De herkenbaarheid van uitloopgebieden

De herkenbaarheid van uitloopgebieden
Geert van der Sanden
Rick Arendsen
April 2012

Colofon
Onderzoek: De herkenbaarheid van
uitloopgebieden
Auteurs: Geert van der Sanden,
Rick Arendsen
Begeleider: Cees Zoon
Adrian Noortman
Hans Smolenaers
Opdrachtgevers: Van Hall Larenstein, Velp
Opleiding Tuin &
Landschapsinrichting
Velp, 26 april 2012
Verantwoording:
Alle geplaatste kaartjes zijn noord gericht, tenzij
anders vermeld.
Alle foto’s en illustraties zonder bronvermelding
zijn door onszelf vervaardigd. En moge derhalve
zonder onze toestemming niet worden
vermenigvuldigd.

Voorwoord
Dit rapport is de tweede fase van het afstudeer
traject, dat geschreven is in opdracht van
Hogeschool Van Hall Larenstein.
Het onderzoeksrapport dient als handreiking
voor het maken van een verdiepingsslag in
onze masterplannen die in de eerste fase zijn
ontworpen.
We hebben met veel plezier aan het onderzoek
gewerkt. En onze dank gaat uit naar verschillende
begeleiders in deze onderzoeksfase: Adrian
Noortman, Cees Zoon, en Hans Smolenaers die ons
gedurende het onderzoek hebben voorzien van
feedback en adviezen.
Velp, april 2012
Rick Arendsen
Geert van der Sanden

Samenvatting
De aanleiding voor dit onderzoek zijn de twee
verschillende masterplannen die zijn ontwikkeld
voor de Oude IJsselzone. De focus van de twee
verschillende plannen ligt rond de rivier de
Oude IJssel. Ondanks het feit dat dit gebied al
deels als uitloopgebied in gebruik is, zijn er geen
duidelijke inrichtingsmaatregelen te herkennen
die de aanwezigheid van een uitloopgebied laten
zien. Dit in combinatie met het feit dat binnen de
masterplannen het meest gebeurd rondom de
Oude IJssel, is de aanleiding voor het onderzoek
van uitloopgebieden
De doelstelling van dit onderzoek zijn inzicht
krijgen in hoe uitloopgebieden landschappelijk zijn
opgebouwd. Door deze inzichten verwachten wij
handvatten te ontwikkelen voor de omgang met
uitloopgebieden.
Als inkadering hebben we gesteld dat de
referentiegebieden vergelijkbaar moeten zijn met
die van de Oude IJssel. Dit houdt in dat binnen
de uitloopgebieden een kleine tot middelgrote
rivier aanwezig moet zijn. In het referentiegebied
moet tevens sprake zijn van grote dorpen of kleine
stadjes in een voornamelijk landelijk gebied.
Daarnaast is een voorwaarde dat net als bij de
Oude IJssel het uitloopgebied aan minstens twee
kanten wordt omsloten door bebouwing. Ten
slotte is een laatste voorwaarde dat de andere
uitloopgebieden in een zandgebied liggen.
De methodiek die is gebruikt is een literatuur
studie om er achter te komen wat een
uitloopgebied is en wat een stroomgebied zijn.
Het tweede deel van het onderzoek bestaat
uit een vergelijking van de verschillende
referentiegebieden op herkenbaarheid.
Om het onderzoek te structureren hebben we een
hoofdvraag en enkele deelvragen opgesteld.
De hoofdvraag luidt: Hoe zijn uitloopgebieden
ruimtelijk ingericht, zodat ze landschappelijk
herkenbaar zijn?
De deelvragen luiden: Wat is een uitloopgebied?
Wat zijn de landschappelijke kenmerken van
een stroomgebied? Uit welke onderdelen is het
uitloopgebied opgebouwd en hoe functioneren
deze? Op welke manier dragen deze onderdelen bij
aan de herkenbaarheid van de uitloopgebieden?
Uit het vergelijkend onderzoek is gebleken dat
uitloopgebieden landschappelijk herkenbaar zijn
als de beplanting de herkenbaarheid verhoogd
als het gebied eigenbeplanting is en op de
oorspronkelijke locatie staat.
Menselijke ingrepen zoals de aanleg van dijken
en wegen hebben een negatieve invloed op de
herkenbaarheid van het uitloopgebied.
Toegankelijkheid is van belang voor de
herkenbaarheid, Rijkswegen dragen negatief
bij aan de toegankelijkheid voor de wandelaar
of fietser. Bruggen, wandelpaden en een goede
routing dragen bij aan de toegankelijkheid.
Natuurontwikkeling draagt in de meeste gevallen
niet bij aan herkenbaarheid van het landschap.
Reliëf draagt bij aan de herkenning van het
landschap. Zo zorgt micro reliëf- en reliëf voor
herkenning van een stroomgebied en hoe het
stroomgebied loopt(gelopen) heeft.
En tot slot zorgen randen voor de herkenning
van het landschap, als er nog oorspronkelijke
structuren waarneembaar zijn.

Inhoudsopgave
Voorwoord
Samenvatting
Inhoudsopgave
1. Inleiding 8 - 13
Aanleiding 8
Doel 8
Inkadering 8
Hoofdvraag 9
Deelvragen 9
Hypothese 9
Leeswijzer 9
Methodiek 10 - 13
2. Toelichting begrippen 14 - 15
2.1 Wat verstaan wij onder een uitloopgebied 14
2.2 Stroomgebieden oostelijk rivierenlandschap 14 - 15
3. Referentiegebied Sint Odiliënberg 16 - 43
3.1 Historie 17
3.2 Water 18 - 21
3.3 Beplanting 22 - 25
3.4 Dorpsranden 26 - 29
3.5 Reliëf 30 - 33
3.6 Toegankelijkheid 34 - 37
3.7 Conclusies 38 - 43
4. Referentiegebied Hardenberg 44 - 71
4.1 Historie 45
4.2 Water 46 - 49
4.3 Beplanting 50 - 53
4.4 Dorpsranden 54 - 57
4.5 Reliëf 58 - 61
4.6 Toegankelijkheid 62 - 65
4.7 Conclusies Inventarisatie 66 - 71
5. Referentiegebied Terborg 72 - 99
5.1 Historie 73
5.2 Water 74 - 77
5.3 Beplanting 78 - 81
5.4 Dorpsranden 82 - 85
5.5 Reliëf 86 - 89
5.6 Toegankelijkheid 90 - 93
5.7 Conclusies 94 - 99
6. Conclusies en bevindingen 100 - 117
6.1 Bevindingen 100 - 105
6.2 Conclusies 106 - 115
6.3 Discussie en aanbevelingen 116 - 117
Literatuurlijst 118

1 Inleiding
Inkadering
Aanleiding
De aanleiding voor dit onderzoek zijn de twee
verschillende masterplannen die wij hebben
ontwikkeld voor de Oude IJsselzone. Hoewel beide
plannen een andere richting op zijn gegaan, ligt
de focus binnen de verschillende plannen rond de
rivier de Oude IJssel. De voornaamste opgaves die
naar voren kwamen in de masterplannen voor de
zone rondom de Oude IJssel zijn: het behouden
van een vitale woonomgeving en het voorkomen
van landschappelijke vervaging. Kenmerkend
voor de zone rondom de rivier is dat dit een
kleinstedelijk gebied is. De Oude IJssel en directe
omgeving is al deels in gebruik als uitloopgebied.
Ondanks dat het al deels als uitloopgebied
in gebruik is, zijn geen duidelijke
inrichtingsmaatregelen te herkennen die de
aanwezigheid van een uitloopgebied laten zien
Dit gecombineerd met het feit dat binnen de
masterplannen het meest gebeurd rondom de
Oude IJssel, is de aanleiding dat wij willen gaan
onderzoeken hoe uitloopgebieden rondom een
rivier in elkaar zitten en hoe deze functioneren
8 Inleiding
Doel
Onze doelstelling is om inzicht te krijgen hoe
uitloopgebieden landschappelijk zijn opgebouwd.
Onder het begrip uitloopgebied is een breed
scala van voorbeelden aanwezig, uitloopgebieden
heb je in veel verschillende maten en types. Om
de uiteindelijke bevindingen van dit onderzoek
te kunnen toepassen op onze deeluitwerking,
hebben wij gekozen voor uitloopgebieden die
vergelijkbaar zijn met de situatie van de Oude
IJssel te gaan onderzoeken en deze met elkaar te
gaan vergelijken.
Door inzicht te krijgen in de verschillende
uitloopgebieden, verwachten wij handvatten te
ontwikkelen voor de omgang met uitloopgebieden.
Hierbij staan de landschappelijke kenmerken
voorop, zodat het karakter van een stroomgebied
optimaal worden benut ten behoeve van het
uitloopgebied.
Hierboven is al beschreven dat de
referentiegebieden vergelijkbaar moeten zijn
met die van de Oude IJssel. Meer specifiek is de
voorwaarde dat binnen de uitloopgebieden een
kleine tot middelgrote rivier aanwezig moet zijn.
Hiernaast vormen de dorpen rondom de
Oude IJssel een kleinstedelijk band in een
“plattelandsgebied”, voor de referentiegebieden
moet ook sprak zijn van grote dorpen of kleine
stadjes in een voornamelijk landelijk gebied.
Daarnaast is een voorwaarde dat net als bij de
Oude IJssel het uitloopgebied aan minstens twee
kanten wordt omsloten door bebouwing.
Ten slotte is een laatste voorwaarde dat de andere
uitloopgebieden in een zandgebied liggen. De
Oude IJssel zelf ligt in een zandgebied op de
overgang naar een kleigebied. De Oude IJssel
ligt in een zandgebied op de overgang naar een
kleigebied. Deze eis is er zodat landschappelijke
kenmerken van de verschillende gebieden met
elkaar kunnen worden vergeleken.
Hoe zijn uitloopgebieden ruimtelijk ingericht, zodat ze landschappelijk herkenbaar zijn?

Hoofdvraag
Hoe zijn uitloopgebieden ruimtelijk ingericht, zodat
ze landschappelijk herkenbaar zijn?
Deelvragen:
Wat is een uitloopgebied?
Doordat dit een begrip is wat op veel verschillende
manieren kan worden vertaald, wordt kort
onderzocht wat in het algemeen onder een
uitloopgebied wordt verstaan.
Wat zijn de landschappelijke kenmerken van een
stroomgebied?
De verschillende referentiegebieden zijn
allemaal gepositioneerd rondom een rivier.
De landschappelijke herkenbaarheid van de
uitloopgebieden wordt onderzocht, daarom is het
van belang om van tevoren duidelijk te hebben
wat de landschappelijke kenmerken van een
stroomgebied zijn.
Uit welke onderdelen is het uitloopgebied
opgebouwd en hoe functioneren deze?
De herkenbaarheid van de uitloopgebieden zal op
verschillende onderdelen zijn gebaseerd. Mogelijke
onderdelen zijn water, groen, reliëf enz. Naast te
kijken welke onderdelen aanwezig zijn, is het voor
het onderzoek belangrijker om uit te zoeken hoe
deze functioneren.
Op welke manier dragen deze onderdelen bij aan
de herkenbaarheid van de uitloopgebieden?
Wanneer het duidelijk is uit welke onderdelen
het uitloopgebied is opgebouwd en hoe
deze functioneren. Is de vervolgstap om te
onderzoek hoe de verschillende onderdelen de
herkenbaarheid van het uitloopgebied versterken
of afzwakken.
Hypothese
Voor het onderzoek gestart wordt, is een
hypothese opgesteld.
De eerst uitkomst die wij verwachten, is dat
elk uitloopgebied eigen specifieke maatregelen
nodig zal hebben om een hoge herkenbaarheid
te kunnen hebben. Dit met als rede dat
elk uitloopgebied eigen landschappelijke
karakteristieken heeft. Hierbij verwachten wij wel
dat bepaalde elementen in alle uitloopgebieden
een belangrijke rol spelen. Bijvoorbeeld de
toepassing en gebruik van beplanting.
Wij verwachten dat de hoeveelheid ingrepen die
de mens in het gebied heeft gedaan duidelijke
invloed zal hebben op de herkenbaarheid van de
uitloopgebieden.
Naast de ingrepen spelen ook onwikkelingen
binnen de uitloopgebied, zoals veranderd
grondgebruik, nieuwe infrastructuren, maar
ook ingrepen direct in het landschap als het
rechttrekken van wateren en de groei dorpen.
De landschappelijke herkenbaarheid beperkt zijn,
doordat de elementen die voor herkenbaarheid
zorgen, zijn verdwenen of worden verborgen.
Hierbij sluit aan dat wanneer een uitloopgebied
een hoge mate van “natuurlijkheid” heeft, met
andere woorden weinig ingrepen door de mens, de
herkenbaarheid van de uitloopgebieden hoog zal
zijn.
Verwacht wordt dat de karakteristieken van het
uitloopgebied beter naar voren komen, wanneer
veel natuur- en recreatieve ontwikkelingen binnen
het uitloopgebied spelen. Bij deze ontwikkelingen
verwachten wij dat aandacht is besteed aan
de directe omgeving om deze goed naar voren
te laten komen. Deze ontwikkelingen zullen
waarschijnlijk het meest voorkomen op locaties
waar de druk vanuit de aanliggende dorpen het
hoogst is.
Ten slotte denken wij dat de routing in de gebieden
goed is. Bij uitloopgebieden hoort een rondje
lopen, hiervoor is een goede routing nodig.
Leeswijzer
Na de inleiding bestaat het rapport grofweg uit
drie delen. Hoofdstuk 2, toelichting van begrippen,
dit is een hoofdstuk met achtergrondinformatie,
In hoofdstuk 3 tot en met 5 komen de
referentiegebieden aan bod, deze worden
geanalyseerd om resultaten te krijgen.
Hoofdstuk 6 is het conclusiehoofdstuk, hier zijn de
resultaten verwerkt. De algemene bevindingen,
conclusies en tools staan hier vermeld.
Inleiding 9

1
Methodiek
Het belangrijkste deel van het onderzoek zal
bestaan uit een vergelijking van de verschillende
referentiegebieden. Hierdoor zal voor het
grootste deel antwoorden worden gevonden op
de hoofdvraag. Uit de conclusies die hieruit voort
komen, zullen conclusies worden getrokken en
principes worden ontwikkeld.
Toelichting begrippen
Voor de verschillende gebieden worden
vergeleken, wat betreft de inrichting en mate
van herkenbaarheid, is een toelichting nodig op
enkele begrippen. Het eerste deel zal dan ook
bestaan uit een toelichting op wat wordt verstaan
onder een uitloopgebied en wat de algemene
kenmerken van een stroomgebied zijn. Deze
toelichting wordt gedaan door middel van een
korte begrippentoelichting.
Wat verstaan wij onder herkenbaarheid
In het onderzoek speelt herkenbaarheid een
belangrijke rol, dit is een breed begrip, waar
iedereen weer wat anders onder verstaat, daarom
wordt hieronder verder gespecificeerd wat wij
onder herkenbaarheid verstaan.
Om het begrip herkenbaarheid eenvoudiger te
kunnen inkaderen, lichten wij het begrip toe door
middel van onderstaande termen.
- Gaafheid van het landschap
- Samenhang
- Waarneembaarheid
- Verwantschap
10 Inleiding
Gaafheid van het landschap
Met gaafheid wordt de mate waarin de huidige
landschappelijke situatie overeenkomt met de
situatie van 1900. Waarom 1900 en niet eerder?
Dit is vanwege praktische redenen, pas vanaf
ongeveer 1900 waren de eerste betrouwbare
kaarten aanwezig. Waarom 1900 en niet later?
Dit is vanwege het feit dat wij de gaafheid van de
huidige situatie aan de oude situatie willen meten.
Rond 1900 heeft de mens nog relatief weinig
invloed op het landschap uitgeoefend. Daardoor
kunnen we de situatie van 1900 als soort van
streefbeeld worden aangenomen.
Samenhang
Bij het aspect samenhang wordt gekeken of
de huidige uitloopgebieden als één geheel
zijn te beschouwen. Een geheel waarbij de
landschappelijke kenmerken naar voren komen en
samen het beeld van een stroomgebied versterken.
Waarschijnlijk zullen ingrepen als bebouwing,
nieuwe natuur of recreatieve voorzieningen
binnen de uitloopgebieden de landschappelijke
samenhang aantasten.
Waarneembaarheid/leesbaar
Bij dit thema wordt vooral gekeken of binnen
de uitloopgebieden de karakteristieken van
een stroomgebied herkenbaar zijn. Dit houdt
in dat wordt gekeken naar kenmerken van
een stroomgebied, aspecten als reliëf, oude
rivierarmen en beplanting. De waarneembaarheid
bestaat enerzijds uit het feit of deze elementen
nog aanwezig zijn, anderzijds of deze elementen
toegankelijk zijn. Zijn ze voor de gebruiker ook nog
waarneembaar in het uitloopgebied.
Verwantschap
Bij verwantschap spelen ontwikkelingen een
belangrijke rol, hier wordt verder gekeken dan dat
de huidige situatie letterlijk overeenkomt met die
van 1900. Een stroomgebied is dynamisch en kan
dus veel veranderen in 100 jaar. Wel kunnen deze
veranderingen de landschappelijke herkenbaarheid
versterken of juist afzwakken. Zo verwachten wij
dat bijvoorbeeld de ontwikkeling van recreatieve
voorzieningen de herkenbaarheid kunnen
vergroten, maar ook kunnen afzwakken.
De Referentiegebieden
Het vergelijken van de verschillende
referentiegebieden vormt de kern van het
onderzoek. Voordat de gebieden daadwerkelijk
kunnen worden vergeleken, moet eerst worden
geanalyseerd hoe de gebieden zijn opgebouwd
en hoe ze functioneren. Waarna dan een waarde
kan worden gegeven aan de mate waarop de
verschillende onderdelen in het uitloopgebied
bijdragen aan de landschappelijke herkenbaarheid.
Om de referentiegebieden goed in beeld te
krijgen, worden ze uiteen gerafeld in verschillende
onderdelen, thema’s.

De verschillende thema’s zijn:
- Historie
- Water
- Beplanting
- Dorpsranden
- Reliëf
- Toegankelijkheid
Voor deze thema’s is gekozen, omdat dit de
belangrijkste onderdelen zijn voor de ruimtelijke
opbouw van de uitloopgebieden. Aan de hand
van bovenstaande thema’s kan uiteindelijk een
uitspraak worden gedaan over de herkenbaarheid
van het uitloopgebied als geheel.
Op welke manier beoordeelt?
Historie:
Bij de historie wordt naar de situatie van 1900
gekeken in verhouding tot de huidige situatie. In
de momentopname van 1900 heeft de mens nog
weinig invloed gehad op het landschap. Hierdoor
komt inbeeld wat verdwenen of veranderd is.
Gekeken word naar de zichtbare structuren van het
landschap, maar ook de ondergrond.
Water:
De rivier speelt een belangrijke rol in ons
onderzoek en dus in de referentiegebieden.
Gekeken wordt naar de loop zelf, komt deze nog
overeen met de historische loop of is de loop
gekanaliseerd is. Daarnaast worden de randen
onderzocht, zijn het harde of zachte randen en
zijde type randen onderzocht, zijn dit harde of
zachte randen en of de randen open of gesloten
zijn, Wij verwachten dat dit een belangrijke rol
speelt in de herkenbaarheid van de rivier.
Beplanting
Bij het thema groen wordt enerzijds onderscheid
gemaakt in lijnelementen en vlakken en anderzijds
of de beplanting gebiedseigen of –vreemd
is. Beplanting speelt een belangrijke rol in de
herkenbaarheid van het gebied, doordat deze
duidelijk aanwezig is. Enerzijds willen wij kijken
of de beplanting er thuis hoort, anderzijds of de
beplanting op de juiste plek staat.
Dorpsranden
Voor de herkenbaarheid en beleving van de
uitloopgebieden spelen de dorpsranden een
belangrijke rol. De beoordeling van de randen
zal bestaan uit het aspect of ze met de voor of
achterkant naar het uitloopgebied zijn gericht en
of dit een stedelijke of groene rand is. Beoordeelt
wordt of de rand op de juiste plek aanwezig is voor
de herkenbaarheid van het uitloopgebied.
Reliëf
Een stroomgebied van een rivier wordt
gekenmerkt door (micro)reliëf. Dit komt in alle
gebieden voor, daarom wordt vooral gekeken of
het nog aanwezig is. Daarnaast worden steilranden
in de uitloopgebieden beoordeeld, hier wordt
onderscheid gemaakt tussen natuurlijke en
cultuurlijke steilranden.
Toegankelijkheid
Is het gebied zo toegankelijk als verwacht door de
aanwezigheid van voldoende paden en routes of
zijn er veel barrières aanwezig. Wanneer er grote
barrières aanwezig zijn, waar bestaan deze dan uit.
De verschillende referentiegebieden worden dus
geanalyseerd en getoetst op de bovenstaande
thema’s, in de referentiehoofdstukken is elk van
de thema’s een eigen paragraaf. De verschillende
paragraven beginnen steeds met een analysekaart
waarin aangegeven wordt wat aanwezig is.
Vervolgens zal door middel van bewerkte foto’s
worden aangegeven hoe de verschillende aspecten
functioneren. Uiteindelijk zal elke paragraaf
worden geëindigd met een beoordeling van de
verschillende thema’s waaruit wij het begrip
herkenbaarheid hebben opgebouwd en een
totaalconclusie kaart, waarin aan wordt geven
welke delen positief of negatief bijdragen aan
de landschappelijke herkenbaarheid van het
uitloopgebied.
Elk van de referentiehoofdstukken zal worden
afgesloten met een overzicht van de conclusies. In
een schema worden de verschillende behandelde
thema’s tegen elkaar uitgezet. Hierdoor worden
verschillende thema’s gecombineerd. De
conclusies worden beeldend toegelicht door
principe tekeningen. Waar de conclusies van de
verschillende thema’s nog specifiek op de locatie
zijn gericht, zijn de conclusies in het schema niet
meer locatie specifiek.
Inleiding 11

1
Conclusies en bevindingen
Nadat de drie verschillende referentiegebieden
zijn behandeld volgt het conclusiehoofdstuk.
Dit hoofdstuk zal bestaan uit verschillende
onderdelen.
Het eerste onderdeel is bevindingen, hier worden
de belangrijkste bevindingen van de voorgaande
hoofdstukken bij elkaar gezet. Dit wordt gedaan
door het zelfde schema als hierboven beschreven,
bij de conclusies van de referentiegebieden, te
gebruiken. Bij dit schema zullen de bevindingen
weer beeldend worden onderbouwd door principe
tekeningen.
Vanuit deze bevindingen worden in het tweede
deel de daadwerkelijke conclusies getrokken. De
conclusies bestaan uit tekeningen, waarin wordt
aangegeven op welke manier de herkenbaarheid
van het uitloopgebied kan worden behouden of
worden versterkt. In de meeste gevallen zal een
ideaalbeeld worden geschetst en een situatie
waarin de herkenbaarheid zo goed mogelijk wordt
gewaarborgd. Deze conclusies zijn ingericht naar
dezelfde thema’s waarmee de referentiegebieden
zijn geanalyseerd.
Afsluitend zal de opzet van het onderzoek en onze
resultaten worden gereflecteerd in het onderdeel
discussie en aanbevelingen.
12 Inleiding

Inleiding 13

2 Ontstaanswijze
Toelichti ng begrippen
2.1 Wat verstaan wij onder een
uitloopgebied?
Het begrip uitloopgebied is breed en moeilijk in
te kaderen. Ieder individu, elke gemeente en elk
ontwerpbureau heeft weer een andere definiëring
voor uitloopgebied.
In het algemeen kunnen we stellen dat een
uitloopgebied de overgang van een dorp of stad
naar het omliggende landschap vormt. In deze
overgangszone is ruimte gecreëerd voor recreatie
en ontspanning, waarbij de beleving van natuur
en landschap een belangrijke rol spelen. Een
uitloopgebied is dan ook niet specifiek één locatie
bij een dorp of stad, elke inwoner heeft een
“eigen” uitloopgebied. Vanuit de gemeentes wordt
daarentegen wel vaak een gebied aangewezen tot
uitloopgebied.
Binnen het begrip uitloopgebieden is weer
onderscheid te maken tussen verschillende
varianten, zo kom je bij grote steden of
verstedelijkte gebieden vaak een stedelijk/
recreatief uitloopgebied tegen, terwijl bij kleine
dorpen met termen als ommetje, kerkpaden en
dergelijke het zelfde wordt bedoeld.
Het onderscheid zit hem hier in de mate van
inrichting, in het algemeen kan je stellen dat hoe
groter de stedelijke druk is, des te meer ingrepen
zijn gedaan in de uitloopzone. Dit is terug te
zien in de mate van recreatieve ingrepen en
voorzieningen, maar ook in de functies die plaats
vinden in een uitloopgebied.
14 Toelichting begrippen
2.2 Stroomgebieden oostelijk
rivierenlandschap
De stroomgebieden van rivieren hebben een
eigen kenmerkend landschappelijk karakter
en ontstaanswijze. Binnen het Nederlandse
rivierenlandschap is onderscheid te maken
tussen een westelijk en oostelijk deel. Doordat
het onderzoek zich richt op riviergebieden in het
oostelijke deel, zal de onderstaande beschrijving
hier zich ook op richten.
Uiteraard heeft elke rivier een eigen specifieke
ontstaanswijze, wel zijn algemene kenmerken te
onderscheiden voor een stroomgebied.
Het watersysteem zoals we die nu kennen met
oeverwallen en komgronden is kenmerkend voor
een meanderende rivier. Voordat een rivier om
te gaan meanderen, moet het water rustig en
regelmatig stromen. Dit is voornamelijk het geval
in het Holoceen, de periode van 10.000 jaar terug
tot nu.
Fig. 2.2.1 Erosie
Keien
Grind
Grof
zand
Zand
Klei
oeverwallen en komgronden
Een rivier verzamelt op weg naar zee door erosie
van zijn beddingen allerlei sedimentdeeltjes, zoals
zand, kleideeltjes, grind maar ook nog zwaarder
gesteente. Erosie vindt plaats door de kracht van
het water, de stroomsnelheid en hoeveelheid van
het water. De rivier diept niet alleen uit, maar
verbreedt ook, de eigen oevers verplaatsen.
De loop van een rivier verandert hierdoor ook
constant.
Hoog in de bergen wordt door erosie grote keien
en dergelijke verplaatst, in het laagland, zoals
Nederland zijn de rivieren breder en gaat de
rivier in grote meanders stromen. De stroming
is daardoor laag en heeft weinig kracht om
zwaardere sedimentdeeltjes te vervoeren. Deze
zinken naar de bodem, de rest van het materiaal,
voornamelijk zand en klei, worden verder vervoerd
naar de zee.
Tenzij er een overstroming plaats vindt. De rivier
treedt dan buiten haar oevers en is over een groter
oppervlakte verspreid, hierdoor neemt de kracht
van het water verder af, waardoor zelfs de zand-
en kleideeltjes bezinken. Wanneer het water zicht
later weer terugtrekt, blijft dit materiaal achter.
De grovere deeltjes zoals zand bezinken het eerst,
vlak naast de rivier: de eerste contouren van een
oeverwal ontstaan. Dit proces herhaalt zich bij
iedere overstroming en op lange termijn wordt de
oeverwal steeds hoger en breder en vormt zo een
natuurlijke dijk van zand, waardoor het land achter
de wal ook geleidelijk aan veiliger wordt.

De lichtere kleideeltjes worden door het water
nog wat verder meegenomen. Ze bezinken pas
voorbij de oeverwallen, waar het water tot rust
komt en vormt de zogenaamde komgronden. Door
overstroming en bezinking in opeenvolgende jaren
stapelen zich in de komgronden dikke pakketten
klei op.
Fig. 2.2.2 Sediment wordt
meegevoerd
Fig. 2.2.3 Sediment wordt
afgezet
Hoe zien de oeverwallen en komgronden eruit?
Oeverwallen zijn natuurlijke dijken die door de
rivier zelf opgeworpen worden. Het zand bezinkt
direct naast de rivierbedding, omdat dit proces
zich bij iedere overstroming herhaalt, vormt zich in
de loop van de jaren een steeds hogere en bredere
natuurlijke wal. De breedte van de oeverwal hangt
samen met de grootte van de rivier en kan soms
oplopen tot een paar honderd meter. De lengte
van de oeverwallen kan tientallen kilometers
beslaan.
Uit talloze archeologische opgravingen blijkt dat
oeverwallen al in de prehistorie een ideale plek
waren om te wonen: de mensen voelden zich
op deze hoger gelegen plekken veilig voor het
water en de grond was er vruchtbaar. Nog steeds
wonen mensen op de oeverwallen. De grond is
erg geschikt voor akkerbouw en fruitteelt. Op de
oeverwallen is een grote variëteit aan beplanting
te vinden.
Het zijn voornamelijk beplantingen die zich
vestigen in een droog klimaat, zoals de Zomereik,
Gewone es, Glade iep en Gewone esdoorn.
De klei bezinkt verderop in de komgronden
die achter de oeverwallen liggen. Komgronden
zijn laaggelegen, natte gebieden in het
rivierenlandschap. Ontwatering ten behoeve
van de landbouw heeft inklinking veroorzaakt,
waardoor de komgronden nog lager kwamen
te liggen ten opzichte van de oeverwallen.
Tegenwoordig liggen de komgronden 1-2 meter
lager dan de oeverwallen. Bedijking heeft ervoor
gezorgd dat de rivier een veel kleiner gebied kan
overstromen, namelijk het stuk land tussen de
oeverwallen en de dijk. Hier kan zich nog steeds
klei ophopen, wat elk voorjaar bij hoog water
gebeurt. De oude komgronden achter de dijk staan
niet meer in verbinding met de rivier en worden
dus niet meer opgehoogd.
De graslanden van bewoners lagen in de nattere
komgronden. Deze zijn natter omdat de zware
klei slecht water doorlaat. In de loop van de tijd
heeft men wel geprobeerd de komgronden via
ontwatering productiever te maken. Daartoe is er
een heel netwerk van sloten aangelegd, waardoor
de waterhuishouding geleidelijk aan is veranderd
en er hier en daar ook bewoning en akkerbouw
voorkomt. Probleem blijft echter dat de zware
kleigrond moeilijk te bewerken is. Nog steeds
komen daarom hoofdzakelijk weidegronden,
hooilanden en grienden voor. De beplanting
bestaat voornamelijk uit verschillende soorten
wilgen, elzen en populieren.
Rivieren zijn dynamisch?
Beddingen van rivieren met natuurlijke oevers
zijn voortdurend in beweging en verleggen
zich herhaaldelijk. Hiervoor zijn verschillende
oorzaken: door ophoping van sedimentdeeltjes
slibben rivierlopen dicht, meanderende rivieren
verplaatsen zich (buitenbochten kalven af,
binnenbochten slibben aan) en niet al te hoge
oeverwallen worden overspoeld of helemaal
weggespoeld.
Door al deze dynamische processen hebben ook
onze rivieren in het verleden nogal eens een
nieuwe loop gekozen en daarna weer nieuwe
oeverwallen gevormd. De verlaten dichtgeslibde
beddingen met hun oeverwallen treffen we iets
verder van de rivieren af aan als verhogingen in het
landschap: de stroomruggen.
Waar rivieren de ruimte krijgen, kunnen
oeverwallen zich nog steeds vormen. In Nederland
is de oeverwal, de natuurlijke dijk als waterkering,
op bijna elke locatie, lang geleden vervangen
door de kunstmatige dijk. De dijken bieden meer
bescherming, maar de dynamiek van een rivier
wordt ook zeer beperkt. Dit wordt nog meer
beperkt door het inzetten van kribben en stuwen.
De stroming van een rivier is door al deze ingrepen
van de mensen veel gelijkmatiger geworden en
hebben een negatief effect op de vorming van
oeverwallen.
Toelichting begrippen 15

3
Inleiding
Referenti egebied Sint Odiliënberg
Het eerste referentiegebied is het uitloopgebied
tussen de plaatsen Sint Odiliënberg en Melick.
Gelegen in Limburg net ten zuiden van de stad
Roermond. Door het gebied loopt de rivier de Roer.
De rivier watert iets ten zuiden van Roermond af
op de Maas.
Juist dit gebied is als referentiegebied gekozen,
omdat de Roer nog een zeer natuurlijke loop heeft.
Hier wordt dan ook de vraag gesteld, wat van
invloeden dit heeft op het uitloopgebied.
In verhouding met de andere twee
uitloopgebieden is in deze situatie hier de afstand
tussen de twee dorpen relatief groot, ook hier
vragen wij ons af of wat van invloed dit heeft.
16 Sint Odiliënberg
Fig. 3.1.1 Topografische kaart

Fig. 3.1.2 Situatie 1900
Fig. 3.1.3 Huidige situatie
Fig. 3.1.4 Ondergrond 1900
Fig. 3.1.5 Ondergrond huidige situatie
3.1 Historie
Wat opvalt in de huidige situatie in vergelijking
met de situatie van 1900 is de grote veranderingen
in het landgebruik. De hoge delen waren in 1900
voornamelijk beplant, in de huidige situatie zijn
de lage delen voornamelijk beplant. De heide is
helemaal verdwenen in de huidige situatie. De
overige functies als akkerbouw en graslanden zijn
wel min of meer gelijk gebleven.
Daarnaast is de bebouwing de laatste 100 jaar
sterk toegenomen. Voornamelijk ten koste van de
akkers.
Qua ondergrond zijn grote overeenkomsten te
zien. De rivier heeft nog bijna volledig de ruimte
om te meanderen en volgt hierdoor nog steeds
min of meer dezelfde loop als in 1900.
Een verandering is wel te zien in de mate van reliëf,
dit is sterk afgenomen. De dorpen zijn in de huidige
situatie zodanig gegroeid, dat ze niet meer alleen
op de hoogste delen aanwezig zijn. Hierdoor is het
hoogteverschil rond de dorpen afgevlakt.
Ontwikkelingen betreft de infrastructuur heeft wel
nieuw reliëf opgeleverd, maar dit staat haaks op
alle oude structuren. In de rest van het gebied is
het reliëf de afgelopen 100 jaar ook afgevlakt dit
komt onder andere door de ontwikkelingen in de
landbouw.
Sint Odiliënberg 17

3 3.2 Water
Fig. 3.2.1 Overzichtskaart water
18 Sint Odiliënberg
Historische loop,
zachte randen
In het uitloopgebied heeft de rivier de Roer een
prominente plek, De Roer heeft nog een gave loop
in vergelijking met de situatie van 1900. De rivier
toont grote verwantschap en heeft nog steeds alle
ruimte om te meanderen. Door de aanwezigheid
van oude rivierarmen is de ruimte die de Roer in
neemt zelfs toegenomen.
De Roer heeft binnen het uitloopgebied een
volledig historisce loop en alle aanwezige randen
zijn zacht. Wel zijn sommige randen open en
andere besloten.

Fig. 3.2.2 Besloten rand
Ten noorden van Sint Odiliënberg is de
oorspronkelijke loop van de Roer nog
waarneembaar. Beide oevers hebben hier een
ander karakter. De ene zijde is open, de andere
zijde is besloten door een houtwal.
Dit is verwant aan de situatie van 1900, omdat de
structuur van de houtwal, in een andere vorm,
toen al aanwezig was.
Fig. 3.2.3 Productiebossen
Op enkele plekken direct langs de Roer zijn kavels
met productiebossen aanwezig. Deze verstoren
de herkenbaarheid van het uitloopgebied op
verschillende manieren. Ten eerste wordt de
waarneembaarheid van de rivier aan de noordzijde
ontnomen door de hoge beplanting. Ten tweede
tast het ook de samenhang en gaafheid van het
stroomgebied aan. Doordat de bossen op de foute
locatie staan.
Fig. 3.2.4 Open en besloten rand
Zoals eerder gezegd de loop is nog gaaf aan de
situatie in 1900. De beplanting zorgt dat de Roer
als structuur in het landschap waarneembaar is.
Echter op kleine schaal vormt de dichte beplanting
een barrière om het water waar te nemen.
Hier is weer één zijde geheel open en de andere
zijde besloten. Hierdoor vormt de beplanting
een achtergrond van de rivier, waardoor deze
duidelijker naar voren komt.
Sint Odiliënberg 19

3
Fig. 3.2.5 Oude meanderarmen
Doordat de Roer de vrijheid heeft om te
meanderen zijn op verschillende plekken oude
stroomarmen zichtbaar. Hierdoor ontstaat veel
ruimte voor de rivier en grote verwantschap
met de oude situatie. De waarneembaarheid
van de rivier wordt vergroot door deze oude
meanderarmen.
20 Sint Odiliënberg
Fig. 3.2.6 Diep ingesneden rivier
Binnen het uitloopgebied heeft de Roer een
natuurlijke diep ingesneden rand. Dit draagt
bij aan de gaafheid van de rivier, maar tast de
waarneembaarheid aan. Doordat de rivier diep
in het landschap ligt in combinatie met een
heuvelachtig landschap, is de rivier alleen van
dichtbij waarneembaar.
Fig. 3.2.7 Gaafheid
Fig. 3.2.8 Samenhang
Fig. 3.2.9 Waarneembaarheid
Fig. 3.2.10 Verwantschap

Fig. 3.2.11 Conclusiekaart water Positief Negatief
Conclusie water
De rivier de Roer met haar oude meanders geeft
een gaaf beeld. Het toont veel overeenkomsten en
verwantschap met de situatie van 1900. De rivier
krijgt nog steeds de ruimte om te meanderen,
waardoor de rivierloop vergelijkbaar is gebleven.
Bij de waarneembaarheid is een tegenstrijdigheid
te herkennen. Zo scoort deze enerzijds hoog,
doordat de loop van de rivier zichtbaar is door de
beplanting. Anderzijds blokkeert deze beplanting
ook het zicht op de rivier. Hiernaast is de rivier
diep ingesneden, waardoor het water alleen van
dichtbij te beleven is.
Het water vertoont grote samenhang door een
eenduidig karakter en uitstraling. Echter sommige
van beplante randen beperken niet alleen de
waarneembaarheid van het gebied, maar ook de
samenhang doordat het soorten zijn die niet op die
plek horen.
Sint Odiliënberg 21

3 3.3 Groen
Fig. 3.3.1 Overzichtskaart beplanting
22 Sint Odiliënberg
Loofbossen Productiebosjes
Naaldbossen
Lijnbeplanting
Binnen het uitloopgebied van Sint Odiliënberg en
Melick is een variërend beeld aanwezig betreft
de beplanting. Zo is er een behoorlijk aantal
lijnbeplanting aanwezig in de vorm van houtwallen
en lanen.
Daarnaast zijn er verschillende types bossen
aanwezig, loofbossen, productiebosjes en
naaldbossen. Het grote vlak ten westen van Sint
Odiliënberg is een bos op een natte gronden,
de soorten binnen dit bos sluiten aan op de
ondergrond.
De overige bossen bevinden zich voornamelijk op
de hogere delen, hier zijn dan ook andere soorten
terug te vinden.
Ten oosten van Sint Odiliënberg zijn nog enkele
stukjes naaldbossen aanwezig, deze zijn ooit
aangeplant voor de mijnbouw.

Fig. 3.3.2 Bossen op natte gronden
Ten westen van Sint Odiliënberg zijn de lage
komgronden voor een groot gedeelte bebost.
De bossen zijn hier gekomen door nieuwe
natuurontwikkeling. Het zijn bossen van beplanting
die passen bij lage natte gronden. Hierdoor doen
ze het goed betreft de verwantschap naar een
stroomgebied.
De bossen scoren wel minder op gaafheid en
samenhang, Op deze locatie horen origineel geen
bossen en ze verstoren de samenhang tussen de
hoge en lage delen.
Fig. 3.3.3 Gave houtwallen
Richting het dorp Sint Odiliënberg liggen
gebiedseigen houtwallen. Ze zorgen voor een
gaaf beeld, doordat de beplantingselementen op
dezelfde plek aanwezig zijn als in 1900.
Deze lijnelementen zorgen voor duidelijke
zichtlijnen het gebied in. De samenhang in het
gebied wordt wel beperkt door deze elementen,
doordat ze tegen gaan dat alle richtingen het
gebied in kan worden gekeken.
Fig. 3.3.4 Laan van dennen
Op overgang van nat naar droog ligt ten oosten
van Sint Odiliënberg een laan van dennen. De
lanen zijn als element en formaat verwant aan
de elementen in een stroomgebied. Alleen wijkt
de dennenlaan af qua vorm en de soort is niet
gebiedseigen. Het levert daarom geen bijdrage aan
de gaafheid van het landschap.
Sint Odiliënberg 23

3
Fig. 3.3.5 Dennenbos
Naast dat naaldbomen op kleine schaal voorkomen
in het gebied, zijn er ook bossen met naaldbomen
aanwezig. Voor de herkenbaarheid van het
uitloopgebied scoren deze bossen op alle vlakken
slecht.
Het enige positieve wat kan worden vermeld over
deze bossen is dat ze op de hoge delen voorkomen.
Hierdoor zijn ze verwant aan de karakteristieken
van een stroomgebied waar de beplanting op de
hogere delen voorkomt.
24 Sint Odiliënberg
Fig. 3.3.6 Populierenbosjes
Zowel ten westen als ten oosten van Sint
Odiliënberg komen populieren voor deze soort
hoort niet tot de oorspronkelijke beplanting,
waardoor deze niet bijdraagt aan de gaafheid van
het landschap.
Fig. 3.3.7 Gaafheid
Fig. 3.3.8 Samenhang
Fig. 3.3.9 Waarneembaarheid
Fig. 3.3.10 Verwantschap

Fig. 3.3.11 Conclusiekaart beplanting Positief Neutraal Negatief
Conclusie Beplanti ng
De beplanting ten west van Sint Odiliënberg kent
grote veranderingen. De beplantingsmassa is in
vergelijking met de situatie van 1900 omgewisseld.
De hogere delen waren vroeger beplant en de
lagere delen waren graslanden. Tegenwoordig
zijn de lage delen beplant en zijn de hogere delen
graslanden of akkers.
Deze omwisseling draagt niet bij aan de
gaafheid van het landschap, maar de toegepaste
beplantingssoorten zijn vaak wel verwant met de
soorten die verwacht worden in een stroomgebied.
Wat ook opvallend is dat er verschillende soorten
voorkomen die niet overeenkomen met de
ondergrond. Het duidelijkste voorbeeld zijn de
naaldbossen, maar er zijn ook populierenbossen
verkeerd geplaatst.
De lijnbeplanting draagt daar in tegen wel bij
gaafbaarheid van landschap vergeleken met
1900, de beplanting staat namelijk nog veel op
dezelfde locatie. De lijnelementen beperken wel
de samenhang binnen het gebied, doordat ze de
openheid en dus het zicht beperken.
Sint Odiliënberg 25

3 3.4 Dorpsranden
Fig. 3.4.1 Overzichtskaart dorpsranden Groene rand, voorkanten
26 Sint Odiliënberg
Groene rand, achterkanten
Stedelijke rand, voorkanten
Stedelijke rand, achterkanten
Sint Odiliënberg en Melick zijn twee relatief
kleine dorpjes. Ze zijn in verhouding met 1900
wel gegroeid, maar in verhouding tot de andere
referentiegebieden is hier de verstedelijking
beperkt gebleven.
Kenmerkend voor de oude Limburgse dorpjes is
dat deze naar binnen zijn gekeerd en dus met de
achterkant naar het landschap zijn gericht.
Door de beperkte verstedelijking is het oude
dorpsbeeld nog aanwezig in de huidige dorpen.
Bij de randen is gekeken of de bebouwing met
de voor of achterkanten naar het uitloopgebied
zijn gericht. Daarnaast wordt aangegeven of het
zachte, groene randen zijn of harde bebouwde
randen.

Fig. 3.4.2 Verdichte randen
De randen van de dorpen zijn in verhouding
tot 1900 meer uitgebreid en verdicht. De
hekwerken, schuttingen en schuren zorgen voor
een verrommelde dorpsrand. Hierdoor wordt de
samenhang tussen dorp en landschap afgezwakt,
doordat de wisselwerking tussen de twee niet
duidelijk naar voren komt.
Fig. 3.4.3 Verkeerde oriëntatie
In tegenstelling tot het historisch dorp waarbij
alle huizen naar binnen zijn gericht. Zijn in het
zuidelijke deel van Melick de woningen naar buiten
gericht, met de voorkant naar het landschap.
Dit geeft vanuit het uitloopgebied gezien een
verstedelijkt beeld en heeft geen verwantschap
met de historische situatie. Wel is geprobeerd
deze rand te verzachten door middel van
beplantingselementen.
Fig. 3.4.4 Authentiek dorpsbeeld
Door de extra hoge ligging van de kerk springt deze
vanuit de zuidzijde in het oog. De dikke rand van
bomen en onderbeplanting in combinatie met de
bebouwing versterken het beeld van een dichte
rand. De kerk met het bijbehorende dorp ligt
hierdoor ingepakt in het landschap.
Het draagt bij aan de gaafheid van het landschap,
doordat het reliëf in het landschap wordt
benadrukt.
Sint Odiliënberg 27

3
Fig. 3.4.5 Dicht beplante rand
Sommige delen van de dorpen zijn wel met de
achterkanten gericht naar het landschap. Deze zijn
wel grotendeels omsloten met dichte beplanting
en bomen.
Deze bomen zorgen voor een groene dorpsrand en
afscherming van de bebouwing. Alleen wordt de
gaafheid van het landschap aangetast, doordat een
dergelijke afscherming niet kenmerkend is voor het
landschap van 1900.
28 Sint Odiliënberg
Fig. 3.4.6 Gaafheid
Fig. 3.4.7 Samenhang
Fig. 3.4.8 Waarneembaarheid
Fig. 3.4.9 Verwantschap

Fig. 3.4.10 Conclusiekaart dorpsranden Positief Negatief
Conclusie dorpsranden
De randen van Sint Odiliënberg zijn relatief goed
vormgegeven. De oorspronkelijke boomstructuur
aan de West- en Noord zijde van historisch
centrum draagt hier in grote mate aan bij.
Daarentegen zijn de randen van Melick van
mindere kwaliteit. Rond de historische dorpskern
is de uitwisseling tussen dorp en landschap nog
wel duidelijk waarneembaar, maar in de overige
randen nauwelijks. Deze zijn zodanig verdicht
waarbij veel nieuwe elementen in de randen zijn
gekomen, zoals hekwerken, schuttingen en schuren
dit leidt tot een verrommelde dorpsrand.
Voor beide dorpen geldt dat de oriëntatie van
woningen van oudsher naar binnen gekeerd is,
wat inhoud dat achterkanten naar landschap zijn
gericht. In de huidige situatie is dit op verschillende
locaties andersom. Wat geen verwantschap toont
met de situatie van 1900.
Sint Odiliënberg 29

3 3.5 Reliëf
Fig. 3.5.1 Overzichtskaart reliëf Natuurlijke steilranden Onnatuurlijke steilranden
30 Sint Odiliënberg
In het uitloopgebied en directe context is veel
hoogteverschil te herkennen. Deels veroorzaakt
door de Roer, maar grotendeels gevolg van de
locatie. Het heuvelachtige landschap van Limburg.
Het microreliëf en de golvingen in het landschap
komen bijna overal voor in het referentiegebied.
Daarom zijn deze niet meegenomen in de kaart.
Op de kaart zijn de natuurlijke en menselijke
steilranden weergegeven die het meest zichtbaar
zijn of de grootste invloed hebben.

Fig. 3.5.2 Verborgen reliëf
De Lorberg, gelegen langs de hoofdweg tussen Sint
Odiliënberg en Melick is een goed voorbeeld voor
de verkeerde toepassing van beplanting.
Op de hierboven weergegeven foto is de
beplanting aan de rechterkant op en voor de
helling geplaatst, hierdoor is reliëf niet meer
waarneembaar. Aan de linkerkant is het halfopen
beplanting wat de waarneembaarheid al stukken
doet toenemen.
Fig. 3.5.3 Zichtbaar reliëf
Waar op de voorgaande foto de beplanting het
reliëf van de Lorberg afzwakt en verbergt. Is aan de
andere zijde wel een goed voorbeeld te vinden.
De beplanting staat hier op het hoge deel en
versterkt zo de waarneembaarheid van het reliëf in
het gebied.
Deze situatie hierboven versterk ook de gaafheid
van het landschap.
Fig. 3.5.4 Beplanting verbergt reliëf
Op een andere locatie binnen het projectgebied
is nog een voorbeeld te vinden van verkeerd
toegepaste beplanting.
Beplanting tegen de rand van het hoogteverschil
maskeert het reliëf volledig. Op de bovenstaande
foto is de Boschberg helemaal niet meer
waarneembaar. De verkeerd geplaatste beplanting
verzwakt daarom dan ook de samenhang en
gaafheid van het landschap.
Sint Odiliënberg 31

3
Fig. 3.5.5 Reliëf in de dorpen
Binnen de dorpen wordt door privétuinen op een
geheel eigen wijze omgegaan met het reliëf.
Door de ingrepen die particulieren doen
om hun eigen kavel in te richten wordt de
waarneembaarheid van het reliëf belemmerd.
De samenhang tussen het omliggende landschap
en de dorpen zelf vermindert hierdoor ook. Het
reliëf buiten de dorpen sluit op geen enkele manier
aan op het reliëf binnen de dorpen.
32 Sint Odiliënberg
Fig. 3.5.6 Microreliëf
Binnen het uitloopgebied van Sint Odiliënberg is
op veel plekken nog microreliëf waarneembaar. Al
dreigt deze wel steeds meer te verdwijnen onder
invloed van de landbouw.
Dit microreliëf draagt bij aan een gaaf
stroomgebied en grote samenhang. Kanttekening
hierbij is wel dat de grens tussen het glooiende
landschap van Limburg en het reliëf veroorzaakt
door de Roer niet duidelijk zichtbaar is.
Fig. 3.5.7 Gaafheid
Fig. 3.5.8 Samenhang
Fig. 3.5.9 Waarneembaarheid
Fig. 3.5.10 Verwantschap

Fig. 3.5.11 Conclusiekaart reliëf Positief Negatief
Conclusie Reliëf
De waarneming van het reliëf en het microreliëf
is in grote mate nog goed. Echter is het reliëf op
verschillende plaatsen niet meer waarneembaar
door het verkeerd gebruiken van beplanting.
Ook zorgt de beplanting ervoor dat de samenhang
tussen hoge en lage delen verdwijnt.
In het reliëf van Sint Odiliënberg zijn nieuwe reliëf
lijnen door het landschap aangelegd, deze nieuwe
reliëf lijnen kennen geen enkele verwantschap met
het reliëf van 1900.
Wel herkenbaar is de verwantschap met 1900
betreft de dorpen, deze zijn op de hogere delen
gebouwd. Binnen de dorpen is weinig merkbaar
van het reliëf.
Sint Odiliënberg 33

3 3.6 Toegankelijkheid
Fig. 3.6.1 Overzichtskaart toegankelijkheid Rijksweg Overige wegen
34 Sint Odiliënberg
Zandpad Wandelpad
Fietspad
Barrière
Binnen het referentiegebied is de Rijksweg
die door het gebied loopt een belangrijke
ontsluitingsweg. Het is voor het snelverkeer een
pluspunt, voor het langzaam verkeer is het een
belemmering. Voor de herkenbaarheid van het
uitloopgebied is nog maar de vraag of deze zo
bevorderlijk is, het vormt een harde barrière.
Wat opvalt binnen het referentiegebied, is dat
de hoeveelheid paden en wegen binnen het
uitloopgebied groot is. Echter lopen deze paden
bijna allemaal dood op privéterreinen of de rivier.

Fig. 3.6.2 Hekwerken
Een groot deel van het uitloopgebied tussen Sint
Odiliënberg en Melick is ontoegankelijk. Dit heeft
te maken met de vele private gronden die dicht bij
de Roer liggen. Deze kavels worden met hierboven
weergegeven middelen afgekaderd.
Fig. 3.6.3 Wandelpaden
Op verschillende plekken rondom Sint Odiliënberg
heeft natuurontwikkeling plaats gevonden. De
bossen op de lage delen, maar ook bovenstaande
strook tussen twee akkers door. Bij de ontwikkeling
van deze nieuwe natuur zijn ook nieuwe paden
ontwikkeld. Hierdoor wordt de toegankelijkheid
en dus waarneembaarheid vergroot. Bovenstaand
pad refereert daarnaast ook nog naar de vroegere
kerkpaden.
Fig. 3.6.4 Barrières
Zoals bij Fig. 3.6.2 te zien was, is het gebied
grotendeels ontoegankelijk. Naast dat veel paden
eindigen bij privéterreinen. Vormt de rivier ook
een barrière. Aan beide zijdes lopen paden tot
het water, maar door het ontbreken van bruggen
is een verbinding niet mogelijk. Dit tast de
waarneembaarheid aan.
Sint Odiliënberg 35

3
Fig. 3.6.5 Hoofdweg
In noord-zuidelijke richting loopt een Rijksweg
door het gebied heen. Voor het snelverkeer is
dit een goede infrastructuur, door de losliggende
fietspaden is het ook interessant voor fietsers.
Binnen het uitloopgebied draagt deze weg echter
weinig bij. Het is geen structuur uit het gave
landschap en het deelt de infrastructuren voor
langzaam verkeer op in twee delen.
36 Sint Odiliënberg
Fig. 3.6.6 Geen routi ng
Eerder is al toegelicht dat veel paden of op
privéterreinen doodlopen of dat de rivier
een barrière vormt. Ondanks de hoeveelheid
aanwezige paden is het lastig om een rondje te
kunnen lopen in het uitloopgebied. De routing in
het gebied is dan ook slecht.
Fig. 3.6.7 Gaafheid
Fig. 3.6.8 Samenhang
Fig. 3.6.9 Waarneembaarheid
Fig. 3.6.10 Verwantschap

Fig. 3.6.11 Conclusiekaart toegankelijkheid Positief Negatief
Conclusie Toegankelijkheid
De huidige situatie is vergelijkbaar met 1900.
Echter toen lagen er meer kerkpaden in het
landschap, wat een grote bijdrage leverde aan
de toegankelijkheid. Tegenwoordig zijn veel
privéterreinen aanwezig, wat de toegankelijkheid
van uitloop gebied beperkt.
De Roer belemmert de toegankelijkheid tussen
de twee dorpen Sint Odiliënberg en Melick Bijna
alle paden lopen vlak bij de Roer dood, waardoor
de Roer voornamelijk een barrière tussen noord
en zuid vormt. Deze noord en zuid barrière
belemmert de samenhang van uitloopgebied en
voorkomt een goede routing.
De ontwikkelingen van natuur met de
bijbehorende paden langs de kavels heeft ten
westen van Sint Odiliënberg bijdrage geleverd voor
een betere toegankelijkheid van het uitloopgebied.
De wandelpaden kennen verwantschap of
refereren naar de vroegere kerkpaden.
Sint Odiliënberg 37

3
Water
Beplanting
Randen
Reliëf
Toegankelijkheid
3.7 Conclusies, water
38 Sint Odiliënberg
De rivier heeft een gave loop met meanders.
Hierdoor ontstaat samenhang in het uitloopgebied.
Dichte bosschage beïnvloed de waarneembaarheid van water
negatief op kleine schaal.
Op grote schaal beïnvloed deze groenstructuur de
waarneenbaarheid en samenhang van het water positief.
De rivier is slecht waarneembaar door diep ingesneden rand.
Water is slecht waarneembaar wanneer door ontbreken van
infrastructuur een beperkte toegankelijkheid aanwezig is.

Beplanting
Water
Beplanting
Randen
Reliëf
Toegankelijkheid
Oude lijnbeplanting in de vorm van lanen draagt bij aan de
gaafheid.
Lijnelementen beperken de samenhang binnen het gebied,
doordat ze de openheid en het zicht alle richtingen op
beperken.
Gebiedseigen soort is positief voor alle aspecten van de
herkenbaarheid
Stedelijke elementen verdrukken de beplanting waardoor de
waarneming van het landelijk beeld verdwijnt.
Verstedelijkte randen zorgen ervoor dat de samenhang van
het dorp landschap verdwijnt.
Sint Odiliënberg 39

3
Water
Beplanting
Randen
Reliëf
Toegankelijkheid
Randen
40 Sint Odiliënberg
Stedelijke elementen zoals schuttingen zorgen voor
verstedelijking dorpsrand en beperken de waarneming van
het landschap
Verdichting zorgt voor een moeilijkere waarneming van de
oorspronkelijke dorpsrand.
De juiste oriëntatie van de woning is van belang voor de
verwantschap met het landschap van 1900.
Elementen uit het dorp worden beter waarneembaar door
de hoge ligging.
Privé tuinen belemmeren de waarneming van het reliëf.

Reliëf
Water
Beplanting
Randen
Reliëf
Toegankelijkheid
Reliëfvorming door het insnijden van de rivier zorgt voor een
afname van de waarneembaarheid van het water.
Waarneembaarheid reliëf neemt af door dichte bosschages
aan de rand van de helling.
Het bouwen op de hoge delen zorgt er voor dat het reliëf
grotendeels gaaf en waarneembaar is.
Dit heeft een grote verwantschap met de dorpen van 1900.
Nieuwe aangelegde reliëf lijnen, zoals wegen hebben een
negatieve invloed op de gaafheid van uitloopgebied. Tevens
worden door het nieuwe reliëf hoogteverschillen moelijker
waarneembaar.
Sint Odiliënberg 41

3
Water
Beplanting
Randen
Reliëf
Toegankelijkheid
Toegankelijkheid
42 Sint Odiliënberg
Water is slecht waarneembaar als er een beperkte
toegankelijkheid is.
Ontwikkeling nieuwe natuur.(met bijbehorende paden )
Draag bij aan toegankelijkheid uitloopgebied wordt beter
waarneembaar.
privé terreinen vormen barrières waardoor uitloopgebied
moeilijk waarneembaar is.
Dood lopende paden belemmeren de toegankelijkheid en
dus de waarneembaarheid.

Sint Odiliënberg 43

4
Referenti egebied Hardenberg
Inleiding
Het tweede referentiegebied is het uitloopgebied
van Hardenberg. Hardenberg is een plaats in het
uiterst noord oosten van de provincie Overijssel.
Het is gelegen aan de rivier de Overijsselse Vecht.
Voor dit gebied is gekozen, omdat de
overeenkomsten met de situatie bij de Oude
IJssel, de aanleiding van dit onderzoek, groot zijn.
Zo is ook hier de rivier rechtgetrokken en is aan
twee kanten van de rivier op relatief korte afstand
gebouwd. Daarnaast is het contrast met Sint
Odiliënberg juist weer groot.
44 Hardenberg
Fig. 4.1.1 Topografische kaart

Fig. 4.1.2 Situatie 1900
Fig. 4.1.3 Huidige situatie
Fig. 4.1.4 Ondergrond 1900
Fig. 4.1.5 Ondergrond huidige situatie
4.1 Historie
Bij dit referentiegebied zijn de veranderingen
tussen de huidige situatie en de oude situatie een
stuk groter. Ten eerste is de bebouwing enorm
toegenomen in verhouding met 1900.
Ten tweede valt op dat bijna alle heide in de
omgeving verdwenen is.
Ten slotte is aan de loop van de Vecht veel
veranderd. De Vecht is recht getrokken en op
enkele restanten zijn alle meanders verdwenen.
Het grondgebruik komt op grote lijnen nog
overheen. Wat opvalt, is de verschuiving van de
akkergronden. Een groot deel van de vroegere
akkers zijn nu bebouwd en een groot deel van
de vroegere heidegronden zijn vervolgens
omgevormd tot akkers.
Wat betreft de ondergrond is het gebied veel
veranderd. Het reliëf in het gebied is vervlakt en
er is nieuw reliëf ontstaan door toedoen van de
mens. Hieronder vallen de dijken en wegen die
verhoogt zijn aangelegd.
Ten slotte heeft de grote uitbreiding van
bebouwing gezorgd voor een vervlakking van
het reliëf. Dit doordat verschillende hoogtes via
tussenliggende laagtes aan elkaar zijn gegroeid,
met bebouwing. Daarnaast breidt de bebouwing
zich niet meer alleen uit op de hoge delen.
Hardenberg 45

4
Fig. 4.2.1
Overzichtskaart
water
46 Hardenberg
Nieuwe loop,
harde randen
Nieuwe loop,
zachte randen
Historische loop,
zachte randen
4.2 Water
In de situatie bij Hardenberg valt op dat een
groot deel van de Vecht recht getrokken is. De
loop ligt grotendeels op een andere locatie dan
in de situatie van 1900. Enkele zijtakken die het
bebouwde gebied van Hardenberg intrekken,
hebben wel overeenkomsten met oude lopen.
Grotendeels zijn de oude meanderarmen van de
Vecht verdwenen. Slechts enkele restanten zijn
zichtbaar in de vorm van kleine open wateren,
soms wel, soms niet verbonden met de huidige
Vecht.
De Vecht heeft grotendeels zachte oevers, alleen
een stuk bij het centrum van Hardenberg heeft
harde oevers. Hier is de verstedelijking van het
dorp zelf dan ook het grootst.

Fig. 4.2.2 Stedelijke rand
Aan de rand van het centrum van Hardenberg
heeft de Vecht een harde rand en is een duidelijk
hoogteverschil aanwezig in de vorm van de dijk.
De gaafheid van de Vecht is hier zeer laag, doordat
het niet de historische loop is en omdat de rand
zeer stedelijk is.
De samenhang van een stroomgebied is hier dan
ook niet waarneembaar, de rivier wordt vrijwel
geheel beperkt en gecontroleerd.
Wat betreft de waarneembaarheid van het water
scoort deze ingreep wel goed. De harde rand is
gecombineerd met een promenade langs het
water, waardoor deze goed te beleven is.
Fig. 4.2.3 Harde rand
Halverwege het gebied, in de buurt van een stuw,
komt nog een stukje harde rand voor.
Deze rand scoort op alle vlakken slecht. De slechte
aspecten van deze ingreep wordt versterkt,
doordat het omringd is met natuurlijke, groene
randen.
Hier is de ingreep in de vorm van een stuw ten
koste gegaan van de herkenbaarheid van het
gebied. Momenteel wordt hier gewerkt aan
een zijstroom langs de stuw, maar deze harde
rand wordt naar alle waarschijnlijkheid niet
meegenomen.
Fig. 4.2.4 Natuurontwikkeling
Binnen het uitloopgebied van Hardenberg spelen
veel ontwikkelingen. Veel ruimte is gereserveerd
voor de ontwikkeling van natuur.
Qua verwantschap en waarneembaarheid dragen
deze ontwikkelingen sterk bij. Ze verwijzen naar
een dynamisch gebied met ruimte voor de rivier.
Door de rivier meer ruimte te geven wordt het
water beter waarneembaar.
Echter op het vlak van gaafheid en samenhang
scoren deze ontwikkelingen minder. De samenhang
gaat verloren, doordat binnen het gebied veel
verschillende karakters ontstaan. De gaafheid is
ook niet optimaal, want door de nieuwe ingrepen
wordt eerder meer afstand genomen van de oude
situatie dan dat deze wordt hersteld.
Hardenberg 47

4
Fig. 4.2.5 Zachte randen
Het grootste deel van de Vecht heeft bovenstaand
karakter. Hoewel de loop niet gaaf is, zijn de
randen wel behoorlijk gaaf. Ze komen overeen met
een situatie in 1900. Door deze natuurlijke randen
is de samenhang tussen de rivier en de omliggende
gebieden groot, ze vormen een geheel.
Doordat de rivier hier niet diep ingesneden is, is
de rivier goed waarneembaar, ook van grotere
afstand.
48 Hardenberg
Fig. 4.2.6 Promenade
In het verlengde van de kade bij het centrum is
deze rand ontwikkeld. De rand draagt bij aan een
grote beleving van het water. Naast dat bovenop
de verhoging kan worden gefietst en gelopen, is
het nu ook mogelijk om direct naast het water te
lopen.
Echter is net zoals bij het centrum de gaafheid van
de rand laag. Waar vroeger juist alles te beleven
viel op de hoge delen, wordt in de huidige situatie
gezocht naar de verbinding met de lage delen.
Fig. 4.2.7 Gaafheid Fig. 4.2.8 Samenhang
Fig. 4.2.9 Waarneembaarheid Fig. 4.2.10 Verwantschap

Fig. 4.2.11
Conclusiekaart
water
Positief
Negatief
Conclusie water
De rivier de Vecht heeft bijna geen verwantschap
met situatie rond 1900. Zo is de rivier bijna volledig
gekanaliseerd en zijn nog maar enkele oude
meanders zichtbaar in het landschap. De randen
daarentegen tonen wel verwantschap met de
randen uit 1900, deze hebben een zelfde karakter.
Binnen het uitloopgebied worden veel ingrepen
gedaan om de rivier meer ruimte te geven en
nieuwe natuur te ontwikkelen. Doordat de
ontwikkelingen niet eenduidig zijn, ontstaat een
versnipperd beeld wat de samenhang niet ten
goede komt.
In het noordelijke deel van het uitloopgebied heeft
in het dorp de grootste verstedelijking plaatst
gevonden, dit is terug te zien in de omgang met
de Vecht. Het zijn harde randen, die de gaafheid
en samenhang van het gebied niet ten goede
komen, maar wel bijdragen aan een grotere
waarneembaarheid van het water.
Hardenberg 49

4
Fig. 4.3.1
Overzichtskaart
beplanting
50 Hardenberg
Loofbossen
Naaldbossen
Lijnbeplanting
4.3 Groen
Op het eerste oog komt de situatie betreft groen
in het uitloopgebied van Hardenberg overeen met
het verwachte beeld van een stroomgebied.
Zo is het gebied rondom het water grotendeels
open en zijn enkele plukjes bos aanwezig.
In tegenstelling tot de situatie in Sint Odiliënberg
komen hier bijna geen naaldbomen voor.
Naast de plukjes bossen, valt op dat voornamelijk
langs de rand met de bebouwing verschillende
lijnelementen van beplanting aanwezig zijn.

Fig. 4.3.2 Foute locati e beplanti ng
Binnen het uitloopgebied zijn ontwikkelingen aan
de gang om het gebied aantrekkelijker te maken
om te recreëren.
Onder dit motto zijn bomen geplant dicht bij het
water, in de komgronden. De komgronden zijn van
oudsher open, deze beplanting tast hierdoor de
samenhang en gaafheid van het uitloopgebied aan.
De gaafheid, doordat hier geen beplanting hoort
en de samenhang, doordat het onderscheid tussen
open lage delen en beplante hoge delen verdwijnt.
Fig. 4.3.3 Goede locati e beplanti ng
In tegenstelling tot de nieuwe beplanting op de
lage delen is ook oude beplanting aanwezig. Deze
laanbeplanting is aanwezig op de hoge delen.
Hierdoor versterken ze de gaafheid en samenhang
binnen het gebied. Ze verwijzen naar een situatie
die in 1900 aanwezig zou kunnen zijn.
Doordat ze op de hoge delen staan, zijn deze ook
als zodanig herkenbaar in het landschap.
Fig. 4.3.4 Haag van naaldbomen
Op overgang van nat naar droog staat ten oosten
van Hardenberg een naaldbomenhaag. Deze haag
wijkt af qua soort en vorm voor de beplanting in
een stroomgebied. Daarnaast staat de haag tussen
de Vecht en het achterliggende gebied, waardoor
het zicht wordt ontnomen. Het draagt dan ook in
geen enkele vorm bij aan de herkenbaarheid van
het uitloopgebied.
Hardenberg 51

4
Fig. 4.3.5 Beplanti ng op de hoge delen
In het midden van het uitloopgebied zijn
verschillende bosjes aanwezig. Het zijn bosjes met
gebiedseigen beplanting en geplaatst op de hogere
delen in het stroomgebied.
Hierdoor dragen ze sterk bij aan de herkenbaarheid
van het uitloopgebied. Ze geven een gaaf beeld
weer. Ze versterken de samenhang in het gebied,
doordat de omliggende lage delen open zijn,
waardoor de bosjes en reliëf goed waarneembaar
zijn.
52 Hardenberg
Fig. 4.3.6 Gaafheid Fig. 4.3.7 Samenhang
Fig. 4.3.8 Waarneembaarheid Fig. 4.3.9 Verwantschap

Fig. 4.3.10
Conclusiekaart
beplanting
Positief
Negatief
Conclusie Beplanti ng
De beplanting in het uitloopgebied van Hardenberg
is niet veel veranderd met de oude situatie. Het is
licht afgenomen door de komst van bebouwing of
nieuwe akkers.
Wat opvalt dat er nieuwe ontwikkelingen zijn op
het gebied van beplanting die niet aansluiten bij
het originele landschap. Zo is beplanting aanwezig
op lage delen, de komgronden, direct langs de
Vecht. Door de foute soorten en locatie wordt de
samenhang en gaafheid van het gebied aangetast.
De hoeveelheid naaldbomen is binnen het
uitloopgebied in tegenstelling tot Sint Odiliënberg
wel beperkt.
Naast deze ontwikkelingen die een slechte invloed
hebben op de herkenbaarheid, zijn er ook goede
aspecten aanwezig.
Zo zijn verschillende hoge delen in het gebied
beplant met gebiedseigen soorten. Dit draagt bij
aan de gaafheid van het landschap.
Hardenberg 53

4
Fig. 4.4.1
Overzichtskaart
dorpsranden
54 Hardenberg
Groene rand, voorkanten
Groene rand, achterkanten
Stedelijke rand, voorkanten
Stedelijke rand, achterkanten
4.4 Dorpsranden
Hardenberg heeft zich de afgelopen honderd jaar
ontwikkeld tot een relatief groot, uitgebreid dorp.
Door deze ontwikkelingen is het uitloopgebied
voor het grootste deel omsloten met bebouwing.
Wat opvalt is dat veel van de bebouwing met de
achterkant naar het uitloopgebied is gericht en dat
veel van de randen stedelijk zijn.
Alleen in het bovenste stuk bij het dorpscentrum
en aan de overkant van het water is bebouwing
aanwezig, welke met de voorkant richting het
uitloopgebied is gericht. Dit geldt ook voor de
nieuwbouwwijk helemaal in het noorden.
Rechts onder is een groot deel van de rand
industrie.

Fig. 4.4.2 Nieuwste uitbreidingswijk
De meest nieuwe uitbreidingswijk is gelegen op de
lage gronden in het gebied. Deze locatie kent dan
ook geen enkele verwantschap met de situatie van
1900.
De aanwezige beplanting zorgt voor een
enigszins zachte overgang, waardoor nog iets van
samenhang word gecreëerd.
Fig. 4.4.3 Verkeerde oriëntatie
De bebouwing is in deze situatie met de
voorkanten naar het landschap gericht. Vanuit
historisch oogpunt kunnen hier vraagtekens bij
worden gezet, aangezien het historisch gave beeld
bestond uit naar binnen gerichte bebouwing.
De aanwezige historische beplanting draagt wel bij
aan een landelijk beeld verwant aan de historische
situatie.
Fig. 4.4.4 Harde rand, groen omsloten
De oudere uitbreidingswijken bevinden zich wel
op de hogere delen en zijn veelal naar binnen
gericht. De achterkanten zijn gericht naar het
uitloopgebied, echter is deze rand wel omkadert
door een dichte groenstrook met bomen.
Deze beplanting zorgt voor een groene dorpsrand
en afscherming van de bebouwing. Alleen is de
groene rand op deze locatie niet kenmerkend voor
het landschap en tast dus de gaafheid van het
landschap aan.
Daarnaast zorgen op kleine schaal veel nieuwe
elementen tot verrommeling van de dorpsrand.
Elementen als hekwerken, schuttingen en schuren.
Hardenberg 55

4
Fig. 4.4.5 Verstedelijkt gebied
In en rondom het centrum van Hardenberg
is hoogstedelijke bebouwing aanwezig. De
komst van deze bebouwing zorgt er voor dat de
oorspronkelijke dorpsrand slecht waarneembaar is.
Daarnaast wordt de gaafheid van het dorpsbeeld
aangetast, doordat de bebouwing in sommige
gevallen hoger en meer aanwezig is dan de kerk.
Hierdoor gaat de oriëntatie op de dorpen niet
meer richting de kerk, maar naar de nieuwe
bebouwing.
56 Hardenberg
Fig. 4.4.6 Industrieterrein
In het zuidoosten van Hardenberg is een groot
industrieterrein gelegen. Doordat het een
industrieterrein is met meer dan alleen loodsen is
deze zichtbaar vanuit de wijde omgeving.
Voor de hand ligt dat het industrieterrein geen
enkele bijdrage levert aan de herkenbaarheid van
het uitloopgebied.
Wel moet worden gezegd dat door beplanting in
het gebied en aan de rand van het industrieterrein
de invloed van de industrie wel wordt beperkt.
Fig. 4.4.7 Gaafheid Fig. 4.4.8 Samenhang
Fig. 4.4.9 Waarneembaarheid Fig. 4.4.10 Verwantschap

Fig. 4.4.11
Conclusiekaart
dorpsranden
Positief
Negatief
Conclusie dorpsranden
De randen van Hardenberg zijn zeer variërend.
Veel van de randen zijn met de achterkant naar
het uitloopgebied gekeerd. Uitzondering is het
gedeelte rond het centrum van Hardenberg.
Hier is een grote mate van verstedelijking
aanwezig. Hierdoor is de originele dorpsrand niet
meer waarneembaar en is een gaaf beeld waarbij
de oriëntatie op de kerk is niet meer aanwezig.
De nieuwbouw is van zodanig formaat dat deze
overheerst.
De nieuwste uitbreidingswijk helemaal in het
noorden draagt op geen enkele manier bij aan de
herkenbaarheid van het uitloopgebied, deze ligt op
de verkeerde plek en vertoont geen verwantschap.
De overige randen zijn vaak matig. Zo worden
veel randen afgezwakt door nieuwe elementen als
hekwerken, schuttingen en schuren, deze zorgen
voor een verrommelde dorpsrand.
Daarnaast klopt de oriëntatie van de woningen
niet in alle gevallen met wat wordt verwacht in
een gaaf landschap. In sommige gevallen wordt
geprobeerd dit te compenseren met een groene
rand. Dit kan een goede oplossing zijn, alleen
wordt wel de samenhang en gaafheid van het
stroomgebied aangetast.
De rand van het industrieterrein aan de
westkant scoort op alle vlakken slecht betreft de
herkenbaarheid van uitloopgebied.
Hardenberg 57

4
Fig. 4.5.1
Overzichtskaart
reliëf
58 Hardenberg
Natuurlijke steilranden
Onnatuurlijke steilranden
4.5 Reliëf
Waar bij Sint Odiliënberg veel reliëf aanwezig was,
is dat in Hardenberg niet het geval.
Op enkele locaties is nog microreliëf gecreëerd
door de rivier aanwezig, maar dit is niet
beeldbepaalden.
Binnen het uitloopgebied zijn enerzijds natuurlijke
steilranden te herkennen en anderzijds steilranden
onder invloed van de mens.
Deze laatste loopt midden door het uitloopgebied
heen in de vorm van een dijk.
Het natuurlijke hoogteverschil is voornamelijk
terug te herkennen aan de rand van de bebouwing,
doordat deze op de hoge delen zijn gebouwd.

Fig. 4.5.2 Dijk door het uitloopgebied
Dwars door het uitloopgebied loopt een dijk,
welke het landschap doorsnijdt. Deze dijk staat
haaks op de zichtbare karakteristieken van
het stroomgebied. Het microreliëf is moeilijk
waarneembaar. Doordat de dijk midden door het
gebied loopt, heeft het gebied als geheel minder
samenhang.
Fig. 4.5.3 reliëf nog waarneembaar
De eerdere uitbreidingswijken van Hardenberg
zijn gebouwd op de voormalige essen in het
gebied. Doordat toen alleen de toppen van de
essen bebouwt of beplant werden, is in de huidige
situatie het reliëf van de essen zichtbaar gebleven.
Dit draagt bij aan de gaafheid en
waarneembaarheid van de hoogteverschillen in
het uitloopgebied.
Fig. 4.5.4 Microreliëf gemaskeert
Op de foto is en kleine verhoging weergegeven
die als waterkering dient. Dit is een subtiel
hoogteverschil in het landschap. Door de komst
en uitbreiding van een boerderij direct naast dit
element, wordt het hoogteverschil gemaskeerd.
Hierdoor is het al subtiele hoogteverschil van één
kant bijna niet meer waarneembaar.
Hardenberg 59

4
60 Hardenberg
Fig. 4.5.5 Gaafheid Fig. 4.5.6 Samenhang
Fig. 4.5.7 Waarneembaarheid Fig. 4.5.8 Verwantschap

Fig. 4.5.9
Conclusiekaart
reliëf
Positief
Negatief
Conclusie Reliëf
In het gebied is op verschillende plekken het
reliëf nog waarneembaar. Alleen zijn dit vaak
hoogteverschillen die niet direct met de rivier te
maken hebben.
Zo loopt dwars door het gebied een dijk, welk
de samenhang en waarneembaarheid van het
microreliëf verminderd. De dijk zelf heeft geen
enkele verwantschap met de situatie uit 1900,
evenals de rijksweg die door het gebied heen
loopt.
De vroegere uitbreidingswijken zijn gebouwd op de
voormalige essen, doordat hier alleen op de hoge
delen zijn gebleven is het reliëf nog goed zichtbaar.
Het microreliëf is in het hele gebied niet goed meer
zichtbaar. Dit komt door hierboven beschreven
ontwikkelingen, maar ook in ontwikkelingen in de
landbouw.
Hardenberg 61

4
Fig. 4.6.1
Overzichtskaart
Toegankelijkheid
62 Hardenberg
Rijksweg
Overige wegen
Fietspad
Zandpad
Wandelpad
Barrière
4.6 Toegankelijkheid
In het uitloopgebied van Hardenberg loopt één
hoofdweg welk voor het autoverkeer gunstig is,
maar voor wandelaars en fietsers als barrière
wordt gezien.
Wat verder opvalt, is dat het uitloopgebied ten
opzichte van Sint Odiliënberg veel minder paden
heeft. De paden die wel aanwezig zijn, vormen
daarentegen goede routes.
Daarnaast zijn in Hardenberg verschillende
mogelijkheden om de Vecht over te steken, die in
Sint Odiliënberg ontbraken.

Fig 4.6.2 Rijksweg
De N343, de Rijksweg die dwars door het gebied
heen loopt, belemmert de toegankelijkheid van het
uitloopgebied. Vele wandel- en fietspaden in oostwest
richting stoppen bij de N343.
De Rijksweg vormt een harde barrière tussen het
westelijke en oostelijke uitloopgebied, wat de
samenhang van het uitloopgebied verzwakt.
Fig 4.6.3 Fietsbrug over de Vecht
In het hele uitloopgebied zijn verschillende
bruggen aanwezig. Deze bruggen maken routing
mogelijk in het uitloopgebied, waarbij de Vecht
niet als barrière aanwezig is.
De bruggen vergroten dan ook de samenhang en
waarneembaarheid van het gebied.
Fig 4.6.4 Dijk als route
Waar de dijk bij het onderdeel reliëf op vele
aspecten slecht scoort. Draagt het sterk bij aan de
toegankelijkheid van het gebied.
Vanaf de hoger liggende dijk is de rest van het
uitloopgebied goed waarneembaar. Hiernaast
fungeert de dijk als belangrijke route door
het uitloopgebied en een verbindende factor
tussen het oostelijke en westelijke deel. Wat de
samenhang binnen het uitloopgebied vergroot.
Hardenberg 63

4
Fig 4.6.5 Wandelpad langs de woonwijk
Naast de woonwijk aan de westzijde van het
uitloopgebied is een zone aanwezig waar
voornamelijk functies voor de wijk in liggen.
Deze zone wordt aan de buitenzijde omsloten door
een wandelpad, welke deels al in het uitloopgebied
ligt. Dit pad draagt bij aan de waarneembaarheid
van het uitloopgebied en is verwant aan een oud
kerkpad door het landschap.
64 Hardenberg
Fig. 4.6.6 Gaafheid Fig. 4.6.7 Samenhang
Fig. 4.6.8 Waarneembaarheid Fig. 4.6.9 Verwantschap

Fig. 4.6.10
Conclusiekaart
toegankelijkheid
Positief
Negatief
Conclusie Toegankelijkheid
De toegankelijkheid van het uitloopgebied in
Hardenberg heeft goede punten, maar ook slechte
punten.
Een goed aspect is de vele mogelijkheden om
het water over te steken. Hierdoor ontstaan in
tegenstelling tot Sint Odiliënberg routes door in
het noordelijke gedeelte van het gebied, de Vecht
is geen barrière meer. Dit versterkt de samenhang
van het gebied.
Waar het water geen barrière meer is, vormt
de Rijksweg een nieuwe barrière tussen oost en
west. Op één plek is deze weg over te steken voor
voetgangers en fietser.
De dijk die door het gebied heen loopt is positief
voor het gebied, het verbindt oost en west, wat
goed is voor de samenhang. Doordat de gebruiker
hoger in het landschap is, wordt het uitloopgebied
beter waarneembaar.
Het pad wat grotendeels evenwijdig aan
de woonwijk loopt, draagt ook bij aan de
waarneembaarheid.
Hardenberg 65

4 Water
Beplanting
Randen
Reliëf
Toegankelijkheid
4.7 Conclusies, water
66 Hardenberg
Kanalisering van de rivier zorgt er voor dat de rivier geen
verwantschap kent met de situatie van 1900.
Zelfde uitstraling van de randen als in 1900 draagt bij aan
verwantschap.
Dichte bosschage beïnvloed de waarneembaarheid van water
negatief op kleine schaal.
Water is slecht waarneembaar wanneer door ontbreken van
infrastructuur een beperkte toegankelijkheid aanwezig is.
Wanneer bruggen aanwezig zijn, verdwijnt deze barrière.

Beplanting
Water
Beplanting
Randen
Reliëf
Toegankelijkheid
Oude beplanting van 1900 draagt bij aan de gaafbaarheid.
Gebiedseigen soort is positief voor alle aspecten van de
herkenbaarheid.
Natuurontwikkeling op niet passende plekken, tast de gaafheid
van landschap aan.
Door verschillende ingrepen om natuur te ontwikkelen
versnippert het gebied.
Verstedelijkte lintbebouwing zorgt er voor dat de samenhang
van het dorp en landschap verdwijnt.
Verdichting lintbebouwing zorgt er voor dat de oorspronkelijke
dorpsrand moelijker waarneembaar wordt.
Hoge delen beplanten met gebiedseigen soorten kent grote
verwantschap met situatie van 1900.
Hardenberg 67

4 Water
Beplanting
Randen
Reliëf
Toegankelijkheid
Dorpsranden
68 Hardenberg
Verstelijking randen heeft een negatief effect op de relatie rand -
water, de gaafheid en samenhang verdwijnt.
Nieuwe oriëntatie gericht op het water heeft samenhang water.
Oude bomenlanen en hagen nog aanwezig wat bijdraagt aan de
gaafheid.
Nieuwe elementen zoals schuttingen zorgen voor verrommelde
dorpsrand waardoor oorspronkelijk dorpsrand niet waarneembaar is.
Hoogbouw zorgt er voor dat oorspronkelijk dorpsstructuren niet
meer waarneembaar zijn.
Stedelijke elementen zoals schuttingen zorgen voor verstedelijking
dorpsrand de waarneming landelijke gebied verdwijnt.
De juiste oriëntatie van de woning is van belang om verwantschap
met landschap van 1900 te krijgen.

Reliëf
Water
Beplanting
Randen
Reliëf
Toegankelijkheid
Kanalisering tast gaafheid van het micro reliëf aan.
Waarneembaarheid reliëf neemt af door dichte bosschages.
Het bouwen op de hoge delen zorgt er voor dat het reliëf
grotendeels gaaf is en waarneembaar blijft.
Het bouwen op hoge delen kent een groot verwantschap met
de dorpen van 1900.
Het bouwen op lage delen zorg er voor dat achterliggend
reliëf niet meer waarneembaar is.
Privé tuinen belemmeren de waarneming van het reliëf.
Dijken verminderen de samenhang en waarneembaarheid
van het microreliëf.
Dijken hebben geen verwantschap met de situatie van 1900.
Nieuwe aangelegde reliëf lijnen, zoals wegen hebben een
negatieve invloed op de gaafheid van uitloopgebied. Tevens
worden door het nieuwe reliëf hoogteverschillen moelijker
waarneembaar.
Hardenberg 69

4 Water
Rivier
Beplanting
Randen
Reliëf
Toegankelijkheid
Toegankelijkheid
70 Hardenberg
vormt deels een barrière wanneer weinig
infrastructuur aanwezig is.
Bruggen over de rivier zorgen ervoor dat rivier geen barrière
meer vormt.
Ontwikkeling van nieuwe natuur draagt bij aan de
infrastructuur. De toegankelijkheid van het het uitloopgebied
wordt beter en daardoor de waarneembaarheid.
Privéterreinen vormen barrières waardoor een uitloopgebied
moeilijk waarneembaar is.
Een dijk als wandel- en fietspad is een goede verbinding en
vergroot de samenhang.
Grote wegen in uitloopgebied zijn barrières voor wandelaars
en voetgangers waardoor de samenhang van het gebied
verdwijnt.
Doodlopende paden belemmeren de toegankelijkheid en dus
de waarneembaarheid.

Hardenberg 71

5 Referenti egebied Terborg
Inleiding Terborg
Het laatste referentiegebied is die van Terborg.
Terborg is gelegen ten oosten van Doetinchem aan
de rivier de Oude IJssel.
Op de kaart vertoont dit referentiegebied grote
overeenkomsten met Hardenberg. De rivier is
rechtgetrokken en aan beide zijdes van de rivier
heeft grote verstedelijking plaats gevonden,
misschien nog wel meer dan in Hardenberg.
Dit gebied specifiek is interessant, doordat er nog
oude ontwikkelingen in de vorm van het kasteel
Wisch aanwezig is.
72 Terborg
Fig. 5.1.1 Topografische kaart

Fig. 5.1.2 Situatie 1900
Fig. 5.1.3 Huidige situatie
Fig.5.1.4 Ondergrond 1900
Fig. 5.1.5 Ondergrond huidige situatie
5.1 Historie
In de situatie van 1900 waren aan de noordkant
van de Oude IJssel twee losse lintdorpjes aanwezig.
Aan de zuidkant van de Oude IJssel was alleen
nog maar verspreide bebouwing aanwezig. In de
huidige situatie is aan beide zijdes van de rivier
de bebouwing fors toegenomen en zijn de dorpen
volledig verdicht.
De Oude IJssel meanderde in 1900 al niet meer
geheel vrij, in de huidige situatie is dit nog verder
terug gedrongen.
Ten slotte is in de situatie van 1900 een duidelijk
onderscheid te zien tussen akkers en graslanden.
In de huidige situatie zijn deze twee veel meer
gemengd. Hierdoor is niet meer te plaatsen waar
de natte en droge gronden zijn.
Wat betreft de ondergrond is te zien dat de
dorpen, zich als verwacht, hebben uitgebreid op
de hoge delen. Interessant is dat zich nieuw reliëf
heeft ontwikkeld door oude landbouw, naast de
dorpen op gebieden die eerst vlak waren
Terborg 73

5 5.2 Water
Nieuwe loop,
harde randen
Nieuwe loop,
zachte randen
Historische loop,
zachte randen
Fig. 5.2.1 Overzichtskaart watertoegankelijkheid
74 Terborg
De Oude IJssel is een gekanaliseerde rivier. In
verhouding tot 1900 is de loop min of meer
gelijkwaardig, de loop is alleen nog wat meer
rechtgetrokken.
Oude meanderarmen zijn niet meer duidelijk
zichtbaar, wel lopen enkele nevenstromen in het
gebied.
Veel van de randen van de Oude IJssel zijn zacht.
Enkele plekken langs de dorpen hebben harde
randen.

Fig 5.2.2 Harde kade, Dru-terrein
In Ulft is het terrein van de voormalige ijzerfabriek
de Dru omgevormd tot een cultureel centrum.
Vanwege dit industriële verleden is de waterrand
hier hard. Het geeft een stedelijk beeld en heeft
geen verwantschap met een stroomgebied. Wel
heeft het veel verwantschap met het verleden
van de omgeving, het symboliseert een goede
economische periode voor de omgeving.
Betreft de gaafheid van het uitloopgebied doet dit
terrein daarentegen niet goed.
Fig 5.2.3 Dichte, beplante rand
Op verschillende plekken langs de Oude IJssel is
een dichte laag beplanting te vinden. Deze laag
beplanting schermt het water af. Hierdoor neemt
de waarneembaarheid van het water af. Wanneer
men aan de andere kant van de beplanting staat is
niet te zien dat er een rivier ligt.
Waar in Sint Odiliënberg de beplanting langs het
water de structuur van de rivier in beeld bracht is
dat hier niet het geval. Dit type rand komt alleen in
kleine plukjes voor, waardoor ze geen samenhang
vormen.
Fig. 5.2.4 Harde, steile rand
In het dorp Ulft zijn harde en steile randen
aanwezig. Deze randen scoren in het algemeen
slecht. Ze hebben geen verband met de historische
situatie, dus slecht voor de gaafheid. De randen
zijn een hard contrast met het overgrote deel
zachte randen, ze vormen hier geen samenhang
mee.
Ten slotte versterken ze ook niet de
waarneembaarheid van het water. De oevers
nodigen niet uit om dicht bij het water te komen
en het water is lastig te beleven.
Terborg 75

5
Fig 5.2.5 Natuurontwikkeling
In tegenstelling tot voorgaande foto zijn ook zachte
randen aanwezig bij de Oude IJssel.
Dit verwijst veel meer naar het historische,
gave beeld van 1900. Wel zijn hierbij ook
natuurontwikkelingen geweest in de vorm van
de ontwikkeling van rietkragen. Deze zijn niet
oorspronkelijk, maar zijn wel verwant aan een
stroomgebied.
Waar in Hardenberg de natuurontwikkeling
verrommeling tot gevolg had, is het hier wel goed
aangepakt. De maat en schaal van de rietkragen is
zodanig dat de samenhang behouden blijft.
76 Terborg
Fig 5.2.6 Historische nevenstroom
Binnen het uitloopgebied zijn nog verschillende
nevenstromen van de Oude IJssel waarneembaar.
In de vroegere situatie speelden waren deze
belangrijker dan ze tegenwoordig zijn.
Wat betreft de gaafheid van de structuren scoren
ze dan ook goed. Alleen is de directe omgeving van
de stromen wel veel veranderd. De omliggende
kavels zijn vervlakt en de stromen zelf hebben nu
ook harde randen. Hierdoor wordt de aanwezighed
van deze stromen teniet gedaan.
Fig. 5.2.7 Gaafheid
Fig. 5.2.8 Samenhang
Fig. 5.2.9 Waarneembaarheid
Fig. 5.2.10 Verwantschap

Positief
Negatief
Fig. 5.2.11 Conclusiekaart water
Conclusie water
De rivier de Oude IJssel heeft niet veel
verwantschap met de situatie van 1900. De rivier
is gekanaliseerd en nog meer rechtgetrokken.
Wel zijn nog enkele nevenstromen zichtbaar.
Deze dragen deels bij aan de gaafheid van het
uitloopgebied, echter zijn de stromen, zodanig
cultuurlijk dat ze de gaafheid van 1900 teniet doet.
De Oude IJssel zelf heeft verschillende karakters,
zo heeft op sommige locaties natuurontwikkeling
plaats gevonden in de vorm van rietkragen. Op
andere plekken is juist een besloten rand aanwezig
in de vorm van een dikke laag beplanting. Al deze
ontwikkelingen samen beïnvloeden de samenhang
rondom de Oude IJssel negatief.
Bij Ulft zijn verschillende harde randen aanwezig,
deze hebben een negatieve invloed op de
herkenbaarheid van het uitloopgebied.
Terborg 77

5 5.3 Beplanti ng
Loofbossen
Naaldbossen
Lijnbeplanting
Fig. 5.3.1 Overzichtskaart beplanting
78 Terborg
Het uitloopgebied van Terborg heeft relatief grote
dichtheid van beplanting. Dit heeft te maken met
het feit dat er een oud kasteel in het noordwesten
aanwezig is. Hierdoor zijn verschillende bossen en
lanen ontwikkeld.
De beplanting rond het kasteel creëert binnen het
uitloopgebied verschillende “kamers”. Het overige
gebied heeft weinig beplanting en bestaat uit een
grote open ruimte.
Wat opvalt, is dat in deze situatie veel van de
randen en nieuwe ingrepen als infrastructuur zijn
aangezet met lijnbeplanting.

Fig 5.3.2 Laanbeplanting
Richting het dorp Terborg liggen gebiedseigen
lanen. Deze lijnbeplanting zijn aanwezig op de
hogere delen, bij het kasteel, vaak nog op dezelfde
locatie als in 1900. Hierom dragen deze elementen
bij aan de gaafheid van het uitloopgebied.
Fig. 5.3.3 Hagen
In het uitloopgebied in de buurt bij Terborg zijn
hagen aanwezig. Deze lijnbeplanting komt overeen
met de situatie van 1900, waardoor de gaafheid op
dit aspect ook goed is.
In combinatie met de lanen van de vorige foto
zorgen deze twee beplantingselementen voor
samenhang in het gebied.
Fig. 5.3.4 Naaldbossen
Binnen het uitloopgebied zijn dennenbossen
aanwezig. Dit is geen oorspronkelijke beplanting
en dragen hierom niet bij aan de gaafheid van het
landschap.
Wel staan deze bossen op de hoge delen waardoor
ze betreft de samenhang in het gebied positieve
kanten hebben.
Terborg 79

5
Fig 5.3.5 Gemengde bossen
Rond het kasteel Wisch zijn verschillende
types beplanting aanwezig. Zo komen er lanen,
naaldbossen en hagen voor. Een groot deel van de
aanwezige beplanting zijn gemengde bossen, een
mix van naald- en loofbomen.
Deze bossen zijn verwant aan de historie van het
kasteel en zijn hierdoor een belangrijk onderdeel.
Wat betreft de gaafheid en samenhang in het
gebied dragen ze weinig bij. De beplanting
veroorzaakt dat het uitloopgebied wordt
opgedeeld in verschillende kleine ruimtes.
80 Terborg
Fig. 5.3.6 Gaafheid
Fig. 5.3.7 Samenhang
Fig. 5.3.8 Waarneembaarheid
Fig. 5.3.9 Verwantschap

Positief
Neutraal
Negatief
Fig. 5.3.10 Conclusiekaart beplanting
Conclusie beplanti ng
De beplanting in het uitloopgebied van Terborg
scoort redelijk goed. Zo zin er verschillende lanen
en hagen aanwezig in het gebied. Deze staan op
de juiste locatie en zijn de juiste soorten, wat de
samenhang in het gebied ten goede komt. De
beplanting draagt ook bij aan de gaafheid van het
gebied aangezien een deel van deze beplanting
ook in 1900 aanwezig was.
Naast deze bossen zijn er ook enkele
dennenbossen aanwezig. De gaafheid van het
gebied wordt door deze bossen aangetast. Wel
staan ze op de juiste plek, de hoge delen, wat de
samenhang ten goede komt.
Rond het kasteel Wisch zijn gemengde bossen
aanwezig die het uitloopgebied verdelen
in verschillende ruimtes. Dit vermindert de
samenhang, wel neemt de verwantschap naar het
kasteel toe in het gebied.
Terborg 81

5 5.4 Dorpsranden
Groene rand, voorkanten
Groene rand, achterkanten
Stedelijke rand, voorkanten
Stedelijke rand, achterkanten
Fig. 5.4.1 Overzichtskaart dorpsranden
82 Terborg
In deze situatie zijn bijna alle randen met de
achterkant naar het uitloopgebied gericht.
Één enkel stukje in Ulft is met de voorkanten naar
het uitloopgebied gericht. Dit is het voormalig
terrein van de ijzerfabriek DRU, welke in de huidige
situatie een cultureel centrum is.
De verhouding tussen groene, zachte randen en
harde, stedelijke randen is ongeveer gelijk.

Fig. 5.4.2 Slechte industrierand
Waar in de oude situatie de randen open waren,
doorkijken naar het landschap mogelijk waren. Is
in de huidige situatie dit op verschillende plekken
niet meer mogelijk, door de komst van industrie.
De industrie vormt een harde rand welk de
gaafheid en samenhang van het gebied duidelijk
beïnvloed. Daarnaast is de waarneembaarheid van
het omliggende landschap in grote mate beperkt.
Fig. 5.4.3 Dorpsbeeld Silvolde
In het dorp Silvolde is goed te zien dat is gebouwd
op de hoge delen. De kerk staat op het hoogste
deel en komt duidelijk naar voren. De bebouwing
die er omheen staat is ook op verschillende
hoogtes gebouwd, steeds verder richting de lage
delen. Een verspringing in daklijnen is het gevolg..
Hierdoor is de harde, maar oorspronkelijke rand
nog steeds zichtbaar, wat een gaaf beeld oplevert.
Fig. 5.4.4 Dru-terrein
Het Dru-terrein is geen gaaf beeld voor het
landschap van 1900, wel heeft het veel culturele
waarde en is verwant aan de geschiedenis van de
omgeving.
De rand is hard en stedelijk, maar ook uniek.
Het voordeel van het Dru terrein is dat het op
enige afstand van het centrum van Ulft is, dus de
oriëntatie richting het dorp gaat vanaf de meeste
kanten niet verloren.
Terborg 83

5
Fig 5.4.5 Doorsnee dorpsrand
Veel van de randen van het uitloopgebied rondom
de Oude IJssel zijn als bovenstaande manier vorm
gegeven.
De oriëntatie van de woningen varieert, maar de
randen hebben in het algemeen wel een groen
karakter.
84 Terborg
Fig 5.4.6 Hoogbouw in Ulft
Net als in Hardenberg is in Ulft hoogstedelijke
bebouwing aanwezig. Deze bebouwing zorgt voor
een afname van de waarneembaarheid van de
oorspronkelijke dorpsrand.
Daarnaast wordt de gaafheid van het dorpsbeeld
aangetast, doordat de bebouwing in sommige
gevallen hoger en meer aanwezig is dan de kerk.
Hierdoor gaat de oriëntatie op de dorpen niet
meer richting de kerk, maar naar de nieuwe
bebouwing
Fig. 5.4.7 Gaafheid
Fig. 5.4.8 Samenhang
Fig. 5.4.9 Waarneembaarheid
Fig. 5.4.10 Verwantschap

Positief
Negatief
Fig. 5.4.11 Conclusiekaart dorpsranden
Conclusie dorpsranden
Net als bij Hardenberg komt bij de Terborg ook
verschillende industriegebieden voor. Bij dit
uitloopgebied zijn ze echter een groter bezwaar. De
industrie is precies zo geplaatst dat de openheid
van het gebied in het geding komt. De gaafheid,
samenhang en waarneembaarheid van het gebied
wordt door deze industrie negatief beïnvloed.
Naast dit slechte voorbeeld is ook een goed
voorbeeld aanwezig, het voormalig Dru-terrein.
Het is niet per se verwant aan het historisch beeld,
maar wel verwant aan een belangrijk deel van
de geschiedenis. Daarnaast is het terrein goed
ingepast.
Bij Silvolde is nog een authentieke dorpsrand
aanwezig. De kerk op het hoogste punt, met daar
omheen bebouwing, ook nog op de hoge delen.
Het contrast is hard met de open, lage weides.
Voornamelijk op de overgang van de dorpen naar
het buitengebied zijn verschillende erven aanwezig
die een rommelig beeld geven. Wat invloed heeft
op de samenhang binnen het gebied.
Ten slotte heeft het centrum van Ulft, net zoals
Hardenberg, een hoog stedelijk gebied. Dit heeft
negatieve invloed op de gaafheid en oriëntatie
binnen het uitloopgebied.
Terborg 85

5 5.5 Reliëf
Natuurlijke steilranden
Onnatuurlijke steilranden
Fig. 5.5.1 Overzichtskaart reliëf
86 Terborg
Veel van het oude reliëf is niet meer zichtbaar
of aanwezig in de huidige situatie. Voornamelijk
doordat hier de afgelopen 100 jaar bebouwing
overheen is gekomen.
Binnen het gebied zijn nog wel wat oude
hoogteverschillen zichtbaar, waarvan de Paasberg
in het noordwesten en de Schuilenburg in het
midden het duidelijkst zijn.
Naast deze natuurlijke hoogteverschillen, heeft de
mens de afgelopen 100 jaar ook veel kunstmatig
reliëf gecreëerd. Voornamelijk in de vorm van
verhoogde wegen op dijkjes.

Fig. 5.5.2 Bebouwing blokkeert het reliëf
Op de rand van Terborg en het uitloopgebied ligt
de Paasberg. Dit is een behoorlijk hoogteverschil
in het landschap. Aan de rand van de Paasberg is
gebouwd, hierdoor wordt het reliëf gemaskeerd.
Het aanwezige reliëf is hierdoor niet meer
waarneembaar in het landschap.
Fig. 5.5.3 Beplanting maskeert het reliëf
Aan de andere kant worden de hellingen van de
Paasberg gemaskeerd door beplanting. Hierdoor
neemt de zichtbaarheid van het reliëf af. Wanneer
er weinig tot geen onderbeplanting aanwezig
is, zoals op de foto, is van dicht bij het reliëf wel
zichtbaar.
Dat de hoge delen zijn beplant, draagt wel bij aan
de samenhang en gaafheid van het uitloopgebied.
Het refereert naar een oude situatie.
Fig. 5.5.4 Privéterrein op hellingen
Privéterreinen met alle hekwerken, niet passende
beplanting en andere ingrepen hebben ook invloed
op het reliëf.
Ten eerste is het niet waarneembaar, doordat
het niet toegankelijk is, maar ook doordat het
achter een dikke laag van kunstmatige ingrepen
zitten die ook de gaafheid van het gebied negatief
beïnvloeden.
Terborg 87

5
Fig. 5.5.5 Authenti ek dorpsbeeld
In het dorp Silvolde is goed te zien dat is gebouwd
op de hoge delen. De kerk staat op het hoogste
deel en komt duidelijk naar voren. De bebouwing
die er omheen staat is ook op verschillende
hoogtes gebouwd, steeds verder tot aan de rand
met de lage delen.
Het levert een gaaf beeld op, doordat de
bebouwing op de hoge delen staat en de open
weides op de lage gebieden aanwezig zijn.
88 Terborg
Fig. 5.5.6 Nieuw reliëf
Net als bij Sint Odiliënberg en Hardenberg loopt
in dit uitgebied ook een hoofdweg. De hoofdweg
vormt een harde barrière tussen noord en zuid
voor langzaam verkeer. Door deze barrière is de
samenhang tussen de twee delen beperkt.
Daarnaast komen de nieuwe infrastructuren niet
overeen met oude structuren, wat de gaafheid van
het landschap aantast.
Fig. 5.5.7 Gaafheid
Fig. 5.5.8 Samenhang
Fig. 5.5.9 Waarneembaarheid
Fig. 5.5.10 Verwantschap

Positief
Negatief
Fig. 5.5.11 Conclusiekaart reliëf
Conclusie Reliëf
De waarneming van het reliëf en het microreliëf
is in kleine mate nog zichtbaar. Echter is het
reliëf op verschillende plaatsen niet meer
waarneembaar door of verkeerd gebruik van
beplanting of verkeerd geplaatste bebouwing en/
of privéterreinen.
In het dorp Silvolde is wel goed omgegaan met
het reliëf. De bebouwing staat op de hoge delen.
Dit draagt dan ook bij aan de waarneembaarheid,
samenhang en gaafheid van het uitloopgebied.
Echter door nieuwbouw is het reliëf wel in
bepaalde mate vervlakt en is de mate van
gaafbaarheid beperkt. Het dorp Ulft heeft in grote
mate op lagere delen gebouwd en draagt dus niet
bij aan de gaafheid van het gebied.
In het reliëf van Oude IJssel zijn nieuwe reliëf lijnen
door het landschap aangelegd. Dit nieuwe reliëf
lijnen kent geen enkele verwantschap met het
reliëf van 1900.
Terborg 89

5 5.6 Toegankelijkheid
Rijksweg
Overige wegen
Fietspad
Zandpad
Wandelpad
Barrière
Fig. 5.6.1 Overzichtskaart toegankelijkheid
90 Terborg
Wat betreft de toegankelijkheid vertoont dit
referentiegebied overeenkomsten met zowel Sint
Odiliënberg als Hardenberg.
In de eerste plaats met Sint Odiliënberg door
de hoge hoeveelheid doodlopende wegen. De
vergelijking met Hardenberg heeft te maken met
het feit dat het water op verschillende punten kan
worden overgestoken en dat er routes binnen het
gebied aanwezig zijn.
Binnen dit uitloopgebied is ook een Rijksweg
nadrukkelijk aanwezig. Deze loopt van oost naar
west en splits hierdoor het gebied in twee delen.

Fig. 5.6.2 Hekwerken
Doordat veel van privé kavels en eigendommen
aanwezig zijn in het uitloopgebied, wordt de
toegankelijkheid beperkt.
De afscherming van de kavels gebeurt op zodanige
manieren dat het de waarneming van het gebied
aantast. De samenhang wordt beperkt, doordat
het gevoel van één geheel wordt afgezwakt door
grote hekken.
Fig. 5.6.3 Wandelpad langs het water
Langs de Oude IJssel is op verschillende
locaties een fietspad direct langs het water
aangelegd. Dit bevordert de toegankelijkheid
van het uitloopgebied, hiermee wordt ook
de waarneembaarheid van het uitloopgebied
vergroot.
Waar het dus goed is voor de waarneembaarheid,
heeft het weinig verband met de historische
situatie. Het levert dus geen gaaf beeld op.
Fig. 5.6.4 Omheining kavel
Waar op de eerste foto, elementen als hekken
voornamelijk op kleine schaal aanwezig waren,
komt dit ook op grote schaal voor. Hele percelen
worden afgeschermd met hekken.
Het maakt het gebied ontoegankelijk en het
blokkeert ook visueel. Dit is op alle vlakken een
slechte ontwikkeling voor de herkenbaarheid van
het uitloopgebied.
Terborg 91

5
Fig. 5.6.5 Brug over de Oude IJssel
In het hele uitloopgebied zijn verschillende
bruggen aanwezig. Deze bruggen maken routing
mogelijk in het uitloopgebied, waarbij de Oude
IJssel niet als barrière aanwezig is.
De bruggen vergroten dan ook de samenhang en
waarneembaarheid van het gebied.
92 Terborg
Fig. 5.6.6 Doodlopende weg
Een groot deel van het uitloopgebied tussen
Terborg en Ulft is ontoegankelijk. Dit heeft te
maken met de vele doodlopende wegen en
private percelen ronde de rivier de Oude IJssel.
Deze kavels worden met hierboven weergegeven
middelen afgekaderd.
Fig. 5.6.7 Gaafheid
Fig. 5.6.8 Samenhang
Fig. 5.6.9 Waarneembaarheid
Fig. 5.6.10 Verwantschap

Positief
Negatief
Fig. 5.6.11 Conclusiekaart toegankelijkheid
Conclusie Toegankelijkheid
De huidige situatie is niet vergelijkbaar met de
situatie van 1900. In de oude situatie waren
veel meer kleine wegen, kerkpaden aanwezig.
Daarentegen zijn in de huidige situatie meer
bruggen aanwezig, waardoor de toegankelijkheid
en de waarneembaarheid van het gebied
toeneemt.
Tegenwoordig zijn er juist veel privéterreinen
waardoor uitloopgebied beperkt toegankelijk
is. Naast dat ze niet toegankelijk zijn, creëren
ze een ontoegankelijk beeld en beperken ze de
waarneembaarheid.
Binnen het gebied zijn enkele routes, maar veel
wegen lopen toch dood op onder andere de Oude
IJssel en privéterreinen, waardoor de samenhang
en waarneembaarheid beperkt is.
Ook is er een nieuwe barrière gekomen de
N317 belemmert de toegankelijkheid in het
uitloopgebied. Deze barrière belemmert de
samenhang van het uitloopgebied.
Ten slotte is langs het zuidwestelijke deel van de
Oude IJssel een verhard pad aanwezig, dit versterkt
de toegankelijkheid van het gebied, maar zwakt
wel de gaafheid af.
Terborg 93

5 Water
Beplanting
Randen
Reliëf
Toegankelijkheid
5.7 Conclusies, water
94 Terborg
Kanalisering van de rivier zorgt er voor dat de rivier geen
verwantschap kent met de situatie van 1900.
Zelfde uitstraling van de randen als in 1900 draagt bij aan
verwantschap.
Dichte bosschage beïnvloed dewaarneembaarheid van water
op kleine schaal negatief.
Water is slecht waarneembaar wanneer door ontbreken van
infrastructuur een beperkte toegankelijkheid aanwezig is.

Beplanting
Oude beplanting van 1900 draagt bij aan de gaafbaarheid.
Gebiedseigen soort is positief voor alle aspecten van de
herkenbaarheid.
Natuurontwikkeling op niet passende plekken, tast de
gaafheid van landschap aan.
Verstedelijkte lintbebouwing zorgt er voor dat de
samenhang van het dorp en landschap verdwijnt.
Verdichting lintbebouwing zorgt er voor dat de
oorspronkelijke dorpsrand moelijker waarneembaar wordt.
Hoge delen beplanten met gebiedseigen soorten kent grote
verwantschap met situatie van 1900.
Terborg 95

5 Water
Beplanting
Randen
Reliëf
Toegankelijkheid
Dorpsranden
96 Terborg
Verstelijking randen heeft een negatief effect op relatie rand - water,
de gaafheid en samenhang verdwijnt.
De nieuwe oriëntatie op het water vertoont samenhang.
Oude bomenlanen en hagen die nog steeds aanwezig zijn dragen bij
aan de gaafheid.
Nieuwe elementen zoals schuttingen zorgen voor verrommelde
dorpsrand waardoor oorspronkelijk dorpsrand niet waarneembaar is.
Hoogbouw zorgt er voor dat oorspronkelijk dorpsstructuren niet
meer waarneembaar zijn.
Stedelijke elementen zoals schuttingen zorgen voor verstedelijking
dorpsrand de waarneming landelijke gebied verdwijnt.
De juiste oriëntatie van de woning is van belang om verwantschap
met landschap van 1900 te krijgen.
Elementen uit het dorp worden versterk door de hoge ligging.

Reliëf
Water
Beplanting
Randen
Reliëf
Toegankelijkheid
Kanalisering rivieren tast gaafheid van het microreliëf aan.
Waarneembaarheid van het reliëf neemt af door dichte
bosschages.
Het bouwen op de hoge delen zorgt er voor dat het reliëf
grotendeels gaaf blijft en waarneembaar is.
Het bouwen op hoge delen kent een groot verwantschap met
de dorpen van 1900.
Het bouwen op lage delen zorg er voor dat achterliggend
reliëf niet meer waarneembaar is.
Privétuinen belemmeren de waarneming van het reliëf.
Dijken verminderen de samenhang en waarneembaarheid
van het microreliëf.
Dijken hebben ook geen verwantschap met de situatie van
1900
Nieuwe aangelegde reliëflijnen, zoals wegen hebben een
negatieve invloed op de gaafheid van uitloopgebied.
Tevens zijn hoogteverschillen moelijker waarneembaar.
Terborg 97

5
Toegankelijkheid
98 Terborg
Rivier vormt enerzijds een barrière wanneer infrastructuur
hier overheen ontbreekt.
Water
Bruggen over de rivier zorgen ervoor dat rivier geen barrière
meer vormt.
Ontwikkeling van nieuwe natuur draagt bij Beplanting
aan de
infrastructuur. De toegankelijkheid van het het uitloopgebied
wordt beter en daardoor de waarneembaarheid.
Randen
Privéterreinen vormen barrières waardoor het uitloopgebied
moeilijk waarneembaar is.
Een dijk als wandel- en fietspad verbind en Reliëf vergroot de
samenhang
Grote wegen in uitloopgebied zijn barrières Toegankelijkheid
voor wandelaars
en voetgangers waardoor de samenhang van het gebied
verdwijnt.
Doodlopende paden belemmeren de toegankelijkheid en dus
de waarneembaarheid.

Terborg 99

6 6.1 Bevindingen, water
Water
Beplanting
Randen
Reliëf
Toegankelijkheid
100 Conclusies en bevindingen
Kanalisering van een rivier zorgt er voor dat de rivier geen
verwantschap heeft met de situatie van 1900.
Zelfde uitstraling randen van de rivier als in 1900 draagt bij
aan de verwantschap
Wanneer de loop van de rivier nog gaaf is, leidt dit tot meer
samenhang.
Dichte bosschage beïnvloed de waarneembaarheid van water
negatief op kleine schaal.
Op grote schaal heeft de groenstructuur een positief effect
op de waarneembaarheid en de samenhang van water.
Rivier slecht waarneembaar door harde steile kade rand.
Oevers beplant heeft geen verwantschap met de situatie van
1900.
Water is slecht waarneembaar wanneer door ontbreken van
infrastructuur een beperkte toegankelijkheid aanwezig is.

Beplanting
Water
Beplanting
Randen
Reliëf
Toegankelijkheid
Oude beplanting van 1900 draagt bij aan de gaafbaarheid.
Gebiedseigen soort is positief voor alle aspecten van de
herkenbaarheid.
Natuurontwikkeling op niet passende plekken, tast de gaafheid
van landschap aan.
Door verschillende ingrepen om natuur te ontwikkelen
versnippert het gebied.
Verstedelijkte lintbebouwing zorgt er voor dat de samenhang
van het dorp en landschap verdwijnt.
Verdichting lintbebouwing zorgt er voor dat de oorspronkelijke
dorpsrand moelijker waarneembaar wordt.
Stedelijke elementen verdrukken de beplanting waardoor
waarneming landelijk beeld verdwijnt.
Conclusies en bevindingen 101

6 Dorpsranden
Water
Beplanting
Randen
Reliëf
Toegankelijkheid
102 Conclusies en bevindingen
Verstelijking randen heeft een negatief effect op de relatie
rand - water, de gaafheid en samenhang verdwijnt.
Nieuwe oriëntatie gericht op het water heeft samenhang
water.
Oude bomenlanen en hagen nog aanwezig wat bijdraagt aan
de gaafheid.
Nieuwe elementen zoals schuttingen zorgen voor
verrommelde dorpsrand waardoor oorspronkelijk dorpsrand
niet waarneembaar is.
Hoogbouw zorgt er voor dat oorspronkelijk dorpsstructuren
niet meer waarneembaar zijn.
Elementen uit dorp worden beter waarneembaar door de
hoge ligging.
Privétuinen belemmeren de waarneming van het reliëf.

Reliëf
Water
Beplanting
Randen
Reliëf
Toegankelijkheid
Microreliëf intact door vrije loop van de rivier, versterkt de
gaafheid.
Waarneembaarheid reliëf neemt af door dichte bosschages.
Het bouwen op de hoge delen zorgt er voor dat het reliëf
grotendeels gaaf blijft en waarneembaar is.
Het bouwen op hoge delen kent een groot verwantschap met
de dorpen van 1900.
Het bouwen op lage delen zorg er voor dat achterliggend
reliëf niet meer waarneembaar is.
Dijken verminderen de samenhang en waarneembaarheid
van het microreliëf.
Dijken hebben geen verwantschap met de situatie van 1900.
Nieuwe aangelegde reliëflijnen, zoals wegen hebben een
negatieve invloed op de gaafheid van uitloopgebied.
Tevens zijn hoogteverschillen moelijker waarneembaar.
Conclusies en bevindingen 103

6 Water
Beplanting
Randen
Reliëf
Toegankelijkheid
Toegankelijkheid
104 Conclusies en bevindingen
Rivier vormt enerzijds een barrière wanneer infrastructuur
hier overheen ontbreekt.
Bruggen over de rivier zorgen ervoor dat rivier geen barrière
meer vormt.
Ontwikkeling van nieuwe natuur draagt bij aan de
infrastructuur. De toegankelijkheid van het het uitloopgebied
wordt beter en daardoor de waarneembaarheid.
Privéterreinen vormen barrières waardoor het uitloopgebied
moeilijk waarneembaar is.
Een dijk als wandel- en fietspad verbind en vergroot de
samenhang
Privé terrein vormen barrières waardoor een uitloopgebied
moeilijk waarneembaar is.
Grote wegen in uitloopgebied zijn barrières voor wandelaars
en voetgangers waardoor de samenhang van het gebied
verdwijnt.
Doodlopende paden belemmeren de toegankelijkheid en dus
de waarneembaarheid.

Conclusies en bevindingen 105

6 6.2 Conclusies, Water
Huidige situatie
Natuurontwikkeling op niet passende plekken tast de
gaafheid van het landschap aan. De ontwikkeling van lossen
stukjes natuur versnippert het uitloopgebied.
106 Conclusies en bevindingen
Ideaalbeeld
Laat de loop op de oorspronkelijk plaats lopen en ontwikkel
natuur langs de hele loop om samenhang te krijgen/
behouden.
Variant
Gebruik oude meanders om natuur te onwikkelen in
combinatie met stukken natuur langs de rechte loop om
samenhang te behouden.

Huidige situatie
Water
Dicht Bosschage beïnvloed waarneembaarheid water op
kleine schaal negatief.
Ideaalbeeld
Plaats beplanting niet voor de rand van het water,
hierdoor wordt het water weer waarneembaar.
Rivier slecht waarneembaar door harde steile kade rand. Flauwe taludlijn zorgt voor grotere waarneembaarheid
water.
Conclusies en bevindingen 107

6 Beplanting
Huidige situatie
Niet gebiedseigen soort is negatief voor zowel gaafbaarheid,
waarneembaarheid en samenhang van een uitloopgebied.
Dichte bossages in de komgronden is negatief voor zowel
gaafbaarheid en waarneembaarheid van een uitloopgebied.
108 Conclusies en bevindingen
Ideaalbeeld
Zorg dat gebiedseigen soort behouden blijft en bij nieuwe
ontwikkelingen voor een gebiedseigen soort wordt gekozen.
Beplant de hogere gronden met dichte bosschages, dit is
de oorsponkelijke locatie waardoor herkenning van het
landschap vergroot wordt.

Dorpsranden
Huidige situatie
Ideaalbeeld
De lintbebouwing is verstedelijkt en verdicht, dit houdt in
dat de open ruimtes worden opgevuld met gebouwen of
nieuwe elementen die verrommelen. Hierdoor verdwijnt de
samenhang, waarneming en verwantschap van het vroeger
dorp met het landschap.
Nieuwe elementen zoals schuttingen zorgen voor een verrommelde
dorpsrand waardoor de oorspronkelijk dorpsrand
niet meer waarneembaar is.
Ga verstedelijking en verdichting lintbebouwing tegen, dit
houdt in dat er geen bebouwing of nieuwe element moeten
komen, zoals schuttingen en hekken die de open ruimtes
opvullen. Laat de oorspronkelijke zachte rand weer terug
komen door landschappelijke beplanting.
vervang nieuwe elementen door landschappelijk beplating,
dit kunnen hagen, bomen, bomengroepen enz. zijn.
Variant
Kan niet worden ontkomen aan stedelijke elementen in het
lint, zorg dan dat er gelaagdheid komt, waardoor de relatie
tussen dorp en landschap terug komt. De gelaagdheid
kan door landschappelijk beplanting zoals heggen en een
boomgaard gevormd worden.
Conclusies en bevindingen 109

6 Dorpsranden
Huidige situatie
-Hoogbouw zorgt er voor dat oorspronkelijk dorpsstructuren
niet meer waarneembaar is.
Hoogbouw zorgt er voor dat karakteristieken van een dorp
niet meer waarneembaar zijn.
110 Conclusies en bevindingen
Ideaalbeeld Variant
Voor het behoud van de historisch karakteristieken is
hoogbouw daar dan ook niet gewenst.
Voor het behoud van de historisch karakteristieken is
hoogbouw daar dan ook niet gewenst.
Wanneer uitbreidingen nodig zijn zorg dan dat het historisch
karakter van het dorp behouden blijft, dit kan door gebruik te
maken van de huidige dorpsstructuren en de oorspronkelijke
gelaagdheid te gebruiken.
Wanneer uitbreiding noodzakelijk is, probeer dan gebruik te
maken van agrarische bebouwing. Zo worden de oorspronkelijke
structuren niet aangetast.

Huidige situatie
Dorpsrand
Het bouwen op de lage delen zorgt er voor dat het
achterliggende reliëf niet meer waarneembaar is.
Verstelijking randen heeft een negatief effect op de relatie
tussen dorp en water.
Ideaalbeeld
Bouw alleen op de hoge delen dit kent grote verwantschap
en het reliëf blijf waarneembaar.
Door zachte randen te creëren en storende elementen te
verwijderen is de relatie dorp water weer herkenbaar
Conclusies en bevindingen 111

6 Dorpsrand
Oude beplanting van 1900 draag bij aan de gaafbaarheid. Verwijder beplanting niet maar laat de beplantings
structuren terugkomen in de ontwikkelingen in het
gebied.
112 Conclusies en bevindingen
Gebruik (lage) beplanting wat refeert naar vroegere situatie
in plaats van hekwerken en niet passende beplanting.

Reliëf
Huidige situatie
Waarneembaarheid reliëf neemt af door dichte bosschages
Waarneembaarheid reliëf neemt af door uitbreidende
bebouwing
Ideaalbeeld Variant
Maak reliëf zichtbaar door bosschages te verwijderen van
het reliëf
Maak reliëf zichtbaar door bebouwing te verwijderen van
de randen van de essen.
Maak relief zichtbaar door op de rand de bosschages te
verwijderen en alleen op de hoge delen te behouden.
Maak relief zichtbaar door op top van het reliëf hogere
bebouwing te plaatsen.
Conclusies en bevindingen 113

6 Toegankelijkheid
Huidige situatie
Geen toegang tot het gebied Verbeter routing door middel van paden die van het
landschap gebruik maken.
-Grote wegen in een uitloopgebied zijn barrières voor
fietsers en voetgangers waardoor de samenhang van het
gebied verdwijnt.
114 Conclusies en bevindingen
Ideaalbeeld Fout beeld
Herstel het uitloopgebied door de barrière weg te halen.
Dit komt de samenhang van het gebied ten goede.
leg geen paden aan die niet rekenig houden met de
structuur landschap.
Variant
Variant doorbreek de barrière door middel van fietstunnels
of brug

Conclusies en bevindingen 115

6
6.3 Eindconclusie
“Hoe zijn uitloop gebieden ruimtelijk ingericht
zodat ze ruimtelijk herkenbaar zijn.”
In de hypothese en methode kwam naar voren dat
verschillende onderdelen invloed hebben op de
herkenbaarheid van een uitloopgebied.
De eerste aanname in de hypothese was dat
de toepassing en gebruik van beplanting veel
invloed heeft op de herkenbaarheid van het
uitloopgebied. Uit het onderzoek is gebleken dat
dit het geval is. Beplanting kan een uitloopgebied
zeer goed versterken, maar ook ernstig afzwakken.
Wanneer gebiedseigen beplanting op de juiste,
oorspronkelijke locatie voorkomt, neemt de
landschappelijke herkenbaarheid van een
uitloopgebied toe.
De tweede aanname was dat de hoeveelheid
ingrepen die de mens heeft gedaan in het
uitloopgebied negatieve invloed zal hebben op
de herkenbaarheid. Dit is door het onderzoek
bevestigd. Nieuwe elementen, zoals dijken en
wegen tasten de herkenbaarheid aan.
Een andere aanname was dat de toegankelijkheid
binnen het uitloopgebied goed zou zijn, omdat dit
een belangrijk aspect is voor een uitloopgebied.
Naar voren is gekomen dat nog veel winst valt te
behalen in de toegankelijkheid. In de ene situatie
zijn voldoende paden aanwezig, maar geen
routing. In de andere situatie zijn weinig paden
116 Conclusies en bevindingen
aanwezig, maar wel een goede routing. Een goede
toegankelijkheid is belangrijk, want dit gaat bijna
één op één samen met de waarneembaarheid van
het gebied.
Ten slotte was een aanname dat de
karakteristieken van een uitloopgebied beter naar
voren zouden komen wanneer er veel natuur-
en recreatieve ontwikkelingen spelen. Dit bleek
echter niet het geval, juist het tegenoverstelde is
van toepassing. Natuurontwikkeling versnippert
het gebied alleen meer, doordat het als lossen
elementen aanwezig is. Hiernaast kwam naar
voren dat bijvoorbeeld nieuw aangelegde geulen
geen gebruik maken van de landschappelijk.
Waardoor de herkenning van het uitloopgebied
alleen nog meer afgezwakt.
Naast de bevestigde en weerlegde aannames van
de hypothese, heeft het onderzoek uitgewezen
dat er nog meer aspecten van belang zijn namelijk:
reliëf en randen.
Reliëf draagt bij aan de herkenning van een
uitloopgebied. Reliëf is belangrijk voor de
herkenning van een stroomgebied en hoe het
stroomgebied loopt of gelopen heeft.
De volgende veranderingen hebben een negatief
effect op waarneming van het reliëf. Beplanting en
bebouwing die voor de reliëfranden is geplaatst
en nieuwe reliëflijnen in het gebied die de
waarneming van het oude microreliëf blokkeren.
Het laatste belangrijk aspect is de randen. De
randen zijn beeld bepalend voor de herkenning
van een uitloopgebied. Met name of de
oorspronkelijke structuren nog waarneembaar zijn
en of de randen verwantschap kennen met het
landschap van 1900.
Deze punten samen zorgen ervoor dat een
uitloopgebied ruimtelijk herkenbaar is.
Wel is gebleken uit het onderzoek dat bepaalde
aspecten van groter belang zijn. Zo kwam naar
voren dat beplanting, randen en reliëf een
grotere invloed hebben op de herkenning van een
uitloopgebied. Water en toegankelijkheid hebben
zijn in mindere mate van invloed op de herkenning.
Aanbeveling
Uit dit onderzoek zijn resultaten naar voren
gekomen over hoe een uitloopgebied ruimtelijk
kan worden ingericht, zodat ze landschappelijk
herkenbaar zijn. Echter moet bij dit onderzoek
een kanttekening worden gezet. De resultaten zijn
gebaseerd op drie referentiegebieden, dit aantal is
te laag om harde conclusies te kunnen trekken.
Om de betrouwbaarheid van deze gegevens
te toetsen is een vervolgonderzoek gewenst,
daarbij wordt aangeraden om een groot aantal
referentiegebieden te onderzoeken.
Een mogelijke toevoeging kan zijn, dat
naar ruimtelijk of landschappelijk andere
uitloopgebieden wordt gekeken.

Conclusies en bevindingen 117

Literatuurlijst
Boeken
Lidth, M. van de Jeude met medewerking
van vakgroep Landschapsbouw, (2004),
Landschapsbouw, Velp: Van Hall Larenstein.
Stam, H., (2005), Grote historische topografische
atlas 1905, Gelderland, Tilburg: Uitgeverij
Nieuwland.
Stam, H., (2005), Grote historische topografische
atlas 1905, Limburg, Tilburg: Uitgeverij Nieuwland.
Stam, H., (2005), Grote historische topografische
atlas 1905, Overijssel, Tilburg: Uitgeverij
Nieuwland.
Woudstra, A., (2009), Bodem en Geologie van
Nederland, Velp: Van Hall Larenstein.
Electrische bronnen
Janssen, C.(2008). Oeverwal - Geologie van
Nederland. Geraadpleegd op 4 april 2012.
http://www.geologievannederland.nl/landschap/
landschapsvormen/oeverwal
Janssen, C.(2008). Komgrond - Geologie van
Nederland. Geraadpleegd op 4 april 2012.
http://www.geologievannederland.nl/landschap/
landschapsvormen/komgrond
Overig
GIS-kaartmateriaal, Topografische kaarten van
Nederland 1:10.000.