Download het hele artikel in pdf-formaat - Stedebouw en Architectuur

10
Stedebouw & Architectuur
Vloeren
Dynamiek in Vloeren
Auteur: Jeroen van Nieuwenhuizen
u Het ‘vloerenlandschap’, gedomineerd door betonnen, stalen en houten vloeren, evolueert. Veel
meer dan voorheen ligt de focus op leidingflexibiliteit, lager gewicht, ontkoppeling van bouwstro-
men, en meer functies in de afwerkvloer. Het ‘uithollen’ van de vloeren is een belangrijke trend.
Deze nieuwe ontwikkelingen roepen ook vragen op. Hoe zit het met de brandveiligheid, en de ge-
luidsisolatie en trillingen? En hoe om te gaan met de integratie en positie van leidingen in de
constructieve vloer?
De doorbraak van holle vloertypen, of het ‘uithollen’
van vloeren, is onomkeerbaar. Deze vloeren vormen
een antwoord – de een wat meer de ander wat minder
– op de vraag naar meer flexibiliteit in de bouwfase en
in de gebruiksfase. Tegelijk is er een grotere behoefte
aan duurzame vloeren die demontabel, flexibel, aanpasbaar,
en lichter zijn en minder materiaal gebruiken.
Dat is de trend zowel in de woning- als in de utiliteitsbouw.
En binnen de grootste vloerenmarkt, de betonvloeren,
zowel in de breedplaatvloeren, kanaalplaatvloeren,
ribbenvloeren en de combinatievloeren (1-2).
Balken en broodjes
Combinatievloeren worden meestal voor kleine projecten
en zelden voor verdiepingsvloeren gebruikt.
Interessant in dit verband is de ‘balkenbroodjesvloer’
van Echostreek, met elementen van spaanplaat. Maar
deze vloer is vanwege de arbeidsintensieve verwerking
wellicht vooral een uitkomst voor renovatieprojecten
en verbouwingen door particulieren (zelfbouwers).
Innovatief is de Isobalkvloer, een kruising tussen een
combinatievloer en een ribbenvloer, ontwikkeld door
Jansen Beton, het vroegere Unibeton uit Zeewolde. PS
schuim tussen voorgespannen betonnen liggers vormen
samen een 1.200 millimeter breed vloerelement
voor de begane grond. Ook Havebo brengt een isobalkvloer
op de markt, maar die verschilt van die van
Jansen Beton, en lijkt meer op een geïsoleerde ribbenvloer.
De vloer van Jansen Beton is licht, handig om
leidingen in te verwerken en is geïsoleerd. Met daarbij
wel de vraag hoe je leidingen dwars op de richting van
de voorgespannen balkjes in de vloer integreert?
Leidingen en flexibiliteit
Vloeren kunnen worden ingedeeld in categorieën,
maar er zijn steeds meer uitzonderingen.
Zo zijn de Dycore Leidingvloer, VBI Appartementenvloer
en de Wingvloer van Betonson voorbeelden van
het gootmodel. De Slimlinevloer (voorheen Infra+),
Starframevloer en houten Flexvloer zijn voorbeelden
van het holle model. Er is ook nog het capaciteitsmo-
del, met als voorbeeld de Bestcon 60 vloer. Maar de
Belgische methode om bovenop een ‘massieve kanaalplaat’
de leidingen in schuimbeton te storten is niet
in één van de categorieën in te delen. Ook de Bubble-
Deck-, Airdeck- en Polyplaatvloer zijn qua leidingen te
categoriseren als een inbouwmodel. Maar als we de
doorontwikkeling door Dycore van de breedplaatvloeren
in de Flexfloor bekijken, is het weer bijna een hol
model. Opvallend is dat de leidingen op allerlei manieren
in de constructieve vloer worden geïntegreerd.
Geen leidingen meer boven of onder de vloer, al dan
niet thermisch actief, dat is de trend.
Doorbraak
De doorbraak van flexibele en ‘holle leidingvloeren’
is een samenspel van factoren. Zo levert de ontkoppeling
van ruwbouw, afbouw en installaties niet alleen
minder kans op faalkosten, ook de bouwtijd kan
worden verkort en dat levert meer winst op. De dure
arbeidskosten nemen af en werkzaamheden vinden
meer en meer plaats in de fabriek. Installateurs kunnen
bij holle vloeren de leidingen in een keer aanbrengen.
En bouwers, ontwerpers en kopers kunnen in
een zo laat mogelijk stadium van de bouw wijzigingen
aanbrengen. Hoe flexibeler het vloersysteem, des te
langer het beslismoment kan worden uitgesteld. De
opkomst van de holle vloer heeft ook te maken met de
toenemende vraag naar lage temperatuur verwarming
en koeling. De afmetingen van luchtkanalen worden
daardoor kleiner, kanalen zijn daarom geschikt om in
de vloer op te nemen. Ook gebruiken holle vloeren
minder materiaal dan massieve. Vanwege hun lagere
gewicht zijn ze minder milieubelastend. De toegankelijkheid
van de ‘holle leidingvloeren’ bepaalt de mate
De Flexvloer van De Groot Vroomshoop wordt in het Maskerade bouwsysteem
gebruikt. Voor leidingen kunnen in de houten liggers sparingen worden aangebracht.

van flexibiliteit in de gebruiksfase. Die toegankelijkheid
hangt sterk samen met de dekvloer of het plafond
(Framevloer). Relatieve nieuwkomers in dit verband
zijn de geprefabriceerde, demontabele afwerkvloeren.
Zoals de HeCoFlex topvloer kunnen zijn die later in dit
artikel aan bod komt. In lijn hiermee tekent zich nog
een andere ontwikkeling af: de vloer als totaalpakket,
dus inclusief afwerkvloer.
Kanaalplaatvloeren
Betonnen vloeren met kanaalplaten worden al tientallen
jaren toegepast. Ook varianten die geschikt zijn
voor leidingen zoals de Dycore Leidingvloer, de Wingvloer
en de Appartementenvloer zijn al weer enige tijd
op de markt. In de lengterichting zijn in deze vloeren
eenvoudig goten te maken, die bij de Wingvloer met
zijn brede ‘vleugels’ voor leidingen het meest duidelijk
zijn. In de dwarsrichting zijn de doorvoeren echter
beperkt, omdat anders de draagkracht van de vloeren
wordt aangetast. Naast deze beperking is ook het
kruisen van leidingen en het realiseren van voldoende
afschot in de leidingen kritisch. Ook bij andere ‘leidingvloeren’
is dat het geval.
In de uitvoering manifesteert zich een ander probleem:
de sleuven worden afgestort en daaroverheen
komt een ‘natte’ dekvloer. Dit vermindert de flexibiliteit
van deze vloeren in de gebruiksfase.
In dat opzicht is de ‘Belgische methode’ om een massieve
kanaalplaatvloer toe te passen, met daarop een
laag schuimbeton, waarin leidingen worden weggewerkt,
wat simpeler. De kanaalplaat draagt, en de
schuimbeton accommodeert leidingen. Bij aanpassingen
wordt het schuimbeton open gehakt. Bovendien
zijn dan grotere afmetingen van de leidingen mogelijk
dwars op de draagrichting van de vloeren en zijn de
leidingen eenvoudig aan te brengen.
Omdat de frequentie van het wisselen of aanpassen
van de leidingen niet overdreven moet worden, zijn
het vooral de argumenten om minder materiaal te gebruiken,
minder afval te produceren, droog te bouwen
en vloerelementen in de fabriek te prefabriceren die
het gebruik van holle geprefabriceerde leidingvloeren
ondersteunen.
Breedplaatvloeren
De Polyplaatvloer, BubbleDeckvloer en Airdeckvloer
zijn breedplaatvloeren die inmiddels een plaats in de
markt hebben veroverd. De vloeren besparen veel
gewicht ten opzichte van massieve vloeren, maar
worden ingedeeld in het type inbouwmodel omdat de
leidingen worden ingestort en daardoor minder flexibel
zijn in de gebruiksfase en beperkt flexibel in de
bouwfase. Bij Dycore zijn de afgelopen jaren verschillende
doorontwikkelingen van dit vloertype gemaakt
en getest. Voorbeeld is de Flexfloor. Dit vloersysteem
bevat holle ruimten waarin leidingen kunnen worden
aangebracht. De holle ruimten zijn onderling met elkaar
verbonden en ze zijn aan de onder- of bovenzijde
via openingen blijvend bereikbaar. De prefab betonnen
vloerelementen hebben een glad afgewerkte
boven- en onderzijde
De openingen aan de onderzijde bieden ruimte voor
verlichtingsarmaturen, ventilatieroosters of akoestische
plafondelementen. In de beton tussen die openingen
kunnen leidingen voor plafondkoeling worden
opgenomen. Dezelfde soort opties zijn ook aan de
bovenzijde beschikbaar, maar dan is de onderzijde
gesloten in verband met de brandwerendheid. De
vloer kan in elementen van 3,6 meter breed worden
geleverd, zodat tevens een trapgat in één element
kan worden toegepast zonder een aparte raveelconstructie.
Ribbenvloer
De Slimlinevloer (voorheen Infra+) is een ‘holle leidingvloer’
waarbij de stalen liggers constructief samenwerken
met de betonschil. Betonkernactivering
kan in de vloer worden opgenomen en de sparingen
in de stalen liggers zorgen voor een vrij grote flexibiliteit
voor de leidingen tijdens de bouw en in de gebruiksfase.
De te kiezen afwerkvloer bepaald in belangrijke
mate die flexibiliteit.
De Framevloer van Haitsma Beton had in eerste instantie
stalen wapeningsstaven die onder de vloer
uitstaken als ‘overspannende liggers’. Het leek een
omgekeerde Slimlinevloer. In de evolutie van de vloer
zijn de staven vervangen door betonnen liggers met
Stedebouw & Architectuur
Vloeren
11
gaten erin vanwege de brandveiligheid. De vloer was
onderdeel van de Live Like You Want-woning. Een ook
in de gebruiksfase flexibel indeelbare woning. In Eindhoven
is een proefproject gebouwd van vijf woningen,
maar daar is het tot nu toe bij gebleven. Nadeel van
de Framevloer is dat de leidingen nog steeds boven
het hoofd moeten worden aangebracht, voordeel is
de strak afgewerkte bovenzijde van de vloer. In combinatie
met een koelplafond of vloerverwarming in de
elementen zijn er zeker perspectieven voor dit vloerconcept.
Stalen vloersystemen
Staalframebouw is niet hetzelfde als staalskeletbouw.
Maar beide bouwsystemen kunnen gebruik maken
van dezelfde stalen vloersystemen, zijn licht van gewicht,
maatvast en met een hoge bouwsnelheid te realiseren.
Voordeel is dat de vloeren onderdeel uitmaken
van een bouwsysteem, een hol bouwsysteem.
Overspanningen tot acht meter kunnen met staalframebouw
zonder problemen worden gemaakt.
Complete wanden, gevels, daken en vloeren kunnen
met dit bouwsysteem worden gerealiseerd op basis
van de dragende koudgevormde profielen. Tussen de
profielen kunnen isolatiematerialen, of leidingen eenvoudig
worden opgenomen, en in de profielen kunnen
gaten worden aangebracht om leidingen door te
voeren.
De bekleding is niet alleen een afwerking van een
staalframevloer, maar voorkomt ook het kippen van
de vloerprofielen en speelt een essentiële rol bij de
brandwerendheid en geluidwering van de vloer. Ook
de eventuele vloerverwarming en plafondkoeling
moeten respectievelijk in de afwerkvloer en het plafond
worden opgenomen.
Voorbeelden van deze droge bouwsystemen zijn Starframe
van Corus of Staalframe van Sadef. De vloeren
kunnen van een zwaluwstaartvloer voorzien worden
om bijvoorbeeld lage temperatuurverwarming in op te
nemen. Daardoor wordt de flexibiliteit of de toegankelijkheid
van de onderliggende holle vloer beperkt, tenzij
er genoeg voorzieningen zoals luiken en roosters
worden opgenomen. Inherent aan staalframebouw u
De Airdeckvloer van Dycore is in de fabriek voorzien van holle kunststof elementen.
De leidingen worden ingestort.

12
Stedebouw & Architectuur
Vloeren
is dat de flexibiliteit, de vrijheid en de maat van de
door te voeren leidingen vooral in de richting parallel
aan de profielen groot is. Dwars daarop kan slechts
een beperkte doorsnede worden toegepast. De vloeren
werken daarom niet voor 100 procent volgens het
holle vloermodel.
Houten vloeren
Houtskeletbouw is een bouwmethode die al heel lang
bestaat en met zijn holle vloeren en wanden prima gelegenheid
biedt om leidingen aan te brengen en later
te veranderen. Dat is minder makkelijk bij de massief
houten Lenotec bouwelementen, die steeds vaker in
Nederland worden toegepast. De flexibiliteit zit vooral
in de fabriek.
Bij grotere overspanningen zijn Zwitserse Lignatur
of Lignotrend houten kanaalplaatvloeren slimmer.
Met leidingen in de lengterichting. In beperkte mate
kunnen leidingen met een maximale doorsnede van
een derde van de hoogte loodrecht op de overspanningsrichting
doorgevoerd worden. De kanalen kunnen
naar wens worden gevuld met isolatiemateriaal,
zowel voor geluids- als voor warmte-isolatie. De vloerelementen
zijn standaard èèn meter breed en hebben
een maximale overspanning van negen meter.
Ze kunnen aan de onderzijde worden voorzien van
perforaties die samen met de vulling zorgen voor
akoestische prestaties. Door de onderzijde met een
koelplafond of vrijhangend plafond af te werken of de
bovenzijde te voorzien van een zwevende dekvloer
zijn de prestaties van de vloeren te verbeteren. Een
recent voorbeeld van de toepassing is het project De
Kamers in Amersfoort van Korteknie Stuhlmacher architecten
(zie elders in deze editie red.).
Houten ribbenvloer
De ribbenvloer, die Finnforest op de markt brengt,
bestaat uit liggers met Kerto-S (LVL)-flenzen en een
OSB-lijf. Op die balklaag van Kerto-S liggers worden
LVL-platen (Kerto-Q) verlijmd. Bij het Kerto-S
(straight), liggen alle fineren in de lengterichting.
De bovenplaat is van Kerto-Q (queer), en heeft een
structuur waarbij circa 20 procent van de fineren in
de dwarsrichting liggen. Hierdoor kan de vloer ook
belastingen loodrecht op de balkrichting dragen. Om
een stabiel vloerelement te maken wordt op de kopse
kant een kopligger toegevoegd. Met de geprefabriceerde
elementen kunnen grote overspanningen worden
gerealiseerd, zoals te zien bij de Brede School in
Osdorp van DOK Architecten.
Een ander voorbeeld, gebaseerd op die Kerto liggers,
is de Flexvloer, een houten systeemvloer, toepasbaar
in de woning- en utiliteitsbouw. De vloer, door
Maarten van der Breggen ingebed in het Maskerade
bouwsysteem, is inmiddels in verschillende projecten
toegepast. Zoals ‘t Maker in Veenendaal (’t Maker),
onderdeel van het IFD-programma van de Stuurgroep
Staalframevloer van Sadef, project Lage Land, Rotterdam. Voorbeeld van een
droog bouwsysteem. Fotograaf Karel Ley, Driebergen.
Experimenten Volkshuisvesting (SEV). Het betreft
27 woningen (eengezinswoningen, appartementen),
gebouwd in 2007-2008. Van der Breggen koos voor
deze vloer om tegemoet te komen aan de vraag naar
meer levensloopbestendigheid, flexibiliteit en duurzaamheid.
De Flexvloer wordt standaard geleverd in
een breedte van 2.400 millimeter en een lengte van
7.500 millimeter, maar kan voor ieder project worden
aangepast. De vloer is ongeveer 30-50 procent lichter
dan betonvloeren en voldoet met een zwevende
dekvloer en een vrijhangend plafond aan de woningscheidende
eisen van het Bouwbesluit. Alle leidingen
kunnen in het Maskerade bouwsysteem in de vloeren
en wanden worden opgenomen en naar wens worden
aangepast door de gebruiker.
Linea Nova
Op de hoek van de Lijnbaan in het centrum van Rotterdam
realiseert Willemsen Minderman het nieuwe
appartementencomplex Linea Nova. Opvallend aan
dit project zijn de geprefabriceerde houten wanden
en vloeren waaruit de appartementen worden opgebouwd,
een unicum voor hoogbouw in Nederland. In
verband met de brandwerendheid en geluidsisolatie
worden de appartementen gerealiseerd volgens het
doos-in-doos principe. Dat betekent dat verschillende
elementen van verschillende appartementen
losgekoppeld zijn van elkaar. Eind mei werden de
werkzaamheden stilgelegd, omdat de houten vloeren
Houten kanaalplaatvloer van Lignatur elementen uit Zwitserland.

trilden en kraakten. Maar door deze te versterken met
extra staal en hout worden die stijver gemaakt zodat
het probleem wordt verholpen. De houten vloeren afdekken
met een laag beton is onmogelijk omdat de
twee betonkernen, dat gewicht niet torsen. Al met al
een gewaagd en innovatief project met geprefabriceerde,
milieuvriendelijke holle vloeren.
Geluid en trillingen
Vloeren, en in het bijzonder vloeren met leidingen, die
een scheiding vormen tussen twee functies, moeten
voldoen aan eisen ten aanzien van trillingen en geluidsisolatie.
Dat kan door onderdelen van de vloeren
en wanden delen van een vloerpakket los te koppelen.
Afhankelijk van het vloersysteem zijn er verschillende
mogelijkheden. Bij het gebruik van een steenachtige
dekvloer moet deze zo direct mogelijk op de
beplating worden aangebracht. Een verende laag
tussen de steenachtige laag en een houten bekleding
kan een averechts effect hebben. Aan de onderzijde
is variatie mogelijk in de opbouw, afhankelijk van de
situatie. Bijvoorbeeld met plafondplaten op veerregels
of met kruislings regelwerk. Of een vrijdragend,
verlaagd plafond. Aandachtspunten zijn de mate van
Brandveiligheid
Een van de actuele problemen waar vloerenleveranciers
momenteel mee te maken hebben is de
brandveiligheid van vloeren. Niet alleen is de discussie
over de rol van EPS bij een brand in een bedrijfsverzamelgebouw
aan de Flevoweg in Leiden in
2005 nog steeds gaande (er zijn recent nog Kamervragen
over gesteld). Ook een brand in de parkeergarage
onder het appartementengebouw Harbour
Edge op de Lloyd pier in Rotterdam in oktober 2007
houdt de gemoederen bezig.
Een op het oog normale brand veroorzaakte het
vroegtijdig afspatten van stukken beton van de kanaalplaatvloer
en het bezwijken van de onderste
helft van een aantal vloerelementen. En dat terwijl de
vloer aan de geldende normen voldeed. Ook tijdens
het blussen en na de brand trad aan de onderzijde
van de vloer op grote schaal ernstige schade op
(1-2). Uit eerder promotieonderzoek van Joost Fel-
stijfheid van een verbinding, de buigstijfheid van de
bekledingsmaterialen, de massa van de bekleding,
en bijzondere eigenschappen, zoals de structuur van
het gebruikte materiaal (3).
Afwerkvloeren
Leidingvloeren worden nog steeds niet als totaalpakket
aangeboden. De leidingen, de afwerkvloer en
de constructieve vloer worden door verschillende
partijen geleverd. Is het niet slimmer om de vloeren
als totaalproduct te gaan leveren? De dek- of topvloer
heeft immers veel invloed op de flexibiliteit, de
geluidseisen en de brandveiligheid en soms op de
schijfwerking van de vloer. Zo’n dekvloer wordt nogal
eens zwevend toegepast. De huidige zwevende dekvloeren
kenmerken zich als samengestelde pakketten
(droge afbouw) of in het werk gestorte vloeren (natte
afbouw). Moet een zwevende dekvloer geluid isoleren
en verwarmen dan is dat alleen mogelijk met een
‘natte’ of verbeterde droge dekvloer. Een interessante
ontwikkeling in dat opzicht is de eerder genoemde
HeCoFlex vloer, die aangesloten kan worden op een
leidingnet voor lage temperatuurverwarming. De
TU Eindhoven heeft de vloer ontwikkeld. De flexibele
linger en het onderzoek van TNO na de brand blijkt dat
het verhinderen van het uitzetten van de kanaalplaten
in de breedte, en de toepassing van een druklaag oorzaak
kunnen zijn voor het bezwijken van de onderste
helft van de kanaalplaten. Door temperatuursverschillen
ontstaan scheuren in de vloer. De ‘onderflens’
krijgt horizontaal de ruimte om uit te zetten, terwijl het
bovenste deel van de plaat min of meer onvervormd
blijft. Met als gevolg buiging en scheurvorming in de
lijven van het element. Gangbare brandproeven voor
vloeren houden geen rekening met dit bezwijkmechanisme.
TNO adviseert daarom de betreffende NENcommissies
na te gaan of de gangbare berekeningsmethoden
nog adequaat zijn voor het bepalen van de
brandwerendheid. Daarna moet een oplossing voor
de reeds gerealiseerde kanaalplaatvloeren worden
bedacht. Overigens zou het uitzetten van de vloeren
in de lengte richting van de kanalen juist voorkomen
Stedebouw & Architectuur
Vloeren
13
Bij het project Linea Nova worden de appartementen opgebouwd uit geprefabriceerde
houten wanden en vloeren.
en demontabele dekvloer is te ontkoppelen van de
leidingen, zodat de vloer verwijderd kan worden en
de holle vloer toegankelijk blijft. De dekvloer is constructief
en akoestisch getest, maar moet nog op de
markt komen. t
noten
1. Flexibele leidingvloeren in de praktijk, november 2005, SEV Realisatie en
SBR, Rotterdam rapport/publicatie.
2. V(l)oer voor vernieuwing, 19 moderne vloersystemen voor de bouw, 19
november 2007, door Aldus voor Stichting Research Rationalisatie Bouw,
rapport.
3. Zwevende dekvloeren in de woningbouw, SBR, januari 2005, ISBN: 90-
5367-312-1, rapport/publicatie.
www.echostreek.nl - www.jansenzeewoldebv.com
www.dycore.nl - www.lignatur.ch - www.finnforest.nl
www.sament.nl/maskerade -
www.slimlinebuildings.com - www.sbr.nl -
www.sev-realisatie.nl
Jeroen van Nieuwenhuizen is directeur/architect bij
MoveYou, doceert, publiceert en is bezig met promotieonderzoek
aan TU Eindhoven.
moeten worden, zodat het mechanisme van bezwijken
op basis van buiging maatgevend blijft. Maar uit
de rapporten komt niet naar voren dat dat bij deze
brand een oorzaak was van de schade.
Les uit de Rotterdamse casus: productontwikkelaars
van nieuwe en innovatieve vloeren, bijvoorbeeld
vloeren opgebouwd uit verschillende materialen,
of vloeren met verwisselbare dekvloeren, moeten
zich goed op de hoogte stellen van problemen bij
brand.
www.brandpreventieforum.nl
noten
1. Onderzoek brand parkeergarage Lloysstraat Rotterdam, Efectis Nederland
BV, december 2007, Ing. M.G. De Feijter, Ir. A.J. Breunese, rapport.
2. Onderzoek naar het constructieve gedrag tijdens brand van een kanaalplaatvloer
zoals toegepast aan de Lloydstraat te Rotterdam, TNO
Bouw en Ondergrond, 18 januari 2008, Ir. F.B.J. Gijsbers, rapport.