamp.
De Rivierbeek en de Hertsbergebeek
kronkelen door het gebied. Het bos
vormt de verbinding tussen verschillende
groene gebieden in de bosrijke
regio ten zuiden van Brugge. De komende
twintig jaar laat het ANB hier
90 hectare nieuw bos groeien. Naast
algemene vogels vind je hier ook echte
speciale soorten, zoals wespendief,
gekraagde roodstaart, en wielewaal.
Met de levendbarende hagedis,
het oranjetipje, vos, wezel, hermelijn
en ree verdient dit bijzondere bos beslist
een plaatsje in de West-Vlaamse
top tien. Twee bewegwijzerde wandelroutes
leiden de bezoekers door
het gebied.
Natuur en erfgoed
Foto: Wespendief - Bernard Van Elegem
21

22
Miradal: het bos waar
de klok stil bleef staan
Meerdaalwoud en Heverleebos, net ten zuiden van Leuven, vormen een boscomplex
van meer dan 25 vierkante kilometer groot. Dit dubbelwoud is een oase van stilte en gezonde
lucht, die jaarlijks haast driekwart miljoen bezoekers trekt. Maar Meerdaalwoud heeft nog
meer in zijn mars: zo blijkt het bos een probate bewaarkast voor sporen uit het verleden. Het
boek ‘Miradal’ is helemaal gewijd aan de historische schatten van dit uniek bos. Spoorzoeker
loodst je langs enkele hoogtepunten.
De Warandegroeve: kijkvenster
op de ondergrond
Het verhaal van het Meerdaalwoud begint
bij zijn fundamenten, en die zitten onder
de grond. Miljoenen jaren geleden was het
in onze streken een komen en gaan van
zeeën: talrijke afzettingen van zand- en kleilagen
waren het gevolg. Ongeveer 20.000
jaar geleden zorgden wind en sneeuw voor
een deklaag van stof, die werd aangevoerd
vanuit een drooggevallen Noordzee. In dit
moedermateriaal voltrokken zich gedurende
eeuwen de processen van bodemvorming.
Hier en daar in het Meerdaalwoud is
de oeroude opeenvolging van lagen in de
ondergrond met het blote oog te zien. In
het Warandedal bijvoorbeeld, in het zuiden
van het Meerdaalwoud, ligt een prachtige
groeve waar tot voor enkele jaren nog Brussels
zand werd gewonnen.
Grafheuvels van verre
voorouders
Meerdaalwoud en Heverleebos zijn niet altijd
een bos geweest zoals we het nu kennen.
Tal van vondsten bewijzen dat er van
in de prehistorie tot in de Gallo-Romeinse
tijd mensen aanwezig waren, en dat het bos
toen dus meer een open landschap moet geweest
zijn. In het woud liggen bijvoorbeeld
verschillende grafheuvels, opgetrokken
door onze verre voorouders uit de metaaltijden.
Deze prehistorische begraafplaatsen
zijn bijna overal in de leemstreek doorheen
de eeuwen uitgewist door erosie. In de bossen
daarentegen zijn ze wel bewaard gebleven.
In het zuiden van Heverleebos zijn
het Monarkengraf en een ringwalheuvel de
meest opvallende grafheuvels. Beide waren
ze al gekend en in kaart gebracht in het begin
van de twintigste eeuw. Recent kwamen
ze opnieuw aan het licht op het digitaal
hoogtemodel, een gedetailleerde reliëfkaart
van heel Vlaanderen.
Een heirbaan door het bos?
Met de komst van Julius Caesar veranderde
er heel wat in onze streken. Het platteland
werd gereorganiseerd met herenboerderijen,
akkerbouw en lokale nijverheid. De
Romeinen introduceerden ook de heirbaan,
waardoor ze over grote afstanden handel
konden drijven. In Heverleebos en Meerdaalwoud
zijn heel wat sporen terug te vinden
van vroegere wegen. Zo is er de Tiense
Groef, een brede greppel die het woud over
een afstand van drie kilometer doorkruist
van west naar oost. Het feit dat er langs
deze groeve tumuli (Romeinse grafheuvels)
zijn teruggevonden, sterkt het vermoeden
dat het om de restanten van een heirbaan
gaat. In Meerdaalwoud en Heverleebos zijn
bovendien gebruiksvoorwerpen en aardewerk
uit die tijd aangetroffen, en ook ijzerslakken,
die op industriële activiteit in die
periode kunnen wijzen.
Littekens in het landschap
Wie ooit al wandelde in het Meerdaalwoud,
weet dat er her en der in het bos ravijnen,
putten, wallen en verhogingen voorkomen.
Deze rimpels op de reliëfkaart tonen aan
dat Meerdaalwoud ooit intensief gebruikt
werd. De ravijnen zouden eeuwen geleden
ontstaan zijn door erosie van akkerland, de
verhoogde wallen zijn waarschijnlijk
overblijfselen van
oude wegen of akkers. Ook
voor de putten hebben geografen
een verklaring: hier zouden
onze voorouders tonnen kalkrijke
löss hebben opgediept om
hun akkers vruchtbaarder te maken.
Al deze littekens in het landschap
laten toe het verhaal van het woud te lezen.
Door eeuwenlang de grond te gebruiken
heeft de mens hier het landschap mee gebeeldhouwd.
De geschiedenis en het erfgoed van
Meerdaalwoud en Heverleebos zijn
voor het eerst te boek gesteld. ‘Miradal.
Erfgoed in Heverleebos en Meerdaalwoud’
wordt uitgegeven door
Davidsfonds Uitgeverij. Er werkten
wetenschappers van het Vlaams Instituut
voor het Onroerend Erfgoed,
de KULeuven, de Vrije Universiteit
Brussel, het ANB, het Instituut voor
Natuur- en Bosonderzoek en het
Koninklijk Belgisch Instituut voor
Natuurwetenschappen aan mee, alsook
de Vrienden van Heverleebos en
Meerdaalwoud. Het boek kost 34,50
euro (inclusief verzendkosten) en is
te bestellen via Infodok/Davidsfonds,
Blijde Inkomststraat 79-81, 3000 Leuven,
tel. 016 31 06 53, fax 016 31 06 08,
verkoop@davidsfonds.be.

Leve de hertog, leve het
vrijwoud
Vermoedelijk groeiden Meerdaalwoud en
Heverleebos pas in de middeleeuwen uit
tot een volwaardig bos. Uit middeleeuwse
geschriften weten we zeker dat het woud
in de vijftiende eeuw werd uitgeroepen tot
vrijwoud. Het vrijwoud van Miradal was
een belangrijke en prestigieuze schat, in
handen van belangrijke heren zoals de hertogen
van Brabant en die van Aarschot. In
de achttiende eeuw zwaaide de hertog van
Arenberg de plak in enorme domeinbossen,
waaronder ook Meerdaalwoud en Heverleebos.
De typische dreven zijn een erfenis
uit die tijd, toen de hertog delen van het
woud hertekende in een dambordpatroon
met salons, jachtsterren en kaarsrechte
bosdreven. Ook de woudgrenzen, wildwallen
en palissaden stammen uit die periode.
De bossen van Meerdaal hadden toen een
goede reputatie bij bosbouwers, omdat ze
kundig beheerd werden. Zo werden de bos-
sen in beheereenheden ingedeeld en waren
er goed georganiseerde houtverkopen. Het
bosbeheer uit die tijd wordt zelfs gezien als
de bakermat van het duurzaam bosbeheer
van vandaag.
Loopkevers: miskende getuigen
van de evolutie
De natuur doet soms zelf een boekje open
over het verleden. De loopkevers van het
Meerdaalwoud zijn zo’n vorm van ecologisch
erfgoed. Het woud kent niet minder
dan honderd verschillende loopkevers, met
een aantal voor Vlaanderen unieke soorten,
die soms wel heel speciale genetische vormen
vertonen. Sommige soorten hebben
in de loop van hun evolutie hun vliegvermogen
verloren. Ze zitten dus als het ware
gevangen in een oud bos. Dat maakt de
loopkevers van Meerdaalwoud uitermate
geschikt voor onderzoek naar de effecten
van bosontginning, bosversnippering en
bosbeheer op de natuur.
Meer info over Heverleebos en Meerdaalwoud:
bart.meuleman@lne.vlaanderen.be,
tel. 016 38 89 82
Op 11 oktober organiseert het ANB
Regio Meerdaal een happening in het
Meerdaalwoud en het Heverleebos.
Met een fietstocht, een wandeltocht,
bosvertellingen en een pannenkoekenhuisje.
Wie deelneemt aan een
mini-quiz maakt kans het boek ‘Miradal’
te winnen. Meer info: www.weekvanhetbos.be
Natuur en erfgoed
23
Foto: Yves Adams -Vilda

24
Herkenrode, oude abdijsite
opnieuw in bloei
In 1998 kocht het Vlaamse
Gewest het domein Herkenrode
aan. Sindsdien is er hard gewerkt
aan het herstel van deze prachtige
abdijsite. Terwijl het ANB zich
ontfermt over de gronden en het
natuurherstel, zijn de gebouwen in
erfpacht van Erfgoed Vlaanderen
vzw. “Zowel met het herstel van
het landschap als de restauratie
van de gebouwen willen we terug
naar het Herkenrode van de zeventiende
eeuw. Toen was deze site
het kloppend hart van de regio”,
vertelt Jan Wellekens van het ANB.
Herstel van erfgoed én natuur
“De abdij van Herkenrode heeft een boeiende
geschiedenis. De adellijke dames die de
abdij eeuwenlang bestuurden, hebben hun
stempel op de regio gedrukt. De abdijkerk,
de kloostergang en een groot deel van de
oorspronkelijke kloostergebouwen werden
eeuwen al verwoest door brand en afbraak.
Maar er bleven nog heel wat gebouwen
gespaard. Hoeves, stallingen, schuren en
watermolens worden nu gerestaureerd, de
werken zijn in de laatste fase. Spraakmakend
is de immense Tiendenschuur - de
tweede grootste van Vlaanderen. Erfgoed
Vlaanderen laat de restauratiewerken op
Herkenrode uitvoeren met financiële steun
van de Vlaamse overheid, de provincie Limburg
, de stad Hasselt en het mecenaat Herkenrode.”
Ook het landschap rond de abdijsite werd
hersteld naar zeventiende-eeuws model.
“De populierenrijen hebben we gekapt om
het landschap opnieuw open te maken, zoals
het vroeger was. Vogels voelen zich veiliger
in zo’n open landschap. Wel zorgden
we voor een afwisseling tussen laag gras
en brede stroken met ruigtes. Die stukken
met hoger gras bieden nestbescherming
en lokken soorten als torenvalk en kerkuil,
die zich opnieuw te goed kunnen doen aan
muizen”, aldus Jan Wellekens.
Water vroeger en nu
“Vernatting is een tweede pijler van ons
herstelproject. In het hele reilen en zeilen
van de vroegere abdijsite speelde water een
cruciale rol. Het terrein was namelijk een
buffergebied voor de Demer bij overvloedige
regen. De kloosterzusters maakten
trouwens ook dankbaar gebruik van het Demerwater.
Eén à twee maal per jaar werden
de graslanden onder water gezet met behulp
van de watermolens: dat zorgde voor
vruchtbare gronden. Tot drie keer per jaar
kon hooi worden geoogst, ook in het droge
seizoen. De laatste decennia werden deze
gronden gebruikt om er maïs en suikerbiet
op te verbouwen. Deze intensieve akkers
hebben we omgevormd tot natuurlijke natte
graslanden, die door enkele koeien worden
begraasd. Her en der liggen grote poelen,
waar waterinsecten en amfibieën zich goed
thuis voelen”, aldus Jan Wellekens.
“De natte gronden lokken ook trekvogels.
Ieder jaar houden hier grutto’s en tal van
andere steltlopers halt. De vochtige graslanden
zijn ideaal om uit te rusten en eten
te zoeken. In het riet verschuilen zich soorten
als bosrietzanger en kleine karekiet. De
opkomst van al deze soorten is een mooi
resultaat van het natuurherstel.”
Hoe bereiken? Herkenrode ligt op
een boogscheut van Hasselt en is te
bereiken met de auto of met de fiets.
Herkenrode ligt tussen knooppunt 94
en 95 van het Limburgse fietsroutenetwerk,
dat de hele regio doorkruist.
Wandelen langs
hoogstamboomgaarden
Op de archeologische site waar vroeger de
abdijkerk stond, liggen nu met meidoornhaag
omzoomde akkertjes waar oude gewassen
zoals spelt, eenkoren en boekweit
groeien. Ze helpen de akkervogels om de
winter door te komen. Het ANB heeft ook
hoogstamboomgaarden aangelegd met
diverse fruitvariëteiten zoals kersen, peren
en appels. Rond de abdijsite is het aangenaam
wandelen. De dreven zijn hersteld
tot mooie wandelpaden, geflankeerd door
es en zomereik. De wandelroutes voeren je
langs boomgaarden, vochtige graslanden,
hagen, poelen en een historische houtwal.
Een prachtige dreef leidt je recht naar het
Poortgebouw van de abdijhoeve.
Meer info: www.natuurenbos (rubriek domeinen),
www.herkenrode.be
Foto: Abdij van Herkenrode - Marc De Vos

Zaad met pit
Vlaanderen koestert oorspronkelijke bomen
De voorbije tien jaar is heel Vlaanderen nageplozen op de aanwezigheid van autochtone bomen en
struiken. Dat zijn de oorspronkelijke bomen van onze streken, waarvan de genen terugvoeren tot in de
prehistorie. De zaden worden verzameld, opgekweekt en nadien aangeplant in de Vlaamse bossen en
natuurgebieden. Autochtone bomen zijn om allerlei redenen de moeite waard. Dat willen het ANB en de
Vereniging voor Bos in Vlaanderen (VBV) duidelijk maken tijdens de Week van het Bos, die van A tot Z in
het teken staat van dit Zaad met pit.
Oma’s aan de top
Autochtoon plantenmateriaal: eigenlijk
verwijst het woord gewoon naar de ’wilde’
bomen en struiken die na de laatste ijstijd
op eigen kracht in Vlaanderen terechtkwamen
en er sindsdien groeiden. Het zijn de
oorspronkelijke soorten van onze streken.
Meer en meer streeft het ANB ernaar om
autochtoon plantenmateriaal te gebruiken
om aan te planten. Daar zijn goede redenen
voor, vertelt Kristine Vander Mijnsbrugge
van het ANB: “Als genetisch erfgoed zijn
deze oorspronkelijke bomen het resultaat
van een eeuwenlange natuurlijke selectie.
Neem nu bijvoorbeeld de oude wintereikenstoven
in de Limburgse Kempen: die
hebben de kleine ijstijd overleefd, maar ook
de warmere middeleeuwse periode. Beter
aangepaste planten reageren gunstiger op
extreme omstandigheden, en dat is al voldoende
reden om er zuinig op te zijn. Deze
kranige oudjes zouden dus wel eens van
onschatbare waarde kunnen zijn bij de op
til zijnde klimaatveranderingen.”
“Autochtone bomen en struiken zijn ook
het best aangepast aan de bodem en de andere
groeicondities hier in Vlaanderen. Ze
zijn vaak sterker en beter gewapend tegen
ziekten en plagen. Ook andere planten en
dieren zijn vertrouwd, en zelfs helemaal
afgestemd op de eigen bomen van onze
streken. Maar ook door hun ouderdom,
omvang en grilligheid zijn zulke bomen bijzonder,
een geliefkoosd studieonderwerp
ook voor de wetenschap.”
Foto: Eikeloogst - Hugo Vanderwegen
25

26
Een kwestie van biodiversiteit
Dat het ANB voluit de kaart trekt van autochtone
bomen en struiken, is niet toevallig.
In 1992 hebben heel wat landen
het Verdrag voor de Biodiversiteit ondertekend.
Eén van de centrale thema’s was
het behoud van de biologische diversiteit:
de verscheidenheid tussen soorten en ecosystemen,
maar ook biodiversiteit binnen
een en dezelfde soort. Het verdwijnen van
biologische diversiteit gaat immers ook gepaard
met een genetische verarming. Door
oorspronkelijke populaties te versterken en
autochtoon materiaal opnieuw te introduceren,
wordt de natuur opnieuw rijker, en
waardevoller. Wereldwijd groeide het besef
hoe belangrijk groene ’genetische bronnen’
wel zijn: de kiem voor de bescherming van
autochtone bomen en planten was gelegd.
Helaas is in Vlaanderen momenteel nog
minder dan vijf procent van alle bomen en
struiken autochtoon. “Vlaanderen is zodanig
verstedelijkt: de afgelopen eeuwen en
decennia hebben ontzettend veel bossen
en houtkanten de duimen moeten leggen.
Vanzelfsprekend zijn ook het aantal autochtone
bomen en struiken en hun genetische
kwaliteit drastisch achteruitgegaan”, stelt
Kristine Vander Mijnsbrugge.
Italiaanse meidoorn
De achteruitgang van autochtone bomen
heeft ook te maken met het gebruik van
plantmateriaal uit andere landen. “Vroeger
haalden de boeren voor hun eigen houtkanten
jonge planten uit het bos, en zo
bleven de autochtone genen behouden.
Tegenwoordig wordt het meeste plantgoed
aangekocht, en die bomen en struiken zijn
meestal opgekweekt uit buitenlands zaad.
Maar dat importmateriaal heeft andere erfelijke
eigenschappen, wat problemen geeft
met de vitaliteit van onze bossen.”
“We weten bijvoorbeeld dat planten opgekweekt
uit meidoornzaad geïmporteerd uit
Italië, anders synchroniseren met de rest
van de natuur. Italiaanse meidoorns bloeien
eerder dan autochtone meidoorns. Daardoor
ontstaan op de nieuwe groeiplaats
andere interacties met insecten en dus ook
de insectenetende dieren. Vogels met jongen
zien hun voedselvoorraad inkrimpen.
Op langere termijn kunnen zelfs problemen

Foto: Marc De Vos
ontstaan met uitteelt. Dat is het omgekeerde
van inteelt: het gaat om voortplanting
tussen populaties die te weinig met elkaar
verwant zijn. Wanneer autochtone met niet
autochtone meidoorns kruisen, kunnen de
nakomelingen minder vitaal zijn. We hebben
het nog niet echt ‘bewezen’, maar we
vermoeden dat autochtone populaties vitaler
zijn op langere termijn.”
Speurtocht
Om het aantal autochtone bomen en struiken
in Vlaanderen opnieuw te doen groeien,
startte het ANB met een kweekprogramma.
Daar ging een hele speurtocht aan vooraf.
“Vooraleer je concrete maatregelen kan
nemen, moet je eerst weten wat je in huis
hebt”, stelt Kristine Vander Mijnsbrugge. “Je
moet de omvang kennen van de autochtone
genenpool in je land en een zicht krijgen op
de variëteiten die zich er schuil houden. In
opdracht van het ANB en het INBO speurden
biologen alle hoeken en kanten van
Vlaanderen af: op zoek naar oude bosplaatsen,
houtkanten en hagen waar nog autochtone
bomen en struiken bewaard gebleven
zijn. Een echte queeste, al wil het toeval ook
wel eens een handje helpen. Deze lente nog
kreeg ik bericht van de boswachter in Geraardsbergen
dat er een mooie fladderiep
groeide in het Raspaillebos, vlak bij de gebouwen
van het INBO. Ik rijd al jaren het
land af om de laatste fladderiepen in de
onmogelijkste hoekjes van het land in te zamelen,
en dan blijkt er een prachtexemplaar
gewoon om de hoek te staan.”
Eigen kweek
Die biologische zoektocht heeft uiteindelijk
geleid tot digitale kaarten en een indrukwekkend
databestand met informatie over
groene genenbronnen, hun groeiplaatsen,
bodemtypes… De verspreidingsgegevens
van meer dan honderd soorten, ondersoorten
en variëteiten zijn nu heel eenvoudig op
te zoeken.
Sinds tien jaar oogst het ANB zaden en bessen
van autochtone bomen en struiken. De
planten worden grotendeels opgekweekt
in de eigen boomkwekerijen van het ANB,
enkel bij zomer- en wintereik wordt via contractteelt
gewerkt. Ook verschillende regionale
landschappen oogsten autochtoon
zaad. Via contractteelt komen de zaden in
de gewone kwekerijen terecht, en de regionale
landschappen gebruiken het plantsoen
in lokale projecten. Een beperkt aantal locaties
is officieel erkend als ‘zaadbron’ of
‘zaadbestand’. Hier kunnen privékwekers
zelf oogsten en later het plantsoen op de
markt brengen met een herkomstcertificaat.”
Ook werken INBO en ANB aan de
aanleg van zaadboomgaarden, waar in de
toekomst op een efficiënte manier veel autochtoon
zaad zal kunnen geoogst worden.
Thuis
Ondanks al deze inspanningen verdwijnen
jaarlijks nog autochtone bomen en struiken.
Om onze voorraad oorspronkelijke planten
te koesteren, is ieders medewerking nodig.
Autochtone bomen en struiken staan
immers her en der verspreid, vaak ook op
privéterrein. De hele Week van het Bos lang
en in heel Vlaanderen organiseren het ANB,
de VBV en tal van verenigingen activiteiten
in het bos. Onder de vlag ‘Zaad met pit’ en
met een duidelijke boodschap: we springen
samen in de bres voor de bomen en struiken
die hier thuis zijn.
De Week van het Bos gaat door van 11 tot
en met 18 oktober. Het ANB en de VBV nodigen
je uit op meer dan honderdvijftig bosactiviteiten
verspreid over het land. Tientallen
verenigingen helpen hier aan mee.
Meer info en programma:
www.weekvanhetbos.be
Foto: Marc De Vos
27

28
Message in a (plastic)
Wie de afgelopen jaren in
enkele steden en parken meer
dan levensgrote rode dieren heeft
gespot, hoeft zijn psycholoog
noch oogarts te consulteren. Ze
waren daar doelbewust neergepoot
door het natuurtalent van
deze Spoorzoeker: ‘plastisch’
kunstenaar William Sweetlove en
de Cracking Art Group.
S.O.S. Sweetlove
Of het nu gaat om menshoge pinguïns in
het ANB-park Groenenberg in Sint-Pieters-
Leeuw of uit de kluiten gewassen konijnen
in het kasteeldomein van Gaasbeek: je kan
niet zeggen dat de grote rode dieren van
William Sweetlove op camouflage mikken.
De beesten lijken wel weggelopen uit de
speelgoedwinkel en hebben bij de eerste
indruk hun draai nog niet gevonden in het
landschap. Maar dat is precies de bedoeling
van de kunstenaar, die met zijn werken
een signaal wil geven. “Een van mijn grote
thema’s is de problematiek rond de klimaatverandering.
Ik wil de mensen daarvan
bewust maken, bijvoorbeeld door een Arctische
soort als de pinguïn in onze streken
te plaatsen, of door mijn krokodillen een
sjaal te geven. Daarom zijn mijn beelden
ook rood: ik wil een signaal geven. Als je ze
in een landschap zet, zie je ze onmiddellijk
staan omdat de felle kleuren contrasteren
met de natuurlijke omgeving. Mijn bood-
Foto: Luk De Boeck
schap is (plechtig) ‘dat de mensen de aarde
in een betere staat moeten teruggeven dan
die in dewelke ze haar verkregen hebben’“,
aldus William Sweetlove.
Recycleerbare kunst
Zo staat het ook letterlijk in het manifest
van Cracking Art Group, het kunstenaarscollectief
waartoe Sweetlove behoort. Om
te bewijzen dat zij hun steentje willen bij-
dragen tot een groenere planeet, voeren ze
zelfs een pleidooi voor recycleerbare kunst.
Weg dus met het unieke kunstwerk als allerindividueelste
expressie van de allerindividueelste
emotie: van zodra het werk zijn
nut verloren heeft, moet je de materialen
waaruit het bestaat kunnen hergebruiken.
William Sweetlove: “Voor ons grootste project
tot hiertoe hebben we in het Italiaanse
koopcentrum Orio center in Bergamo vierduizend
beesten geplaatst, dat was echt

ottle
gigantisch. Wanneer die tentoonstelling na
vijf maanden was afgelopen, hebben we de
beesten zonder pardon in stukken gezaagd
en vermalen tot plastic korrels. Die grondstof
gebruiken we nu nog altijd om nieuwe
kunstwerken mee te maken.” En inderdaad,
het lijkt de kunstenaar niet te deren als we
in een filmpje op zijn website toekijken hoe
‘zijn’ krokodillen met een kettingzaag te lijf
gegaan worden.
De groten der aarde
Foto: Pinguïns in Groenenberg - Luk De Boeck
Een dergelijke politieke boodschap brengt
het collectief onvermijdelijk in contact met
de groten der aarde. William Sweetlove
mag dan ook invloedrijke mensen als klimaatgoeroe
Al Gore en de steenrijke medeoprichter
van microsoft Paul Allen tot zijn
fanbase rekenen. Maar hij zoekt de politiek
ook zelf op, omdat hij via zijn kunst op een
of andere manier hoopt te wegen op het milieubeleid.
“Voor de recente G8-top die oor-
spronkelijk in Syracuse zou plaatsvinden
(door Berlusconi verplaatst naar L’aquila na
de aardbeving, nvdr), hadden we een groep
zeeschildpadden in de thermen geplaatst
en rond de palazzo waar vergaderd zou
worden. Het idee: de dieren zijn bedreigd
door het verontreinigde zeewater. Dus ze
moesten zich eerst gaan wassen in de Romeinse
baden voor ze hun zaak konden bepleiten
bij de wereldleiders. Je ziet: in plaats
van met stenen te gooien gaan wij met onze
kunst een andere dialoog aan. Wij hebben
de politieke top op onze manier gevraagd
of ze wat willen doen voor het leefmilieu.”
Moderne Noach
Toch lijkt het enigszins tegenstrijdig dat
het kunstenaarscollectief, uitgerekend om
de milieuproblematiek onder de aandacht
te brengen, zijn toevlucht zoekt tot nietafbreekbare
materialen als polyester en
poly-urethaan. Om die stoffen te produceren
heb je immers aardolie nodig, en bij het
raffinageproces komen ook nog eens schadelijke
stoffen vrij. William Sweetlove reageert:
“Aardolie is een natuurlijk materiaal
en voor de productie van synthetische stoffen
heb je sowieso maar een tiende nodig
van de hoeveelheid die gebruikt wordt om
andere derivaten zoals petroleum en benzine
te produceren. Bovendien heeft een van
onze kunstenaars samen met zijn broers
een plasticfabriekje opgericht waar we onze
kunstwerken kunnen recycleren. We gieten
de korrels met wat pigment in een mal die
een oven ingaat. Omdat de oven nooit warmer
dan 200°C wordt, komen geen schadelijke
verbrandingsstoffen vrij, zoals dioxine.
Deze methode levert ons dus drie (nadrukkelijk)
milieuvriendelijke krokodillen van
zes meter lang op per dag.”
Sweetlove ontwikkelt op een speelse, erg
ironische manier een geheel eigen logica
rond gewichtige thema’s als het voortbestaan
van onze planeet. Zijn discours mag
dan misschien wetenschappelijke leemtes
vertonen, door zijn tomeloze humor en gedrevenheid
kan je niet anders dan meestappen
in zijn verhaal. En dat verhaal, dat is
niet meer of minder dan dat hij als een
moderne Noach de natuur wil beschermen.
Met massaproductie als het moet.
Natuurtalent
29

30
Bosgroep Zuiderkempen
zet fietsbossen
We kunnen ervan dromen,
maar uitgestrekte bossen zoals in
Zweden, Finland of de Baltische
landen zijn er in Vlaanderen
niet. Het bos in Vlaanderen is
enorm versnipperd. om het
beheer van zo’n verknipt areaal
toch doeltreffend te maken, is
samenwerken de boodschap. De
Bosgroep Zuiderkempen zette
hiervan een sterk staaltje neer: ze
maakte afspraken met wel duizend
boseigenaars en realiseerde zo de
eerste mountainbikeroute door
privébos van Vlaanderen.
Samen als codewoord
Toen de Vlaamse overheid in 1994 het idee
van de bosgroepen lanceerde, had ze daarmee
een duidelijke bedoeling: een beter
en een efficiënter beheer van de bossen in
Vlaanderen. Wim De Maeyer van het ANB
legt uit: “Zeventig procent van de bosoppervlakte
in Vlaanderen is in handen van privéeigenaars,
die vaak maar een bos van een
hectare groot bezitten. Gegeven die sterke
versnippering, is het geen goed idee om ieder
voor zich zijn bos(je) naar eigen inzicht
en best vermogen te beheren. Ten eerste is
dit voor de boseigenaar financieel niet interessant.
Ten tweede heeft ook de natuur er
voordeel bij wanneer grotere bosoppervlakken
als één geheel beheerd worden.”
“De bosgroepen stimuleren private en publieke
boseigenaars in een bepaalde regio
om sámen aan een duurzaam beheer van
hun bossen te werken. De inzet van dit
duurzaam beheer zijn bossen die tegelijk
hout opbrengen voor de eigenaar, planten
en dieren ontwikkelingskansen geven en
een verademing zijn voor fietsers, wandelaars
en andere gebruikers.”
Samen beheren, samen hout
verkopen
De Bosgroep Zuiderkempen bestaat goed
zes jaar. Recreatie is al die tijd een belangrijke
topic geweest, al waren er eerst andere
besognes. Bosgroepcoördinator Jan Seynaeve:
“De versnippering is in onze regio ten top
gedreven. Woon- en bosgebieden liggen
kriskras door elkaar. Veel mensen hebben
een stukje bos van een zakdoek groot. Gezamenlijk
bosbeheer is hier dus wel degelijk
aan de orde. De eerste jaren hebben we
prioriteit gegeven aan het uitvoeren van
achterstallig beheer. In bijna alle bossen
was er werk aan de winkel. Zo woekerde
de Amerikaanse vogelkers hier nogal - een
snel oprukkende uitheemse boomsoort die
de streekeigen bomen domineert. Door het
beheer op een grotere oppervlakte te organiseren,
konden die problemen beter worden
aangepakt. Ook van het samen verkopen
van hout hebben we een punt gemaakt.
Zo’n gezamenlijke verkoop geeft aan de eigenaars
het voordeel dat ze betere prijzen
kunnen bedingen voor hun hout. De boseigenaars
vinden het ook een goede zaak
dat de bosgroep de administratie die hierbij
komt kijken, voor haar rekening neemt.”
Primeur
“Op een bepaald moment stelden we vast
dat de eigenaars ook met heel andere noden
en vragen zaten. Die gingen vooral over
toegankelijkheid. Onze regio is werkelijk
een topgebied om in te wandelen, fietsen,
mountainbiken, paard te rijden … Maar er
bestonden eigenlijk helemaal geen afspraken
tussen de eigenaars en de gebruikers.
In de loop der jaren waren heel wat sluipwegen
ontstaan en mensen dumpten her en
der zwerfvuil: zulke zaken waren een doorn
in het oog. Bovendien waren er al eens
conflicten met ruiters, motorcrossers en
mountainbikers. We zijn met z’n allen rond
de tafel gaan zitten om te bekijken hoe we
Foto: Britt Van Cotthem

op de kaart
afspraken en reglementen rond recreatieve
routes konden opstellen. Op die manier
hebben we bosgebied per bosgebied aangepakt,
telkens met resultaat.”
Het vlaggenschip van de samenwerking is
de landduinenroute, die bosgebieden in de
gemeenten Balen, Meerhout, Geel en Mol
tot één mountainbikenetwerk verbindt. Van
begin- tot eindpunt slingert de route van 38
kilometer door 730 hectare bos van 1000
eigenaars.
“Het was een hele uitdaging om alle partners
op eenzelfde lijn te krijgen”, geeft Jan
Seynaeve toe. “Maar omdat we ervoor kozen
te praten, was het draagvlak voor ons
initiatief nooit gezien. Iedereen was enthousiast
en wilde ervoor gaan. Volgens dezelfde
formule zijn we nu ook ruiterroutes aan
het verbinden. Met Toerisme Antwerpen en
het plattelandsproject de Merode van de
Vlaamse Landmaatschappij bekijken we of
het niet mogelijk is om een interprovinciaal
ruiternetwerk uit te bouwen.”
richting te zetten, was dus heel wat overleg
nodig. De bosgroep heeft tijdens die
gesprekken de rol van moderator op zich
genomen.”
“Daarnaast stond de beleidsmatige en
soms wetenschappelijke taal van het bosbeheerplan
- opgemaakt door een studiebureau
- ver van de belevingswereld van
de eigenaars en de omwonenden. Door te
luisteren naar de mensen, werd duidelijk
dat ze vooral met praktische vragen zaten:
over zwerfvuil of brandveiligheid bijvoorbeeld.
Het bosdecreet en de criteria voor
duurzaam bosbeheer zijn voor heel wat
eigenaars ver-van-mijn-bed, zo leerden we.
Maar het is wel onze taak als bosgroep om
de dynamiek die lokaal leeft, te vertalen
naar een duurzaam bosbeheer. De vraag
om het brandgevaar in te perken, losten we
bijvoorbeeld op door bosranden te creëren.
Die zijn niet alleen veiliger, maar ook beter
voor de soortenrijkdom in het bos. Met één
been in het beleid en met het andere been
François Wijns is een kleine boseigenaar in het gebied van de Zuiderkempen en heeft
een deel van zijn eigendom opengesteld als mountainbiketraject. “Eigenlijk werd hier
al jaren gemountainbiked, dus veel is er niet veranderd (lacht). Het is ook een mooi
stuk land met grote duinen, precies waar die mannen naar op zoek zijn. Voor de
officiële landduinenroute was er nog een klein knelpunt aangezien mijn buren hun
grond niet wilden openstellen. Maar ik heb niets tegen mountainbikers – mijn zoon
is sportleraar en fietst hier zelf vaak rond – dus ik stel met plezier een stukje bos ter
beschikking als ze daarmee hun route kunnen rond maken.”
Brandveiligheid verzoend met
soortenrijkdom
Dat de bosgroep een onmisbare rol speelt
om eigenaars en andere partners op één lijn
te brengen, blijkt niet alleen uit dit verhaal.
“Ook bij de opmaak van het gezamenlijk
bosbeheerplan is het belang van een tussenschakel
duidelijk gebleken”, geeft Jan
Seynaeve aan. “Toen er knopen moesten
doorgehakt worden over de toekomst van
de bossen, durfden de meningen nogal
eens verschillen. Om de neuzen in dezelfde
Armand Verheyden is voorzitter van
een mountainbikevereniging uit de
buurt en peter van de Landduinenroute.
Hij staat in voor de bewegwijzering
en het onderhoud van het traject. “De
huidige route volgt grotendeels het
parcours dat we vroeger ook al reden,
maar het grote verschil is dat er tegenwoordig
afspraken rond bestaan met
de privé-eigenaars. De Bosgroep heeft
de meer dan 1000 eigenaars gecontacteerd
waarop onze route ligt en is dus
een belangrijke bemiddelaar geweest.
Daardoor hebben we nu een officieel
bewegwijzerd en permanent parcours
tot onze beschikking.”
op het terrein, dat zou wel eens het geheim
van de bosgroepen kunnen zijn”, besluit
Jan Seynaeve.
Bosgroepen zijn vrijwillige samenwerkingsverbanden
tussen verschillende boseigenaars
(zowel openbaar als privé) in een welbepaalde
regio. In Vlaanderen zijn er negentien
bosgroepen actief. Zij krijgen subsidies
van de Vlaamse overheid om hun werking
uit te bouwen.
Meer info:
info@bosgroep.be., tel. 02 553 81 19
jan.seynaeve@groenkempen.provant.be,
tel. 014 27 96 57
www.bosgroepen.be
Samen uit
samen Buiten thuis adem
Foto: Britt Van Cotthem
31

32
Eindeloos veel redenen zijn er
om er in de herfst op uit te trekken
om te wandelen, te sporten, te fietsen, fruit te proeven, bladeren te rapen, paddenstoelen te zoeken of
gewoon met volle teugen te genieten van de frisse lucht. Met deze Spoorzoeker-tips wordt jouw herfst een
groene topper.
Ontdek het erfgoed
aan de kust
Architectuur aan de Belgische kust is voor velen
synoniem met de Atlantikwall en ongebreidelde
projectontwikkeling. Een groot misverstand, althans
volgens Westtoer. De organisatie heeft tien
nieuwe wandelroutes uitgestippeld. Van stijlvolle
Belle Epoquevilla’s tot pittoreske bungalows, verscholen
in de duinen leiden deze wandelingen je
langs het onbekende, maar rijke erfgoed aan onze
kust. Tip: combineer met een herfstige uitwaaiwandeling
op het strand.
Wandelbrochures te bestellen bij www.westtoer.be
Foto: Ludo Goossens
Wandelen in het Zoniënwoud
Wat dacht je van een verkwikkende wandeling in ’s lands oudste woud? Dit
najaar organiseren tal van instanties en verenigingen natuurwandelingen in
het Zoniënwoud.
Je vindt een overzicht in de infokrant ‘Zicht op Zoniën’
www.soignes-zonien.net/zicht-op-zonien
Dood doet leven
Dode dieren zijn van vitaal belang voor de dieren en de planten in het bos.
In het Zoniënwoud loopt momenteel het project ‘Dood doet leven’. Een speciale
camera legt stap voor stap vast hoe (het) de dode bosbewoner vergaat.
ANB-boswachter Dirk Raes vertelt over dit bijzondere project.
Zondag 1 december 10u30, Bosmuseum Jan van Ruusbroec
Vers van de pers
Wat is lekkerder dan een blozende appel uit je eigen tuin? Appelsap uit je
eigen tuin! Alleen: appels uitpersen doe je, anders dan sinaasappels, niet op
een-twee-drie. Daarom organiseren de regionale landschappen een persing
van hoogstamfruit. Jouw appels worden voor je ogen geperst, gepasteuriseerd
en vacuüm verpakt in een ‘bag in box’ van vijf liter. Door de pasteurisatie
is het sap ongeopend wel twee jaar houdbaar. Van een appeltje voor de
dorst gesproken!
Zondag 11 oktober in Grimbergen (joeri.cornelis@rlgc.be, tel. 02 253 43 04),
zaterdag 17 oktober in Oedelem (info@rlm.be, tel. 050 70 00 42), zaterdag
24 oktober in Gestel (info@rlrl.be, tel. 015 21 98 53). Vooraf een afspraak
maken, is de boodschap.
Foto: Westtoer

Op de sofa van de Kesterheide
De Kesterheide is de groene parel van het Pajottenland, met een unieke natuur,
landschap, geschiedenis en cultuur. Het gebied is in de loop der jaren
bezet geweest door roversbendes, Kelten en Franse soldaten. Op 19 december
wordt het gebied veroverd door vertellers. Het decor: het glooiende
Pajottenland, het podium: een knusse, oude sofa met bijhorende stalamp.
Tegelijk vindt een midwinterfakkeltocht met echte druïden plaats. Om van
de spanning te bekomen kan je de keel smeren met een slok vloeibaar erfgoed:
het rasechte Pajottenbier ‘Tongsneyder’.
Regionaal Landschap Zenne, Zuun en Zoniën, info@rlzzz.be, tel. 02 452 60 45
Kastelenroute in
Haspengouw
Nergens vind je in België zoveel kastelen op zo’n kleine
oppervlakte als in Zuid-Limburg. Om al dit fraais te verkennen,
kan je het best je stalen ros van stal halen en een
kasteelfietsroute volgen. Deze routes zijn lussen van 28 tot
43 kilometer lang die vertrekken in Sint-Truiden, Borgloon,
Tongeren of Alden Biesen. Vraag de weg aan een ridder, of
gebruik de fietskaart van het regionaal landschap Haspengouw
en Voeren.
Fietskaarten (2 euro) bij alle VVV-kantoren in Haspengouw.
Of stippel je route uit samen met info@rlh.be
Vertelavonden over de IJzer- en Handzame-vallei ‘van toen’
De ecologisch waardevolle graslanden in de IJzer- en Handzamevallei zijn in de loop van de 20ste eeuw sterk veranderd. Om het huidig
natuurbeheer en natuurherstel beter te onderbouwen, bezocht bioloog Arnout Zwaenepoel in opdracht van het ANB bijna honderd oudere
bewoners die de broeken nog in ongeschonden toestand hebben gekend en de ecologische degradatie van nabij hebben meegemaakt. Het
beheer in ‘de vallei van toen’ is een unieke brok West-Vlaamse landschapsgeschiedenis van één van de grootste open ruimtes in Vlaanderen.
Doorspekt met sappige anekdotes wordt tijdens vier gezellige winteravonden telkens een ander thema belicht.
12 november in CC Kruispunt Diksmuide, 10 december in CC Dorpshuis Jonkershove, 14 januari in CC De Beuk Kortemark, 11 februari in
CC Concorde Pollinkhove, telkens om 19u30. Inschrijven bij inge.mesuere@lne.vlaanderen.be, tel. 051 54 59 62. Meer info: www.otter.be
Het land van de Dijle met de fiets
In de Tweede Wereldoorlog werd van Koningshooikt tot Waver een verdedigingslinie gebouwd tegen een mogelijke Duitse invasie. De
grachten en de bunkers zijn tegenwoordig een uniek aaneengesloten complex van poelen en schuiloorden geworden voor tal van dieren.
Er huist zelfs een vleermuizenkolonie. Onlangs werd een gloednieuwe fietstocht ingehuldigd langs enkele van de meest markante plekjes
van deze ‘IJzeren Muur’.
Een brochure verkrijg je bij Regionaal Landschap Dijleland, info@rld.be, tel 016 40 85 58
Tentoonstelling met stip
Paddenstoelen zijn in vele opzichten ontzettend boeiend. Hun schoonheid inspireert kunstenaars en fotografen, hun smaak verleidt chefkoks,
hun gif wordt bestudeerd door wetenschappers. De tentoonstelling ‘Met of zonder stippen’ brengt enkele van die invalshoeken samen
in een samenspel van fotografie, schilderkunst en wetenschap.
Van 13 september tot 15 november in het natuurmuseum ‘De wereld van Kina’ in Gent, www.dewereldvankina.be
Vergeet natuurlijk niet de Week van het Bos van 11 tot 18 oktober, met tientallen
activiteiten in alle bossen van Vlaanderen. Alle info op www.weekvanhetbos.be
Foto: Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren
Buiten adem
Foto: Natuurpunt Pajottenland
33

Spoorzoeker kort
34
Heidenatuur neemt nieuwe start
Onder de koepel van het Europese Life-project Danah werkte het ANB vijf jaar lang, samen met de Federale Overheidsdienst Defensie, aan
natuurherstel in twaalf militaire domeinen. Het project betekent een nieuwe start voor maar liefst 4000 hectare Europees belangrijke heide.
Vlaanderen is sindsdien 15 % natte heide, 20 % droge heide en 30 % heischraal grasland rijker. De projecttermijn van Danah loopt eind dit
jaar af, maar voor de natuur en de heidelandschappen begint het verhaal pas. De resultaten van het natuurherstel worden immers maar
na enkele jaren duidelijk: een aangepast opvolgingsbeheer zal dus zeker nodig zijn. De richtplannen, waarin de militaire en ecologische
doelstellingen op elkaar werden afgestemd, en de beheerplannen, die het beheer van de Danah-gebieden nauwkeurig omschrijven, vormen
alvast een stevige leidraad voor de toekomst. In mei 2009 organiseerde Danah nog de internationale conferentie ‘Nature in Defence:
back to life after LIFE’. De belangrijkste resultaten werden voorgesteld aan experts uit binnen- en buitenland, met specifieke ervaring met
natuurherstel op militaire domeinen. De projectpartners zochten samen met de internationale gasten naar werkbare oplossingen voor een
duurzaam beheer van deze uitgestrekte domeinen. Tegen het einde van het Life-project volgt er nog een brochure met de belangrijkste
resultaten en ervaringen van het project.
Meer info: www.danah.be, johan.vanswijgenhoven@lne.vlaanderen.be, tel. 011 45 01 96
Zonnedauw maakt comeback
In het Polygoonbos in Zonnebeke vonden onderzoekers van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek dit voorjaar een mooi bewijs
van de veerkracht van de natuur. De zeldzame, vleesetende ronde zonnedauw dook hier opnieuw op, na meer dan vijftig jaar weg te zijn
geweest. Deze terugkeer heeft alles te maken met het heideherstel dat het ANB in het Polygoonbos doorvoert. Een aantal percelen werd
open gekapt en geplagd. Door de voedselrijke bovenste bodemlaag weg te schrapen, krijgen planten die van schrale bodems houden opnieuw
meer kansen. De heide herstelt zich wonderwel met struikheide, dopheide, moeraswolfsklauw en nu dus ook ronde zonnedauw. Dit
heideherstel past binnen het bosbeheerplan dat het ANB uitvoert voor het Polygoonbos. Dat moet het eentonige naaldbos omvormen tot
een gevarieerd en open bos met verschillende soorten bomen, waar de natuur meer kansen krijgt.
Meer info: erik.malfait@lne.vlaanderen.be, tel. 050 45 41 00
Draagvlak voor bos
en natuur
VADEMECUM
Draagvlakverbreding
voor bosuitbreiding &
natuurontwikkeling
De Vereniging voor Bos in Vlaanderen
(VBV) heeft een nieuwe publicatie uit:
het Vademecum Draagvlakverbreding
voor Bosuitbreiding en Natuurontwikkeling.
Met deze nieuwe handleiding
verduidelijkt de VBV wat draagvlak
voor natuur en bos is en kan zijn,
waarom het zo belangrijk is en welke
do’s en dont’s er zijn om werk te maken
van draagvlak. Een digitale versie
is te verkrijgen via www.vbv.be/publicaties,
voor een gedrukt exemplaar:
info@vbv.be, tel. 09 264 90 55
Snoek vissen in de
Rupelstreek
De Rupelstreek is gekend bij sportvissers; vooral het Zeekanaal van
Brussel naar de Schelde en het kanaal van Leuven naar de Dijle
zijn bij hengelaars erg in trek. Echte snoekvissers kunnen ook hun
geluk beproeven in de vijvers van de ANB-domeinen: Het Broek,
Walenhoek en de Spildoornvijver, evenals in andere hengelwaters
zoals het fort van Walem, de gemeentevijver Het Breeven of in de
grote plassen van Hazewinkel en De Bocht. De snoek leeft in deze
openbare plassen van nature, maar om de soort een steuntje in de
rug te geven zette het ANB dit voorjaar in deze vijvers en plassen
3000 jonge snoeken uit. De visjes waren afkomstig uit het Centrum
voor Visteelt in Linkebeek, een afdeling van het Instituut voor Natuur-
en Bosonderzoek.
Meer info: rudi.yseboodt@lne.vlaanderen.be, tel. 03 224 63 08

Foto: Johan Vanswijgenhoven
Vakantiedomein
Kosmos krijgt
nieuwe bestemming
Heel wat vijftigers en zestigers hebben zomerse
jeugdherinneringen aan vakantiedomein Kosmos in
Westouter. Met zijn openluchtzwembad op de flank van
de Rodeberg was dit domein jarenlang een echte trekpleister
voor zomerse toeristen en een geliefde bestemming
voor jeugdbewegingen, CM-kampen en bosklassen. Het
complex - zo’n zeven hectare groot - ligt er nu al enkele
jaren verlaten bij. Onlangs kocht het ANB het voormalige
recreatiegebied aan. Over het lager gelegen gebied
- inclusief zwembad - is al beslist dat het aan de natuur
zal worden teruggegeven. Over het hoger gelegen gebied,
waar ook het beschermde hoofdgebouw uit 1934
ligt, wordt een studie uitgevoerd. Uiteindelijk moeten
alle werkzaamheden leiden tot een nieuwe toeristische
en recreatieve trekpleister in Zuid-West-Vlaanderen waar
de natuur een prominente plaats krijgt.
Meer info: brenda.bussche@lne.vlaanderen.be,
tel. 050 45 41 76
Samen met enkele partners heeft het ANB deze zomer haar handtekening gezet onder de samenwerkingsovereenkomst over de Landcommanderij
Alden Biesen. Het doel is om in de toekomst bij het beheer van dit domein - ooit gebouwd door de Duitse Ridderorde, nu een
cultuurcentrum van de Vlaamse overheid - nog meer rekening te houden met het landschap. Binnenkort wordt gestart met een plan voor
harmonisch park- en groenbeheer, dat het gebouwencomplex en
het omliggende landschap nog beter op elkaar moet afstemmen.
Op dit moment wordt de slotgracht hersteld en vanaf de winter
zullen de partners ook de boomgaarden en de Engelse tuin onder
handen nemen. Door deze ingrepen zal de uitstraling van de kasteelsite
nog toenemen en zullen de bezoekers nog meer kunnen
genieten van dit Limburgse topdomein.
Meer info: www.alden-biesen.be
Megameerval in
Rupelmonde
In de Rupelmondse Kreek in Kruibeke kwam in juli een dode meerval van
wel twee meter bovendrijven. Een bijzondere vondst, want meervallen -
ook wel visduivels genoemd - stellen strenge eisen aan hun habitat. Het
water moet niet alleen zuiver zijn, maar ook rijk aan vis. En er moeten voldoende
plaatsen zijn waar de meerval kan schuilen en paaien. De meerval
is naar alle waarschijnlijkheid ooit uitgezet door vissers of ontsnapt uit een
overstroomde kweekvijver. Maar om zo groot te kunnen worden, heeft de
meerval toch ettelijke jaren moeten overleven in de Rupelmondse kreek.
Zijn reusachtige proporties doen vermoeden dat het dier zelfs gewoon van
ouderdom gestorven is.
Meer info: alain.dillen@lne.vlaanderen.be, tel.09 265 46 31
Alden Biesen wordt nog mooier
In het volgende nummer
Dossier Europa. Alle Europese landen werken samen aan een netwerk
van Europese natuurgebieden. Wat is Natura 2000, wat zijn de instandhoudingsdoelstellingen?
En hoe doet Vlaanderen haar duit in het zakje?
Minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur, Joke Schauvliege over het
natuur- en bosbeleid.
Buiten Adem: tips voor een winter buiten.
Foto: http://www.hulpdienstforumvlaanderen.be
Foto: Marc De Vos
35

36
Centrale Diensten
Agentschap voor Natuur en Bos
Koning Albert II-laan 20 bus 8
1000 Brussel
tel. 02 553 81 02
fax 02 553 81 05
anb@vlaanderen.be
www.natuurenbos.be
Provinciale Diensten
ANB – Antwerpen
Gebouw Anna Bijns
Lange Kievitstraat 111/113 bus 63
2018 Antwerpen
tel. 03 224 62 62
fax 03 224 60 90
ant.anb@vlaanderen.be
ANB – Limburg
VAC-gebouw
Koningin Astridlaan 50 bus 5
3500 Hasselt
tel. 011 74 24 50
fax 011 74 24 99
lim.anb@vlaanderen.be
ANB - Oost-Vlaanderen
Gebr. Van Eyckstraat 4-6
9000 Gent
tel. 09 265 46 40
fax 09 265 45 88
ovl.anb@vlaanderen.be
ANB – Vlaams Brabant
Hungariagebouw
Vaartkom 31 bus 9
3000 Leuven
tel. 016 21 12 20
fax 016 21 12 30
vbr.anb@vlaanderen.be
ANB – West-Vlaanderen
Zandstraat 255
8200 Brugge
tel. 050 45 41 76
fax 050 45 41 75
wvl.anb@vlaanderen.be
Vlaamse Bezoekerscentra
Hét startpunt voor een avontuur
in het groen: de Vlaamse Bezoekerscentra.
Alle adressen op www.natuurenbos.be
V.u. Dirk Bogaert (Agentschap voor Natuur en Bos) - Koning Albert II-laan 20 bus 8 - 1000 Brussel | Creatie: www.magelaan.be
Colofon
Spoorzoeker is het driemaandelijks magazine van het Agentschap voor Natuur en Bos.
Redactieraad:
Mathilde Bartels, Dirk Bogaert, Griet Buyse, Dirk Demeyere, Evelien de Munter, Marc
De Vos, Filip Hubin, Rosetta Iannicelli, Wouter Mortier, Katelijne Norga, Regine Vanallemeersch,
Marie-Laure Vanwanseele, Patrick Verheye, An Wouters
Redactie: www.pantarein.be
Grafische vormgeving: Nadia De Braekeler
Druk: Drukkerij Goekint
V.U.: Dirk Bogaert
Hoofd Cel Communicatie ANB
Koning Albert II-laan 20 bus 8
1000 Brussel
Redactieadres:
Redactie Spoorzoeker
Team Communicatie ANB
Koning Albert II-laan 20 bus 8
B-1000 Brussel
tel. 02 553 81 13
spoorzoeker@vlaanderen.be
11-18 oktober 2009
Programma:
www.weekvanhetbos.be
of via de Vlaamse Infolijn
Themakrant te verkrijgen in uw gemeentehuis of bibliotheek.