Untitled - Stichting Papua Erfgoed

EENIGE MAANDEN ONDER
DE PAPOEA'S
DOOR
Mr. H. A. LORENTZ.
BOEKHANDEL EN DRUKKERIJ
VOORHEEN
E. J. BRILL. — LEIDEN.
1905.

BOEKDERKKERIJ voorheen E. J. BRILL. — LEIDEN.

OPGEDRAGEN AAN
Prof. Dr. C. E. A, WICHMANN
LEIDER DER NIEUW GUINEA -EXPEDITIE VAN HET JAAR 1903.

INLEIDING.
De Maatschappij ter bevordering van het natuurkundig
onderzoek in de Nederlandsche koloniën verzocht mij een
reisverhaal samen te stellen van de Nieuw Guinea Expeditie
van 1903. Met genoegen voldoe ik aan dit verzoek, maar
ben bevreesd, dat mijn ongeoefende pen zeer gebrekkig heeft
weergegeven, wat ik wenschte te verhalen. Ik begin mijn
schets te Metu Débi, onze tijdelijke vestiging en spaar den
lezer een verhaal van de reis per mailboot van Holland naar
Indië, dat reeds zoo dikwijls meesterlijk door anderen is
weergegeven, hoewel de verleiding bij mij groot was om
zulks toch te doen, daar de indrukken aan boord van een
schip naar de tropen zoo talrijk en varieerend zijn. Ik heb
dit boek opgedragen aan onzen leider uit hoogachting en
vriendschap en als bewijs, hoezeer ik zijnen persoon gedurende
onze wederwaardigheden heb geapprecieerd en hoezeer ik
zijne werkkracht heb bewonderd; eene werkkracht, die zoo'n
goeden invloed moest hebben op de overige leden der
expeditie.
Wanneer ik mij nu en dan een op- of aanmerking over
land en volk veroorloof, dan dient dit te worden opgevat als

VIII INLEIDING.
afkomstig van iemand, die slechts terloops heeft waargenomen,
maar geen grondige studie van een en ander heeft gemaakt.
De foto's, die gereproduceerd werden, zijn afkomstig van
de clichés van de H.H. J. A. VAN BALEN, J. M. DUMAS,
P. E. MOOLENBURGH, J. W. VAN NOUHUYS EN G. A. J. VAN
DER SANDE.

HOOFDSTUK I.
Metu Débi.
p den 13 den Maart 1903 des voormiddags
ten elf uur en vijftien minuten viel het
anker van het G.SS. „Zeemeeuw", in de
nabijheid van kaap Pi in de Humboldtbaai,
en wij zouden voor geruimen tijd dit gastvrije schip, ons
welwillend door de Regeering ter beschikking gesteld, verlaten.
Het plan was om een huis met „bijgebouwen" op te richten
op het eiland Metu Débi in de Jotefa- of binnenbaai
der Humboldtbaai gelegen. Vandaar uit konden wij dan
tochten ondernemen naar het Sentanimeer en het binnenland,
terwijl de kampongs rondom de Humboldtbaai gelegen
een vruchtbaar veld voor de anthropologie en ethnographie
konden opleveren. Verder zoude er veel verzameld kunnen
worden op zoölogisch en botanisch gebied.
De expeditie bestond uit Prof. Dr. C. E. A. WlCHMANN,
die het geologisch gedeelte voor zijn rekening had genomen;
G. A. J. VAN DER SANDE, Officier van gezondheid
1 e klasse bij de K. N. M., die, behalve dat hij op anthropo-
1

2 Metu Débi.
logisch en ethnographisch gebied zoude werkzaam zijn, voor
de gezondheid van de leden der expeditie zoude zorgen en
Gezicht op de Jotefa- en Humboldtbaai en Metu Débi.
van allen, die hem kwamen consulteeren. Voorts L. F. DE
BEAUFORT, die op zoölogisch gebied zoude werken, terwijl
ik hem daarmede behulpzaam zoude zijn. De expeditie had
zich mede de hulp verzekerd van den heer J. M. DUMAS,
die reeds vroeger op Nieuw Guinea was geweest en onder
anderen van grooten dienst is geweest bij de opname van
het Sentánimeer door H. M. Cerani ¹). Hij was bekend rnet
¹) Voordvacht over de reis van H. M. Ceram in de wateren ter noordkust

Metu Débi. 3
het leven in het oerbosch en vond zijn weerga niet in het
bouwen van hutten met materialen onmiddelijk uit het bosch
gehaald. Voor de botanie was medegegaan de mantri van
's Lands Plantentuin te Buitenzorg met name MAS DJIPJA
en zijn helper ATJIP, ook wel door ons genoemd de ,,zure
Atjip" wegens zijn onaangenaam humeur.
Verder onze jongens: ASSANG voor Professor, JOHARI voor
den dokter, SARIO voor DE BEAUFORT, voor mij INGGU;
allen door tusschenkomst van 's Lands Plantentuin te Buitenzorg
verkregen en MARINGI, een Ternataan, voor DUMAS.
o o ' '
Als jagers hadden \vij van Ternate medegenomen RASS1P
en MARINGI, die vroeger reeds op Nieuw Guinea waren geweest
om paradijsvogels te jagen.
Daarna moet ik nog vermelden, alhoewel met een soort
van wrevel, als ik nog aan hen denk, de dertig koelies of
te wel de vermomde „Dajakkers."
De keuze was gevallen op Dajakkers, omdat DUMAS op
zijnen tocht op de Ambernorivier zooveel genoegen had gehad
van de mannen, die hij had medegenomen van Noord-
Borneo, alwaar hij eene bezitting heeft. Verscheidene zijn
helaas het slachtoffer geworden van de zoo verraderlijke
ziekte de beri-beri. Zij staan bekend als uitstekende roeiers
en deze hadden wij juist noodig voor het oproeien van de
Tami-rivier, ten einde het land zoo ver mogelijk binnen te
dringen. Ons gewerden echter uit Bandjermasin een dertigtal
personen, die alle mogelijke slechte eigenschappen in zich
van Nieuw Guinea in 1901, door H. E. BARON VAN ASBECK, luit. t. zee 2de
klasse, in de buitengewone vergadering der Maatschappij van 22 October 1902.
Maatschappij ter Bevordering van het Natuurkundig Onderzoek der Nederlandsche
Koloniën. Bulletin n°. 41.

4 Metu Débi.
vereenigden, verder waren zij van de meest verschillende
oorden van Indië afkomstig; zelfs bevond zich onder hen
een Arabier ABDULLAH, die hard moest werken voor zijn
miniatuur harem te Bandjermasin. Als uitspanning hielden
deze personen zich bezig met het spel en de gevolgen bleven
dan ook niet uit; diefstal was hun ook niet vreemd.
Van alcoholische dranken, die door de Mohamedanen niet
gebruikt worden, waren zij ook niet afkeerig en overigens was
de bandeloosheid zeer groot bij de aankomst van een boot
der Pakketvaartmaatschappij, een algemeen erkende feestdag
op ons anders zoo kalm eiland; maar hierover later.
Tot onze huisgcnooten behoorden ook een zestal honden
met de volgende namen: Tikoes, aldus gedoopt wegens zijn
muiskleur, die bijzonder schuw was en daardoor zijn dood heeft
gevonden. Bij een tocht in de baai h zij aan land gesprongen,
wij konden haar niet meer vangen en daarna hebben wij
haar nooit weer teruggezien. Wellicht leeft zij thans in een
Papoesche kampong en ondervindt zij dezelfde slechte behandeling
als hare rasgenooten en helpt zij mede tot verbetering
van het Papoesche hondenras. Ten tweede Matjan,
aldus genoemd naar de tijgerkleurige streepen; verder
de Kortstaart, de trouwe volgeling van v. D. SANDE; de
Langstaart; Gigi, een naam, die zij kreeg, omdat zij in
den beginne zoo vlug hare tanden gebruikte en ten slotte
de kleine schuwe Locomotief, die haar naam te danken had
aan haren zonderlingen bouw. Deze honden werden door
ons medegenomen om te dienen als waakhonden en werden
o
door DE BEAUFORT en mij uitgezocht in het zoogenaamde
kettingkwartier te Batavia, waar niet alleen gestraften werden
opgeborgen, maar ook honden, die onbeheerd op straat

Metu Débi. 5
gevonden worden, om daarna afgemaakt te worden. Uit de
ons voorgebrachte viervoeters kozen wij bovengenoemd zestal.
De directeur van het kettingkwartier was zoo vriendelijk
om voor mij zes kooien te laten maken om daarin de honden
aan boord mede te nemen. Nooit zal ik den dag vergeten,
waarop zij in ons hotel arriveerden. Het was reeds
donker, toen ik een lange rij dos à dos het voorplein van
het hotel zag oprijden. Weinig vermoedde ik, dat elk dier
kleine rijtuigen één groote bamboekooi met één hond bevatte.
Toen zij dichter bij gekomen waren, begreep ik wat
deze optocht beteekende; ik dacht met schrik aan den nacht,
dien wij zouden hebben door te brengen", wanneer deze
dieren in hunne taal zouden gaan vragen om uitgelaten te
worden. Gelukkig liep alles goed af en overschreewden zij
het gewone concert der kamponghonden niet.
Ik zal den lezer de beschrijving van al de ellende besparen,
die ik met deze honden heb doorgemaakt aan boord
van de diverse booten, waarmede wij Nieuw-Guinea moesten
bereiken. Ieder, die wel eens aan boord i.s geweest, weet
hoezeer men daar aan netheid en orde gehecht is; verder
dat de Mohamedaan den hond als een onrein dier beschouwt
en niet ten onrechte. Ik was clan ook blij, toen zij goed en
wel op Metu Débi waren aangekomen en was zoo genezen
van deze hondentransporten, dat ik er niet toe heb kunnen
komen om een paar Papoesche honden mede te nemen naar
Holland. Nu heb ik daar natuurlijk spijt van, daar de aldaar
levende dieren een zeer eigenaardig karakter vertoonen en
men toch wel kan aannemen, dat er niet veel honden zijn
ingevoerd, zooals wij dit hebben gedaan. Misschien is er hier
wel sprake" van een oorspronkelijk ras.

6
Metu Débi.
De Papoea gebruikt zijne honden om er mede te jagen,
voornamelijk om wilde zwijnen te drijven of om de jonge
varkens te vangen, die dan te huis worden opgevoed en vet
gemest om later te worden geconsumeerd.'
Het eiland herbergde verder den controleur van het Binnenlandsch
bestuur, P. E. MOOLENBURGH. Deze had, behalve
zijne bedienden, eenige oppassers, die af en toe den tijd
trachtten door te brengen met exercitiën te houden. Als
huisjongen van den controleur wil ik gaarne hier vermelden
Mansinam, een Papoea afkomstig uit de Walckenaersbaai,
die echter geheel geciviliseerd was en ons menigen goeden
dienst heeft bewezen. Zijne foux rires en zijne vroolijkheid
zal ik niet licht vergeten.
De gezaghebber van het G.S.S. de Zeemeeuw had ik bijna
bij de expeditie genoemd, daar hij toch bijna al onze tochten
heeft medegemaakt. In een afzonderlijk hoofdstuk zal ik ons
leven aan boord van de Zeemeeuw behandelen.
Op het eiland waren dok een tweetal toko's, waar ruilmiddelen
verkrijgbaar waren, die door de Papoea's het meest
gewild waren. Ik wil hier eenige regelen wijden aan deze
zoo belangrijke factor voor een verblijf op Nieuw-Guinea:
In de eerste plaats tabak, die van de firma Weduwe VAN NELLE
alleen is gezocht, in de bekende kleine donkerblauwe pakjes;
deze zijn gemakkelijk ia stukken te snijden of in plukjes te
verdeelen naar mate van de waarde van het te koopen voorwerp.
Bij de tabak behoort cigarettenpapier en lucifers.
Sigaren worden niet gevraagd, trouwens in geheel Indië is
dit een lastig artikel wegens het vochtige klimaat. Daarna
komen de kralen, ook dit artikel is zeer aan mode onderhevig
en tijdens ons verblijf waren de kleine kralen alleen

Onze jagers Rassip en Maringi.

Metu Débi. 7
gewenscht. De Papoea's weten deze tot zeer sierlijke voorwerpen
te verwerken, althans in aanmerking genomen de
geringe hulpmiddelen, die hun ten dienste staan. De zoogenaamde
dansschortjes van de Geelvinckbaai,
waarvan ik er eenige door tusschenkomst van
den controleur machtig werd, zijn van zeer
eigenaardige constructie.
Vervolgens komen de messen, die een zeer
belangrijke rol spelen; het zijn de zoogenaamde
Herdermessen, naar ik meen een
Duitsch fabrikaat, die bij ons als keukenmessen
te boek staan.
Weder hooger in waarde zijn de kapmessen
in diverse grootten en ten slotte de bijlen,
die zoo langzamerhand de typische steenen
bijlen zullen verdrijven,
die met
de sagokloppers
de laatste overblijfselen
zijn van
het steenen tijdperk
der Papoea's.
Ook over de
steenen bijlen
Do ut des.
zal ik in een
afzonderlijk hoofdstuk spreken.
Bij de Papoea's, die aan de kust wonen en die in aanraking
komen met de zoogenaamde beschaving is katoen ook
een gewild artikel. Gedragen kleederen zijn veel waard en

8 Metu Débi.
konden wij hiermede voor ons Belangrijke ethnografica koopen.
De toko's op het eiland hadden door ons verblijf eene
groote keus van eetwaren, die een goeden aftrek vonden bij
de koelies, terwijl wij er ook inkoopen deden.
Dat de tokohouder een vreemdsoortig persoon was, bewijst
het volgende:
Op een dag schreef ik een briefje aan den tokohouder of
hij mij ook aan eenige scharnieren kon helpen en kreeg
Huizen der handelaren op Metu Débi.
hierop het volgende typische briefje: „Scharnieren heb ik
ze niet, hangsloten wel".
Verder bevonden zich op het eiland nog huizen van para-

Metu Débi. 9
dijsvogeljagers, waarin deze verblijf houden om de komst van
de schepen der pakketvaart af te wachten. Wanneer mijn
geheugen mij niet al te zeer bedriegt, bevond zich ook een
kleermaker op het eiland; of hij geabonneerd was op een
modejournaal is mij eveneens ontschoten.
Op het eiland zelf wonen geene Papoea's, maar wel op
het vaste land rondom de baai en men treft daar de navolgende
kampongs aan: Tobádi, Ingrås, Ingrau, Kajó Jenbi,
Kajó Intsáu en het met deze in vijandschap levende Nafri
of Wába.
Gezicht op Ingrås.
Gaan wij thans over tot eene nadere beschrijving van
onze diverse woningen. Allereerst het eigenlijke woonhuis,
hetgeen natuurlijk het werk was van onzen bouwmeester
Dumas, die eenen krachtigen steun daarbij vond in de beide

IO Metu Débi.
jagers RASSIP en MARINGI. De vloer was gemaakt van Singaporeplanken,
een slecht soort hout dat wel zeer hard is, maar
waar geen spijker is door te slaan, zonder dat het splijt.
De wanden waren vervaardigd van zoogenaamde gabba-gabba.
Dit is de bladsteel der sago-palm en is u-vormig, zoodat deze
rechtopstaande in elkaar passen, terwijl zij voor de stevigheid
met houten pinnen aan elkaar worden geslagen. Onder
en boven worden zij vastgehouden in een opengehakte bamboe.
Het dak was gemaakt van atap. Het huis werd in tweeën
gedeeld door een breede gang, waarop vijf afgeschoten
kamers uitkwamen; deze vijf kamers waren de respectievelijke
slaapkamers van de leden der expeditie; achter de
kamer van v. D. SANDE bevond zich zijne apotheek en in
het midden daarvan zijne operatietafel.
Voor het huis was eene groote overdekte veranda, waar
groote werktafels stonden, die bedekt waren met voorwerpen
der zoölogie. Gewoonlijk gebruikten wij ook hier onze maaltijden,
te beginnen met de geurige koffie. Hoe dikwijls heb
ik de zon daar zien opkomen met Prof. W., die meende
dat hem nergens ter wereld de koffie en zijne pijp zoo goed
smaakten. Onze veranda hadden wij met een soort van hekwerk
afgesloten om de Papoea's eenigszins op een afstand
te houden. Het was dan ook een zeer groote gunst, wanneer
zij onze woning mochten betreden. Een en ander deden wij
aanvankelijk uit angst voor diefstal, maar wij hebben nooit
iets van dien aard kunnen constateeren.
Direct achter ons huis bevond zich de badkamer, bestaande
uit een groot vat, afkomstig van de Zeemeeuw met
een weinig atap daarom heen, om de nieuwsgierige blikken
der Papoea's af te wenden.

Metu Débi. I I
Evenwijdig met ons huis stond een groote loods, waarin
alle levensmiddelen voor ons en de koelies waren opgeborgen,
verder de ruilmiddelen, die wij van Ternate hadden medegebracht.
Eiken dag ging degene van ons, die met de huishouding
belast was, of zooals v. D. SANDE dit gaarne noemde
o '
de „gamellechef", met onzen kok ASSANG naar de provisiekamer
om het eten uit te geven. Of dit wel ging zooals
„Aaltje de zuinige keukenmeid" zulks aangeeft, betwijfel ik,
maar geen van ons is naar mijn weten ooit met eene hongerige
maag naar bed gegaan.
Aan de andere zijde van het huis stond de keuken met
de daaraan verbonden woning voor onze bedienden. Ieder
die in Indie is geweest, zal begrijpen, dat daar dan ook den
geheelcn dag gekookt werd of liever „gepoft".
Daarnaast kwam het huis van den controleur en geheel
zuidelijk een groote loods, waarin de koelies sliepen. Met
gerustheid hadden wij dit „Klein Monte Carlo" kunnen
noemen, want daar werd eiken nacht gedobbeld en wanneer
wij van eenen tocht uit het binnenland terugkwamen, liepen
de koelies op een draf naar hun geliefkoosd huis om onmiddellijk
met het dobbelspel te beginnen.
Het eten, dat de koelies kregen, was hoogst eenvoudig en
bestond uit twee menu's: rijst met gedroogde visch of rijst
met gedroogd hertenvleesch. Ken en ander werd smakelijk
gemaakt met uien of wel met een kwalijk riekende stof
genaamd „trassi". Wee den dag dat de „gamellechef" het
noodig oordeelde om de gedroogde visch of het vleesch,
dat eenigszins vochtig werd in het provisiehuis, te drogen.
Gelukkig dat het weinig woei op het eiland, vandaar dat de
lucht beperkt werd tot een klein gedeelte van het eiland,

12 Metu Débi.
waar de geurige spijzen werden blootgesteld aan de koesterende
stralen van de zon en in geur wedijverden met de
„trassi". Het toppunt werd echter bereikt, toen wij een
zending gezouten eieren uit Ternate ontvingen, die een voor
een moesten geprobeerd worden. Het resultaat was, dat zij
allen bedorven waren.
Tegen de beri-beri ontvingen de koelies kadjang idjoe
met goelah Java of Javaansche suiker. De koelies lieten de
kadjang idjoe echter ontkiemen en maakten er „sajor" van,
hetgeen geheel tegen de voorschriften was. De werking van
dit voorbehoedmiddel heeft v. D. SANDE dus niet kunnen
constateeren. Het woord „sajor" is moeilijk te verklaren,
het is de eerste en voornaamste toespijs bij de rijsttafel en
is zeer nat van gehalte. Waaruit de sajor bestaat is niet
te zeggen, daar ik er bijna alle levensmiddelen in heb waargenomen.
Het was voor DE BEAUFORT en mij een dagelijksch
genot om het gezicht van Professor te bestudeeren,
wanneer hem de bekende schotel werd gepresenteerd en hij
met den lepel op onderzoek uitging. Gewoonlijk was het
resultaat, dat hij met een diepe zucht den schotel aan zijn
buurman's eetlust overliet.
Ten slotte nog eene sanitaire inrichting waar de zee zorgde
voor de reiniging zonder dat er „getrokken" behoefde te
worden en welk huis tevens dienst deed als vesting van de
Locomotief, die steeds vervolgd werd door Gigi.
Een trouwe vriend is ons langen tijd een kangoeroe geweest,
die helaas tijdens eene korte afwezigheid van ons den dood
vond door onze honden, waarschijnlijk aangehitst door de
koelies. „Kobus", aldus zijn naam, hadden wij een beter lot
waardig gekeurd en wij hoopten, dat hij eens bewonderd

Metu Débi. 13
zoude worden in de Zoölogische tuin te Amsterdam. Hij
mocht zelfs niet mede naar Europa in gepraepareerden
I. F. DE BEAUFORT met Kobus.
toestand, daar men hem onmiddellijk na het gebeurde begraven
had.
Op het eiland liep een prachtige kalkoensche haan rond,
die door de Papoea's voor een hond werd gehouden of
liever zij gebruikten het woord „gónjë" voor dit voor hen
vreemde wezen. Dit was een geschenk van den heer G. J. J.
DE JONG, militair commandant van Ternate. Zijne prachtige
vederen wekten natuurlijk hunne begeerte op, daar zij die

14 Metu Débi.
gaarne gehad hadden om in hun haardos te steken.
Van de planten, die op het eiland groeiden, noem ik in
de eerste plaats de casuarinen 1 ). In voorkomen doen zij
denken aan de larix. Als de wind door de takken' speelde,
dacht men zich een oogenblik in het vaderland, daar het
geluid veel overeenkomst heeft met ruischende dennen.
De nooit ontbrekende klapperboomen, het zekerste teeken,
dat hier menschen wonen, waren ook hier aanwezig, alhoewel
in zeer gering aantal. Eenige papajaboomen tierden welig
bij de woning der handelaren. De zuidpunt van het eiland
was bedekt met rhizophoren.
Uit zaden, die ons gestuurd waren door 's Lands Plantentuin
te Buitenzorg, trachtten wij nuttige groenten te telen
voor de keuken, maar dit mislukte, daar wij dikwijls geruirnen
tijd afwezig waren en de zaadbedden door een of
andere oorzaak vernield werden.
Eenige annanaskronen plantten wij in het door den mantri
voor onze veranda aangelegde plantsoen en ik hoop, dat deze
nu wel vrucht zullen gedragen hebben. Wanneer wij excursies
maakten in de baai, brachten wij steeds planten en
bloemen mede. De zoo welig bloeiende orchide, de Dendrobiurn
Rosenberghi, sierde ook ons tuintje.
Gaan wij thans over tot eene nadere beschrijving van onze
buren, de Papoea's. Zooals ik reeds zeide, woonden zij niet
op het eiland maar op het vasteland rondom de baai. Als
voornaamste kampong in de Jotéfa-baaï komt in aanmerking
Tobádi, gelegen ten noorden van Metu Débi. Deze kampong
schijnt de heerschappij te bezitten over de overige
¹) Casuarina equisetifolia.

Metu Débi. 15
kampongs. Nauw daarmede verbonden zijn de twee kampongs
Ingrås ten zuid-oosten van Metu Débi en bij laag water met het
eiland verbonden en ten oosten van Tobádi het zeer onaanzien-
Gezicht op Tobádi met Karriwarri.
lijke Ingrau. De bewoners van deze drie nederzettingen spreken
dezelfde taal en behooren tot één stam, „Jotéfa" genaamd.
Het is toch een zeer vreemd verschijnsel, dat in dit gedeelte
van Nieuw-Guinea zulk eene verscheidenheid van talen
heerscht. In de Humboldtbaai kwamen toch niet minder dan
drie talen voor, die volgens ons gehoor weinig op elkaar
geleken. Eene gemeenschappelijke taal zooals die in de
Geelvinckbaai bestaat — het Numfoorsch — bestaat hier
niet. Wij hebben bij ons bezoek aan het Sentáni-meer dan
ook door middel van drie tolken met de inwoners moeten
spreken. De juistheid van de inlichtingen, die men vraagt,
lijdt hier natuurlijk zeer onder.

Ió
Metu Débi.
In het westen van de buitenbaai, de Humboldtbaai, ligt
op het eiland Kajó, de kampong Kajó Intsáu; in het noorden
dicht bij Kaap Caillé (Tuátja) de kampong Kajó Jembí;
Bewoners van Kajó.
beide bezitten een eigen taal. Deze vijf kampongs leven allen
in de beste harmonie met elkander. Geheel in de N.O. hoek
van de binnenbaai ligt de groote kampong Nafrí of Wába,
die in slechte verhouding rnet de vijf eerstgenoemden leeft.
Zij schijnt een vooruitgeschoven post te zijn van het Sentánimeer.
Ik bracht er slechts een zeer kortstondig bezoek en
wij voelden ons in deze kampong niet zoo op ons gemak
als bij de Tobádiërs, waar wij als het ware als kind aan
huis waren. De bewoners van Nafrí hadden zelfs beweerd,
dat zij ons zouden „pijlen", zooals Dumas zeide, indien wij

Metu Débi. 17
ons bij hen zouden vertoonen. Een dergelijk voornemen
hebben zij gelukkig niet ten uitvoer gebracht, maar een en
ander bracht toch eene verkoeling te weeg en de controleur
was van oordeel, dat wij niet noodeloos het gevaar moesten
opzoeken,
De Papoea's zijn een eigenaardig volk, dat volgens mijne
meening in zijne ideeën niet laag staat. Van kannibalisme
heb ik nimmer iets gemerkt, trouwens hunne voeding was
zoo overvloedig en goed, dat zij een dergelijk excentriek
voedsel niet noodig hadden. Veelwijverij hebben wij evenmin
waargenomen, elk had zijne eigene vrouw en overspel werd
geloof ik zwaar gestraft. Alcoholische dranken gebruikten
zij niet en zij gingen zich hoogstens te buiten aan onmatig
gebruik van tabak. Hun grootste ondeugd was wel de begeerigheid,
maar zij wisten die niet zoo te maskeeren, als
personen met een westersche beschaving. Zij waren vroolijk
en gelukkig; maar hoe kan dit ook anders, want zij hadden
volop te eten, leden geene koude, leefden in een aangenaam
klimaat, gingen voor hun genoegen op de vischvangst en op
de jacht, terwijl de vrouwen voor de mannen op het land
werkten. Mij dunkt, factoren zijn er in voldoende aantal
aanwezig om zich gelukkig te gevoelen en een onbezorgd
leven te lijden.
Hun hoofdvoedsel bestaat uit sago, die, nadat zij geklopt
en gewasschen is, in manden bewaard wordt en voor de
consumptie tot een soort pap wordt bereid. Zout wordt
daarbij niet gebruikt. Van eiken boom krijgt men ongeveer
750 pond meel; men kan zich dus voorstellen, dat, zoodra
de sago in manden in huis staat, er niet veel meer gewerkt
wordt „om de sago". Visch wordt ook zeer veel door hen

I8 Metu Débi
gegeten, de zee levert trouwens een overvloed hiervan op.
Ik zal later eene beschrijving geven van de eigenaardige wijze,
Vrouwen uit de Geelvinkbaai bezig met sagokloppen.
waarop die gevangen wordt. Het varkensvleesch is zeer gewild,
maar komt alleen m aanmerking bij feestelijke gelegenheden.
Wanneer er een varken per prauw uit een naburige
kampong wordt aangevoerd, dan is reeds van verre zichtbaar
of het groot of klein is, daar de roeier naar mate van
de grootte van het dier, het water onder het roeien hoog of
minder hoog met zijn pagaai opgooit. De taro¹) en o(e)bi's²)
vervangen de aardappels. Verder eten zij nog klappernoten,
') Colocasium antiquorum.
²) Batata edulis.

Metu Débi I9
pisangs en suikerriet; men ziet dus, dat hun menu niet zoo slecht
is, wel niet zeer varieerend, maar toch zeer overvloedig. Sommige
Papoea's laten de klappers ontkiemen door ze in lange
rijen aan touwen tusschen staken op te hangen; in de kampong
Kaptíau in de Walckenaersbaaï zagen wij er eenige
duizenden aldus opgehangen. De Tobádiërs eten echter de
klappers versch, zoodra zij van de boomen geplukt zijn; in
dezen ga ik geheel met hunnen smaak mede. De melk van
de jonge klappernoot is een heerlijke dorstwerende drank en
het jonge vleesch gegeten met een lepeltje, handig gemaakt
uit de buitenste wand van de vrucht, heeft een overheerlijke
smaak. Toen wij op Metu Débi arriveerden, had
of het hoofd van de kampong, de zoogenaamde korano, met
name Hamadi, óf wel de raad der ouden besloten, dat er
geen klappers mochten geplukt worden en dat deze moesten
bewaard worden voor een te houden feest. Of zij wellicht
begrepen, dat wij voor hen gevaarlijke concurrenten zouden
zijn, weet ik niet, zeker is het, dat wij onze schade later op
het Sentáni-meer hebben moeten inhalen. Eenmaal echter
heeft de „jente karessori" of onder-korano Kabreeuw ons
vergund om klappers van zijne boomen te plukken. Elke
nuttige boom, d. w. z. een boom, die voedsel voortbrengt,
heeft een eigenaar op Nieuw-Guinea. Ten bewijze worden
dikwijls figuren in den bast van den boom gesneden.
Het bereiden der sago uit de Metroxylon Rumphii en
Sagus geschiedt door de vrouwen; de boom, die in zeer lage
moerassige streken groeit, moet geveld worden, zoodra zij
gaat bloeien, Heeft zij eenmaal gebloeid, dan is zij niets
meer waard voor de sagobereiding en sterft ook spoedig
daarna. Het zoogenaamde sagowasschen geeft eene zeer eigen-

20 Metu Débi
aardige zure lucht, die doet denken aan de run, die gebruikt
wordt door de leerlooiers. Ik herinner mij bij een tocht, die wij
in het binnenland maakten, dat wij de bewoners van die streek
nergens konden vinden, maar de bekende lucht van het
sagowasschen verried toch hunne aanwezigheid. De sago
wordt tot een soort van brei gekookt, die zeer fileert, waardoor,
het mogelijk is deze met twee stokjes te eten.
In de Geelvinkbaai eet men de sago in koeken, die in de
daarvoor bestemde vormen worden gebakken.
Kinderen heb ik de sago wel rauw zien eten, zij knabbelden,
evenals hier de kinderen op een boterham, eenvoudig
op een stuk van een sagoboom, waaruit de sago nog niet
gewasschen was.
Behalve de klappermelk drinken de Papoea's niets dan
water en dat nog wel zeer spaarzaam. Wanneer de Papoea
uit een beekje drinkt, buigt hij zich daarover halverwege en
gooit met zijn hand het water naar boven, dat hij zeer
handig met zijnen mond opvangt. Alhoewel oogenschijnlijk
zeer gemakkelijk, vereischt deze wijze van drinken zeer veel
vaardigheid.
Kan de Papoea niet rooken, dan houdt hij zich bezig met
pruimen. Hij neemt daarvoor vijf a zes pinangnoten ¹) in
zijnen mond, daarna een weinig van de vrucht der betelpeper
2) , vervolgens snoept hij tijdens het pruimen voortdurend
uit zijn kalkdoos. Dit voorwerp is altijd aanwezig in zijn
soggeriedje of draagtaschje.
De kalkdoos is vervaardigd van de vrucht van de Lager
¹) Aréca catechu.
²) Piper Betle.

Metu Débï 21
naria vulgaris, die daarvoor gedroogd wordt en versierd is met
daarin gebrande sierlijke krullen en lijnen, die doen denken aan
hetgeen men thans nieuwe stijl noemt. In dezen koker steekt
een spatel, dikwijls schroefvormig geribt. Wanneer hij nu uit
zijn kalkdoos wil snoepen, schudt hij doos en spatel flink
heen en weer en kleeft de zich daarin bevindende kalk aan
de spatel, die nog vochtig is van de vorige snoeperij. Daarna
likt hij met behagen de spatel af, terwijl hij zijn mond zoo
ver mogelijk opendoet. Een vuurroode kleur is thans zichtbaar,
die zijn oorzaak vindt in de vermenging der drie genoemde
ingrediënten. Natuurlijk is het speeksel, dat hij
overal kwistig deponeert of behendig tusschen de reten
van de vloeren der huizen weet te spuwen, eveneens helder
rood gekleurd. Een uitgekauwde pruim schijnt een niet te
versmaden delicatesse te zijn, want tijdens een dansfeest voor
de karriwarri te Tobádi, zag ik een liefhebbende vader een
dusdanige pruim als bewijs zijner hoogachting geven aan
zijn circa twaalf-jarig dochtertje. Deze verdeelde de bonbon
zusterlijk met eenige vriendinnetjes.
Daar de Papoea meestentijds een geweldige pruim in den
mond heeft, bemoeilijkt dit zeer zijn spreken en is het dan
ook regel, dat men dezelfde woorden door diverse personen
verschillend hoort uitspreken. De taal is niet gemakkelijk en
wij leerden die zeer slecht aan, omdat een van hen Waru ¹}
zeer goed Maleisch sprak en wij dus niet genoodzaakt waren
hun taal te spreken. Waru had voor zijn doen vrij veel van
de wereld gezien, hij was toch verscheidene jaren bij den
resident van Ternate tuinjongen geweest.
¹) Waru beleekent touw, zijne vrouw heette idjë of te wel visch.

22 Metu Débi.
Van eigenlijke kleeding is geen sprake, althans niet bij de
mannen; de vrouwen dragen een rokje, vervaardigd van
geklopte boombast, om het middel vastgehouden door een
rood koord, somtijds versierd met witte schelpjes. De centuurs,
die hier gedragen worden door cricketspelers en die
van voren gesloten worden door een s-vormige slang, hadden
zeer veel aftrek; vooral aan het Sentáni-meer hadden wij

Itjoi van Tobádi.

Metu Débi 23
zeer veel succes met dit ruilartikel. In de ooren dragen de
vrouwen talrijke schildpadden oorringen; ik heb er soms
wel eens een twintigtal in één oor geteld. Dat het oorlel
daardoor eenigszins verlengd was, behoeft geen betoog. Jonge
meisjes dragen dikwerf aan het doorboorde neusschot een
kostbare kraal, waarover ik later zal spreken.
De borst en de rug van de vrouwen zijn dikwijls versierd
met dikke lidteekens in sierlijke vormen. Nevensgaande foto
geeft een zuivere voorstelling, hoe een en ander er uit ziet.
Het haar dragen de vrouwen in lange krulletjes, die met
de daar in de buurt- voorkomende roode aarde ingesmeerd
worden.
Erg aanlokkelijk ziet eene Papoesche dame er niet uit,
vooral als men daarbij nog bedenkt, dat de meeste Papoea's
lijden aan een huidziekte de „cascado"; in werkelijkheid een
schimmelplant, die op de huid der menschen voortwoekert
en die haar steeds doet schilferen. Dit is geen schurftziekte —
scabies— zooals wel eens beweerd wordt. Dat zij er niet op
gesteld zijn, bewijst, dat een . echtpaar op een dag op consult
kwam bij VAN DER SANDE om hun kindje te laten genezen
van die ziekte. Er was slechts een klein plekje op
een der ïichaamsdeelen van het kind.
Een oudere Papoea, aan wien VAN DER SANDE zeer veel
moeite had besteed om hem van deze ziekte te genezen,
verklaarde op een morgen, dat hij wel verder behandeld
wenschte te worden, maar dan moest VAN DER SANDE hem
een jas ten geschenke geven. Hij was schijnbaar in de verbeelding,
dat de geheele behandeling geschiedde ten genoege
van v. D. SANDE.
De mannen gaan bijna geheel naakt, sommigen dragen

24 . Metu Débi.
een schaambedekking. De bewoners van de oostelijk gelegen
kampongs, te zamen Séká, genaamd, ;dragen een penisdopje,
dat gemaakt is uit de vrucht van een Lagenaria
O
Om den hals hebben zij veelal een collier van groote kralen;
om de bovenarmen en kuiten dragen zij gevlochten
banden, en als versiering
op het lichaam
een gevlochten
bandje, dat een
kruis op de borst
vormt.
Bij feestelijke gelegenhedenstoppen
zij in de halsversiering
en de
armbanden reukgras
') en hel rood
gekleurde crotonbladeren.Hetreukgras
geeft aan alle
voorwerpen, die er
mede in aanraking
zijn geweest een
zeer eigenaardigen
lucht, die overal
Versierde Papoea's op Metu Débi.
heerscht waar Papoea's
huizen. In het doorboorde neusschot dragen zij ter
versiering twee aan elkaar verbonden varkenstanden.
¹) Plectranthus- en Amomum-soorten.

Metu Débi.
De linksche figuur stelt voor een kikvorsch (kharáu), de rechtsche
een boog (pembi-tëní).
1. kop (khebür). a. boog (pembi-tëní),
2. achtergedeelte (mëdiwå).
b. pijl ( pembi-natu)
3. rug. (oikoiní).
4. pooten (kharauriè). c. rottanpees van den boog.
5. jonge kikvorschen(kharáu-natu). d. versiering (åne åne).
6. visschenoog (idje windu).
7. bloedzuiger (chine).
25

26 Métu Débi.
De mannen dragen ook dezelfde schildpad-oorringen als
de vrouwen.
Van de tatouage, die veelal bij de mannen op den rug
Het geheel stelt voor een schelp (ábukwe) met den
kop (khebur) van het daaruit kruipende dier.
voorkomt, geef
ik hiervoren en
hiernevens een
schets met de
daarbij door hen
gegeven uitleg-
ging der figu-
ren.
In hunnen net-
ten haarbol ont-
breekt nimmer
een kam, die
voor verschillen-
de doeleinden
gebruikt wordt:
o.a. bij het krabben, opmaken van het haar of nuttigen van
de sago.
Alhoewel ik bij een feest gaarne de sagopap eens had
willen proeven, weerhield mij toch de zonderlinge vork, die
ik daarbij moest gebruiken.
Over den haardracht nog het volgende.
De kleine jongens, die nog niet in den karriwarri zijn,
dragen het haar óf kaal afgeschoren of in een kam, die van
het midden van het voorhoofd naar het achterhoofd loopt. Het
scheren geschiedt aldus: men scheurt een schilfer van den bast
van de bamboe, deze wordt gebogen en daarmede het haar af-
geschrapt. Op de volgende foto is een en ander goed zichtbaar.

Metu Débi. 27
De jongens van de karriwarri en de ouderen draden den
vollen haardos en deze wordt zeer netjes onderhouden, vooral
Het scheren van het haar bij eenen jeugdigen Papoea.
door de Tobádiërs. De jongens van de karriwarri zijn de
ouderen daarin behulpzaam en ik heb ze dikwijls in rijen
achter elkaar zien zitten om elkaar het haar te helpen op-
maken. Om hun haarbol des nachts niet in de war te bren-
gen slapen zij op de zoogenaamde slaapbankjes, een hoogst
eenvoudig en hard hoofdkussen bestaande uit een met snij-
werk versierde lat op twee voetjes. Een zeer eigenaardige
versiering bestaat hierin, dat de haarbol wordt geprüino-
veerd tot bloembed ; daarin worden de bloemen van de
hibiscus gestoken, en de Papoea verschijnt thans met een
vuurroode of gele bol, die schel afteekent tegen de choco-
ladckleur van zijn huid.

28 Metu Débi.
Bij feesten worden lichaam en haarbol ook wel versierd
met kunstige figuren van zwart, rood of wit. De zwarte kleur
verkrijgen zij door roet, de roode van bovengenoemde aarde,
de witte uit kalk.
Bij onze goederen bevonden zich eenige blikjes ripolin;
wij vermaakten ons op een middag een ons zeer bevriende
Papoea, met name UNAI, blauw en wit te schilderen, zoodat het
scheen of hij een aldus gekleurd tricot aan had. Een hoog
boord maakte zijn kleeding volkomen. Het resultaat was, dat
den volgenden dag een groot aantal Papoea's om verf kwamen
vragen; wij maakten natuurlijk gebruik van deze gelegenheid
om onze verf te ruilen tegen gewilde ethnografica. De Papoea
is een volleerde handelsman en ziet niet licht af van een
eenmaal bedongen prijs. Zij begrepen volkomen, dat wij hunne
ethnografische voorwerpen noodig hadden en dagelijks was
het voor de veranda een soort van markt van ethnografica.
Een onafscheidelijk voorwerp is het taschje, waarin de
Papoea alles bewaart, wat hem heilig is. Om te beginnen
hangen hieraan de kostbare kralen. Deze kralen; waarvan
men tot nu toe de herkomst niet heeft kunnen bepalen,
moeten van zeer hoogen ouderdom zijn en dragen den naam
van sembóni's. Het geheele leven der Papoea's is nauw verbonden
met deze kralen. Wanneer een Papoea trouwplannen
heeft, is hij verplicht aan de familie van het meisje een
aantal sembóni's ten geschenke te geven. Daar er betrekkelijk
weinig sembóni's zijn, blijven deze hunne waarde behouden.
De Ternataansche handelaars hebben getracht met
nagemaakte sembóni's paradijsvogels te koopen, maar dit is
niet gelukt; zij onderscheidden onmiddellijk de nagemaakte
van de echte.

Metu Débi. 29
DUMAS beweerde, dat deze zware bruidschat dikwijls een
verhindering voor het huwelijk was en daarom zoo weinig
plaats had. De pokziekte, die daar af en toe heerscht,
dunt mede hunne gelederen sterk, zoodat deze twee omstandigheden
de oorzaakreden zoude zijn, dat de bevolking
daar zoo weinig talrijk is.
Draagtaschje met kalkkoker, links een Khas.
De .sembónis komen in verschillende grootte, kleur en
prijs ¹) voor, terwijl de grootste schat de zoogenaamde „khas"
¹) Sëmboni ± f 1.— azuurblauw; Soewá ± ƒ 2.50 ; Sjar ± f 5.— blauw glas ;
Isjar growaunori ± ƒ2.50; Isjar choi ± ƒ 3.— langwerpig; Chris ± ƒ 0.50
klein geel; Dainjansi ± ƒ 50.— groot geel; Tranjo ± f3.—; Pro tauri ± ƒ 1.—
groen klein.
Extract uit een verslag der Noord-Nieuw-Gniuea-expeditie door P. E. Moo--

30 Metu Débi.
zijn; deze doen denken aan armbanden vervaardigd uit de ziel
van eene oude flesch van groen glas. Zijn de sembónis gewoonlijk
particulier eigendom, de khas' behooren tot het
vermogen van de gemeenschap. Zij worden gebruikt, indien
er om de een of andere reden eene schatting aan een andere
kampong moet betaald worden. Dat zij ook sommige
kralen op zeer hoogen prijs stellen, blijkt hieruit, dat VAN
DER SANDE te vergeefs voor de sembóni's die aan een draagtasch
hingen een dertigtal bijlen bood. In antwoord op het
bod draaide de eigenaar zich lachend om en verdween.
Als wapens hebben de Tobádiërs in de eerste plaats boog
en pijlen, zonder deze ziet men ze bijna nooit, maar de
LENBURGH. Tijdschrift van het Bataviaansch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen,
dl. XLVII, afl. I en 2.

Metu Débi. 31
boog is dan altijd ontspannen. DUMAS had de gewoonte de
rottan, waarmede de boog gespannen wordt, door te snijden,
wanneer een Papoea zich met gespannen boog bij hem vertoonde.
Hij beschouwde dit als eene onbeleefdheid. De
pijlen komen in zeer groote verscheidenheid voor, hebben
alle een afzonderlijken naam en zijn alle voor een bepaald
doel; zoo heeft men vogel-, varkens- en menschenpijlen. De
laatste hebben gewoonlijk een uit been vervaardigde punt.
Als andere wapens gebruiken zij lansen, veelal voorzien van
een bamboepunt. Een kleiner wapen is een dolk uit het
dijbeen van den casuaris geslepen, dien zij door een armband
van den linker bovenarm steken.
Omtrent het karakter der Tobádiërs is mijne bevinding,
dat zij in menig opzicht met kinderen zijn te vergelijken.
Zij zijn vroolijk van aard, bevattelijk voor een aardigheid
en er is bij een vriendelijke behandeling veel van hen gedaan
te krijgen. Hun hebzucht is echter zeer groot en is
merkbaar uit al hunne handelingen: „niets voor niets" is
hunne leus. Toch meende ik op te merken, dat zij een soort
van genegenheid voor ons hadden opgevat; alhoewel ik
onmiddellijk wil toegeven, dat ons verblijf in de Humboldtbaai
voor hen zeer voordeelig was. Toen wij namelijk
eenigen tijd afwezig waren geweest, legde UNAI eene
kinderlijke vreugde aan den dag, toen hij DE BEAUFORT en
mij weer terug zag. Men heeft ons wel eens verweten, dat
wij veel te familiaar met hen omgingen en hen vrijheden
toelieten, die feitelijk niet te pas kwamen. Ik geloof, dat deze
personen zich zeer vergissen en meer het oog hebben gehad
op den omgang tusschen Europeanen en Maleiers of Javanen.
Men moet niet vergeten, dat de Papoea's zich geheel

32
Metu Débi.
vrij en onafhankelijk gevoelen en zeer goed kunnen leven
zonder ons. In hun hart erkennen zij dan ook onze heerschappij
over hen niet. Trouwens het eenigste, waaruit ons
bestuur merkbaar is, bestaat daarin, dat aan den korano een
Nederlandsche vlag en een zwart jasje met goudgalon wordt
uitgereikt. Hij vat dit aldus op, dat bij aankomst van een
schip de drager van het mooie jasje een dubbele portie geschenken
krijgt in den vorm van tabak of kralen. Wij hebben
ons steeds vrij en zonder ooit eenigen last te hebben
ondervonden te midden van hen bewogen en met genoegen
denk ik nog aan de tochtjes, die ik met DE BEAUFORT in
de kampong Tobádi heb gemaakt. Wij namen dan een van
hunne op het land getrokken prauwen en roeiden daarmede
naar het huis van UNAI; bekeken zijn huis en moesten zijne
schatten bewonderen. Hij was onder anderen zeer trotsch
op het bezit van een groote kamferhouten kist.
Mijne vriendschap met UNAI dateerde van het oogenblik,
dat ik hem een soort sirenefluit had cadeau gegeven. Wij
gebruikten deze fluiten om elkaar seinen te geven in het
bosch, daar het niet mogelijk was om elkaar te beroepen.
Deze voorwerpen hadden wij aan een touw om den hals
hangen. Daar nu elke Papoea een voorwerp, wat hem dierbaar
is, om den hals draagt, waren zij van oordeel, dat deze
fluiten voor ons van zeer veel waarde waren. Genoeg om
zijne begeerte nog meer op te wekken, afgescheiden van
het voor hem zoo aanlokkelijke geluid, dat het voorwerp
voortbracht.
Eiken dag kondigde UNAI zijne komst aan door op de
sirenefluit te blazen, maar den dag van ons vertrek bracht
hij het voorwerp wel aan zijne lippen maar met een treurig

Metu Débi. . 33
gebaar Het hij haar vallen, om aan te toonen, in welk een
diep verslagen toestand bij was.
Eens was hij wegens zijn onbehoorlijk gedrag bij den controleur
geroepen en had
daar zoo goed als dit
ging, door middel van
eenen tolk, eene berisping
gekregen. Hij
stond in eene deemoedige
houding alles aan
te hooren; toen hem
gezegd werd, dat hij kon
vertrekken, maakte hij
rechtsomkeert, ontlokte
een schrille toon
aan zijn dierbaar instrument
en wandelde
statig weg, een diplomaat
waardig. Van
hem moet ik nog het
volgende verhalen : Op
den dag van ons vertrek
van Metu-Débi
Unai.
verzocht Unai mij, of
ik hem het genoegen wilde doen om in plaats van in de
vlet van de Zeemeeuw in zijn vaartuig plaats te nemen. Natuurlijk
deed ik dit. Ik had in mijne hand een groot maatglas
en een alcoholweger, omdat ik bang was, dat deze voorwerpen
bij het overbrengen door de koelies zouden gebroken
worden. Hij nam ze mij zeer gedienstig af en deponeerde

34
Metu Débi.
ze zeer voorzichtig onder in zijne prauw. Door de drukte
van het vertrek vergat ik deze voorwerpen en ik bemerkte
mijn verlies eerst, toen wij reeds lang onder stoom waren.
Natuurlijk werd ik druk geplaagd, omdat ik UNAI zoozeer
vertrouwd had en ieder dacht, dat hij ze zich toegeëigend
had, Hoe verheugd was ik, toen ik in Holland een
kistje ontving waarin het maatglas en de alcoholmeter. Ik
hoop, dat ik UNAI nog eens persoonlijk daarvoor zal kunnen
bedanken.
De vrouw wordt door de Papoea's als een minderwaardig
wezen beschouwd, ten minste dit leidden wij hieruit af, dat
de vrouw op het land moest werken en niet mede mocht
doen aan de feestmalen. Toch lieten de vrouwen zich goed
hooren, toen er eens een twist ontstond onder de mannen
over de verdeeling van de buitgemaakte visch. Dit duldden
o
de mannen dan toch wel.
Het visschen geschiedt op de volgende wijze:
De banken, die zich in de Humboldtbaai bevinden, zijn de
plekken, waar de vischvangst plaats grijpt. Een zoodanige
plek wordt door een veertigtal prauwtjes omringd, die het
geheel met een net omspannen. Deze netten zijn voorzien
van keurig gesneden dobbertjes, terwijl het ondereinde verzwaard
is door schelpen. De netten zelf zijn vervaardigd
uit de vezel van den luchtwortel van de Pandanus.
Eenige prauwen gaan nu in de ingesloten ruimte, beginnen
de zich daarin bevindende visch te jagen en trachten
deze met speren of zoogenaamde „séndoni garrim" te
spietsen. De opgejaagde visch tracht nu over het net heen
te springen, maar wordt in den sprong handig door hen in
netjes opgevangen. Wee dengene, die een visch laat ontglip-

Metu Débi. 35
pen. Hij wordt luide uitgejouwd en gehoond. Zoo gaat het
van de eene bank naar de andere.
Visschende Tobádiërs.
Het vischwater in de Humboldtbaai is afgebakend door
denkbeeldige grenzen en de bewoners van Nafrí zouden het
niet gewaagd hebben in de nabijheid van ons eiland te
visschen.
Op schildpadden wordt jacht gemaakt in de open zee met
lange speren; tot mijn spijt heb ik nimmer deze jacht medegemaakt.
Behalve dat de Tobádïërs goede visschers zijn, zijn zij
uitstekende zeilers. Met hunne ranke prauwtjes, voorzien van
één uitlegger en groote zeilen, vervaardigd van Pandanusbladeren,
onderhouden zij een drukke gemeenschap met de
bewoners van Sékå en de meer oostelijk gelegen kampongs ;

36
Metu Débi.
westelijk met die aan de Toráre baai en met Tarfia en
Tanah Merah. Over de zeewaardigheid van deze booten
spreek ik in hoofdstuk III.
Zeilende Papoea's in de Humboldtbaai.
Van de eersten koopen zij varkens, van de anderen de
steenen bijlen, van de laatsten de zoo begeerde met schelpen
versierde centuurs en armbanden.
Gaan wij thans over tot hunne zoogenaamde godsdienst.
Ik zeg zoogenaamd, omdat wij hieromtrent ondanks al ons
vragen en onderzoeken, niets definitiefs hebben te weten
kunnen komen. Wellicht uit wantrouwen werd ons niets medegedeeld,
maar het lijkt mij ook zeer goed mogelijk, dat zij
het niet noodig oordeelden, dat wij de beteekenis van alles

Karriwarri van Tobádi.

Metu Débi. 37
te weten kwamen. Het kan echter ook, dat zij zelf de beteekenis
van deze ceremoniën niet meer weten; er worden
toch door hen ook liederen gezongen in een taal, die zij
zelf niet goed meer begrijpen en niet meer spreken.
In Tobádi bevindt zich een groote tempel, die den naam
van „Karriwarri" draagt. Deze naam heeft niets te maken met
„Korwar", de naam van een afgodsbeeldje in de Geelvinkbaai,
welke naar ik meen daarmede wel eens in verband gebracht
wordt. De Tobádiërs kennen het gebruik van afgodsbeeldjes
niet; wel zag ik beeldjes in hout uitgesneden, maar die stelden
geen afgoden of gestorven familieleden voor.
De dienst in de karriwarri wordt waargenomen door jongens,
die voor den tijd, dat zij daaraan verbonden zijn, daarin
moeten werken en slapen. Zij mogen gedurende dien tijd
geen eigendom bezitten; verwerven zij dit op de een of
andere wijze, dan moeten zij dit onmiddellijk aan de ouderen
afgeven. Zoowel deze jongens, als de voorwerpen, die zich
in de karriwarri bevinden, mogen de vrouwen niet aanschouwen,
zij zouden dan onmiddellijk dood gaan ¹). Vooral de
aanblik van de heilige fluiten, waarop bij feestelijke gelegenheden
wordt geblazen, zoude hen terstond dooden.
VAN DER SANDE is met zeer veel moeite eenige van deze
fluiten machtig geworden; zij werden danig ingepakt naar
ons huis gebracht met het verzoek ze vooral goed weg te
stoppen, opdat de vrouwen ze niet zouden zien. Ik herinner
mij nog zeer goed een algemeene vlucht van de jongens van
de karriwarri, toen hun de komst van eenige vrouwen werd
gemeld.
¹) Tobádisch mábu.

38 Metu Débi.
De eigenlijke tempel heeft den vorm van een groot suikerbrood
met een spits dak, dat ver boven de andere huizen
uitsteekt, en is evenals de overige huizen op palen in zee
gebouwd. De voorzijde van de tempel is door schermen en
schutten gemaskeerd en zoodoende van uit zee niet zichtbaar,
terwijl de ingang behangen is met gras, zoodat de vrouwen
van buiten niet kunnen zien, wat daarbinnen plaats grijpt.
Voor de karriwarri bevindt zich een groot platform van veerkrachtige
planken gemaakt, dat dienst doet als dansplaats.
Op een der palen van het platform is een vrouwenfiguur in
partus afgebeeld, daarboven een krokodil.
Ik zal trachten eene beschrijving te geven van een feest,
dat wij bijwoonden in de karriwarri van Tobádi.
Lang te voren was het reeds merkbaar, dat er feest zoude
zijn, doordat er dag en nacht op de typha's of trommen
werd geslagen en op de heilige fluiten werd geblazen. Een
en ander werd aangevuld met gezang. Op den duur begint dit
te vervelen, alhoewel het gezang niet onwelluidend klinkt.
Het bespelen der fluiten vereischt groote vaardigheid, de
oefeningen hebben plaats diep in het bosch, omdat er geen
valsche en verkeerde tonen in de karriwarri gehoord mogen
worden. Er bestaat eene groote verscheidenheid in deze
fluiten, de bespeling hangt af van den tijd van den dag en
van de omstandigheden. Bij onze komst zaten de ouderen
van dagen, die geen werkzaam deel meer nemen aan de
eigenlijke feestelijkheden, in een kring op het platform.
In hun midelen stonden twee lange rijen ieder van zestien
manden sago. Van uit de karriwarri weerklonk gezang en
voetgetrappel. Wij begaven ons naar het inwendige der
karriwarri, die van de buitenwereld is afgesloten door een

Metu Débi. 39
gordijn van afhangende grashalrnen. Binnen heerscht schemering,
waaraan men eerst moet gewennen om iets te kunnen
onderscheiden, als men uit het schelle daglicht komt.
De karriwarri heeft eenen bijna ronden vloer, waarin hier
en daar eene haardstede, vervaardigd van een groot koraalblok,
waarop hout ligt te smeulen. De vloer is gemaakt
van dunne planken van den pinangpalm. In het midden
staat een groote paal, waaraan de heilige fluiten en trommen
hangen. Aan den muur hangen meerdere van dergelijke
instrumenten, verder varkenskaken en schedels, schildpadschedels
en schalen, pijlen, bogen en ander jachtgereedschap.
Deze voorwerpen schijnen een hooge waarde te hebben,
daar wij in Tobádi nimmer iets uit de karriwarri afkomstig
hebben kunnen koopen. In Nafrí daarentegen was men niet
zoo gehecht aan deze voorwerpen. Het is de gewoonte, dat
er in de karriwarri liefst fluisterend gesproken wordt.
Midden in de ruimte stellen zich twee Papoea's tegenover
elkaar en beginnen om beurten op een fluit te spelen, telkens
maar één toon voortbrengende. De tonen volgen elkaar al
vlugger en vlugger op, de overigen dansen in rijen rond,
terwijl zij met de voeten in de maat op den vloer stampen,
zoodat deze een gelijkmatig golvende beweging krijgt. Zij
dansen een geruimen tijd onvermoeid voort, terwijl het
tempo steeds sneller wordt. De ouderen van jaren zitten op
den grond langs den wand en begeleiden den dans met het
slaan op de trommen en met gezang. De trommen zijn uit
hout gesneden en overtrokken met een leguanenvel en rijk
voorzien van snijwerk. Het tempo wordt gaandeweg langzamer,
totdat de tonen elkaar met lange tusschenruimte opvolgen
om ten slotte geheel op te houden. Daarna komen er weder

40 Metu Débi.
twee nieuwe liefhebbers. Zij staan als twee kemphanen
tegenover elkaar, terwijl zij tijdens het blazen het bovenlichaam
heen en weer bewegen, zooals uit nevensgaande
foto beter zichtbaar is.
Een der aanwezigen neemt plotseling eenige handen vol
asch van een der haardsteden en werpt deze door een kleine
opening in een der zijwanden. Een ander komt daarna
aanloopen met een langen stok, aan welks uiteinde een
groote bos casuarisveeren is bevestigd; hij maakt de beweging,
alsof hij de opening zuivert van de opdwarrelende asch.
Een tweede volgt zijn voorbeeld en ten slotte houden zij de
twee bezems gekruist door de opening. Wellicht een symbolische
voorstelling, maar de beteekenis konden wij niet te
weten komen.
Het dansen vangt daarna weder aan. Op een bepaald sein
stellen alle aanwezigen zich twee aan twee in lange rijen
op, steeds in rythmische beweging op den vloer dansende.
Plotseling klimmen er twee naar boven en slaan op een
langwerpig stuk hout. Het dansen wordt daarna weder wilder.
Langzaam trekken zij naar den ingang van de karriwarn.
Het gezang, dat zij aanheffen wordt nu door de op het
platform zittende oudjes beantwoord, Aan den ingang staat
een hunner met een groot blok met twee handvatten; op
een sein van den korano slaat hij hiermede op den grond.
Daarna stormen allen naar buiten om de manden met sago
naar binnen te brengen. Een varken, dat te voren geslacht
was, wordt in stukken verdeeld, de sago wordt in de potten
gekookt en het voor de Papoea's voornaamste gedeelte
van het feest neemt thans een aanvang: de smulpartïj.
Ieder bezoeker ontvangt eene mand rnet sago en een stuk

Metu Débi. 41
varkensvleesch. De brenger hiervan wachtte natuurlijk op
een klein tegengeschenk.
Het feest duurde nog langen tijd en des nachts werden
wij dikwijls wakker door het geraas der trommen en fluiten.
Komt men op gewone dagen in de karriwarri, dan zijn
de jongens bezig met allerlei werkzaamheden: netten breien,
leguanenvellen over de trommen spannen of het beschilderen
der sagopotten met wonderlijke figuren, die veelal bestaan
uit vischmotieven.
Voor afwisseling slaat een van de jongens op een trom,
terwijl een der ouderen daarbij een zang aanheft, waarbij
alle overigen het refrein zingen. DE BEAUFORT stelde mij
zijne aanteekeningen ter beschikking, waarin de volgende
verzen voorkwamen:
Rarè Rajo
Mama seine api
Sambèro.
Ourêb rechau
gatermadiaai.
Jabè rotti-rottï aai
karchai saimèo
Jabè rotti.
Tiarni-tremo, tremo
rèmahé
rèmahé.
Sejaroe kimbå
Jadoeaai
kimbå.

42 Metu Débi.
Aie oei
aiena-aiena.
Manemeni aaïe
matê
e aaie mè tau.
De beteekenis kon hij slechts gedeeltelijk te weten komen,
daar het een oude taal scheen te zijn, die zij zelf niet goed
rneer kenden. Het eerste couplet gewaagt van den oostenwind
(rajè, rajò), terwijl het tweede vertelt, dat de menschen
naar de hel (oerêb beteekent tegenwoordig duivel) gaan.
Dansende Papoea's op het platform van de karriwarri te Tobádi.
Het vierde handelt over pijlen, het zevende over een kroonduif
(manemenie) op een tak (aaie = hout).

Het inwendige van de Karriwarri te Tobádi.

Metu Débi. 43
Omtrent de dansen noteerde DE BEAUFORT het volgende:
1°. „oetai": gezang met trommen uitsluitend voor mannen,
zooals plaats vindt in de karriwarri.
2°. „djau” : een dans door mannen en vrouwen uitgevoerd
in twee rijen tegenover elkaar staande; mannen en vrouwen
echter afzonderlijk. Zij dansen naar elkaar toe en van elkaar
af; het danstempo bij de mannen is sneller dan bij de vrouwen,
iets wat ook bij de overige dansen het geval is. Bij
deze dans wordt het volgende gezongen:
Simbora
oerasé, oeha
semboni.
3. oénanoéng. Hierbij houden de mannen, zoowel als de.
vrouwen, elkaar vast; zij brengen namelijk hun arm om het
middel van hun buurman en dansen dan in het rond. Zij
zingen hierbij:
Imbona, wawa
Sia, ho!
4. Ibå, door mannen en vrouwen uitgevoerd onder trombegeleiding.
Gezang:
Poekoer anè
njane wajå
aiè.
5. Ibå jondige, een dans met gemarkeerde pas, uitgevoerd
door mannen en vrouwen, waarbij het volgende gezongen
wordt:
Maberewå
Simboaai
Namoi (wé). .

44
Metu Débi.
6. Chries (chriesate) door mannen en vrouwen onder trombegeleiding
verricht, terwijl tevens op een tritonschelp geblazen
wordt, Daarbij behoorend lied:
Nasï
agå
di nasè.
7. Seremè jondige, met de woorden:
sari maiå
pinoå, rariå, wè, wè, åa, wå, wa!
Een zeer eigenaardige vertooning bestaat hierin, dat de
jeugdige dorpsbewoners bij het voor het eerst aanschouwen
van de nieuwe maan, luid schreeuwen, terwijl zij daarbij met
de vlakke hand op den mond slaan.
Om den tijd aan te geven wordt naar den stand van de
zon gewezen, terwijl zij daarbij zeggen: „taap terontène".
Taap beteekent zon, het andere woord aldus.
Een geheel andere vertooning is het zoogenaamde sètan
(duivel) verdrijven. Of dit door hen zelf bedacht is of door
anderen is ingevoerd, wat men uit den naam „sètan" zoude
kunnen afleiden, is mij niet bekend. Hoogst eigenaardig is
de vertooning zeer zeker.
Tijdens een bezoek, dat wij aan de kampong Nafrí brachten,
had deze vertooning plaats. Deze kampong is ongeveer
één uur roeiens gelegen van Metu Débi. Wij roeiden daarheen
met de vlet van de Bensbach, een stoombootje, dat
gestationeerd is te Manokwari en ten dienste staat van het
civiel bestuur. De vlet werd geroeid of liever gepagaaid door
de oppassers van den controleur. Ieder van ons was natuurlijk
rijkelijk voorzien van ruilmiddelen om ethnografica te koopen.

Metu Débi. 45
Voordat wij aan Nafrí kwamen, zagen wij de Papoea's in
een binnenbaai druk bezig met manoeuvreeren in hunne
prauwtjes, luid schreeuwende en het water hoog opgooiende
met hunne pagaaien. Toen wij te Nafrí landden, kwam de
vloot van prauwtjes binnen, wij zagen, dat de gezichten van
de Papoea's zwart gemaakt waren; op hun lichaam hadden
zij allerlei zonderlinge figuren in zwart en rood geschilderd.
Zij waren kwistig met groen versierd. DUMAS vertelde ons,
dat zij zich zoo toegetakeld hadden om niet herkend te
worden door den „sètan". Zij bevonden zich in zeer opgewonden
toestand; zij maakten zwaaiende bewegingen met
armen en beenen en gooiden het water hoog op met hunne
pagaaien. Toen zij dicht bij de kust waren gekomen, sprongen
er verscheidenen te water en liepen ai slingerende en
zwaaiende naar den wal. Sommigen legden pijlen op de gespannen
bogen zonder deze echter af te schieten. Aan land
gekomen, liepen zij als dronken; er waren er, die zich op

46 Metu Débi.
den grond lieten vallen, terwijl op hun gezicht de hevigste
gemoedsbeweging te lezen stond. Allen spoedden zich naar
hunne huizen en kwamen een oogenblik later schoongewasschen
terug en liepen alsof er een oogenblik te voren niets
gebeurd was. DUMAS was van oordeel, dat men toch met
hen voorzichtig moet zijn, als zij zoo opgewonden zijn.
Een dusdanige vertooning zag ik later dikwijls in Tobádi,
maar op veel eenvoudiger schaal.
Nafrí, dat als een vooruitgeschoven post van de bewoners
van het Sentánimeer is te beschouwen, is een dicht bevolkte
kampong en het zal volgens DUMAS ook wel niet lang meer
duren of deze zal de heerschappij krijgen over de Humboldtbaai.
Het is een zeer loffelijke gewoonte om zooveel mogelijk

Metu Débi. 47
de namen te behouden van bergen, rivieren of meren, die
daaraan door de Papoea's zijn gegeven en niet daaraan namen
te geven van personen, daar later bij navraag deze
namen toch onbekend zullen zijn bij de Papoea's. -
Het is zeer eigenaardig, dat de Tobádiërs den naam
Humboldtbaai wel kennen; te Ternate, waarover ik in een
later hoofdstuk hoop te spreken, stelden zij zich aldus
aan de bevolking voor: „ Saja Hummesbaai". Dit moest
natuurlijk beteekenen „ik ben afkomstig van de Humboldtbaai.''
Een ander dusdanig voorbeeld vinden wij in den naam
der kampong Tanah Merah. Dit is Maleisch en beteekent
roode aarde. De Papoea's weten niet goed meer, hoe de
inlandsche naam is. Volgens DUMAS is de Papoesche naam :
Bitiraimuái kisí.
Het is begrijpelijk, dat zij dezen naam tegen een meer
eenvoudigen hebben verruild.
Alvorens mijn hoofdstuk over Metu Debí te sluiten wil
ik nog een schets geven van eenen dag, waarop een boot
O O
der Pakketvaart arriveert. Voor ons was dat een zeer gewichtige
dag, niet alleen, omdat wij dan brieven en berichten
uit het vaderland kregen, maar ook, omdat op dien dag het
verzamelde materiaal ter verzending gereed moest zijn. Hoezeer
apprecieert men op zoo'n dag een brief van vrienden
of familie en met hoeveel graagte worden de mailedities van
de Rotterdammer verstonden.
De vorige dagen kenmerkten zich door drukte met het
inpakken, vooral het zoölogisch materiaal vereischte veel zorg,
omdat zich daaronder zooveel voorwerpen, bevonden geconserveerd
in alcohol in buizen.

48 Metu Débi.
Dank zij het onderricht, dat wij tevoren hadden ontvangen
van Prof. M. WEBER, die door zijne ervaringen geheel op
de hoogte is van het inpakken, en dank zij onze proefexpeditie
die wij te Eerbeek hebben gehouden onder leiding
van Prof. WEBER en zijne echtgenoote, mocht alles naar
wensch afloopen. De meeste zorg en moeite hebben ons de
vogels bezorgd en wij waren altijd blij, wanneer de voorwerpen
droog waren en opgeborgen konden worden in de
kisten. De meeste verzamelden wij toen wij in Metu Débi
waren en toen wij een vast station hadden te Jogga aan het
Sentáni-meer. Het verzamelen en prepareeren gedurende
een tocht leidt tot de grootst mogelijke decepties en het is
treurig om de vogels des avonds te beschouwen, die een
dagreis hebben medegemaakt op den rug van eenen drager.
Veel beter is het om de vogels in hun geheel mede te nemen
op alcohol, maar daarvoor moet er weer een extra
groote bus alcohol mede, wat natuurlijk niet altijd goed
mogelijk is. Ik dwaal echter van mijn eigenlijk onderwerp af.
Zoodra het schip in zicht is, gaat er van de kampong, die
dit het eerst heeft gezien een luid geschreeuw op, dat beantwoord
wordt door de andere kampongs. Wanneer het schip
ten anker ligt, — dit geschiedde gewoonlijk bij een klein eilandje
, het Magdalena-eiland, in de buitenbaai, — weerklinkt
een schot en wij wachtten met ongeduld op het verschijnen
van de stoombarkas met de mail aan boord. De
mail werd in ontvangst genomen door den controleur, die
dus behalve zijne vele ambten ook postcommies was.
Natuurlijk waren wij hem daarin behulpzaam, verlangend
als wij waren om iets uit Holland te hooren. De boot bleef
gewoonlijk slechts eenige uren. Het anders zoo rustige

Metu Débi. 49
eiland kreeg thans een geheel ander aanzien; bedrijvigheid
heerschte alom; Chineezen en vreemde handelaren kwamen
paradijsvogels koopen en de toko van de Nieuw-Guinea
Handelsmaatschappij ontving weer nieuwe voorraad ruilmiddelen
en blikjes, terwijl zij kisten met vogelhuiden daarvoor
in de plaats naar Ternate zond.
Onze kisten werden door de koelies aan boord van de stoombarkas
gedragen en DE BEAUFORT en ik dachten met angst,
hoe alles zoude overkomen. Een der officieren van de „van
Goens" aldus heette de zoogenaamde „Papoeboot" kwam op
het laatste moment onze mail medenemen en de cognossementen
in orde brengen. Wij vulden onze provisiekamer nog
eens aan met desiderata uit de voorraden van het schip
en spoedig brak het oogenblik aan, waarop het voorwerp
der beschaving weder verdween. Ik breng gaarne mijn dank
namens ons allen aan de Pakketvaartmaatschappij voor de
welwillende wijze, waarop zij ons behandeld hebben door de
dienstregeling zoodanig te wijzigen, dat wij om de zes of acht
weken een boot konden venvachten en door ons toe te staan
onze eetwaren aan te vullen uit de aan boord aanwezige
voorraden.
Na het vertrek van de boot, werd de tijd met lezen doorgebracht,
meestal afgebroken door beroeringen in het kamp der
koelies en handelaren, die zich gedrongen gevoelden om dien
dag zich te buiten te gaan aan spiritualiën. De meest gewenschte
drank is port, die. naar ik meen, voor ƒ 0.60 à ƒ 1.— aan
de liefhebbers wordt gesleten. Eens was het zelfs noodig,
dat op bevel van den controleur eenige belhamels vastgebonden
werden aan een paal, ten einde vechtpartijen te voorkomen.
Gelukkig kwamen dergelijke tooneelen slechts op die
4

50 Metu Débi,
dagen Voor en de controleur verbood dan ook verder den
verkoop van deze goedkoope wijnsoorten.
De toeloop van patiënten voor den dokter werd groot en
hij had dan ook zijne handen vol; of het patiënten waren,
zooals hij die wenschte, betwijfel ik, want de verbondenen
kwamen zeer ongeregeld en veelal met vervuilde verbanden
terug. De meesten leden aan groote verwaarloosde beenwonden
en wij waren te kort aan één stuk op het eiland om de
resultaten van eene goede verpleging waar te nemen.
Wij hielden ons ook druk bezig met photographeeren; om
te ontwikkelen werd het bed van v. D. SANDE gemetamorphoseerd
in een donkere kamer. Het is toch beter de opgenomen
platen onmiddellijk te ontwikkelen, dan deze naar
Holland of Batavia te zenden, daar men altijd het groote
gevaar loopt, dat de platen bederven, doordat er licht bij komt.
Nadat de gesteenten rondom de baai door Professor voldoende
waren onderzocht; tochten, waaraan ik steeds de
aangenaamste herinneringen zal blijven behouden, konden
wij langzamerhand gaan denken om onze tenten op te slaan
aan het Sentánimeer.
Versiering aan den voorsteven van een Tobádische prauw.

HOOFDSTUK II.
Het Sentánimeer.
et Sentánimeer is ongeveer 16 K.M. lang
en strekt zich uit van het Oosten naar het
Westen. Het ligt circa één uur loopens van
de Humboldtbaai, de weg loopt eerst door
een sagobosch, doorsneden door tal van kleine riviertjes, die
op zeer primitieve wijze overbrugd zijn door middel van
niet al te dikke boomstammen, terwijl er voor ons op de
critieke plaatsen. leuningen van rottan waren gemaakt. Leveren
deze bruggen geene moeilijkheden op voor de op
bloote voeten loopende Papoeas, die met hunne teenen bijna
even goed kunnen grijpen als met hunne vingers; voor ons
waren zulke passages hoogst onaangenaam en wij gleden bij
een misstap dikwijls tot over de knieën in de modder; het
kopje ondergaan heb ik gelukkig alleen maar van een ander
gezien. De sagopalmen in het moeras geven niet altijd houvast;
ééne soort toch, de Metroxylon Rumphii, heeft zeer scherpe
dorens. Gelukkig was dit gedeelte van den weg slechts zeer kort
en liep de weg vervolgens afwisselend door oerbosch en alang-

52 Het Sentánimeer,
alangvelden; steeds volgt men het door de Papoea's gemaakte
pad, dat hier uiterst breed is, daar er langs dezen
weg veel verkeer is tusschen de bewoners van het Sentánimeer,
de Humboldtbaai en Nafrí. Na met veel inspanning
onder een brandende zon een heuvel te hebben beklommen,
wordt men ten slotte beloond door een mooi vergezicht
over het meer.
Het meer strekt zich blauwwazig uit, omgeven door
heuvels, bezet met alang-alangvelden. Hier en daar zijn
kampongs zichtbaar o. a- Ajápo, Asé en Asser, alle gebouwd
op palen in het meer. De heuvel weder afdalende
komt men aan het meer, na eerst zijn dorst gelescht te
hebben aan een kristalhelder beekje de Otjé, dat in het
Sentánimeer uitstroomt. Bij mijn eerste bezoek vielen mij,
eenige verschillen op omtrent de bewoners en hunne gewoonten
Over het algemeen ziet de Sentániër er niet zoo gesoigneerd
uit, wat zich openbaart in zijn haartooi, die slordig is en
waar. lang niet zoo vee! zorg aan besteed wordt als bij de
Tobadiers. De mannen waren in den beginne schuchter
tengevolge van de mindere aanraking met Europeanen,
Vrouwen zien er nog onsmakelijker uit en wekken zelfs de
lachlust op in Tobádi, waar zij behandeld werden als provincialen.
Cascado komt bijna bij allen voor.
De booten, die op het meer worden gebruikt, zijn van
geheel anderen vorm en hebben geen uitlegger. Het is dan.
ook niet mogelijk om in deze bootjes te varen en men
brengt het na langdurige oefening niet verder, dan daarin
te kunnen zitten zonder om te slaan. De bootjes worden
vervaardigd uit één boomstam, zoodat men begrijpt, dat ze
niet breed zijn. De maten van een dusdanige boot, die ik .

Het Sentánimeer. 53
als curiositeit mede naar huis nam, zijn als volgt: lengte
van den voorsteven tot den achtersteven 5.50 M., breedte
18 cM., diepte 25 cM. Zij worden voortbewogen met één
pagaai, de roeier moet tegelijk sturen en roeien. Een en
ander maakte, dat dit vervoermiddel voor ons onbruikbaar
was. Het is overigens bewonderenswaardig, hoe de Sentániërs
zich in deze bootjes op hun gemak gevoelen; ik zag er
eens een midden in het meer omslaan, maar in een oogwenk
was hij er weer op, want van in de boot zitten is eigenlijk
geen sprake, daar hij met de beenen gekruist voor zich op
den rand rust. Ligt hij stil, dan bewaart hij zijn evenwicht
door aan één kant een been in het water te steken, terwijl
hij aan den anderen kant de pagaai, die zeer sierlijk besne-

54
Het Sentánimeer.
den is, plat op het.water legt. Ook aan den voorsteven zijn
versieringen. Als men dan bedenkt, dat dit kunstgewrocht
gemaakt is uit één boomstam met behulp van een steenen
bijl en een keukenmes, dan moet men wel bewondering
hebben voor dergelijke kunstenaars.
De Sentániërs oefenen de visscherij ¹) ook op eene andere
wijze uit dan de
Tobádiërs. Overal
langs de kust
plaatsen zij in
het meer staketsels,
waar de
visch in een zeker
jaargetijde
komt spelen, paren
of kuit schieten.
Op dit moment
sluiten de
vrouwen al
zwemmende de staketsels met matten af en vangen de visch
in de afgesloten ruimte.
De varkens worden gejaagd met 4¹/2 meter lange ebbenhouten
speren eveneens van kunstig snijwerk voorzien 2 Visschende vrouw in het Sentánimeer.
). Op
een dag op de jacht uitgegaan, beduidde mij een jonge
Papoea met handgebaar, dat ik hem zoude volgen. Hij wilde
¹) Volgens aanteekeningen van DE BEAUFORT komen de volgende visschen
in het Sentánimeer voor: 1. Seeuis; 2. Ka-nté; 3. Ka-jo; 4. Ka-hé; 5. Kahido;
6. Ka-Qubû; 7. Khreu-Khreu; 8: Sinonga; 9. Simûm; 10. Joè;
11. Hou-groe; 12. Djamori; 13. Eumô; 14. Ka-semôdi, Ka beteekent visch.
²) Zie teekening op pag: 66.

Het Sentánimeer. 55
mij schijnbaar een plaats aanwijzen, waar ik vogels kon
schieten. Na een tijd door het oerwoud gewandeld te hebben,
kwamen wij plotseling bij de droge bedding van een rivier,
waarin een zestigtal Papoea's met lange speren gewapend,
gelegerd waren. Een oogenblik dacht ik, dat ik in eene
hinderlaag gevallen was, maar hunne houding was vriendschappelijk
en ik begreep, dat zij zaten uit te rusten van een
ondernomen varkensjacht. Daar ik nooit uitging zonder ruilmiddelen,
sloten wij spoedig vriendschap tengevolge van eene
uitdeeling kralen en tabak en ik had het geluk eene mooie
varkensspeer machtig te worden, echter niet zonder moeite,
daar zij er zeer gehecht aan schenen te zijn. De begeerte naar
een cricketband deed een van de jagers zwichten, zoodat ik
triomfantelijk met mijn speer huiswaarts kon keeren.
De vrouwen der Sentániërs bebouwen ook hier het land
en saan des morgens met het aanbreken van den dag in
O

56 Het Sentánimeer.
booten naar den arbeid. Deze zijn in tegenstelling met die
hunner echtgenooten zeer lang en veel breeder en kunnen
ongeveer 10 personen bevatten. Zij zitten niet op den rand
maar op den bodem. Bij het roeien laten zij de pagaai na
eiken slag op het boord vallen en daar dit gelijkmatig geschiedt,
kan men de boot zeer ver over het water hooren,
dank zij het eigenaardige tikkende geluid.
Bij den landbouw gaat de Papoea zeer eigenwijs te werk.
Van een bosch, dat hem geschikt lijkt, worden alle boomen
Ontboschte heuvels rondom het Sentánimeer.
geringd; zijn de boomen gestorven, dan steekt hij het onderhout
in brand. Wanneer hij lust heeft, velt hij de boomen

Het Sentánimeer. 57
of wel hij laat ze staan, zooals zij zijn en de tuin is gereed
om te worden beplant. Het volgende jaar verlaat hij den
De Kujap.
tuin weder en geeft hem prijs aan de welig voortwoekerende
alang-alang. De heuvels om het Sentánimeer geven hiervan

$3 Het Sentánimeer.
een duidelijk beeld; waarschijnlijk vroeger tuinen, zijn zij
thans bedekt met deze grassoort. Ik heb slechts tweemaal
een net aangelegde tuin gezien en dat wel dicht bij
de landingsplaats Ibaïso, waar ik een goed onderhouden
batatentuin zag en de andere maal dicht bij Jogga in de
nabijheid van het schilderachtig riviertje de Kujap, alwaar
een soort van tabaksplantage was.
De tabak weten zij natuurlijk niet te bewerken, zooals
dit behoort. Zij nemen de groene bladeren, drogen die boven
het vuur of leggen die op een warme steen, totdat zij een
bruine kleur hebben gekregen. De bladeren, die nu in plaats
van taai zeer bros zijn geworden, verfrommelt hij in de palm
van zijne hand tot eene kruimelige massa, hierom heen fabriceert
hij een gedroogd maïsblad en de Papoesche sigaar
is gereed. Dat hier na ontsteking een groenachtige rook uit
opstijgt, is begrijpelijk.
Wanneer men een half opgerookte sigaar of cigarette aan
eenen Papoea aanbiedt, neemt hij deze gaarne aan en geeft
zijn voldoening te kennen door een ophalend zuigend geluid.
Hij is echter niet zoo egoïst, of hij laat zijne stamgenooten
er ook van genieten, zoodat een endje de geheele ronde
van omstanders maakt.
Pijpen rooken heb ik slechts gezien bij de bewoners van
Nápan, vreemd genoeg bevindt zich de opening in het midden
van de pijp.
Zijn de bewoners van Kajó de pottenbakkers van de Humboldtbaai,
hier verrichten dit werk de vrouwen van Abar.
De steenen bijlen zijn hier beter verkrijgbaar dan aan de
kust, de chloromelanietvindplaats was volgens hun zeggen
slechts een dagreize gelegen van het Sentánimeer.

Het Sentánimeer. 59
Aan de noordzijde wordt het Sentánimeer begrensd door
het Cycloopgebergte, waarvan de toppen meestal den geheelen
dag in wolken zijn gehuld. De hoogste top, de Remår,
is 1940 Meter hoog.
Als verblijfplaats hadden wij een open gedeelte gekozen,
Jogga genaamd, waar reeds vroeger de officieren en bemanning
van H. M. Ceram hadden gekampeerd. In de nabijheid
stroomde het heldere beekje de Otjé. Nederzettingen waren
niet in de buurt, zoodat wij niet al te veel last van de
Papoea's zouden hebben. Trouwens wij wisten in het geheel
niet, hoe de gezindheid van de Sentániërs jegens on.s zoude
zijn. Slechts éénmaal — waarover later — hebben wij eenige

6o
Het Sentánimeer.
moeilijkheid met hen gehad en dit wel tengevolge van een
misverstand. De vlet van het aan den assistent-resident van
Manokwari toebehoorende politievaartuig „ResidentBensbach"
hadden wij per Zeemeeuw medegenomen om dienst te doen
op het Sentánimeer. Onder leiding van DUMAS geschiedde
dit moeilijke werk als volgt: een groot aantal Papoea's werden
voor dat doel gehuurd; de vlet werd omgekeerd, een
gedeelte der dragers droeg haar bij de zitplaatsen, terwijl het
overige gedeelte haar aan de boorden steunde. Het was een
hoogst eigenaardig gezicht de wit geschilderde omgekeerde
vlet te zien aankomen en het geleek veel op een reusachtige
witte schildpad met een ontelbaar aantal bruine pootjes.
De Tobádiërs hadden ook eenige van hunne groote eenvlerkige
prauwen overgebracht, verder hadden wij onze lépalépa's
medegebracht, zoodat ons een keur van vaartuigen ten
dienste stond.
Ons verblijf had onder meer tot doel: een nauwkeurige
opname van het meer door het in zijn geheel rond te varen;
verder de beklimming van het Cycloopgebergte en last not
least het onderzoek van de fauna van het meer. Ken zeer
zorgvuldig ethnologisch onderzoek had later plaats, toen
V. D. SANDE zich alleen gedurende een maand in Asé
vestigde.
In het begin van ons verblijf maakte Professor, gewoonlijk
vergezeld door MOOLENBURGH, kleine uitstapjes langs de
oevers van het meer om de geologische formatie te onderzoeken.
VAN DER SANDE dreef druk handel in ethnografica
en bewees medische diensten, terwijl DE BEAUFORT en ik
trachtten te verzamelen, wat maar leven had. Bij het prepareeren
der vogels hadden wij zeer veel last van kleine

Het Sentánimeer. 6l
mieren, die in onnoemlljk aantal daar aanwezig waren en zich
bijna oogenblikkelijk meester maakten van versch geschoten
exemplaren, die hun beurt moesten afwachten om te worden
onthuid. Wat al listen hebben wij niet verzonnen om ons
te -vrijwaren van deze kwelgeesten, bakjes water, aan touw-
Tobádische prauw voor Jogga.
tjes opgehangen vogels, alles werd bedacht. Maar altijd waren
zij bij onze dierbare buit óf doordat een strootje in het
water was gevallen en hun tot brug diende of door een
grooten omweg te maken, daalden zij langs de touwtjes naar
de vogels af; ook wij zelf hadden veel te lijden van de beten
dezer diertjes.

62 Het Sentánimeer.
DE BEAUFORT had uit Holland een klein zoölogisch werkje
mede genomen '), waarin afbeeldingen van eenige op Nïeuw-
Guinea voorkomende zoogdieren stonden. Men had ons echter
in Holland gezegd, dat wij hier weinig succes mede zouden
hebben, daar de Papoea's geen voldoend voorstellingsvermogen
zouden hebben.
Hoezeer was het tegendeel waar! Op een middag vertoonde
hij de plaatjes aan een groot aantal Sentániërs, die elk nieuw
plaatje met groot gejuich begroetten, daarbij luid de inlandsche
naam herhalende. Den volgenden dag werd hem door middel
van een van onze tolken — WARU van Tobádi en ATJÓA
van Ingrås — gevraagd, of hij eens met dat boek in het dorp
wilde komen, daar verschillende personen, die niet te Jogga
konden komen, ook gaarne de plaatjes eens wilden zien.
Door middel van dit boek hebben wij verscheidene mooie
exemplaren verkregen.
DUMAS had aan Professor eens verteld, dat hij ergens in
het binnenland een tridacnaschelp had gezien. Indien deze
daar niet door de Papoea's was gebracht, zoude men de
veronderstelling kunnen maken, dat daar vroeger zee geweest
was. Professor besloot daarom er eens heen te gaan. Op
den 5 dcn April togen Professor, MOOLENBURGH, DUMAS en
ik op weg om te trachten deze plaats terug te vinden.
Allereerst roeiden wij in de vlet naar het zuidelijk gelegen Poe,
een zeer vuil dorp, waar wij een gids vandaan zouden krijgen,
die ons naar een klein riviertje de Timená moest brengen.
Tijdens den roeitocht hadden wij een prachtig uitzicht op
¹) Enumerazione dei Mammiferi raccolte da O. BECCARI, L. M. D'ALBERTlS
ed. A. A. BRUYN, nella nuova Guinea propriamente della per W. PETERS en
G. DORIA 1881.

Het Sentánimeer. 63
het Cycloop- en het Dafonsero-gebergte. Poe ligt dicht bij de
Jafúri, de uitwatering van het Sentánimeer naar zee, bekend
door de tocht van Lt. t/z. SCHULTZ en DUMAS in 1901, die aangenomen
had binnen 10 dagen van daar deCeram te bereiken ¹).
Na zeer lang onderhandelen kregen wij de verlangde gidsen,
want haast hebben de Papoea's nooit. Wij daarentegen
wilden gaarne voor het aanbreken van den nacht de Tïmená
bereiken en in de nabijheid van het riviertje kampeeren.
Twee uur lang moesten wij door een alang-alangveld
loopen, de hitte was ontzettend, er was geen aasje wind en
hoegenaamd geen beschutting. De Papoea's staken achter ons
het gras in brand ter vergemakkelijking van den terugweg.
Eindelijk bereikten wij het oerwoud en binnen een half
uur vonden wij de Tïmená, die er doorheen stroomt en
zich bij Abar in het Sentánimeer uitstort. Kleine vischjes
zwommen er in rond en na veel moeite en tobben werd ik
er één machtig. Hoe groot was echter mijne woede, toen ik
een van de koelies zag, die er een twintigtal had gevangen
met behulp van een speld en een korreltje rijst. Ongelukkig
kon ik deze niet meer voor onze verzameling gebruiken, daar
zij reeds geschraapt en schoon gemaakt waren en daardoor
waardeloos waren voor de zoölogische collectie. Ik nam ze
hem onmiddellijk af en legde aan eiken koelie eene boete op
om mij twee gave vischjes te brengen. Gelukkig werd dit
aantal spoedig bereikt en een oogenblik later bewees een
lucht van gebakken visch, dat de koelies minstens even zoo
gelukkig waren als ik met mijn buit.
¹) Voordvacht H. E. Baron VAN ASBECK in de buitengewone vergadering
der Maatschappij ter Bevordering van het Natuurkundig Onderzoek der Nederlandsche
Koloniën. Bulletin nº. 41, pag. 17 en 18.

64 Het Sentánimeer.
De Tïmená had op het punt, waar wij ons kamp hadden
opgeslagen, een dikke laag zeeklei bloot gelegd, die zeer
rijk bleek te zijn aan allerlei fossielen. Professor en ik
waren dan ook spoedig bezig met het verzamelen van al
deze schatten.
De Timená.
De tridacna werd wel niet gevonden, maar wel eenige
stukken ervan, zoodat de door DUMAS gegeven inlichtingen
juist bleken te zijn.
De jagers brachten een kroonduif en twee paradijsvogels.
De kroonduif, ter grootte van een kalkoen, levert een uitste-

Het Sentánimeer. . 65
kend voedsel op. De kolossale borst wordt er aan beide
zijden afgesneden en als beefsteak gebraden. Een heerlijke
afwisseling na al die blikjes. De maag van de duif is een
delicatesse voor de Papoea's. Ik behoef nauwelijks te zeggen,
dat de stemming na zoo'n succesvollen dag allergunstigst was
en dat wij nog laat menig pijpje bij een groot kampvuur
zaten te rooken.
Welk een zeldzaam genot om in een oerbosch rondom een
groot houtvuur al rookende te zitten praten, over hetgeen
men dien dag heeft doorgemaakt.
Den volgenden dag gingen wij nog verder stroomopwaarts
en vonden nog vele interessante fossielen. MANSINAM, de
jongen van den controleur, berichtte mij, dat hij kroonduiven
had gehoord en onmiddellijk trokken wij er op los.
Wij doorwaadden de rivier verscheidene malen, klommen over
steile rotsen en moesten over boomstammen heen kruipen,
maar niets weerhield ons. Eindelijk hoorden wij het zonderlinge
geluid van den vogel, dat prachtig door MANSIMAN
werd nagebootst. Onze buit bestond uit drie prachtige
kroonduiven, die in triomf over een stok naar het kamp
werden gedragen. — Des avonds was het weer groot feestmaal.
Het schieten van kroonduiven biedt echter geen waren
sport aan, daar zij alleen maar stil zittend in eenen boom
kunnen geschoten worden. In een zoo dicht begroeid bosch
is er van in de vlucht schieten geen sprake, omdat men de
vogel eenvoudig niet ziet. Men wacht dus, totdat zij door
geroep of vleugelslag haar schuilplaats heeft verraden, waarna
men een zoo grooten vogel moeilijk in den zit mis kan
schieten.
5

66 Het Sentanimeer.
Op dien dag nebben MANSINAM en ik eeuwige
vriendschap gesloten.
Helaas moesten wij den volgenden dag wegens
gebrek aan tijd weder vertrekken. Deze
tocht zal steeds als een van de aangenaamste
in mijne herinnering blijven bestaan.
Op den 11 den April werd de voorgenomen
tocht naar het Cycloop-
gebergte ondernomen; door den
onwil der koelies konden wij
eerst te 8 uur vertrekken.
De controleur, reeds den
vorigen dag vertrokken,
was blijven overnachten
ïn het jongelingshuis
te Asé.
Wij vonden hem
weder te Ibaïso,
de lan-
dingsplaats
voor
den
tocht
naar het
Cycloopgebergte.
Op onzen
tocht over
het meer werden
wij vergezeld door
een dertigtal kleine
prauwtjes ieder met een
Sentaniër bemand. Alhoewel
ons verteld was, dat zij
het voornemen hadden om ons
te vermoorden, bleek van deze vijandige
stemming niets, integendeel
tijdens de vaart werd er een vreedzame
handel in ethnografica gedreven.
Na de landing te Ibaïso, werd alles in
gereedheid gebracht voor den marsch. Dit
neemt geruimen tijd in beslag wegens het verdeelen
der vrachten, het draagbaar maken van
Varkensspeer der Sentaniërs.
de voorwerpen en allerlei andere kleinigheden. De colonne

Het Sentánimeer. . 67
bestond uit de navolgende elementen: de leden der expeditie
met hunne jongens, die slechts met zeer kleine vrachtjes bezwaard
waren, als geologische hamers, fotografietoestellen, barometers,
blikken bak gevuld met buisjes met alcohol, kapellennet
en dergelijke utensiliën, die altijd bij de hand moesten zijn.
Vervolgens de dragers van de veldbedden, dan eenige koelies,
die groote ondoordringbare zeilen droegen om als dakbedekking
te dienen van ons nachtverblijf, dat in het bosch
zoude opgeslagen worden. Daarna dragers voor de zoölogica
o. a. één met een zinken bus, waarin de groote zoologische
voorwerpen bewaard moesten worden; ten slotte die voor de
levensmiddelen. De proviand voor de koelies en onze jongens
bestond uit zakjes rijst, gedroogde visch en vleesch. Ons eten
was zoo eenvoudig mogelijk, ten einde dragers uit te sparen.
Voor den aanvang van eiken tocht werd eene zoo nauwkeurig
mogelijke berekening gemaakt van alles, wat er mede
genomen moest worden en hoeveel dragers hier voor benoodigd
waren. Gemakkelijk is deze rekening niet en deze werd
gemaakt naar eene formule, die door de Heeren SARASIN,
de bekende Celebesreizigers, was samengesteld.
De dag was als volgt ingedeeld: des morgens vroeg tegen
het opgaan van de zon werd er voor ons koffie gekookt, zooals
de boeren dat hier doen; de smaak is voortreffelijk. De koelies
kookten daarna hunne rijst, aten hier zooveel mogelijk van en
verpakten het overige in bladeren om dit gedurende een
rust op te eten. Wij gebruikten als ontbijt roggebrood uit blik
met jam; warme rijst was ons gewoonlijk te zwaar zoo vroeg
op den dag. Tijdens de groote rust, ongeveer tegen twaalf
uur, 'aten wij weder roggebrood met een of andere toespijs.
Wij hebben weieens de proef genomen om dan rijst te eten,

68
Het Sentánimeer.
maar hier ging te veel tijd mede verloren, want is de
Maleier eenmaal bezig met zijn geliefkoosde werkzaamheid,
het eten bereiden, dan is het einde niet te voorzien. Tegen
vier uur werd er naar een goede kampplaats uitgezien,
liefst bij het water voor het wasschen van de rijst; het
Kamp op het Cycloopgebergte.
eerste werk was dan om een houtvuur aan te leggen om
theewater te kooken. De after noon teas na eenen vermoeienden
marsch waren de meest aangename oogenblikken
van den dag. Onderwij! waren de koelies bezig met het verzamelen
van bouwmaterialen voor ons nachtverblijf en het
hunne. Zij vervaardigden een houten geraamte, waarover

Het Sentánimeer. 69
de bovengenoemde waterproof zeilen werden gelegd. De
zijkanten bleven open, daar de regen altijd loodrecht nedervalt
en men dus geen last heeft van het inregenen aan de
zijkanten. Wel gebeurde het soms, dat er zich in het zeil
van het dak zakken met water vormden, die wel eens hun
afvoer vonden in een van onze bedden, wat natuurlijk geen
aangename gewaarwording was. Na zoo'n voorval was het
bed spoedig opnieuw opgemaakt en men sliep weldra weder
in, vermoeid als men was na een langen dagmarsch.
Zoodra het huisje gereed was, werden daarin allereerst aan
eene zijde de etenswaren opgesteld, die in zakken vervoerd
werden elk van ± 20 K.G. gewicht; daarnaast kwamen onze
respectievelijke bedden te leggen, bestaande uit een eenvoudige
matras, een laken, een dunne deken en een kussen. Om
de bedden werd het onontbeerlijke muskietennet of klamboe
gespannen ; dit werd goed onder de matras ingestopt, ten einde
de lastige insecten het binnendringen te beletten; daarmede
was ons huis gereed. De koelies, die niet zeer eensgezind
waren, bouwden niet één groote hut, maar allerlei hutjes van
verschillende grootte en vorm. Als dakbedekking gebruikten
zij palmbladeren ; mits goed gemaakt, was deze evenzoo waterdicht
als de onze.
Onderwij! had ASSANG, de jongen van Professor, die als
kok dienst deed, het eten gereed gemaakt, dat niet veel
afwisseling aanbood. Het bestond uit rijst met ossenlappen
uit blik of een groot blik runder-, kalfs- of ossengehakt. Het
verschil tusschen deze drie soorten hebben wij echter nooit
goed kunnen constateeren. Vleesch in blik ziet er uit als
rood geplozen touw en heeft wat taaiheid betreft, hiermede
ook veel overeenkomst. Toch moet ik verklaren, dat wij

70 Het Sentánimeer.
na zoo'n gezonden dag altijd met zeer veel eetlust onze
diners gebruikt hebben. Om den anderen dag werd een blik
vruchten op water met rijst gegeten, welk gerecht bij ons
den naam van Riz á la Condé genoot. Als drank gebruikten
wij steeds water bij het eten, het medenemen van alcoholica
beperkte zich tot een flesch cognac, die trouwens
alleen maar aangesproken werd na een regenachtigen dag.
Was de flesch leeg, dan namen wij onze toevlucht tot de
zoogenaamde rimboegroc. Deze maakten wij van de alcohol,
die wij medenamen voor het conserveeren der zoölogische
voorwerpen. Natuurlijk moest deze zeer verdund worden,
daar wij alcohol van 9O% hadden. Deze werd met suiker
en citroen op het vuur gehangen en met graagte gedronken
na een dag van regen, modder en vochtigheid.
Gewoonlijk hadden wij spoedig slaap en trokken wij ons
vroegtijdig terug achter onze mousseline gordijnen. Een eigenaardig
geluid des nachts was de roep van een vogel, die
steeds zeven malen zijn melancholiek „toengoe" liet hooren.
Natuurlijk telde ieder bij het geroep, of het getal zeven
uitkwam. Wanneer er Papoea's mede waren als dragers, kon
men den slaap wel eens niet vatten door hun gezang of
gepraat. Het is toch hunne gewoonte om niet allen tegelijk
te slapen, wanneer zij in een vreemd land zijn; twee of
drie blijven dan een gedeelte van den nacht pratende of
zingende doorbrengen en worden dan weder afgewisseld
door anderen, totdat de morgen aanbreekt.
Maar ik ben eenigzins afgedwaald en moet weder terugkeeren
tot het opstellen van den stoet.
Voorop ging de gids of gidsen, daarna Professor gewapend
met kompas en. aanteekenboekje om de richting op te tee-

Het Sentánimeer. 71
kenen, meestal vergezeld door VAN NOUHUYS; daarachter
ASSANG. Daarna kwam een gedeelte van de dragers, hierna
de BEAUFORT of ik; dan het overige gedeelte der dragers,
terwijl de trein gesloten werd door VAN DER SANDE. Het
pad, dat men moet volgen, is zeer smal en kan slechts éénen
man bevatten; de geheele trein heeft dus zulk eene groote
lengte, dat men elkaar niet beroepen kan, wij gebruikten
daarom fluitsignalen om voeling met elkaar te houden.
De trein is nog niet lang in beweging, of er komt reeds
stagnatie door een koelie, die stil staat om zijn vracht op
zijne schouders van houding te doen veranderen of voor het
vernieuwen van zijne draagbanden; kortom een geregelde
tocht is niet denkbaar. Het gebeurt ook wel, dat een van de
dragers ziek wordt of dat zijn last te zwaar is; er moeten
dan alle mogelijke listen te baat genomen worden om weder
vooruitgang in den trein te krijgen. Op den terugweg gaat
natuurlijk alles veel beter, daar dan de lasten veel lichter
zijn, doordat de levensmiddelen grootendeels verbruikt zijn
en de dragers evenals de paarden den stal schijnen te
ruiken.
De dragers, die onder weg beschikbaar werden, gebruikten
wij voor de verzamelde steenen, ethnografïca of zoölogica; de
zieken, meestal malarialijders, werden geheel ontheven. Gelukkig
hebben wij nooit iemand zoo zwaar ziek of verwond
gehad, dat hij gedragen moest worden. Wel heb ik eens een
Papoea door zijne stamgenooten op eene van takken gemaakte
draagbaar zien vervoeren, maar hierover later in mijn hoofdstuk
over de Tawárintocht.
De weg naar het Cycloopgebergte liep eerst langs uitstekend
onderhouden batatentuinen; de planten stonden netjes

72 Het Sentánimeer.
op rijen en de grond was van onkruid gezuiverd. Wij passeerden
daarna een graf van eenen vermoorden Papoea, wat op te
maken was uit het feit, dat boven het graf pijlen en bogen
in de aarde waren gestoken.
Daarna volgden alang-alangvelden met de daarin heerschende
benauwende hitte. Vanaf een hoog gelegen punt zag ik voor
mij de trein zich als een reusachtige slang door de grasvlakte
kronkelen. De stoet werd gesloten door een honderdtal met
pijlen en bogen gewapende Papoea's, die aan het geheel een
zeer schilderachtig voorkomen gaven. Zij deden ons slechts
uitgeleide en beloofden ons den volgenden dag jonge klappers
te zullen brengen. Die belofte hebben zij ook gestand gedaan.
Alvorens in het met oerbosch bedekte gedeelte te
verdwijnen, hadden wij een prachtig gezicht over het Sentanimeer,
Wij gebruikten ons dejeuner bij een helder stroomend
riviertje bezaaid met groote rotsblokken, die overal kleine
watervalletjes vormden. Daarna begon de tocht in het oerwoud.
Vroeger dacht ik steeds, dat zoo'n oerwoud zoo
indrukwekkend mooi was, maar er is niets, wat mij zoozeer
is tegengevallen. Het is toch altijd somber, lauwwarm en
vochtig in zoo'n bosch. De boomen gaan alle kaarsrecht
de hoogte in, groen ziet men betrekkelijk weinig, evenmin
bloemen. Vlinders en vogels, die liever in het zonlicht leven,
ziet men in gering aantal. Geheel anders is de stemming,
indien men bij eene rivier komt, waar de zon vroolijk schijnt
en waar tal van vogels, vlinders en bloemen leven.
Daarbij komt nog, dat het bijna eiken nacht regent, zoodat
alles van water is doortrokken en men meestentijds door
de modder loopt, daar van verdamping in een zoodanige
atmosfeer geen sprake is. Het voetpad, dat wij volgden, werd

Het Sentánimeer. 73
nog meer onbegaanbaar gemaakt door een groot aantal wortels
en boomstronken, zoodat men den geheelen weg voor zijne
voeten moest kijken om niet te struikelen of te vallen. De
weg liep door kleine riviertjes en beekjes, zonder dat daarover
bruggen gemaakt waren; op zoo'n tocht heeft men dan
ook altijd natte voeten, daar het te veel tijd zoude nemen
om bij elk riviertje kousen en schoenen uit te trekken.
Op den terugtocht van de Wasiáni naar de Geelvinkbaai
moesten wij bij voorbeeld vóór twaalf uur achttien maal de
Troi doorwaden. De aldaar dicht aan den oever staande kalkwanden
dwingen den reiziger van zijn pad af te gaan en
de overzijde te kiezen.
Naarmate wij hooger kwamen, werd de temperatuur kouder,
zoo zelfs, dat wij des nachts gebruik moesten maken
van de medegebrachte dekens. Een gedeelte der Sentániërs
vond het te koud en daar hunne kleerenkast zoomin winter-
als zomergarderobe bevat, vonden zij het maar beter
om te verdwijnen, later zagen wij hen weder terug aan
den voet van den berg. De koelies, mede niet gewend aan
deze koude, kwamen den volgenden morgen klagen en beweerden,
dat zij koorts hadden. Daar VAN DER SANDE er
niet bij was, moesten wij als dokter fungeeren en wij gaven
hun als geneesmiddel een theelepel cognac, wat hun wel niet
veel goed of kwaad zal gedaan hebben. Al hooger stijgende
werd het pad niet gemakkelijker, somtijds moest men over
rotsblokken klauteren, die nat en glibberig waren door de
mist, die hier meestal heerscht. Langzamerhand naderden
wij den top, die van Jogga gezien, steeds in wolken was
gehuld.
De plantengroei is mede veranderd. Wij passeerden een

74
Het Sentánimeer.
groot veld bloeiende Begonia's met eigenaardigen bladvorm.
De boomen waren dicht bezet met mossen en Lycopodiacëen,
die als lange baarden van de bovenste takken afhingen.
Ook traden hier Araucaria's en Podocarpae op. De vogels,
die wij bemachtigden, waren verschillend van die, welke
wij op Metu Débi of Jogga van onze jagers gekregen hadden
en wij koesterden de hoop iets nieuws voor de avifauna van
Nieuw-Guinea te hebben bemachtigd. Het onderzoek zal dit
later moeten uitmaken. Onze jager RASSIP bezorgde ons
een tweetal exemplaren van de mooie paradijsvogel „Diphyllodes
magnificus". Deze vogel heeft evenals bij ons de korhoenders
een zoogenaamde baltzplek. DE BEAUFORT, die
een dusdanige baltzplek met DUMAS bezocht, verhaalt hiervan,
dat op een cirkelvormige uitgestrektheid met een straal
van ± 2 M., de grond schoon is gekrabt. Van de meeste
struiken in de omgeving en op de plaats zelf zijn de bladeren
weggerukt of afgevallen. Het geheel is een zonnig
plekje. Deze vogel wordt door de Maleiers genoemd „bla
rottan", hetgeen gespleten rottan beteekent. De reden van
deze benaming is, dat de huiden vervoerd worden tusschen
latjes van gespleten bamboe. De algemeen bekende gele
paradijsvogels, bestempelt hij met den naam van „boeroeng
koening" gele vogel of wel „boeroeng mati" doode vogel,
daar hij hem nog nooit levend heeft gezien. De vroegere
latijnsche naam was Paradisea apoda. Apoda beteekent zonder
pooten. De verklaring hiervan is, dat de Papoea's bij
het bereiden der huiden voor het gemak de pooten er af sneden.
Vandaar, dat men vroeger meende, dat deze vogels geen
pooten hadden. De meest zonderlinge verhalen gingen vroeger
rond omtrent deze vogels en ik wil hieromtrent eenigs-
O O

Het Sentánimeer. 75
zins breedvoerig zijn, omdat de paradijsvogel de kenmerkende
vogel van Nieuw-Guinea is en zoo nauw rnet haar wezen is
verbonden.
BUFFON ¹) zegt: „Cette espèce est plus célèbre par les
qualités fausses et imaginaires qui lui ont été attribuées,
que par ses propriétés réelles et vraiment remarquables."
Hij vertelt dan, dat men hem de volgende vreemdsoortige
eigenschappen toeschrijft: 2 ) De vogel zoude altijd, zelfs slapende,
vliegen, daar hij geene pooten heeft; door middel van
de lange staartvederen zoude hij zich soms enkele oogenblikken
aan de takken der boomen ophangen. Bij zijn dood
zoude hij voor het eerst den grond bereiken. De paring
zoude evenals bij sommige insecten vliegend geschieden,
zeer poëtisch zouden zij zich aan elkaar vaststrikken met
de staartvederen. Het leggen der eieren en het uitbroeden
zoude op dezelfde wijze geschieden. Hij zoude slechts leven
van den dauw; de holte van het abdomen zoude alleen met
vet in plaats van ingewanden gevuld zijn, als zijnde overbodig,
daar hij geen voedsel gebruikt. Nog vreemder verhaal
vindt men in Museum Wormianum pag. 294, men leest
daar, dat het mannelijk exemplaar op den rug eene holte
heeft, waarin het vrouwtje hare eieren legt en deze uitbroedt
door middel van eene andere holte in het abdomen, die
hiermede correspondeert.
Anderen beweren, dat zij nestelen in het aardsche Paradijs,
vandaar hun naam. De werkelijkheid is echter heel wat
prozaïscher, want zij worden systematisch gerekend tot de
¹) BUFFON: Histoire naturelle des Oiseaux, Tome III pag. 182.
²) ACOSTA: Histoire naturelle et morte des Indes orientales et occidentales,
pag. 196.

76 Het Sentánimeer.
Paradiseidae. In hun doen en laten verschillen zij niets van
de gewone vogels. Naar mijn weten is het nog niemand
gelukt eieren of zelfs een nest van deze vogels machtig te
worden. Herhaalde malen hebben wij aan de Papoea's gevraagd,
of zij wel eens een nest met eieren hadden gezien,
maar altijd was hun antwoord ontkennend. Ik geloof, dat wij
gerust kunnen zijn en dat wij vroeg of laat wel eens een nest
met eieren in een der musea zullen aanschouwen. De paradijsvogel
voedt zich niet met honigdauw, rnaar met vruchten. Wij
hebben dikwijls groote troepen wijfjes en jonge mannetjes,
die nog niet de prachtige veerdos hebben, van boom tot
boom zien vliegen om zich te voeden. Zij maken dan een
zeer eigenaardig geluid, dat men bijna overal in de bosschen
van Nieuw-Guinea hoort. Er wordt druk op deze
vogels jacht gemaakt, voornamelijk door Ternataansche jagers,
die daarin bijgestaan worden door de Papoea's, die hun den
weg moeten wijzen en de speelboomen toonen, waar de mannetjes
met hun prachttooi pronken. Deze speelboomen worden
alleen des morgens en des avonds door de mannetjes bezocht;
in tegenstelling met de wijfjes en de jonge mannetjes ziet
men deze bijna nooit overdag. Het ia een onvergetelijk mooi
gezicht deze mannetjes te zien pronken in deze speelboomen.
Nu eens dansen zij bevallig op een tak, zorgdragende, dat hun
staart niet wordt beschadigd, dan weder zweven zij als een
bouquet van veeren door de lucht. Hij stoot bij deze bewegingen
zeer schelle tonen uit om de wijfjes te lokken. Het
geluid der wijfjes wordt meesterlijk door de Papoea's nagebootst
en wordt dan beantwoord door de mannetjes. DUMAS
vertelde, dat hij eens gezien had, dat twee mannetjes, die
op zoo'n speelboom dansten, elkaar de lange veeren trachtten

Het Sentánimeer. 77
uit te trekken. Zij hebben een voorliefde voor bepaalde
boornen en het gebeurt meermalen, dat een Ternataan een
vogel uit zoo'n boom schiet; daarna kalm onder dezen boom
den vogel gaat villen, totdat een tweede vogel komt, die
weldra het zelfde lot ondergaat. Alhoewel klein moeten de
vogels met groffen hagel geschoten worden, daar de boomen
vrij hoog zijn en zij een zeer taai vel hebben. De Ternatiansche
- hoewel Ternaten in de wandeling geheeten, zyn
het meest Tidoreezen - jager, die naar Nieuw-Guinea vertrekt
om paradijsvogels te jagen, neemt een groote voorraad
ruilgoederen mede, die hij op crediet ontvangt, meestal van
eenen Chinees of van eene maatschappij, die in vogelhanden
handel drijft. Deze ruilgoederen heeft hij noodig om de
Papoea's te betalen, die hem de speelboomen moeten wijzen.
Deze tusschenpersoon is gewoonlijk de persoon, die er weinig
wel bij vaart, daar hij de goederen zeer duur van zijn credietgever
moet koopen en zeer veel moet betalen voor de door de
Papoea's bewezen diensten. Het is ongeloofelijk, voor welk een
groot bedrag zulke handelaren zich soms in den schuld steken-
het gevolg is dan ook, dat zij veelal blijven hangen op
Nieuw-Guinea, ten einde hunne schuldeischers op Ternate te
ontloopen. Of deze Ternataansche jagers als het beste opvoedende
en beschavende element der Papoea's moeten beschouwd
worden, betwijfel ik ten sterkste.
De prijs van eene eerste qualiteit paradijsvogel is ongeveer
f 8.-- terwijl mij bij informatie bleek, dat modisten hiervoor
± ƒ 50- vragen. Deze prijsverhooging vindt wellicht zijn
oorzaak in de lange schakel van personen, die eenen vogel
moet doorloopen alvorens hij van zijn speelboom nederdaalt
op de hoed van eene elegante Parisienne.

78 Het Sentánimeer.
Levende exemplaren komen thans veelvuldig voor. O. a.
kan men twee mooie exemplaren bewonderen in de Artis
te Amsterdam. Dit zijn meestal aangeschoten exemplaren,
dié men in het leven heeft gehouden. Van de zoo schoone
paradijsvogel de Seleucides alba hadden wij een mak exemplaar
aan boord van de Zeemeeuw, dat bestemd was voor den Zoölogischen
tuin te Rotterdam. Hij at de lekkernijen uit onze hand
en bij het eigenaardig geluid, dat hij voortbracht, kon men
de prachtig smaragdkleurige binnenzijde van zijn bek bewonderen.
Helaas heeft dit exemplaar zijne bestemming niet bereikt
en is te Batavia gestorven. Het zoude het eerste exemplaar van
deze soort zijn geweest, dat levend in Europa was gekomen.
Voor uitroeiing behoeft men niet bevreesd te zijn, daar
alleen de oude mannetjes, die in prachtveeren zijn, geschoten
worden. Op de andere exemplaren wordt niet gejaagd,
daar zij waardeloos zijn.
Nu ik toch iets van de paradijsvogels verhaald heb, wil
ik een enkel woord zeggen over de fauna van Nieuw-Guinea.
De grootst levende vogel op Nieuw-Guinea is de casuaris.
Het mocht mij nimmer gelukken een exemplaar in het wild
te zien; we! brachten wij een levend, bijna volwassen exemplaar
over naar Holland, dat een geschenk was van V. NOU-
HUYS aan de Diergaarde te Rotterdam. Hij was zeer mak,
liep los op het dek en had al aardig zeebeenen gekregen.
Of de matrozen dit beest wel zoo aardig vonden als wij,
betwijfel ik, daar hij op een zeer duidelijke wijze toonde,
waar hij geweest was. Hij was zeer gulzig en men moest bij
het klaar zetten van het eten duchtig op hem letten, daar
hij op vlugge wijze alles in zijn maag het verdwijnen. Geheele
sneedjes brood, eieren en leege eierschalen, alles ver-

Het Sentánimeer. 79
slond hij. Een geheele pisang slokte hij gewoon weg op en
men kon deze langzaam langs zijnen ha!s zien verdwijnen.
Wee dengene, die dan trachtte om de pisang, waarvan de
vorm nog zeer goed in den hals zichtbaar was, aan te vatten;
een krachtige schop met zijn harden teen deed den kweller
afdeinzen.
De Papoea's maken druk jacht op hem, niet alleen om
het vleesch, maar ook om de vederen, die een geliefd sieraad
voor hen zijn. Aan de Humboldtbaai dragen zij bij feestelijke
gelegenheden een groote bos casuarisveeren op het hoofd.
Dit versiersel heet chatuar arú. De casuaris zelf heet chatüar.
Uit het dijbeen vervaardigen zij eenen dolk, die zij in
een van hunne armbanden steken. Het is een zeer scherp
en gevaarlijk wapen.
De casuaris laat een vreemdsoortig geluid hooren, dat
doet denken aan het slaan op een turksche trom. Zijn aanwezigheid
is overigens merkbaar aan de volumineuse plakaten
uitwerpselen, waarin men duidelijk de onverteerde vruchten
waarneemt. Zooals bekend is, heeft de casuaris rudimentaire
vleugels, waarmede hij niet kan vliegen, maar die hij bij
het loopen heen en weer beweegt om zijne snelheid te vergrooten.
Dit gemis aan vleugels is den Papoea's ook opgevallen
en ik hoorde hier eene aardige verklaring voor.
Te Tarfia vertelde men, dat de casuaris in vroegere tijden
al te nieuwsgierig was geweest en dat hij gevraagd had om
de heilige fluiten van de karriwarri te mogen zien; tevens
had hij het geluid nagebootst. Tot straf voor zijne indiscretie
verloor hij voor altijd zijne vleugels.
Een zeer merkwaardige vogel is de Buceros plicatus door
de Ternatanen „Boeroeng taun" of jaarvogel genoemd. Hij

80 Het Sentánimeer.
behoort tot het geslacht der neushoornvogels; op den bovensnavel
bevinden zich ringvormige uitwassen. Volgens de
jagers zoude hij eik jaar één nieuwen ring krijgen, vandaar
zijne benaming.
Het is een glanzend
zwarte vogel met
witte staartpennen en
goudgele kop. Bij het
vliegen maakt hij
door zijnen vleugelslag
een vreemdsoor-
Kop van den jaarvogel.
tig geluid, dat doet
denken aan eene vertrekkende locomotief.
De snavels worden als oorversiersel door de Papoea's
gedragen.
Nieuw-Guinea is het land der duiven, de grootste is zeker
de kroonduif, met zijn prachtige blauwe bevedering en sierlijke
kroon op den kop. Dit pronkstuk is zijn verderf, daar
dit een gewild modeartikel is. Daar zoowel de mannelijke
als de vrouwelijke exemplaren dit versiersel hebben, gaat
deze soort vrijwel haren ondergang tegemoet. Het vleesch
is, zooals ik reeds zeide, een voortreffelijk gerecht.
In grooten getale komen kakatoe's en tal van lorisoorten
voor. Het is een vreemde gewaarwording, indien men plotseling
boven zich in de boomen het bekende Artis geluid hoort, uitgestooten
door een witte kakatoe met gele kuif. Ook in het
bosch klinkt het geluid niet welluidend. Er bestaat ook een
zwart exemplaar met roode wangen, de Microglossus aterrimus;
het geluid, dat hij maakt ïs niet zoo krassend, meer piepend.
Deze zijn naar ik meen nog niet in gevangen staat voorge-

Het Sentánimeer. 81
nomen; wij zagen eens een geheele koppel van deze vogels
zich boven in de boomen voederen.
Op het Jamurmeer namen wij een groote verscheidenheid
van watervogels waar.
De zoogdieren zijn zeer schaarsch vertegenwoordigd; op
Nieuw Guinea zijn wij in het land der buidel- en nachtdieren.
Eene uitzondering hierop maakt het wilde zwijn,
Sus papuensis. Het is echter niet met zekerheid te zeggen,
of dit hier niet ingevoerd is. Wij verzamelden een groot
aantal schedels; wellicht kan rnet dit materiaal deze quaestie
uitgemaakt worden.
Krokodillen — crocodillus parosus — maken het Sentanimeer
onveilig, er werd er slechts eenmaal een door den controleur
gezien, maar het groote aantal schedels, dat wij van
de Sentániers kochten, is een bewijs, dat zij hier vrij veel
voorkomen.
Het Sentánimeer is zeer vischrijk en de bewerking van
het materiaal, toevertrouwd aan de kundigheden van Prof.
M. WEBER, zal leeren, welke conclusies er op dit gebied zijn
te trekken.
Een ontzaglijk aantal lepidoptera en andere insecten, veelal
op alcohol bewaard, werden door ons verzameld; dit materiaal
is thans ter bewerking over Europa verspreid en het
zal nog wel menig jaar duren, voordat de resultaten van
de eerste wetenschappelijke expeditie naar Nieuw-Guinea in
druk zijn verschenen.
Ook Prof. WlCHMANN behoeft zich, geloof ik, niet te beklagen
over de hoeveelheid van het medegebrachte materiaal;
bij zijn terugkeer wachten niet minder dan 45 kisten gevuld
met steenen op den bekwamen geoloog.
6

82 Het Sentánimeer.
Laten wij na deze lange afdwaling weder terugkeeren tot
het Cycloopgebergte.
Naarmate wij hooger stegen werd het weder steeds slechter
en omringde ons een dichte nevel. Uitzicht konden wij
niet krijgen; eene poging om eenige boomen op de helling
weg te kappen om zoodoende eenige bekende punten aan
te peilen, gaf ook niet het gewenschte resultaat. Daar het
gesteente weinig verscheidenheid aanbood, besloot Professor
dan ook niet verder dan de waterscheiding te gaan en na dit
punt te hebben bereikt, gingen wij weder bergafwaarts en
overnachtten weder in de kampplaats van den vorigen dag.
Den volgenden morgen scheen de zon prachtig; wij daalden
verheugd weder af naar Ibaïso, na nogmaals genoten te
hebben van het heerlijke vergezicht over het Sentánimeer.
De overtollige koelies werden naar Jogga gestuurd en tevens
bericht gezonden aan VAN DER SANDE om den volgenden
O
morgen vroeg te Ibaïso met de noodige levensmiddelen te
komen, daar wij besloten hadden om den volgenden dag de
tocht rondom het meer aan te vangen.
Tegen den avond dwarrelde een heirleger van kleine insecten
om onze lampen, die dusdanig verstopt raken, dat zij
uitgingen. Gelukkig duurde deze plaag niet lang, faute de
combattants, die hunnen dood in de vlammen vonden. Een
dergelijke plaag had reeds vroeger plaats gehad te Jogga.
Reeds des morgens te 7 ure arriveerde VAN DER SANDE met de
hem toegezonden vlet; onmiddelijk werd toen de tocht rondom
het meer ondernomen. Het was zeker een ongewoon gezicht voor
de Sentániërs, toen deze kleine vloot, die uit de vlet, de lépa-lépa's
en twee Tobádische prauwen bestond, gevolgd door een groot
aantal Sentániërs in hunne kleine vaartuigen, zich voortbewoog.

Het Sentánimeer. 83
Wij bezochten verschillende dorpen en steeds werd onze
komst aangekondigd door het geroep van den controleur
MOOLENBURGH; „Kå mereu motti motti" of wel, dat wij
jonge (mereu) klappers (ka) wenschten te ruilen tegen kralen
(motti motti). Het geroep was nog niet gehoord, of spoedig
zagen wij eenige donkerbruine gedaanten in de klapperboomen
klimmen en met hunne voeten de jonge vruchten van
den steel aftrappen, die met een doffen slag op den grond
vielen. De hitte in de booten op het water zonder tent
was ondragelijk en het aantal verorberde klappers is dan
ook groot geweest.
Overal werden wij vrij goed behandeld, w-el niet zooals
wij dat te Tobádi gewend waren, maar toch was van eenige
vijandelijke gezindheid niets te merken. Alleen in het dorp

84
Het Sentánimeer.
Seisårå was de ontvangst eenigszins koel, trouwens de officieren
van de Ceram hadden ook reeds over de ontvangst
in dit dorp geklaagd. Wij gingen echter ook hier aan wal
en trachtten het vertrouwen te winnen door aan kinderen
en vrouwen kralen uit te deelen.
De vrouwen waren eerst vreesachtig, maar langzamerhand
Sesårå.
kregen zij meer vertrouwen en kwamen zij om kralen vragen.
Volgens DUMAS was het een goed teeken, dat de vrouwen
zich vertoonden, want hebben de Papoea's iets in den zin,
dan brengen zij eerst hunne vrouwen en kinderen in veiligheid.
Toch haperde er iets aan onzen omgang en wij waren
blij, toen wij weer goed en wel onze booten hadden bereikt.

Het Sentánimeer. 85
Onze nadere kennismaking is minder vriendschappelijk geweest,
alhoewel alles zonder vijandelijkheden is afgeloopen.
Op onze rondvaart bezochten wij de meeste van de aan
het Sentánimeer liggende nederzettingen: Poe, Ajápo, Asé,
Abar, Simbårå, Seisårå, Kaiwáre, Sisirí, Awauwi, Dójo, Ifar,
Pujå, Jobe, Asër, Nètar.
Gezicht op Ajápo en Asé.
Overal werden zooveel mogelijk ethnografica ingekocht;
onze tolken WARU en PÓRREO dreven druk handel in
sembónis. Wij hadden ditmaal twee tolken daar WARU,
zelf Tobádier, Maleisch sprak, maar geen Sentánisch, PÓRREO
daarentegen, ook een Tobádiër, sprak geen Maleisch, maar wel
Sentánisch. Het is opvallend, dat twee volkstammen als de

86
Het Sentánimeer.
Tobádiërs en de Sentániërs, die op zoo'n korten afstand van
elkaar wonen, zoo weinig gemeenschap met elkaar hebben,
dat er niet meer huwelijken of andere banden worden aangeknoopt,
zoodat zij eikaars taal spreken. De betrouwbaarheid
der inlichtingen, die men door middel van twee tolken
verkrijgt en die toch altijd onder eene groote reserve moeten
aangenomen worden, lijdt hier natuurlijk zeer onder.
Den eersten nacht kampeerden wij op een klein eilandje
midden in het meer Serèbé Sigi genaamd. Het daarop bevindende
struikgewas werd grootendeels weggekapt voor de
nachtverblijven. Des avonds genoten wij tot Iaat in den
nacht van een fonkelenden tropischen sterrenhemel, die zich
in het vlakke meer weerspiegelde. Onze vreedzame stemming
werd door niets verstoord, alhoewel wij later vernamen,

Het Sentánimeer, • 8"
dat de bewoners van Seisårå ons hier hadden willen vermoorden.
Den volgenden morgen vroeg werd de tocht weder hervat
naar de meer oostelijk gelegen dorpen. Te Kaiwáre zagen
wij aan den oever twee krokodillenschedels liggen, die wij
voor een spiegeltje kochten. Nauwelijks was dit bekend geworden,
of wij werden op het meer achtervolgd door talrijke
bootjes ieder met een dergelijken schedel op den voorsteven.
Het behoeft geen betoog, dat al deze exemplaren thans bewaard
worden te Amsterdam. De bevolking toonde zich
overal vrij welwillend, maar zij waren toch, geloof ik, blij,
wanneer wij weer vertrokken. Dien nacht kampeerden wij
weder op het eilandje Serèbé Sigi.
Op den 18 den April werd de terugtocht ondernomen. Telkens
wanneer wij een dorp naderden, werden wij tegemoet
geroeid door de bewoners en deze deden ons een eindweegs
uitgeleide, maar bleven gewoonlijk op betrekkelijk grooten
afstand van de volgende nederzetting, daar zij in den regel
met deze in vijandschap leven. Zoo waren wij ook weder
het beruchte Seisårå genaderd; de vaartuigjes omringden
onze vloot en een drietal waren in de onmiddellijke nabijheid
ten einde de namen op te geven van bergen, nederzettingen
of riviertjes, die hun door middel van de tolken
werden gevraagd. Uit de vroolijkheid, die er heerschte bij het
noemen der namen, geloof ik, dat ook hier de betrouwbaarheid
zeer te wenschen overliet en zij gaven waarschijnlijk
maar fictieve grappige namen. Daar dit op het laatst begon
te vervelen en hun optreden indringerig begon te worden,
werd hun dit op een wellicht te kordate wijze duidelijk gemaakt.
Het gevolg was, dat zij ons onmiddellijk in hunne

88 Het Sentánimeer.
prauwtjes verlieten, druk gesticuleerende en luid schreeuwende.
Waarheen zij zich begaven, begrepen wij toen nog niet, maar
weldra werd ons de zaak duidelijk. In het meer bevond zich
namelijk een vrij groote steenklomp en hier hadden zij zich
opgesteld, luid roepende en met pijl en boog dreigend. Zij
hadden toch zeer goed begrepen, dat Professor voor het
geologisch onderzoek hier naar toe zoude gaan om de steensoort
te onderzoeken. Een en ander pleit mijns inziens wel
voor hun vernuft en inzicht.
Er werd gestopt en overlegd, hoe hier gehandeld
moest worden. Met eenige schoten uit onze geweren en
die der oppassers van den controleur, die tot dekking

Het Sentánimeer. 89
waven medegegaan, zouden wij ontegenzeggelijk ons doel
hebben bereikt. Maar welk een ongelijke strijd tegen deze
slecht bewapende menschen en welke ver strekkende 'gevolgen
zoude dit niet gehad hebben; want indien wij
een of meerdere van hen gedood of gewond zouden hebben,
dan zouden zij dit later verhaald hebben op vreemde-
Bewoners van Seisårå.
lingen, die daar na ons kwamen. In de eerste plaats zouden
daarvoor de Ternataansche handelaars in aanmerking
o
gekomen zijn.
Gelukkig besloot Professor hunne uitdaging niet aan te nemen,
daar hij met zekerheid kon weten, waaruit de steenklomp
bestond. Wij roeiden dus verder, luid nagejouwd door de
Papoea's, die van vreugde op den steen stonden te dansen.

go Het Sentánimeer.
Wel hebben wij hier niet gezorgd, dat ons zoogenaamd
prestige bewaard is gebleven, maar dit weegt dunkt mij ruimschoots
op tegen de voldoening, die wij nu nog kunnen smaken,
dat deze expeditie niet gekenmerkt is door eene onnoodige,
meedoogenlooze behandeling dier onwetende Papoea's.
Beschouwt men de omstandigheden nauwkeurig dan zou-
den wij toch ook niet vriendschappelijk gestemd zijn, indien
naar Nederland eens een Chineesche expeditie werd gestuurd,
alles verzamelende, alles medenemende uit de huizen, wat
maar te koop was en iedereen lastig vallende met de meest
verschillende indiscrete vragen.
Voor onze tolken liep dit incident ook naar wensch af,
want zij zouden de door hen gekochte sembónis niet mogen
behouden, indien zij die verkregen hadden van eenen stam,
waarmede zij vijandelijkheden hadden gewisseld.
Wij brachten hierna een bezoek aan Abar, waar wij zeer
veel steenen bijlen kochten, want de begeerte naar de bekende
cricketbanden bleek bij het vrouwelijk geslacht te
groot te zijn, dan dat zij er weerstand aan konden bieden en
alles wat zij maar konden missen werd uit de huizen gehaald
en ons te koop aangeboden om in het bezit van het zoo
begeerde voorwerp te komen. Verscheidene dozijnen van
deze banden zijn dan ook in hun bezit gebleven. Voor VAN
DER SANDE was deze plaats een eldorado om ethnografica
te verkrijgen. Hij was tevens in de gelegenheid waar te nemen,
hoe zij de aarden potten vervaardigen.
Op het eilandje Pujå of liever in onze booten onder de
beschermende takken van de daar groeiende boomen besloten
wij te dejeuneeren.
Op nevenstaande foto ziet men de daar voorkomende

Het Sentánimeer. 91
lijkenhuisjes. Daar het reeds laat begon te worden, besloten
wij door te roeien naar Jogga om daar te overnachten.
VAN DER SANDE ging echter eerst naar Ifar, kenbaar aan
zijn eigenaardige scheeve karriwarri, alwaar hij ontboden
was voor een zieke.
Gewoonlijk stak er tegen den middag een westelijke wind
op en wij hoopten met behulp hiervan naar huis te kunnen
zeilen, maar dien dag was de wind oost, zoodat wij bedrogen
uitkwamen en in plaats van vroeg zeer laat arriveerden.
Tijdens ons verblijf te Jogga had nog een zeer eigenaardig
voorval plaats. Terwijl DUMAS, die reeds vroeger aan het Sen
tánimeer was geweest met eenige officieren van de Ceram, te
midden van een troepje Sentániërs stond te bieden op een
voorwerp, zagen wij opeens een oud vrouwtje uit een boot
stappen, de hem omringende personen op zij duwen en
naar DUMAS toegaan. Zij toonde groote vreugde hem weder

92 Het Sentánimeer.
terug te zien en bewees dit door hem een prachtige tros
Spaansche Peper aan te bieden. DUMAS vertelde ons later,
dat de officieren van de Ceram haar „Tante van DUMAS"
gedoopt hadden. Zij scheen eene groote vriendschap voor
hem te hebben opgevat, om welke redenen is mij on-
bekend. Van deze genegenheid hebben wij veel genoegen
ondervonden, daar zij een zeer invloedrijke vrouw op het
Sentánimeer bleek te zijn. Zij hielp ons bij het verkrijgen
van gidsen o. a. naar de Tïmenárivier, verschafte ons de
noodige inlichtingen en waarschuwde ons voor dorpen,
die ons minder vriendschappelijk gezind waren. Natuurlijk
werd zij rijk met geschenken overladen. Volgens DUMAS
stond zij bekend als zeer rijk te zijn. Haar rijkdom zal wel
bestaan hebben uit een groot aantal kralen en steenen
bijlen.
De kliniek van V. D. SANDE werd hier druk bezocht en
het verwonderde mij, dat zij zoo kalm bleven, toen een van
hen chloroform was toegediend. Zij hadden toch zeer goed
kunnen denken, dat die persoon gedood was, daar zij waar-
schijnlijk nimmer te voren de werking van deze stof hadden
bijgewoond.
Kort na den tocht over het meer vertrokken wij weder naar
de Humboldtbaai om al het materiaal, dat verzonden kon
worden, in te pakken. De buizen met materiaal op alcohol
werden in zinken bussen gepakt, flink aangestampt met werk.
Hierop werd oude alcohol gegoten om te verhinderen, dat
de voorwerpen zouden uitdrogen voor het geval, dat een
buisje mocht breken.
Daarna moest deze bus worden dicht gesoldeerd, maar
dit was wel een van de onaangenaamste en moeilijkste bezig-

Het Senánimeer. 93
heden; DE BEAUFORT en ik hadden hier wel onderricht in
gehad, maar de praktijk bleek moeilijker te zijn dan de
theorie. Gelukkig was DUMAS weder de reddende engel en men
kon hem dagen voor de aankomst van een boot druk bezig;
Het spreekuur van den dokter.
zien met het soldeeren. Later verrichtte een van de matrozen
van de Zeemeeuw dit werk, zoodat wij verder gespaard
bleven van deze ellende. Met deze boot vertrok ook de
plantenzoeker MAS DJIPJA en zijn helper ATJIP, die beiden
zulk een hevig verlangen koesterden naar hun geliefkoosd
Java, dat geen overreding hen van dit besluit kon afbrengen.

94
Het Sentánimeer.
Het is zeer jammer, want ik geloof, dat MAS DJIPJA zeer
goed voor zijn taak berekend was. DUMAS stelde zich echter
beschikbaar om zoo goed als dit zou gaan, het herbarium
verder aan te vullen.
Casuarisdolk en Kalkkokers.

HOOFDSTUK III.
De mislukte tocht op de Tamirivier.
e Tamirivier was het voorwerp van
ons volgend onderzoek.
Waar deze rivier ontspringt, is nog
niet bekend; voor zoover onderzocht
— o. a. voer DUMAS haar een groot
aantal dagen op met zijne Borneojagers
— stroomt zij in Noordelijke
richting en neemt de Jafúri, de uitwatering van het Sentánimeer,
op. Zij ligt dicht bij de 141° N.B., die de grens
vormt tusschen Nederlandsch, Duitsch en Engelsch Nieuw-
Guinea. Het plan was de rivier zoo ver mogelij k op te
roeien, des noods verder dan DUMAS haar was opgekomen.
Hoe bedrogen zouden wij hierin uitkomen! Wij hadden besloten
de goederen per boot over zee vooruit te sturen,
terwijl wij zelf over land naar de monding van de Tamirivier
zouden gaan. Des nachts om twaalf uur vertrokken
al de koelies met de lépa-lépa's en een rórëgë, voor dat
doel door DUMAS van een Ternataanschen jager gehuurd.
Daar wij over land geen goed wilden laten mededragen,

96 De Tamirivier.
moesten wij dus des nachts onze veldbedden missen en
trachtten wij te slapen op onze stoelen of op den grond.
Des morgens vroeg lagen vijf Tobádische prauwen gereed
om ons over de binnenbaai naar de oostelijke oever van de
buitenbaai te brengen, dicht bij Kaap Djúar. .
Na geland te zijn, volgden wij den weg, die eerst door een
sagobosch liep, wat hetzelfde beteekent als door de modder,
Gelukkig duurde dit niet lang en kwamen wij spoedig in het
eigenïijke oerbosch, waar wij weder de schelle toon der paradijsvogels
en het trommende geluid der kroonduiven hoorden. Wij
passeerden een klein meertje, waarin tal van kwakende kikkers.
WARU, die ons weder als gids vergezelde, zeide, dat hier de
Sétan huisde en de Tobádiërs dorsten het meer niet zoo
dicht naderen als wij. Het pad beschreef een boog om Kaap
Djúar; wij bereikten vervolgens de dicht aan zee liggende
tuinen van de dorpen, die gezamelijk den naam van Sëkå
dragen. Het groote verschil met de overige Papoea's, die
wij tot nog toe zagen, is, dat zij en ook de meer oostelijke
bewoners een penisdop dragen, vervaardigd van de gedroogde
vrucht van een Lagenaria soort. De ontvangst was zeer
vriendschappelijk, trouwens zij hebben veel omgang met de
Tobádiërs en wij hadden reeds velen van hen op het eiland
gezien en handel met hen gedreven.
Eenige jeugdige klappers waren ons zeer welkom na deze
vrij vermoeiende tocht langs het zonnige strand. Wij moesten
nog geruimen tijd het strand volgen alvorens de Tamimonding
te bereiken. Het strand lag a!s bezaaid met groote
ontwortelde boornen en het geleek wel één lange stapelplaats
van hout. Wanneer het water door een hevige regenbui in
de Tamirivier stijgt, voert hij tal van boomstammen mede

De Tamirivier. 97
naar zee, die door de branding op het strand worden
geworpen. Het was een heele waarde aan hout, die daar
opgestapeld lag, waarom niemand zich bekommerde en
die bestemd was langzamerhand door verrotting te niet te
gaan, doch onafgebroken weder door nieuw materiaal werd
aangevuld. Deze boomstammen worden soms tot de Hum-
boldtbaai gedreven en een van deze boomstammen heeft
mij eens een leelijke poets gebakken.
Op een middag werd mij door een bewoner van Ingrås
gemeld, dat er in de baai een krokodil rondzwom. Ik sprong
onmiddelijk in zijn bootje, gewapend met mijn Mauser geweer.
Weldra zag ik ook de begeerde buit boven komen,
schijnbaar om lucht te scheppen. Een dumdum kogel op
hern afgevuurd, scheen doel te treffen,want onmiddellijk na
7

98 De Tamirivier.
het schot verdween hij. Dit herhaalde zich nog eenige malen,
totdat ik bij een goed gericht schot een groote splinter hout
van het monster zag afvliegen; ik begreep toen, dat de
gewaande krokodil een boomstam was, waarschijnlijk afkomstig
van de Tamirivier.
Dien dag was ik natuurlijk het mikpunt van allerlei plagerijen.
De weg langs het strand was op het laatst dermate versperd,
dat wij het laatste gedeelte al klauterende over de
boomstammen moesten afleggen.
Aan de monding vonden wij DUMAS, die per boot vooruit
was gegaan en ons kamp had opgeslagen onder een Pandanusbosch.
Het aan land brengen der goederen had met zeer veel
moeite plaats gehad wegens de hevige branding. Verder
deelde DUMAS ons mede, dat wegens den hoogen waterstand
de stroom te snel was en wij met de zwakke hulp van de
slechte koelies hier niet tegenop zouden komen. Tot overmaat
van ramp hadden meerdere koelies te lijden van de
malaria en bovendien waren er geen booten genoeg. Er werd
langen tijd beraadslaagd met het resultaat, dat DUMAS weder
naar de Humboldtbaai zou terugkeeren, terwijl wij een tocht
zouden maken naar de op Duitsch grondgebied gelegen landstreek
Oinåke. Het is toevallig, dat wij ook hier Duitschland
in het oosten tot buur hebben. Terwijl wij des middags lagen
uit te rusten van den vermoeienden tocht, kwam MANSINAM
mij wekken en vertelde mij op opgewonden toon, dat er een
„boeaja" (krokodil) op den anderen oever lag. Onmiddellijk
maakte ik de anderen wakker, na eerst gekeken te hebben,
of het niet weer een boomstam was. Ditmaal was het een
werkelijke krokodil; er werd een salvo op hem afgegeven,

De Tamirivier. 99
waardoor hij wel verwond, maar niet gedood werd. Hij had
nog kracht genoeg om in het water te komen en alhoewel
hij later nog eens beschoten werd, toen hij e.en oogenblik
zijn kop boven water stak, hebben wij hem helaas niet kunnen
bemachtigen. De tocht naar Oinåke, die wij in open booten
maakten, was warm, daar de lepa-lepa's een zeker mikpunt
waren voor de brandende zonnestralen; wij dachten met ver-
Bewoners van Oinåke.
langen aan de verkwikkende koele klappermelk, die wij hoopten
te krijgen. Te Oinåke hadden wij niet te klagen over de wijze
waarop wij ontvangen werden en zagen hier verscheidene Papoea's,
die zich den haarbol versierd hadden met hibiscusbloemen,
zooals ïk dit reeds vroeger beschreven heb. Het strand
lag als bezaaid met resten, beenderen en stukken geraamten

100
De Tamirivier.
van schildpadden, maar, daar zij in verregaand en staat van
ontbinding verkeerden, was er van medenemen geen sprake,
daar de niet zoölogen zich er wel tegen verzet zouden hebben.
De huizenbouw is verschillend van die der Tobádiers,
doordat zij niet op palen in zee, maar op het land gebouwd
zijn. Bij een van deze huisjes zag ik een welvoorziene opslagplaats
van brandhout. De controleur trachtte door middel
van stokjes de sterkte der bevolking te weten te komen.
Wij bezochten de karriwarri, waar vreemdsoortige hoofdsieraden,
die gebruikt worden bij het dansen, door VAN DER
SANDE werden opgekocht. Ook met deze voorwerpen moest
de bekende geheimzinnigheid in acht genomen worden.
Deze kolonie, die thans onder direct beheer staat van het
Ministerie van Koloniën, werd vroeger beheerd door de Neu
Guinea Kompagnie, die in het jaar 188o werd opgericht, en
op 17 Mei 1885 den „Kaiserlichen Schutzbrief' kreeg. Op
12 Mei 1886 verkreeg zij op hare statuten rechtspersoonlijkheid.
Een voorstel tot overname van de Landeshoheit
werd door den Rijksdag in 1896 verworpen. Een hernieuwd
voorstel in 1898 werd eindelijk aangenomen en de overname
door het Rijk had op 1 April 1899 plaats. De Neu
Guinea Kompagnie bleef bestaan, doch slechts in den vorm
eener particuliere maatschappij.
Bij onze terugkomst vonden wij DUMAS met de benoodigde
booten. Ook de stroom in de Tamirivier was niet
meer zoo sterk, zoodat er besloten werd den volgenden dag
den voorgenomen tocht te ondernemen.
Onder zeer slechte omstandigheden werd de tocht begonnen,
want er waren toch niet minder dan acht koelies ziek.
De lepa-lepa's waren voor deze gelegenheid van een dakje

De Tamirivier. 101
voorzien om ons te beschermen tegen de verzengende zonne-
stralen. Wij hadden ons aldus over de booten verdeeld:
In een van de lepa-lepa's, die er nu als Venetiaansche
gondels uitzagen, zat Professor en VAN DER SANDE; DE
BEAUFORT en ik in de twee andere; DUMAS zat in de rórëgë;
terwijl MOOLENBURGH zich statig door zijne oppassers liet
voortroeien in een Tobádische prauw.
De Tamirivier heeft een vrij sterken stroom; het water is
vuil gekleurd door het medegevoerde slib; de oevers zijn
veelal met riet begroeid. Er moest met zeer veel omzich-
tigheid geroeid worden, daar boomstammen, door den stroom
medegevoerd, bij aanraking onze ranke vaartuigjes zouden
doen omslaan. Deze lagen zeer diep, daar alle zwaar beladen
waren met proviand voor eenige weken. De geïmproviseerde
dakbedekking maakte, dat zij bij elke ruwe beweging dreig-
den om te slaan. Voegt men hier nu nog bij een stel
uiterst slechte roeiers, dan kan men begrijpen, dat onze po-
sitie niet zeer benijdenswaardig was. Korten tijd ging alles
vrij goed, alleen vorderden wij zeer langzaam door den snel-
len stroom. Plotseling stuitte het vaartuig van Professor op
een onder water liggende bank, schepte vrij veel water en
dreigde geheel vol te loopen. VAN DER SANDE sprong te
water gevolgd door eenige roeiers, waardoor de boot weder
lichter werd. Het water werd uitgehoosd met allerlei voor-
werpen: leege blikken, emmers, strooien hoeden, kortom met
alles, wat maar voor de hand kwam. De waterschade bleek
vrij belangrijk te zijn, want een gedeelte van de rijst was
nat geworden; ook het aanteekenboekje van Professor had
van het water geleden. Toen alles zoo goed mogelijk weder
in orde was gebracht, werd de vaart hervat, nog omzichtiger

102 De Tamirivier.
dan te voren, maar het noodlot bleef ons vervolgen, want de
boot van Professor schepte ten tweede male water. De schade
was ditmaal ernstiger en na eene gehouden bespreking besloten
wij door te varen tot het vereenigingspunt van de
Moso en de Tami, alwaar de stroom niet zoo snel was.
Daar werd op een open plek aan den oever de rijst uit
de zakken over den grond uitgespreid om ze door de zon
te laten drogen. Helaas was het reeds te laat op den dag;
de rijst werd niet meer droog, maar begon daarentegen te
broeien. Den volgenden dag zag zij er oranjegeel uit, had een
muffe lucht en was onbruikbaar voor de consumptie. De inhoud
van negen zakken kostbare rijst lag daar waardeloos over
den grond uitgespreid. Dat wilde zeggen, dat de tocht mislukt
was wegens gebrek aan voldoende voedsel om het voorgenomen
punt te bereiken. Ook DUMAS vond het niet geraden om
verder te gaan met deze onervaren roeiers. Dezelfde gevaren
in de rivieren zouden zich voordoen en wij hadden
eiken dag kans weder hetzelfde ongeluk te zullen ondergaan.
Er heerschte een zeer verslagen stemming wegens het
mislukken van den tocht, waarvan wij ons zooveel hadden
voorgesteld en waar reeds zoo dikwijls over gesproken was.
Nieuwe plannen werden gemaakt om ons verblijf hier zoo
nuttig mogelijk te maken; VAN DER SANDE zou in het
kamp achter blijven voor de aan malaria lijdende koelies;
wij zonden zoover mogelijk de Moso opvaren.
Het was een heerlijke tocht; hoe schilderachtig was hier
de natuur in tegenstelling met het eentonige der oerwouden.
De te volgen weg bood veel afwisseling aan en men kon
vrij rustig in de wankelende bootjes zitten, die nu niet zoo
zwaar geladen waren, daar de bagage in het kamp onder de

De Tamirivier. 103
hoede van VAN DER SANDE was achtergelaten. Dikwijls
moesten wij uit de booten, omdat de rivier af en toe geen
diepgang genoeg had, maar tijdens zoo'n oponthoud kon er
veel materiaal door ons verzameld worden. Toen wij door te
groote hinderpalen niet meer verder konden, werd er een
kamp opgeslagen; een tropische regenbui herschiep ons bivak
in een modderpoel. MACHMUDU, een Ternataan, die ons vergezelde
wist nog een kroonduif te bemachtigen ; het vleesch
lieten wij ons weder goed smaken. Des nachts ontlastte zich
een geweldige regenbui boven ons huisje; de op de zeilen
nederslaande regen had volgens VAN NOUHUYS het geluid
van spek, dat in een pan wordt uitgebraden.
Den volgenden morgen keerden wij weer terug en hadden

104 De Tamirivier.
tegen elf uur het bivak van den vorigen dag weder bereikt'
krachtig geholpen door de vrij snellen stroom. Teruggekeerd
ging ik met DUMAS
op de jacht en vonden
wij een groote Palaqium;
uit deze boomsoort
wordt de gutta
percha bereid. Wij
namen ons voor dit
den volgenden dag
te gaan probeeren.
Professor ging
's morgens vroeg met
MOOLENBURGH en
VAN DER SANDE er
op uit om een warme
bron te onderzoeken,
die MACHMUDU ergens
in de buurt op
zijne jachttochten
had gezien. Zij namen
proviand en bagage
mede om een
Moso's.
nacht uit te blijven,
maar keerden reeds voor donker terug, daar MACHMUDU
zich in den afstand vergist had.
DUMAS had mij verteld, dat hij bij zijn vorig bezoek aan
de Tamirivier hier aangekomen was zonder vaartuig en dat
zijne Borneojongens in een tiental dagen uit een zeer zware
boom een prauw hadden gehakt.

De Tamirivier. 105
Terwijl DE BEAUFORT alleen op de jacht ging, roeiden
DUMAS en ik naar de plek, waar deze boom gestaan had,
om kevers te vangen in het afval van het hout, dat nu wel
vermolmd zou zijn. Na eenig zoeken vonden wij de plek
en ik stond verwonderd, hoe die menschen in zoo'n korten
tijd uit zoo'n woudreus een vaartuig hadden gemaakt, dat
bestand bleek tegen zulk een bezwaarlijken tocht. De oogst
van insecten, voornamelijk kevers, was zeer bevredigend,
maar in de nabijheid van het water in dit duistere bosch
werden wij duchtig geplaagd door het steken der muskieten.
Wij vertrokken dan ook 7,00 spoedig mogelijk naar de
Palaqium-boom om de gutta percha daaruit te bereiden.
DUMAS, volleerd in al deze werkzaamheden, nam natuurlijk
de leiding op zich. De boom werd eerst geveld, daarna
werden er op een afstand van een halve meter ringen in
den bast gesneden; hieronder werden geïmproviseerde bakjes
van bladeren gezet om het uit den bast druppelende, melkachtige
sap op te vangen. Daarna werden deze in een leeg
petroleumblik uitgegoten. Het lijkt eenigszins vreemd, dat
wij hiervoor een oud petroleumblik gebruikten, maar ieder
die in Indië is geweest, weet, welk een tal van voorwerpen
er gefabriceerd werden uit oude petroleumblikken, waarin
deze brandstof in Indië wordt verhandeld. Bloempotten,
gieters, waschbakjes, waterscheppers, alles draagt den stempel
van de een of andere petroleumsoort. De gutta wordt daarna
met water opgekookt; ze begint langzamerhand eene stijve,
kleverige massa te worden en moet vervolgens gekneed worden
om de onreinheden er uit te verwijderen. Er werd een
monster ter onderzoek opgestuurd naar Buitenzorg; helaas
bleek het een minder goede kwaliteit te zijn. DUMAS had,

106 De Tamirivier.
geloof ik, reeds gedroomd van een concessie en gedacht, dat
hij een goudmijn ontdekt had. Ware het de bekende Palaqium
oblongifolium geweest, dan zou zijne berekening wel eens
goed hebben kunnen zijn. De beste soort van de gutta percha
wordt gebruikt voor de bekleeding der onderzeesche telegraafkabels
en heeft een waarde van ± f 500 per pikol (62 K.G.}.
Den volgenden dag moest helaas de terugtocht ondernomen
worden en wij moesten voorloopig afscheid nemen van
de Tamirivier, die ons met zijn gevaarlijke stroom zulke
parten had gespeeld. Door de stroom geholpen, bereikten
wij maar al te spoedig naar onzen zin het kamp onder de
Pandanusboomen.
Professor, MOOLENBURGH en ik besloten terug te keeren
in een Tobádische prauw; met de drie lepa-lepa's zou een
gedeelte der goederen vervoerd worden. De overige leden
der expeditie zouden achter blijven ter bewaking van de
rest der bagage.
Een Tobádische prauw ziet er als volgt uit: het vaartuig
is gehakt uit één boom, de twee boorden zijn verhoogd met
planken, die daaraan bevestigd zijn door middel van lianen en
ander dergelijk bindwerk. Aan stuurboord bevindt zich een
uitlegger, aan de boot verbonden door drie dunne boompjes.
Op het midden rust een platform, waarop drie menschen
gemakkelijk kunnen plaats nemen. Een oude potscherf is er
steeds op aanwezig, waarin smeulend hout. Aan het platform
bevinden zich ter versiering drie staken, waarvan het uiteinde
een gekleurde visch of vogel is en die halverwege den
uitlegger reiken. Voor en achter het platform kunnen drie
roeiers zitten, in kritieke oogenblikken staan zij echter. De voorsteven
is kunstig uitgesneden, meestal bestaande uit een com-

De Tamirivier. 107
binatie van een vogel en eenige visschen, somtijds ook van een
hond. De punt wordt gevormd door de sneb van een vogel, die
aan een aalscholver doet denken. ¹) De zijwanden zijn uitgesneden
met allerlei vogel- en vischmotieven. Het zeil, dat op
zoo'n vaartuig gebruikt wordt, is van pandanusbladeren gemaakt;
aan den top van den mast prijkt als versiering een
bos casuarisveeren. Uit het aantal bossen is af te leiden, waar
het scheepje thuis hoort.
Met het vaartuig, dat wij voor den overtocht zouden gebruiken,
konden wij niet zeilen, daar de controleur er een
dakbedekking op had laten maken als bescherming tegen
de zonnestralen tijdens den tocht op de Tamirivier.
De bemanning bestond in volgorde te beginnen bij den
voorsteven uit de navolgende personen: de Ternataansche jager
MACHMUDU ; JANGROI, de korano van Tanah merah; de
meer genoemde MáNSINAM; JACOB en KANKONG, oppassers
van den controleur en ten slotte TROI van Tarna.
De tocht werd met prachtig weder ondernomen; in het
Bougainville gebergte regende het echter. Allereerst moesten
o
wij door de branding, maar onder leiding van den vaardigen
MACHMUDU liep dit moeilijke werk vlot van stapel. Volgens
DUMAS hebben de plaatsen aan de kust, een bepaald
aantal groote rollers, gevolgd door eenige minder groote.
Of dit waar is, kan ik niet beoordeelen, wel weet ik, dat
bij onzen tocht naar Orúm dit verschijnsel zich in de baai
wel degelijk voordeed en dat de roeiers het moment afwachtten,
totdat het bepaald aantal groote rollers op het
strand was gebroken, om daarna onder de uiterste krachts-
¹) Zie teekening op pag. 50.

108
De Tamirivier,
inspanning met behulp van een kalmen roller te landen.
Er stak een briesje op, dat door de bemanning der lépalépa's
gebruikt werd om niet geïmproviseerde zeilen van
dekens en sarongs harder vooruit te komen, en zij dan
niet meer behoefden te roeien. Wij konden het zeil niet
hijschen, daar de dakbedekking in den weg stond; toch ving
deze genoeg wind om den roeiers het werk lichter te maken.
De bries werd allengs harder en groeide aan tot een stevigen
wind. De koelies begonnen hunne zeilen te minderen of geheel
in te halen en gingen verder zee in om de golven, die
bij het strand hooger waren, te ontwijken. Ons vaartuig begon
vreeselijk te kraken en te steunen, wanneer een golf de uitlegger
opnam. Toen wij dicht bij kaap Djüar waren gekomen,
zagen wij over zee een geweldige bui opkomen, die voortgestuwd
door den hevigen wind, ons spoedig bereikte. De
regen begon in stroomen neder te dalen; kaap Djuar konden
wij niet meer onderscheiden, alhoewel wij er vrij dicht bij
moesten zijn. De golven werden steeds hooger en onze toestand
begon hachelijk te worden. De boot werd met den
uitlegger naar de opkomende golven gekeerd; van roeien
en vooruitkomen was geen sprake meer. Het eenigste, waarop
gelet moest worden, was te verhinderen, dat de uitlegger opgenomen
werd door een aanrollende golf en het vaartuig zou
doen omdraaien. Het commando werd gevoerd door MACH-
MUDU, die gedurende de kritieke oogenblikken altijd zijn
kalmte heeft bewaard. Eenmaal maar, toen een van de roeiers
een bevolen manoeuvre verkeerd uitvoerde, hoorde ik hem:
„binatang, boddok" ¹) roepen. Geen van ons drieën zal, ge-
¹) Aap stommerd.

De Tamirivier. 109
loof ik, ooit de bevelen van hem vergeten, die luid geschreeuwd
werden om door de roeiers in het achtergedeelte
gehoord te kunnen worden. „ Djaga sema-sema" ¹)
klonk het steeds, wanneer een roller de buigzame uitlegger
opnam. De bemanning deed feitelijk niets dan de prauw in
evenwicht houden door het voorover buigen van hunne
lichamen of door met hunne pagaaien in het water te
steken. „Tahan prahoe, sedikit kiri, sedikit kanan" 2 ) riep
onze kapitein onophoudelijk. Het evenwicht was een voortdurend
punt van bezorgdheid voor hem. Professor en de
controleur lagen dwarsscheeps op het platform, terwijl ik
daarop langscheeps uitgestrekt lag, maar dat maakte ook,
dat ik bij de minste beweging het verstorende element
voor het in balans houden van de prauw was. MáNSIMAN
hoosde met een groot blad het regenwater uit de boot. Een
leeg petroleumblik, dat vol geregend was, moest leeggegooid
worden, daar het de boot te veel naar eene zijde deed
overhellen, zoozeer moest er op het evenwicht gelet worden.
Tot overmaat van ramp kreeg de controleur een aanval van
malaria en hij nam van tijd tot tijd met een koortsthermometer
de temperatuur op.
In Indië, vooral in de buitenbezittingen, waar geen aesculaap
is, doktert ieder zoo'n beetje voor zich zelf. Een van
de meest gebruikte formules is k, koorts, kinine.
Wij maakten zoodoende een angstigen tijd door en snakten
naar het moment, dat de wind minder hevig zou worden,
zoodat het mogelijk zoude zijn om, rond kaap Djuár varende
op het strand in de buitenbaai te landen. Kaap Djuár bestaat
¹) Pas op den uitlegger.
2 ) Houdt de prauw tegen, een beetje rechts, een beetje links.

110
De Tamirivier.
uit steil in zee afdalende rotsen; wij moesten dus ook zorgen,
dat wij ver genoeg van de kaap bleven om niet tegen de
steenen te pletter geslagen te worden. MáNSlNAM legde een
buitengewone kalmte aan den dag, ik zag hem van tijd tot
tijd zijn pakje tabak verleggen, om het voor nat worden te
behoeden tegenn den neerslaande regen.
Bonplan (Djuár), dat als een enkele kaap op de kaart staat,
bestaat in werkelijkheid uit eene serie van kleine inhammen,
die als coulissen achter elkaar geplaatst zijn; aan het getal
scheen geen einde te zullen komen. Ik geloof, dat ons
allerlei vreemde gedachten door het hoofd speelden; er werd
weinig gesproken ; na elke opname van de temperatuur van
den controleur werd door ons met onnatuurlijke interesse
gevraagd, hoe het er mede stond, blij als wij waren, om
iets te hebben, dat onze gedachten afleiding bezorgde.
Eindelijk kon ik hun het heerlijke bericht toeroepen, dat
de laatste uitstekende punt in zicht was. Stuk voor stuk zag ik
de buitenbaai verschijnen en ten slotte het zilverwitte strand,
waar wij straks zouden landen en de daar langs staande
klapperboomen. De regen had intusschen opgehouden en
vergunde ons weder te zien, waar wij waren. De wind bleef
echter nog flink blazen en de golven verminderden evenmin.
Nog eenige krachtige slagen met de pagaai en de boot schoof
krassend over het strand. Met een verlucht hart verlieten
wij het vaartuig en met voldoening stapte ieder van ons
op den vasten wal. Onze roeiers draaiden kalm een cigarette
en rustten, uit van den ingespannen arbeid. Met schrik dachten
wij aan de drie lépa-lépa's, die zonder uitlegger een heel
wat gevaarlijker tocht dan wij moesten hebben gehad en wij
vreesden, dat wij hen wel niet allen behouden op Metu Débi

De Tamirivier. 111
terug zouden zien. Na een flinken rust moesten wij de buitenbaai
nog oversteken, waar de golven vrij hoog stonden.
MACHMUDU vond het gevaar niet groot genoeg om de opperste
leiding te nemen en droeg die over aan. de oppassers
JACOB en KANKONG, die zich uitstekend van hun taak
kweten. Ten slotte draaiden wij om Kaap Tjewëri en roeiden
zij ons door het kalme water van de binnenbaai naar de
aanlegplaats op Metu Débi. De weinige bagage, die wij in
onze boot hadden, was doornat van het regen- en zeewater.
Vooral het laatste is zeer onaangenaam, daar dit niet geheel
opdroogt tengevolge van het zoutgehalte en alles moest dus
eerst uitgewasschen worden met zoet water om daarna definitief
te drogen. Één voor één met zeer lange tusschenpoozen
kwamen de lepa-lepa's binnen; de koelies waren doornat
en ik geloof, dat dit de eerste maal was dat zij zich werkelijk
goed hadden ingespannen. De bagage, waaronder onze drie
bedden, was doornat en wij vreesden, dat er voor de tweede
maal groote schade aan de levensmiddelen toegebracht was
door het water. Van drogen op dien dag was geen sprake
meer, de zon was reeds aan het ondergaan, trouwens de
koelies waren te uitgeput om mij met dit werk te helpen.
Den volgenden dag werd de rijst op zeilen uitgespreid;
het verlies bepaalde zich gelukkig tot een enkele zak rijst,
die aan de op het eiland rondloopende kippen opgevoerd
werd. Het doorstane gevaar, welllicht minder erg dan in
onze verbeelding, zal ik niet licht vergeten. Van de zeewaardigheid
van de Tobádische prauwen, de zeemanskunst van
MACHMUDU ¹) en de kalmte der overige roeiers hebben wij
¹) MACHMUDU had vroeger met KÜKENTHAL en DE MARQUISA gereisd

112
De Tamirivier.
een hoogen dunk gekregen. Tot belooning ontvingen zij
den volgenden dag pakjes tabak, een groot kapmes en een
zak rijst om zich hieraan te goed te doen.
De zee was den volgenden dag nog te hoog om de
koelies weder met de lepa-lepa's terug te sturen om het
overschot van de bagage af te halen; trouwens de lust om
te gaan was bij hen niet bijster groot.
De overige leden der expeditie kwamen den dag daarop
terug; zij hadden de tocht gedeeltelijk over zee en gedeeltelijk
over land gemaakt. DUMAS had een kleine krokodil
gevangen, die op het strand lag. Hij meende, dat hij dood
was en pakte hem bij zijn staart, maar een vinnige beet in
zijn hand bewees hem het tegendeel, maar die beet kostte
hem ook het leven. DE BEAUFORT bracht voor de verzameling
een groote, wit met oranje gevlekte, cuscus mede. Deze
dieren kenmerken zich door een stevigen grijpstaart. Hij was
geschoten in een van de Pandanusboomen boven het kamp
aan de monding van de Tami.
Ook voor VAN DER SANDE was deze tocht uiterst vruchtbaar,
daar hij in Jabé, een dorp van de landstreek Sekå,
een bruiloftspartij had bijgewoond. Onder de verzamelde
ethnografica waren ook eenige mooi uitgesneden schilden,
die de bewoners van Sekå in een gevecht veroverd hadden
op hunne oostelijke naburen. Vele Tobádiërs en bewoners
van Kajó waren hier als gasten, ook de Tante van DUMAS
was van het Sentánimeer gekomen om hier feest te vieren.
De begroeting moet weder zeer aandoenlijk geweest zijn.
had DE CLERCQ gered bij het omslaan van zijn bootje in September 1887 bij
de Witriwaai. De Noord- en Westkust van Nieuw-Guinea. Tijdschrift v. h.
Aardk. Genootsch. 2 e serie, deel X, pag. 988, aant. I.

De Tamirivier. 113
Volgens hun verhaal lagen er zeer vele prauwen op het
strand, de mannen lagen of zaten langs en in de karriwarri.
Kampoag Mabo (Sëkå).
Op een met wit zand bestrooide plek stond de bruid, zwaar
behangen met kraalsnoeren en oorbellen en ondersteund
door eenige vrouwen, die boven haar hoofd een tak hielden.
Op een huis waren in het dak twee paradijsvogels gestoken,
terwijl aan de karriwarri een groote rog hing. Beide versieringen
stonden zeker in verband met de festiviteiten.
Des avonds werd hun onze tocht om Kaap Djuár in kleuren
en geuren verteld en werd er „festessen" gehouden om onze
behouden overkomst te vieren. MOOLENBURGH, gelukkig her-
steld van zijn malariaaanval, was natuurlijk onze gast.
S

114 De Tamirivier.
Na dezen emotievollen dag volgden er eenige kalmere dagen,
waarin wij allen druk bezig waren met het inpakken. Wij
verwachtten binnenkort de Zeemeeuw, maar wilden eerst nog
eenige tochten maken en daarvoor moest alles in gereedheid
gebracht worden. Na aankomst van de Zeemeeuw, werd de
expeditie gesplitst; professor, DUMAS en ik zouden op onderzoek
uitgaan naar de steenkolenvelden, terwijl de controleur
ons zou brengen naar het punt, waar wij het binnenland in
zouden trekken en zich daarna met DE BEAUFORT naar het
Sentánimeer begeven om de zoölogische verzameling van
het interessante meer te vergrooten.
V. D. SANDE zou alleen naar Asé op het Sentánimeer
gaan, daar hij van oordeel was, dat hij, alleen vergezeld
van de oude JOHARI, vruchtbaarder zoude kunnen werken
op anthropologisch gebied. De door hem verrichtte metingen
bepaalden zich in hoofdzaak tot mannelijke Papoea's en
hij meende, dat hij bij de dames meer succes zoude hebben,
indien hij daar alleen was, . daar de vrouwen thans schuw
gemaakt werden door de indringerige koelies.
Wij maakten eerst een tocht naar de chloromelaniet
vindplaats, waaraan ik mijn volgend hoofdstuk zal wijden.
DUMAS ging den 26sten Mei naar de Jafúri, waarheen wij
den i sten Juni vertrokken om eenige meren te vinden,
die daar in de nabijheid zouden moeten liggen. Den 3o sten
Mei kwam DUMAS terug, RASSIP had van uit den top van
eenen boom een meer gezien, maar wist niet zeker, of dit
niet het Sentánimeer was.
De rust op het kalme eiland werd nog verstoord door de
aankomst van den korano van Tarfia. Hij deed vreeselijke
verhalen van een gevecht-, dat zij gehad hadden met de

De Tamirivier. 115
bewoners van Muris. Volgens zijn zeggen lag de schuld
van het voorval bij hunne antagonisten en waren zij aan
het conflict doodonschuldig. Hij zelf was aan het hoofd en
aan den arm door een pijlschot gewond. Hij kwam onmiddellijk
onder behandeling van V. D. SANDE, die nog een
stuk van een pijlpunt uit zijn hoofd verwijderde.
Drie dagen later dan ons voornemen was, gingen wij op
onderzoek uit naar de meren. Wij volgden een gedeelte van
den weg, die naar het Sentánimeer leidt om daarna oostelijk
af te buigen. Onderweg ontmoetten wij den korano van Sekå,
die een oranje jas aanhad; wij leerden hem „oranje boven"
roepen. Daar de Papoea's zeer vlug zijn in het naspreken
van vreemde woorden, had ons pogen goed succes. Na afscheid
genomen te hebben van deze oranjeklant, leidde onze
weg langs een vrij steile glooiing over eenen bergbrug;
halverwege stond een heerlijk riekende citroenboom. Na
de afdaling bereikten wij de bronnen van een riviertje,
waarvan wij den loop verder volgden. Daar wij den naam
niet te weten konden komen, doopten wij het de Sekántorivier
naar de Sekánto's, een volkstam, die hier een nomadenleven
leidt. Volgens verhalen is dit vroeger een zeer machtige
stam geweest, die gewoond heeft aan de Humboldtbaai,
waar zij eene nederzetting zouden gehad hebben met zeven
karriwarri's. DUMAS had vroeger aanraking met hen gehad,
maar op dezen tocht gelukte het ons niet hen te zien. Zij
overnachten gewoonlijk niet vaker dan eenmaal in dezelfde
hutten, daar zij steeds vervolgd worden door de machtige
stammen aan de Humboldtbaai. DE BEAUFORT en MOOLEN-
BURGH hebben eenigen van dezen stam in de nabijheid van
het Sentánimeer ontmoet.

116
De Tamirivier.
De Sekántorivier werd steeds breeder en bood een schilderachtigen
aanblik door de plateaux, die in de bedding gevormd
worden door de
afzetting van het
kalkhoudende water.
Daar een van
ons slecht ter been
was door voetwonden
tengevolge der
boschmijten, werd
de expeditie in
Sekánto's.
tweeën gesplitst;
Professor, DEBEAU-
FORT en ik bleven
achter, terwijl VAN
DER SANDE, Moo-
LENBURGH en DU-
MAS verder trokken
op onderzoek naar
de meren.
Wij verrijkten
ons materiaal met
eenige exemplaren
van vogels; o. a. schoot DE BEAUFORT een mooie paradijsvogel
(Ptiloris magnifica ). INGGU had het geluk om in de
bedding een fossiele tand te vinden.
Des avonds zagen wij eenige honden om het kamp dwalen,
waarschijnlijk toebehoorende aan de Sekánto's. Zij waren
zeer schuw en wij konden ze dan ook niet in handen krijgen.

De Tamirivier. 1l7
Den volgenden dag kwamen de anderen weder terug, zij
hadden na zeer veel moeite het meer gevonden. Met was
omgeven door een groot moeras, zoodat zij het niet dicht
hadden kunnen naderen. De geheele oppervlakte was met
waterplanten bedekt. Sekánto's hadden zij niet gezien, maar
wel een verlaten woning en eenige megapadiuseieren aan
een rottandraad geregen, die opgehangen waren aan eenen
boom. Volgens DUMAS doen deze dienst a!s wegwijzers. Zij
hadden eenige vruchten van daar groeiende klapperboomen
geplukt en om de eigenaars schadeloos te stellen, hadden
zij aan een der boomen een doosje met mooie kraaltjes
gehangen. De nacht van 5 op 6 Juni was een zeer onaangename
voor hen geweest, want zij waren gedwongen te
overnachten in een moerassig sagobosch, waarin het niet
aan de noodige muskieten had ontbroken. Verder was er
geen riviertje in de nabijheid voor het benoodigde water

118
De Tamirivier,
dat zij hadden verkregen door kuilen te graven en het zwarte
modderwater door verbanddoeken te filtreeren.
De terugtocht had zonder bijzondere voorvallen plaats;
alleen hadden wij veel last van een klein soort bij, wier
steek een kortstondige hevige pijn veroorzaakte. De nesten
Verlaten woning der Sekánto's.
hingen onder aan de bladeren van de struiken, bij aanraking
vlogen zij verwoed op hunne verstoorders aan.
Op den 9den Juni kwam er om kaap Pi een sloep met
de Nederlandsche vlag op den achtersteven, die VAN NOU-
HUYS en VAN WEEL, respectievelijk gezaghebber en eerste
stuurman van de Zeemeeuw bevatte. Wij hoorden van

De Tamirivier. 119
hen allerlei nieuws uit Europa en tot onze groote vreugde
brachten zij een gedeelte van de mail mede; de rest zouden
wij later krijgen van de „van Goens". In Ternate
heerschte onder de inlanders een groote paniek, daar twee
vrouwen vermoord waren gevonden. Dit werd in verband
gebracht met de' sage, die er loopt, dat, wanneer er een
nieuwe sultan op den troon is gestegen, deze een rondvaart
om het eiland maakt. Er moeten dan twee vrouwenhoofden
in den krater geworpen worden. Dit verhaal verspreidde zich
op Metu Débi en bracht groote ontsteltenis te weeg onder
de Ternaten. Het treurige gevolg daarvan was, dat onze
jagers RASSIP en MARINGI en de gelijknamige jongen van
DUMAS besloten met de eerstvolgende boot van de Pakketvaart
naar Ternate te vertrekken, ter beveiliging van hunne
vrouwen en kinderen. Voor ons was dit een groote slag,
daar RASSIP en MARINGI niet alleen zeer goede jagers waren,
uitstekend vogels prepareerden, maar ook, omdat zij
ons, in tegenstelling met de koelies, van onschatbaren dienst
waren geweest in het oerbosch. Wij zagen hen dan ook met
leede oogen vertrekken Ook het aantal koelies verminderde
bij elke boot door ontslag, wegens ziekte of verregaande
ongeschiktheid of wel, omdat sommigen zulke goede zaken
met het spel gemaakt hadden, dat zij een voldoende som
bij elkaar hadden gebracht om naar huis terug te keeren en
daar een lui leven te lijden.
Pagaai van het Sentáinimeer.

HOOFDSTUK IV.
De tocht naar de Chloromelaniet vindplaats.
Hoofdsieraad Sentánimeer.
it verschillende berichten hadden
wij begrepen, dat het chloromelaniet,
het materiaal waaruit de steenen
bijlen der Papoea's vervaardigd
worden, gezocht moest worden in
de landstreek Orúm, ten westen
van de Humboldtbaai gelegen. Wij besloten daarom een
tocht naar Orúm te maken in de hoop, dat de bewoners
van deze landstreek ons naar deze vindplaats zouden
brengen.
Met het oog op den vloed en de mogelijke hooge deining,
die er zou kunnen staan op het strand, waar wij moesten
landen, vertrokken wij des avonds half tien in eenige
Tobádische vaartuigen. Om beter te kunnen zien hadden de
Papoea's een groot houtvuur op het strand aangelegd. Het
vuur verspreidde een rosse gloed op de bruine gestalten dei-
Papoea's, die er grooter uitzagen dan zij werkelijk waren.
UNAI had het schijnbaar zeer druk en ontlokte een serie

Orúm. . 121
schrille tonen aan zijne sirenefluit, maar in werkelijkheid voerde
hij niets uit en speelde meer voor clown en verkondigde
grappen, die helaas door ons niet begrepen werden. Als
roeiers deden de jongens van de karriwarri dienst; als belooning
zouden zij ieder een kapmes en een pakje tabak
ontvangen. Het kapmes mochten zij zelf niet behouden
volgens het gebruik, dat ik hierboven uiteengezet heb.
Zij waren voor deze gelegenheid met frisch groen getooid.
Het geheel, hel verlicht door den gloed van het vuur bood
een hoogst fantastische aanblik aan. Onder luid gezang werden
de prauwen te water gelaten en de tocht ving in den
donkeren nacht aan. Onze koelies zouden helpen roeien,
maar een voor een verdwenen zij onder het platform van
de prauw, door zeeziekte ongeschikt geworden. Professor,
DE BEAUFORT en ik bezetten één prauw, v. D. SANDE en
de controleur ieder een andere, terwijl DUMAS met de jagers
in de rorégé zat.
Hoewel er vrij veel deining stond, werd er voortreffelijk
geroeid; wij waren draaiende om kaap Pidéi dan ook spoedig in
de buitenbaai. Wij gingen voorloopig slechts tot Kajó Jenbí
om daar eenige uren in de karriwarri te slapen, want er stond
nog te veel deining in de open zee om verder te gaan. Het
was zeker het eigenaardigste slaapvertrek, dat wij tot nog
toe bewoond hadden. Door de ongewoonte konden wij den
slaap niet zoo spoedig vatten als anders, maar tegen half twee
moest toch een ieder wakker gemaakt worden. Door het
flauwe licht van een kleine lantaren beschenen, zag men
hier en daar de Papoea's op den grond liggen met het bekende
rustbankje onder hun hoofd. Het geleken even zooveel
reusachtige ragebollen.

122 Orúm.
In de prauwen trachtte ieder zoo goed mogelijk zijn
nachtrust voort te zetten, gewiegd door de golven, die nu
gelukkig minder hoog waren. Tegen half zeven bereikten
wij de baai van Orúm; de roeiers hadden echter niets geen
haast om te landen en begonnen kalm hun medegenomen
ontbijt te gebruiken, bestaande uit sagopap, gebakken visch
en jonge klappers, alles netjes verpakt in mandjes van gevlochten
bladeren. Alles zag er heerlijk en smakelijk uit,
zoodat wij er ook honger door kregen, maar wij moesten
met ons eten wachten, totdat het den heeren behaagde ons
naar het strand te brengen. Gelukkig duurde het dejeuner
niet te lang en begon het gevaarlijke werk: het landen.
De prauw werd eerst gewend, zoodat de achtersteven naar
voren gericht was.
Zij wachtten geduldig tot het bepaald aantal hooge golven
gepasseerd was en gingen met behulp van eene kleine golf
hard roeiende vooruit. Wee den ongelukkige, die door eene
hooge golf ingehaald werd: niet alleen zou hij kletsnat door
het opspattende water worden, maar hij liep ook nog de
kans, dat het vaartuig omsloeg. Met deze kundige zeelui
hadden wij zoo iets niet te duchten en de prauwen kwamen
alle behouden aan wal. Op het strand stond de bevolking
gereed om de behulpzame hand te bieden door de prauwen
bij de landing hooger op het strand te trekken. Geen stuk
van de bagage had dan ook iets geleden door waterschade.
Het dorp aan deze baai gelegen heet Nacheibe en is van
uit zee niet zichtbaar, daar het bijna geheel in het groen
verscholen ligt; ook hier verraadt de klapperboom de aanwezigheid
van menschen.
Boven de toppen van de achtergelegen heuvels ziet men

Orúm. 123
de spits van een hooge karriwarri uitsteken. Deze nederzetting
heet Sageisårå. De bewoners van dit dorp weten,
waar de begeerde steensoort moet gehaald worden. Wij
talmden niet lang op het strand en beklommen een steil
bergpad. Het is een vruchtbare streek; de tuinen, die wij
passeerden, zagen er weelderig en vruchtbaar uit. Groote
boomvarens teekenden zich met hun fijn groen scherp af
tegen de helder blauwe hemel. Professor, die nog aan voetwonden
leed, volbracht deze tocht op één schoen en één •
pantoffel. Wij moesten dan ook zijn ijzeren wilskracht en
volharding bewonderen, waarmede hij deze bezwaarlijke tocht
volbracht heeft. De weg, die wij volgden, bood mooie ver-

Orúm.
gezichten aan over de onder ons liggende blauwe zee, waarvan
het strand omzoomd was door een rand van zilverwit
schuim. In schoonheid doet het landschap mijns inziens niet
onder voor de zoo dikwerf geroemde Cote d'Azur. Mijlen
ver strekt het gezicht zich uit over de oneindige watervlakte
der zee, maar geen rookwolkje verraadt de aanwezigheid
van een schip.
Tegen half drie hadden wij Sageisårå bereikt, dat op een
heuvelrug gelegen is en van waar men de baai van Orúm en
de Torárebaai kan overzien. Als logement werd ons de ruime
karriwarri aangewezen; de bedden werden voor de zindelijkheid
op een groot zeil gespreid. ASSANG verhuisde wegens
brandgevaar met zijne keuken naar de open lucht.

Orúm. 125
In tegenstelling met de andere dorpen, die wij tot nog
toe zagen, is Sageisårå vrij regelmatig gebouwd met een klein
pleintje in het midden, zooals men dat bij ons in een Geldersch
dorp ziet. Om de illusie nog meer te vergrooten.
stond er midden op het pleintje een voorwerp, dat wel iets
van een pomp had. Bij nader onderzoek bleek dit een doodenhuisje
te zijn van een klein kind. Een dergelijk huisje
hebben wij nergens meer aangetroffen en wij zijn ook niet
te weten gekomen, waarom dit zóo'n bijzonderen vorm had.
Iets verder stond een meer voorkomend doodenhuisje, versierd
met visschen afkomstig van prauwversieringen. Het
dorp kenmerkte zich voor de zoölogie door eenen grooten
rijkdom aan spinnen.
De onderhandelingen werden geopend en aan de Papoea's
moest worden medegedeeld, dat wij de vindplaats van het
chloromelaniet slechts wenschten te zien, om eenige stukken
van het onbewerkte ruwe materiaal mede te nemen en dat
wij volstrekt geen plan hadden hun concurrentie aan te doen.
Voorwaar geen gemakkelijke taak; zij dachten dan ook geheel
anders over de zaak en beweerden, dat de vindplaats
wel vijf dagreizen afgelegen en de weg zeer moeilijk begaanbaar
was. Kortom zij trachtten ons alles zoo moeilijk
mogelijk voor te stellen. Dat zij daar gelijk in hadden, is
zeer goed te begrijpen, als men bedenkt, dat zij de eenigen
waren, die in het bezit waren van deze steensoort en dus
alle Papoea's van het Sentánimeer en van de Humboldtbaaï
bij hen moesten komen om die te koopen. Bij een huwelijk
is het gewoonte, dat men o. m. een mooie groote steenen
bijl cadeau geeft. Zij komen dus wederkeerig vrij gemakkelijk
door ruil in het bezit van voorwerpen, waar zij zeer op

126 Orúm.
gesteld zijn. Ik zeg vrij gemakkelijk, want de vervaardiging
van een steenen bijl neemt ongeveer drie maanden. Wan-
Karriwarri te Sageisårå.
neer zij er den geheelen dag aan zouden werken, zou dit
wel vlugger gaan, maar hunne gemakzucht en de eentoonigheid
van het werk zullen wel invloed hebben op de vlugge

Orúm. 127
afwerking. De ruwe steen wordt met een ander stuk beklopt,
totdat men in het ruwe den vorm van de bijl heeft verkregen.
Men zag dan ook overal op den grond kleine stukjes
van deze steensoort liggen, waarschijnlijk afval van de bijlen.
Daarna wordt het voorwerp gelijk en glad gemaakt
Vervaardigen van steenen bijlen en sagokloppers.
door het op een grooten steen van dezelfde soort zoolang te
slijpen, dat de oppervlakte er uit ziet, alsof ze gepolijst is.
Wanneer een dergelijk voorwerp ten verkoop wordt aangeboden,
wrijft de verkooper de bijl over zijn vettigen neus,
om de schoonheid van den steen nog duidelijker te doen
uitkomen. Wij konden vrij veel bijlen koopen; ook ruwe
onafgewerkte exemplaren werden door ons gekocht, maar

128 Orúm.
de vindplaats van bet chloromelaniet scheen een geheim voor
ons te moeten blijven. DUMAS was in dezen natuurlijk onze
politieke agent, allerlei wonderlijke en begeerïge voorwerpen
werden door hem uitgeloofd aan dengene, die ons de plaats
zou willen aanwijzen.
Hij was zelfs genegen om afstand te doen van een hemelsblauwe
pyjama, maar niets hielp. Zij hadden waarschijnlijk
afgesproken om dit geheim goed te bewaren. DUMAS had
om tot het doel te geraken vriendschap gesloten met een
eenoogige Papoea, die wij „jokkebrok" noemden wegens de
verscheidenheid van fabels, die hij ons wist te vertellen. Dit
woord was verstaan
door de inwoners,
zoodat hij algemeen
met dezen naam werd
aangeroepen. Van
hem was ook het verhaal
van de vijfdaagsche
reis afkomstig.
Zijne kleeding be-
Jokkebrok.
stond uit een soort
van klein borstrokje,
dat hem veel te kort
was, maar hij scheen
dit toch niet te willen
verwisselen tegen het hemelsblauwe complet van DUMAS in
ruil voor zijn geheim.
De toestand was voor ons niet zeer aangenaam, daar wij
wanhoopten aan het slagen van onzen tocht. Wij hadden het
ons zoo gemakkelijk mogelijk gemaakt in de karriwarri en

Orúm. 129
brachten den tijd zoek met handel in ethnografica. Het
duurde tot laat in den nacht, voordat de laatste bezoeker
vertrokken was en het ons vergund werd door eene flinke
nachtrust de schade van den vorigen nacht weder in te
halen. Den volgenden morgen hervatte DUMAS de onderhandelingen
en af en toe zag men hem in druk gesprek en
handgebaar met den sluwen „jokkebrok". Het werd ons
langzamerhand duidelijk, dat een Papoea, die zeer veel
invloed scheen te hebben, de persoon was, die alles tegen
hield. DUMAS trachtte hem te vermurwen door hem eene
prachtige collectie messen, hakmessen en bijlen aan te bieden,
maar ook dit had niet de gewenschte uitwerking. Het eenigste,
wat hij bereikte, was, dat ons het vervaardigen der steenen
bijlen werd getoond. Ten einde raad maakten wij een wandeling
door het dorp over den heuvelrug en genoten ten
minste van het schoone uitzicht.
Na het dejeuner besloten DE BEAUFORT en ik in de tuinen
op jacht te gaan, om zoodoende nog iets nuttigs te
verrichten, daar ons het onderhandelen danig begon te ver-
velen VAN DER SANDE hield zich bezig met fotografeeren,
terwijl DUMAS zijne kleedingstukken als een volleerd handelsman
aanprees.
Wij namen eenige Papoesche jongens mede om ons den
weg te wijzen en ons behulpzaam te zijn in het vangen van
hagedissen en insecten. Zij zijn daarin zeer vlug en loopen
als jonge honden luid schreeuwende achter het wild aan, om
dit met een vluggen greep te bemachtigen. Voor het vangen
van vlinders zijn zij niet erg geschikt, daar zij niet voorzichtig
genoeg zijn en de voorwerpen beschadigen. Er kwam eens
een jongen aanloopen met een stokje, waaraan eenige schit-
9

130
Orúm.
terend gekleurde Ornithoptera's met een boomvezel om het
lijf gebonden waren. Natuurlijk waren die exemplaren, die
zeer moeilijk te vangen zijn door hun snelle vlucht, te zeer
beschadigd om te bewaren. Toen wij meenden, dat wij genoeg
materiaal verzameld hadden om des middags te prepareeren,
keerden wij iangs een steil voetpad terug. Op eens
zagen wij drie Papoea's, die beneden uit een dal kwamen;
zij hadden groote brokken steen op hunne schouders. Toen
zij ons zagen, gooiden zij de steenen van hunne schouders
en trachtten ze weg te stoppen. Maar het was reeds te laat, want
wij hadden de manoeuvre gezien en begrepen, dat dit groote
stukken chloromelaniet waren, die zij van de vindplaats
hadden gehaald, waarschijnlijk om ons te verkoopen. De
begeerte naar de uitgestalde voorwerpen was hun zeker te
machtig geworden. Het was duidelijk, dat de vindplaats
in de onmiddelijke nabijheid was, want wij hadden dezelfde
personen des morgens nog gezien. Wij hielden ons, of wij
niets bemerkt hadden en spoedden ons naar het dorp om
het heugelijke nieuws aan de achtergebleven leden der
expeditie mede te deelen. De mannen met de groote blokken
chloromelaniet kwamen ook aan en nu ontstond er een
zeer geanimeerd gesprek onder de Papoea's; DUMAS deed
nog eens zijn uiterste best; ook de controleur liet zich niet
onbetuigd, met het gelukkige gevolg, dat zij beloofden ons
den volgenden dag naar de vindplaats van het chloromelaniet
te zullen brengen tegen betaling van eenige kapmessen
en bijlen en het blauwe pakje voor „jokkebrok". Den avond
brachten wij weder gezellig in de karriwarri door, verheugd,
dat wij ons doel waarschijnlijk zouden bereiken. De handel
in ethnografica was weder zeer levendig.

Orúm. 131
Den volgenden dag gingen wij vroeg op weg, vergezeld
door zoo weinig mogelijk dragers om ons niet te belemmeren
in een snellen tocht. De Papoea's, die hier niet thuis hoorden,
mochten natuurlijk niet mede, daar zij de geheime vindplaats
niet mochten weten. Een gedeelte van de Tobádische karri-
Vindplaats van het chloromelaniet.
warri-jongens hadden wij voor het gemak en om vertrouwen
in te boezemen in Nacheibe achtergelaten. Wij volgden het
pad, waar DE BEAUFORT en ik gisteren de mannen met
de blokken chloromelaniet vandaan hadden zien komen. De
weg was zeer mooi, boomvarens sierden hier de bosschen en
de grond was hier en daar bedekt met een mooi soort bego-

132
Orúm.
ma's. Na een paar uur loopen bereikten wij de bedding van
een klein riviertje, de Toráre. Het duurde niet lang, of
Professor ontdekte in het kalme stroompje verscheidene
groote stukken van de gewenschte steensoort. De Papoea's,
die zich geheel in hun lot hadden geschikt, hielpen ons
zooveel zij maar konden. Zij verzamelden groote brokken,
fabriceerden hier mandjes om heen, haalden rottan uit het
bosch, dat als draagmateriaal moest dienen; kortom een rijke
oogst was het resultaat van dezen tocht. Onder de verzamelde
stukken was er een van 20 K.G. gewicht. Ieder
zocht zich een stukje als souvenir uit deze rijke voorraad
van materiaal en verheugd en wel werd de terugtocht naar
Sageisårå ondernomen. Wij troffen daar de Tobádische
jongens aan, die volgens hun beweren uit honger naar
ons toegedreven waren. Bij deze bewering trokken zij de
buik in, om ons te toonen dat deze door leegte geheel
was ingevallen. Zij noemden dat: „Sesörë Machaai''. Zij
zetten, groote oogen op bij het zien van de groote blokken
steen, die zij dadelijk herkenden als het geschikte
materiaal voor hunne bijlen. Hun aandacht werd echter
zooveel mogelijk afgeleid om niet de ergernis van de bewoners
van Sageisårå op te wekken, Deze ontvingen het beloofde
loon, en alhoewel aan „Jokkebrok" gezegd was, dat hij net
zoo lang op zijn lichtblauw pakje moest wachten, als hij
beweerd. had, dat de weg lang was naar de vindplaats, had
DUMAS toch medelijden met hem en wij zagen hem clan ook
weldra trotsch naast DUMAS staan in zijn galapakje.
De terugtocht naar Nacheibe was zwaar, daar de kleiachtige
modder het afdalen van: de heuvel bemoeilijkte; tengevolge
van de verwonde , voeten van Professor konden wij

Orúm.
133
slechts langzaam en met groote omzichtigheid vooruitkomen.
Beneden gekomen verzamelden DE BEAUFORT en ik zoölogica,
daarin bijgestaan door een meute van kleine jongetjes.
Wij volgden een mooi riviertje met groote steenblokken, die
nu eens kleine meertjes en kommetjes, dan weder bruischende
en hoogopspattende watervalletjes vormden.
Het vervolgen van vlinders en insecten over de rotsblokken
had ons dermate verhit, dat wij niet lang weerstand
konden bieden en ons verfrischten met een heerlijk bad.
Tevens werd de gelegenheid te baat' genomen om onze kleederen
met zeep uit te wasschen; of dit volgens de regels
der kunst geschiedde, geloof ik niet; na uitwassching werden
zij op de door de zon heet gestoofde rotsblokken gelegd
en waren droog, toen wij voldoende genoten hadden van
het heldere water.
Dien dag konden wij niet weggaan, daar de branding te
hevig was en werd het vertrek vastgesteld op den volgenden
ochtend vroeg. Wij namen de karriwarri maar weder in
bezit, maar deze was klein en wel voorzien van muizen,
die elkaar den geheelen nacht luid piepend over de talrijke
balken naholden.
De bewoners van Nacheibe, die in de karriwarri schenen
te slapen, lieten wij niet in het. vertrek toe en een lastige
nachtelijke bezoeker, die binnen trachtte te sluipen werd
met geschreeuw en gehoon ontvangen, met het gevolg, dat
hij spoedig afdeinsde en een beter logement opzocht. Reeds
des morgens vroeg om vijf uur kwam ASSANG ons wekken
met de nooit volprezen koffie en een ieder haastte zich om
zijn eigen bagage in orde te brengen, om gereed te zijn,
voordat de deining hooger werd. Dank zij de handigheid

134
Orúm.
der Papoea's geschiedde alles vlot en wel; alleen gebeurde
er iets met de rorege van DUMAS, tot groote vreugde en
hilariteit van de bewoners van de baai van Orúm. MAR-
RINGGl, de jongen van DUMAS, wilde iets in orde brengen
in de mast, en klom daartoe fluks naar boven, maar hij
hield geen rekening met de wetten van de zwaartekracht,
zoodat het bootje „kapseisde", zooals v. D. SANDE zeide,
Gelukkig kon de geheele bemanning zwemmen en was
de boot nog niet volgeladen, alleen dreven er eenige vogelhuiden
eenzaam op de golven rond. Zij werden zoo spoedig
mogelijk door ons opgevischt en later op Metu Débï weder
netjes in orde gebracht.
Wij volgden thans steeds oostwaarts de kust en tijdens
den tocht werden de namen van bergen, kapen en rivieren
door Professor genoteerd, die ingelicht werd door de Tobádie'rs,
die in deze streken vrij veel komen. Zij waren verheugd,
dat zij spoedig thuis zouden zijn om een einde te
maken aan het: „sesore machaai". De zon klom langzamerhand
en begon flink te branden, wat invloed had op de
roeilust van de Papoea's. De moed kwam er weer een beetje
in, toen Kaap Tuátja in zicht kwam, waarop zij weer met
den ouden veerkrachtigen slag doorroeiden en een schilpad
trachtten te vangen, die op zee gesignaleerd was. Helaas mocht
het hun niet gelukken deze te bemachtigen. Voor dat doel
gebruiken zij een lange lans met een ijzeren punt van een
weerhaak voorzien. Hunne neerslachtige stemming maakte
plaats voor een uitbundige vroolijkheid, die zich openbaarde
in een spelletje om zoo dicht mogelijk langs de uit zee
opstekende rotsblokken te varen. Groot gejuich, indien de
opspattende zee ons nat maakte. Zij bootsten het roeien

Orúm. 135
van de Sentániërs na en deden, alsof deze zwaarmoedig en
Karriwarri van Kajó Entsáu.
langzaam, hunne pagaaïen gebruiken. Daarna eene voorstel-
ling, hoe de Tobádiers roeien. Dan schoot de prauw als een

136 Orúm.
visch door het water krachtig voortgestuwd door de gelijkmatig
op en neder gaande pagaaien. Om Kaap Tuátja
varende werd er halt gehouden bij Kajo Entsáu, .waar wij
de karriwarri bezochten. Daarna staken wij over naar de
monding van het kristalheldere riviertje de Nbai. De Papoea's
hielpen ons hier in het verzamelen van mollusken en schoten
handig eenige visschen met hunne pijlen. Het is bewonderenswaardig,
hoe juist zij met een pijl een in het water
zwemmende visch weten te raken. Ieder, die wel eens
getracht heeft een staande snoek met een flobertbuks te
schieten, kan begrijpen, hoe moeilijk het moet zijn deze
zwemmende vischjes in een hard stroomend riviertje te
raken. Zij zullen dan ook wel door langdurige oefening dit
succes hebben bereikt.
Alvorens naar Metu Débi terug te keeren, landden wij
nog even op het eiland Misotti voor geologisch onderzoek.
Het is een van de kleine eilandjes, die druk bezocht worden
door een witte duif met zwarte vleugelpennen. (Myristicivora
spilorrhoa). Na het bezoek aan het eiland werd het pandanuszeil
met de wapperende casuarisbos geheschen en met
groot gejuich van onze roeiers kwam Tobádi in zicht. Des
avonds ontvingen de roeiers hun loon en een ieder was
tevreden en verheugd over het succes van den afgeloopen tocht.
Alvorens dit hoofdstuk te eindigen, wil ik nog een voorval
vertellen, dat van het goede geheugen der Papoea's getuigt.
Wij hielden ons een namiddag bezig met het schieten met
onze kogelgeweren op een in zee geplaatste schijf. Het viel
ons op, dat zij zich niet meer verwonderden over de werking
van deze moderne geweren, maar langzamerhand werd
ons de zaak duidelijk; zij vertelden ons, dat er langen tijd

Orúm. 137
geleden tegen den middag een groot zwart schip was gearriveerd
met drie masten en één stoompijp. Daar de Papoea's
toen nog geen geweren kenden, dachten zij, dat de bemanning
niet gewapend was, omdat zij geen pijlen en bogen zagen.
Zij besloten het schip te gaan plunderen, aangelokt door de
vele ruilmiddelen, die zij aan boord zagen. Maar eenige welgerichte
salvo's deed hen afdeinzen en volgens hunne opgave
sneuvelden er twee Tobádiërs; één was in den hals getroffen,
terwijl de ander een schot door beide dijen had gekregen.
Vier andere Papoea's werden gewond, twee mannen uit Kajo,
sinds overleden, en twee uit Tobádi, die nu nog leefden
met name DEIMI en AIBITJAAR. DEIMI was bij het schijfschieten
tegenwoordig en toonde ons een lidteeken op zijn
rechter schouder. Een oude pagaai werd daarop voor den
dag gehaald, waarin nog een kogel zat; naar ik meen bevindt
deze zich in de door V. D. SANDE verzamelde ethnographische
verzameling. Het schip zou den nacht nog zijn
overgebleven en den volgenden dag weder vertrokken zijn,
na nog even op een rots te hebben gestooten.
Mogelijk heeft dit verhaal betrekking op de Challenger,
het schip van de Engelsche diepzee expeditie, die in 1874
de Humboldtbaai bezocht, maar spoedig weder vertrok wegens
de weinig vriendschappelijke houding van de bevolking.
Tengevolge van dit gesprek gaven zij nog meerdere inlichtingen
van schepen, die volgens hunne heugenis de Humboldtbaai
hadden bezocht. Zij wisten steeds met vrij groote nauwkeurigheid
den aard van het schip te beschrijven en het was.
grappig met welke gebaren zij aanduiden, dat het een raderboot
was geweest.

HOOFDSTUK V.
De tocht naar de steenkolenvelden.
angzamerhand moest er aan vertrekken
gedacht worden, want op den 9den juni
was de Zeemeeuw reeds teruggekeerd
in de Humboldtbaai om een gedeelte
der expeditie naar de steenkolenvelden
te brengen. Professor zoude zijn regeeringsopdracht gaan
volbrengen en onderzoeken in hoeverre deze steenkolenlagen
voor exploitatie vatbaar zouden zijn. Den volgenden
dag zou de boot van de Pakketvaart arriveeren.
Er was dus zeer veel in orde te brengen; ten eerste alle
kisten, die met de van Goens naar Holland zouden vertrekken,
ten tweede het gereed maken van de levensmiddelen
voor de drie gedeelten, waarin de expeditie zich zou
splitsen en ten slotte moest alles ingepakt worden, wat de
moeite waard was om mede te nemen, daar wij na het
volbrengen van onzen tocht de andere leden der expeditie
af zouden halen, om daarna definitief Metu Débi vaarwel
te zeggen. De controleur zou ons vergezellen om een onderzoek
in te stellen naar het voorgevallene tusschen TARFIA

De Tawárin en de Moaif. 139
en MURIS. De 10 e Juni was voor ons een zeer aangename
dag door het ontvangen van de mail uit Holland. De rnailedities
werden zoo eerlijk mogelijk onder ons drieën verdeeld.
Op 11 Juni des middags 12 uur werd het anker van de
Zeemeeuw gelicht en zetten wij onder de hoede van den
bekwamen gezaghebber westwaarts koers. Reeds den volgenden
morgen vroeg lagen wij geankerd voor de monding
van de Bórowai. Daarachter was de kampong Kaptíau ge-
Bewoners van Mawes en Kaptíau.
legen, maar deze was door een bosch aan het oog onttrokken.
Tal van prauwtjes bemand met Papoea's en Ternataansche
jagers kwamen langs zij van het schip en weldra was
het dek gevuld met vreemdsoortig gekapte en getooide Papoea's.
De prauw van den korona had een mooie neder-

140
De Tawárin en de Moaif.
landsche vlag, hij zelf droeg het bekende zwarte jasje met
goud veterband afgezet en. met. gouden knoopen. De onderhandelingen
werden onder leiding van den controleur aangevangen.
Wij moesten roeiers en gidsen hebben, die ons
naar de steenkolenvindplaats moesten brengen. Koras, een
Ternataan, had vroeger op een van zijne tochten deze steen-
Mawes.
kolenlaag gezien en werd daarom als gids aangenomen. Wij
besloten wegens de heerschende onlusten alleen maar roeiers
en dragers van één nederzetting mede te nemen en kozen
daarvoor Kaptíau uit. Wij verstoomden naar de mond van
de Tawárin, welke rivier wij zoover mogelijk zouden trachten
op te varen met de kleine vaartuigen. De bagage werd in

Jonge vrouw van Tarfia.

De Tawárin en de Moaif. 141
de lépa-lépa's naar het strand geroeid om den volgenden dag
zeer vroeg op weg te kunnen gaan. Dank zij de handigheid
van onze koelies sloeg een der bootjes in de branding om,
maar gelukkig was zij niet volgeladen en bleek de waterschade
niet groot te zijn. Wij gingen in de vlet naar het
De monding van de Tawárin.
strand en kwamen heelhuids over. Bij de monding van een
rivier vereischt de landing door de branding groote geoefendheid
van de roeiers en bekwaamheid van den commandant van
de vlet. De lépa-lépa's waren onder leiding van DUMAS op
Metu Débi eenigszins getransformeerd; zij waren breeder
gemaakt, doordat hij ze had laten uithakken, tevens had hij

142
De Tawárin en de Moaif.
er boorden op laten zetten. Een en ander maakte, dat de
bootjes nu lang niet zoo wankelig meer waren en meer konden
laden. Met een luid hoera werd ons een afscheid toegeroepen
door den controleur en den 1en stuurman van de
Zeemeeuw, den heer VAN WEEL.
De stroom in de Tawárin was vrij sterk en de kronkelingen,
die de rivier maakte waren talrijk, zoodat wij den
eersten dag slechts zeer weinig vorderden. De oevers waren
meestal aan de eene zijde laag en met hoog riet begroeid,
terwijl aan de overzijde het oerbosch vlak tot aan het water
reikte. Hier kon men duidelijk zien, waar de vele hoornen
van daan kwamen, die bij hoog water tengevolge van hevigen
regenval door de rivier werden afgevoerd. Met water
ondermijnt den oever en zoodoende komen de wortels van
de groote hoornen bloot te leggen; verscheidene hingen
reeds half over het water en zouden bij een eerstvolgende
regenval hun evenwicht verliezen en in de rivier storten.
Talrijke vogels hoorden en zagen wij, het krijschende
geschreeuw van de kakatoes; het meer melodieuze geluid
der loris en het hoogst eigenaardige gefluit van de Philemon
Nova-Guineae. Prachtig gekleurde vlinders zweefden over de
rivier, die van uit de boot niet gevangen konden worden.
Natuurlijk verbeeldt men zich dan, dat het bijzonder mooie
soorten zijn, die men nog niet onder de gevangen exemplaren
heeft.
Laten wij hopen dat dit niet zoo is.
In de rivier bevonden zich tal van banken, die dicht bij
de monding met slib bedekt waren, maar hoe hooger wij kwamen,
des te meer waren zij bedekt met rolsteenen. Tot grootevreugde
van Professor werd er door een van ons een frag-;

De Tawárin en de Moaif. 143
ment van een amoniet ontdekt. Onmiddellijk gingen, wij
allen aan het zoeken op de banken en luide weerklonk het
getik der geologische hamers. Wat een satisfactie is het,
wanneer men een schijnbaar doodgewone blauwachtige steen
door midden slaat, om daaruit een prachtige amoniet bloot
te leggen. Ik geloof, dat Professor ten zeerste tevreden was
over de gedane vondst.
Het onderzoek der op Nieuw-Guinea gevonden amonieten
is opgedragen aan Prof. BOEHM te Freiburg, die reeds in
1900 op Misool met V. NOUHUYS mooie vondsten heeft
gedaan.
Wij overnachtten in een oud huis van KORAS, die hier
vroeger gewoond had om paradijsvogels te jagen. Deze oude
nederzettingen kenmerken zich, doordat er steeds in de omgeving
een groote struik spaansche peper staat. De Papoea's
gebruikten deze toespijs niet bij hun eten. Het is de kleine
soort, berucht door zijn geweldig sterke, brandende smaak
en die den naam draagt van „lombok sètan". Wanneer wij
langen tijd in het bosch vertoefden, gebruikten wij dit ook
wel eens, om een andere smaak te geven aan het vrij eentonige
eten, maar teruggekeerd in de eenigszins beschaafde
wereld, dacht niemand van ons behalve DUMAS er aan, om
dit te gebruiken. DUMAS had steeds een groote bus met
„petis" bij zich; dit is een soort van zwarte zalf gemaakt
van gedroogde garnalen. Deze petis, aangemengd met de
sterke spaansche peper, geeft er een veel mildere smaak aan
en ik moet bekennen, dat ik dikwijls genoten heb van het
door hem gereed gemaakte mengsel.
Wij ontmoetten hier ook eenige mannen van den stam
der Sáweh's, die in het binnenland wonen. De conversatie

144
De Tawárin en de Moaif.
met deze Heden ging natuurlijk zeer moeilijk, daar KORAS
hun taal ook niet goed machtig bleek te zijn. Zij gebruikten
zeer dikwijls hetzelfde woord nml. „fafnë".. Bij onderzoek
scheen dit „vreemdeling" te moeten beteekenen. Het gesprek
werd door middel van gebaren gevoerd, maar men moet
echter zeer voorzichtig zijn met gebarentaal, want ik herinner
mij, dat V. D. SANDE eens den naam van een Papoea had .
genoteerd voor den naam van een pijl. Zij hadden zeker gemeend,
dat V. D.SANDE wilde weten, wie de eigenaar van
deze pijl was. Trouwens het verhaal van een zekeren botanicus,
die het Maleisch niet erg goed meester was, is bij enkelen
zeker bekend. Hij vroeg aan zijnen jongen vlak na elkaar den
inlandschen naam van een bloem. Deze antwoordde daarop,
zeker om er maar af te zijn: „sama joega". Deze inlandsche
benaming werd door hem genoteerd, maar later zal hij wel
gelachen hebben, toen hij beter op de hoogte was van het
Maleisch. De uitdrukking toch beteekent vrij vertaald: deze
bloem heeft denzelfden naam als de vorige.
Als eigenaardigheden vielen mij bij de Sáweh's op, dat
zij den neus op drie verschillende plaatsen doorboord hebben;
de gaatjes zijn met een draad aan elkaar verbonden,
terwijl drie daaraan geregen kleine witte kraaltjes plat op
den neus komen te liggen. Hun haartooi is lang niet zoo
weelderig als die der Papoeas, die wij tot nog toe zagen.
Het haar is kort weggeknipt in een rand langs het hoofd,
zoodat het den schijn heeft alsof zij een mutsje van langer
haar dragen; op het voorhoofd dragen sommigen .valsche
ponny. Volgens KORAS is dit het haar van overleden bloedverwanten
en wordt dit uit piëteit gedragen.
Den volgenden morgen staken wij over naar den linkeroever

Groep Sáweh's.

De Tawárin en de Moaif. 145
van de rivier en volgden een zijrivier van de Tawárin, de
Bakaruái genaamd.
Feitelijk bestaat dit volgen van zoo'n rivier in het doorwaden
en het vastraken in de langs de oevers opgeworpen
modder. Wij beklommen vervolgens een zeer steile helling,
de Aiserïn, totdat wij op een smalle bergrug kwamen. Hierover
loopt een Papoesch boschpad, dat het oorlogspad der
Sáweh's zou zijn. Gelukkig was dit ook de waterscheiding
en daarmede het hoogste punt bereikt. Wij daalden af langs
een steil voetpad om ten slotte weder aan een klein stroompje,
de Erisángra, te komen. Professor bleef hier achter om toezicht
te houden op het in orde maken van de kampplaats,
terwijl VAN NOUHUYS en ik, vergezeld van KORAS en den
korano der Sawéh's, een onderzoek zouden instellen naar een
kolenlaag, die in de buurt moest zijn. Deze werd spoedig
gevonden en het heugelijke bericht aan Professor gebracht.
Er werd besloten, dat ik bij Professor zou blijven, die de
kolenlaag aan een nauwkeurig onderzoek zou onderwerpen,
terwijl VAN NOUHUYS en DUMAS de rivier verderop zouden
exploreeren.
Gewapend met pikhouweelen, schoppen en eenige zakken
om de steenkolen in te bewaren, begaven wij ons naar de
door ons bezochte plaats. De kolenlaag is hier voor een
gedeelte bloot gelegd door het riviertje de Erisángra. Er
werden met de pikhouweelen groote stukken steenkool uit
de laag gehakt en in de zon te drogen gelegd, terwijl Professor
de noodige opnamen deed. Een van de matrozen van
de Zeemeeuw, vroeger jager, bemachtigde een mooi mannelijk
exemplaar van de Paradisea papuana; DUMAS en KORAS
kwamen ieder terug met een kroon duif, terwijl VAN NOUHUYS-

146
De Tawárin en de Moaif.
terugkeerde en niets bijzonders rapporteeren kon; alleen had
hij het riviertje verder in kaart gebracht en maakte nevenstaande
foto, die een goed beeld geeft van een oerbosch
's Avonds zongen de Papoea's van Kaptíau liederen, die
sober en mooi klonken in de stille natuur.
Den volgenden morgen om half negen werd de terugtocht
weder langs het steile bergpad ondernomen. Op den bergrug
ontmoetten wij een groote troep mannen van Sawéh, Velen
droegen op het voorhoofd een kransje haar van overleden
bloedverwanten. Alvorens het kamp aan de Tawárin of wel
het oude huis van KORAS te bereiken, werden wij nog vergast
op een tropische bui. VAN NOUHUYS en ik gingen,
voordat het donker werd uit op fossielen. Er ontstond een
vriendschappelijke naijver tusschen ons, die Professor zeker
ten goede is gekomen. Groot was het gejubel van den een,
als hij een mooie amoniet had gevonden, maar dat spoorde
den ander aan om moeite te doen een nog mooiere te
vinden. Het is vreemd, hoe geoefend men in het zoeken
raakt, de kleinste oneffenheid, ronding of rimpeling in een
steen, die een winding van een amoniet zoude kunnen zijn,
wordt terstond opgemerkt en onmiddellijk onderzocht.
Wij besloten de rivier zoo ver mogelijk op te gaan d.w.z.
zoo ver, als wij de prauwen naar boven konden laten roeien,
om te trachten het vast gesteente te vinden, waaruit de
fossielen door het water werden afgevoerd. De vaart vorderde
slechts zeer langzaam, daar wij telkens uit de booten
moesten, omdat er te weinig water stond. VAN NOUHUYS
en ik namen dan ook maar het besluit om te voet vooruit
te gaan. Wij waadden door de rivier van de eene bank naar
de andere, steeds fossielen zoekende. Was de stroom te snel,

De Tawárin en de Moaif. . 147
dan ondersteunden wij elkaar door de handen op eikaars
schouders te leggen.
Het was een hoogst interessante tocht zoo met ons beiden
in een geheel vreemd land, waar waarschijnlijk nog nooit te
voren een Europeaan een voet had gezet. Het leek wel een
verwezenlijking van een jongensdroom. De bekoring werd
nog vergroot, toen wij af en toe sporen van bloote voeten
in het zand zagen afgedrukt. Wij volgden de voetstappen
en hoopten een in het groen verborgen dorp te vinden,
maar helaas gebeurde dit niet. Wel verried de eigenaardige
lucht van het sagowasschen de nabijheid van Papoea's, maar
wij hebben hen niet te zien gekregen. Voor Professor was
zoo'n boottocht altijd minder aangenaam, daar hij met
kompas gewapend, de richting van de kronkelende rivier
moest noteeren. De, tijd werd dan gelijk opgeteekend om te
huis gekomen een schets te kunnen maken. Wij kwamen
ten slotte aan een te diep gedeelte en moesten terugkeeren
naar de bootjes, die wij langzamerhand ver vooruit waren
gekomen. Mij wachtte daar een dubbele verrassing, bestaande
uit drie prachtige groote atlasvlinders, die door SARIBAN,
een van de koelies, aan een takje hangende gevonden waren
en verder een hoofdversiering, vervaardigd van landmollusken
met een eigenaardig ingeknepen mondrand. Daar ik
voor V. D. SANDE op mij genomen had om ethnografica te
verzamelen en tevens zoölogisch materiaal moest verzamelen,
kwam ik in een dilemma, omdat ik bepalen moest
tot welken „tak van dienst" dit voorwerp moest gerekend
worden. De keus was voor mij niet moeilijk, ik bewaarde
de schelpen voor de zoölogische collectie en vertelde
later aan v. D. SANDE, dat dergelijke voorwerpen door de

148
Dé Tawárin en de Moaif.
Papoea's in deze streek gedragen werden. Wij kampeerden
dien nacht in een oud bivak, waar doortrekkende Papoea's
geslapen hadden. Uit het aantal hoofdbankjes konden wij
opmaken, dat er 52 geweest waren. VAN NOUHUYS en ik
beproefden den volgenden dag de rivier nog verder op.
te gaan, maar, daar het terrein niet veranderde, bestond er
dus geen kans, dat wij het gebergte spoedig zouden bereiken.
De levensmiddelen waren trouwens ook maar voor
een beperkt aantal dagen medegenomen. Om visschen uit de
Tawárin te bemachtigen, gingen wij met „toeba" visschen.
Dit geschiedt op de volgende wijze: men neemt de wortels
van de derris eliptica, deze worden tusschen twee steenen
gekneusd. De rivier wordt onder en bovenstrooms op een
afstand van een goede 100 M. met groote rotsblokken afgedarnd,
zoodat de visschen niet meer uit dit vak weg kunnenen
de waterverversching verminderd wordt. De gekneusde
wortels worden daarna in het water uitgeknepen; daaruit
vloeit een sterk riekend witachtig sap, dat zooveel mogelijk
in het water verspreid wordt. Komt er geen sap meer
uit de wortels, dan worden deze weder met steenen geslagen
en gekneusd, totdat het gewenschte succes wordt bereikt.
Het gevolg is, dat de visschen spoedig op de zijde of op den
rug zwemmende boven komen drijven en daarna gemakkeüjk
met een netje kunnen geschept worden om in alcohol
te worden bewaard. Het groote voordeel hiervan is,
dat men ook visschen verkrijgt, die op de gewone manier
met netten niet te vangen zijn, doordat zij tusschen steenen
of in de modder kruipen. Een groote buit was onze beloöning.
Wij herhaalden dit nogmaals in een klein zijriviertje
van de Tawárin met hetzelfde succes. Des nachts

De Tawárin en de Moaif. 149
regende het veel, maar daar de tentjes van een goede constructie
waren, hadden wij er weinig last van.
Op onzen terugtocht zagen wij langs een der oevers den
korano der Sáweh's loopen; hij had in zijne hand een boog
en een kleine bundel met pijlen, daarachter kwam zijne echtgenoote,
zwaar beladen met een draagtasch gevuld met allerlei
voorwerpen, die zoo zwaar waren, dat zij er geheel gebukt onder
ging. Tot overmaat van ramp liep zij nog mank, maar de
vracht scheen nog niet voldoende te zijn, want toen hij een
broodvruchtenboom ¹) met rijpe vruchten zag, klom hij fluks
in den boom en gooide de rijpe vruchten naar beneden, die
door zijne trouwe ega verzameld en in haar draagnetje geborgen
werden. Hoogst voldaan vervolgde hij daarop glimlachende
zijn weg, terwijl zijn vrouw al strompelende achter
hem aanging.
Nog eenmaal overnachtten wij in het oude huis van KORAS
om den volgenden dag terug te keeren naar de Zeemeeuw.
Gedurende deze tochten hielden de officieren zich bezig met
de opname en het in kaart brengen van de kust, een hoogst
verdienstelijk werk, daar de kaarten van dit gedeelte nu
niet op al te groote nauwkeurigheid kunnen bogen. Den
volgenden dag werd besteed aan het uitzoeken en zooveel
mogelijk verpakken van het materiaal. Professor legde dan zijne
schatten op groote tafels om ze goed droog te kunnen verpakken.
Toen alles in orde was, maakten wij een uitstapje
met de vlet naar Mawes om ethnografica te verzamelen, maar
hadden daarbij weinig succes, daar de bevolking ons niet goed
gezind bleek te zijn. Waarschijnlijk was dit een gevolg van onze
¹) Artocarpus incisa.

150 De Tawárin en de Moaif.
vriendschappelijke verhouding met de bewoners van Kaptiau,
waarmede zij op gespannen voet leefden. Op verzoek van
den korano van Kaptiau verstoomden wij naar de monding
van de Bórowai om vandaar uit per vlet een bezoek aan
zijne gemeente te brengen. Het was een lange tocht door
een zeer eentonige landstreek, veelal brakwater, dicht bezet
Mannelijke bewoners van Mawes.
met rizophoren. In het dorp werden wij in het huis van den
korano ontvangen, dat in tegenstelling met de huizen, die
wij tot nog toe gezien hadden, uit verdiepingen bestond. Uit
een luikje in een bovenverdieping zagen wij plotseling den
alomtegenwoordigen DUMAS verschijnen, die bezig was om
photografiën te nemen. Als verwelkoming werden ons heerlijke
jonge klappers aangeboden, waarbij ook onze jongens

De Tawárin en de Moaif. I5I
niet vergeten werden. Wij zagen hier aan lange rijen op
staken ontkiemde klappers hangen, ik schatte het aantal
op eenige duizende. Wij dachten eerst, dat wij hier te
doen hadden met nijvere Papoea's, die van plan waren
een plantage aan te leggen, maar het bleek, dat zij moes-
Vrouwen van Mawes.
ten dienen voor een groot feest. Op verzoek werd er
door de bevolking een soort van dans uitgevoerd, begeleid
door een oorverdoovend geraas van typha's. Een van hen
was getooid met een oude soldatenkapotjas. Hoe de man
hieraan kwam, hebben wij niet te weten -kunnen komen.
Wel weet ik, dat hij zich erg voornaam in deze jas vond,
maar ik betwijfel, of hij er wel eiken dag mede uitging, de

152
De Tawárin en de Moaif.
tropische hitte in aanmerking genomen. Wij kochten eenige
voorwerpen, maar de korano beloofde nog aan boord te zullen
komen met allerlei gewenschte zaken o. a. steenen bijlen
en heilige fluiten. Hij voldeed aan zijne belofte en kwam
met de meest mogelijke verscheidenheid van artikelen.
Het bleek een coulante handelaar te zijn en ik werd het
spoedig met hem eens. De clou van den dag was eene
voorstelling op de heilige fluiten, waarvan nevensgaande foto's
een goed beeld geven. Men ziet duidelijk de lange lidteekens,
die als versiering op de beenen zijn aangebracht.
Wij stoomden daarna weder oostwaarts naar de Matterer-

De Tawárin en de Moaif. I53
baai, alwaar de meergenoemde dorpen Tarfia en Demta liggen.
Dieper landwaarts in ligt Muris, waarmede de twee eerstgenoemde
in oorlog leefden. Gelukkig heeft men niet veel
last van deze oorlogen, daar deze zich bepalen tot onderlinge
gevechten en zich openbaren in het verraderlijk ver-
moorden van eenen niets vermoedenden vijand. Vrouwen en
kinderen worden hierbij allerminst gespaard.
Bij onze aankomst werd het dek onmiddellijk overstroomd
met handelaren, korano's, djoerabassa's (tolken), vrouwen' en
kinderen. De onderhandelingen werden weer geopend : het was
ons plan om de rivier de Moaif, westelijk, van de Matterer-

154
De Tawárin en de Moaif.
baai gelegen, op te varen en daar een plaats te bezoeken,
waar volgens geruchten ook een steenkolenlaag moest zijn.
De korano's en verdere dignitarissen waren buitengewoon
Eenige mannen van Tarfia.
geschikt en genegen ons alle mogelijke hulp te verleenen.
Dit waren wij niet gewoon en er zou dus wel iets achter
steken, hetgeen ook later bleek. Alvorens te vertrekken bracht
ik met DUMAS een bezoek aan Tarfia. Van uit zee gezien,

De Tawárin en de Moaif. . . 155
ziet het er netjes uit, de huizen zijn klein en hebben een
kleine overdekte voorgalerij, die door een vierkante opening
toegang verleent tot het binnenhuis. Onnoodig om te ver-
klaren, dat alle huizen op palen staan, daar dit dorp tot de
zoogenaamde stranddorpen behoort. Deze nederzetting heeft
een monopolie, dat bestaat in het fabriceeren van cein-
tuurs, arm- en beenbanden. Deze worden vervaardigd van
kralen, gedroogde vruchtjes en kleine witte plat geslepen
schelpjes, die vastgenaaid worden op een weefsel, dat kunstig
op een soort weefgetouw wordt gemaakt. Het zoude tot
groote verwikkelingen aanleiding geven, indien andere Pa-
poea's in de buurt het waagden deze voorwerpen na te
maken, aldus DUMAS. Ondanks alle pogingen, die ik in het
werk stelde, kon ik slechts zeer enkele exemplaren machtig
worden, de anders zoo begeerde cricketbanden werden zelfs
versmaad. Later werd ons duidelijk, wat hiervan de reden
was. De ceintuurs zien er mooi uit en komen in allerlei
kleuren voor, door- de groote verscheidenheid van" de daar-
voor gebruikte kralen. De heldere kleuren komen mooi uit
op de donkere lichamen van de dragers. Het haar dragen
zij in lange krullen, dat hun in manen over den rug hangt
of wel zij maken er een hoog hoofdversiersel van. Op nevens-
staande foto ziet men eenige haardrachten van bewoners
van Tarfia. De vrouwen daarentegen draden het haar zeer
kort, bijna geschoren.
De karriwarri is hier, in tegenstelling met die aan de
Humboldtbaai, klein en onaanzienlijk en het scheen, dat zij
niet zoo streng vasthielden aan de beginselen van hunne
godsdienst als de Tobádiërs.
De uitslag der besprekingen was: dat wij den volgenden

I56
De Tawárin en de Moaif,
morgen vroeg naar de monding van de [westelijk gelegen
rivier de Moaif zouden stoomen, deze zoover mogelijk met
kleine vaartuigjes opvaren en van daar uit de kolenlaag met
behulp der daar wonende
Papoea's trachten
te vinden. Zooals
afgesproken was, vertrokken
wij met de
lépa-lépa's stroomopwaarts,
de roetende
koelies werden daarin
bijgestaan door Papoea's
uit Tarfia, die
het stuur van hen overnamen.
Het besturen
van zoo'n rank vaartuig
is een van de
moeilijkste dingen in
een snelstroomende rivier,
waarin tal van
Bewoner van Tarfia in feestdos.
boomen liggen, gedeeltelijk
onder water, zoodat
er steeds goed uitgekeken
moet worden.
Verder zoeken zij de
plekken op, waar de
minste stroom staat.
Een boot met uitlegger van de bewoners van Tarfia vergezelde
ons, één der roeiers had zich getooid met eene
blauwe Duitsche caveleriepet, wat hem een potsierlijk voor-

De Tawárin en de Moaif. 157
komen gaf, daar de verdere kleeding geheel ontbrak. Hij werd.
door de andere Papoea's „paai toea" of „oude heer" genoemd,
Het was een vroolijke man, die ons met zijne grappen dikwijls
aan het lachen heeft gebracht.
Ook deze rivier kronkelt zich
in talrijke bochten, vandaar dat
wij slechts zeer langzaam vorderden.
Bij de kust zijn de oevers
laag, modderachtig en met hoog
riet begroeid; hoe meer men in
het binnenland komt, des te
dichter wordt het oerbosch. De
schoonheid van de rivier werd
nog vermeerderd door bloeiende
lianen, die helderrood in beval-
Paai toea.
lige kronkelingen en windingen
van de toppen der boomen naar beneden hingen. Het was een
mooie afwisseling, die scherp afstak tegen het wel wat eentonige
groen van het oerwoud. Een zeer mooie boom is de pinang,
die met haar glimmend groene bladerkroon reeds van
verre zichtbaar is. Langs de rivier stonden vele artocarpusboomen,
rijk beladen met vruchten, maar elke boom beteekénde
ook een gedwongen rust voor ons. Zoodra een der
Papoea's een dergelijke boom zag, liet hij een goedkeurend
gefluit hooren, dat op hun beurt door de anderen herhaald
werd. Er werd onmiddellijk koers gezet naar den boom, de
boot werd aan den oever vastgemeerd en de oogst van de
vruchten nam een aanvang. Van een eigenlijk plukken is
geen sprake, want hij slaat meedoogenloos alle takken af,
waaraan zich vruchten bevinden. De tocht werd niet eerder

158 . De Tawárin en de Moaif.
hervat, voordat de laatste vrucht in de boot lag. De vruchten
gelijken eenigszins op een kleine groene ananas zonder
kroon. Des avonds werd een groot vuur aangelegd, waarop
de massa vruchten als kastanjes gepoft werden. De smaak
is niet slecht, eenigszins flauw en doet aan noten denken.
Toen deze wijze van oogsten te dikwijls naar onzen zin
voorkwam, trachtten wij hiertegen te opponeeren, maar zonder
het minste gevolg. Trouwens het was ons zoo dikwerf gebleken,
dat, wanneer de Papoea's zich iets voorgenomen
hadden, men zooveel kon redeneeren als men wilde, maar men
bracht hen toch niet van hun voornemen af. Wij schikten ons
dan ook maar mokkend in ons lot, ons ergerende over de ruwe
wijze van oogsten. Wellicht ging het verzamelen der vruchten
op deze wijze ook sneller. Op de over het water hangende
takken der boomen zaten dikwijls leguanen, die bij onzen
komst in het water sprongen en verdwenen, maar eenige
exemplaren werden toch handig met een pijl door een der
Papoea's geschoten en in de daarvoor bestemde bus met
alcohol bewaard. De pijl heeft een groote weerhaak en is
uit één stuk hout gesneden; het voordeel van deze weerhaak
is, dat de pijl in het gewonde dier blijft steken, zoodra deze
te water springt. Zonder eenige moeite kan het dier er dan
uit gehaald worden, daar de pijl voor hem veel te zwaar is
om mede naar beneden te trekken en hem in al zijne bewegingen
hindert.
Des avonds kampeerden wij in het oerbosch langs de
rivier. Plotseling scheen er een twist uitgebroken te zijn
tusschen de koelies en de Papoea's; bij onderzoek bleek, dat
zij niet wilden hebben, dat de koelies bij het rijstwasschen
de ijzeren pot in de rivier doopten; wel mochten zij het

De Tawárin en de Moaif. 159
water met den deksel in de pot scheppen en op deze wijze
de rijst wasschen. Indien de rijst schoon gemaakt werd op
de wijze steeds door de koelies in praktijk gebracht, zou
er regen komen. Wij maakten een einde aan den twist door
de koelies te bevelen de rijst te wasschen op de wijze, zooals
de Papoea's dit wenschten. Het verdient aanbeveling om
de inboorlingen in deze kleinigheden gelijk te geven en hun
hierin tegemoet te komen, ten einde groote verwikkelingen
te voorkomen. Dien nacht werden wij op een flinke regenbui
getracteerd, maar daar dit bijna elken nacht gebeurde,
brachten wij dit niet in verband met de rijstwasscher ij.
Den volgenden morgen werd de vaart weder vroeg hervat
en bewonderden wij de handige wijze van sturen, daar wij
steeds op plaatsen voeren, waar bijna geen stroom was.
Natuurlijk hadden wij weder gedwongen haltestations bij
eiken broodvruchtenboom.
Af er. toe zagen wij op de oevers kleine hutjes; gewoonlijk
staan daar kleine hokjes bij, van ruw door elkaar
gevlochten takken vervaardigd. Men vertelde ons, dat dit
nachtverblijven waren van in het bosch kampeerende Papoea's,
die op de varkensjacht zijn. In de kleine hokjes worden de
gevangen jonge varkentjes bewaard. Zij vangen deze met
honden, en nemen ze mede naar huis om daar opgevoed en
vetgemest te worden. In dit opzicht schijnen zij dus dezelfde
smaak te hebben als wij.
Later zag ik in de dorpen groote vetgemeste varkens, die
al brommend en knorrend onder de huizen doorliepen en
zich daar te goed deden aan overblijfselen van eten, dat
door de planken was gevallen en verder dienst deden als
gemeentereiniging. SODÉDÉ, een van de oppassers van den

160
De Tawárin en de Moaif.
controleur, die ons was afgestaan om ons te beschermen,
wist dien avond met een geïmproviseerde angel en hengel
eenige prachtige visschen uit de rivier op te halen. Eenige
exemplaren werden gereserveerd voor de verzameling, terwijl
de overige een aangename afwisseling bezorgden in ons
eentonig maal.
Op nevenstaande foto kan men een eenvoudige hut zien,
vervaardigd door de Tarfiërs uit eenige groote bladeren van
den wokapalm. Heel veel tijd neemt het maken van zoo'n
hut niet.
Hoe verder wij de rivier opkwamen, des te moeilijker werd
de vaart. Dikwijls belemmerden ons de in de rivier gevallen
woudreuzen; de booten moesten dan verlaten worden en over
de boomen heen getrokken worden. Dit gaf vrij veel oponthoud
; eenmaal moest er eene opening gehakt worden in een
boom om daardoor de bootjes te laten passeeren. Het bleek
een ijzerhoutboom te zijn, die ons een langdurige ongewenschte
halte bezorgde. De Papoea's weten echter uitstekend
met hun pèda of kapmes om te gaan en wisselden
elkaar voortdurend af, zoodat het werk spoediger verricht
was, dan wij gedacht hadden. PAAI TOEA hielp goed mede,
maar zijn geliefkoosde pet borg hij eerst heel netjes op.
Op den 29sten Juni, drie dagen na ons vertrek gingen wij
aan wal, daar de Papoea's beweerden, dat de rivier verderop
niet diep genoeg was om bevaren te worden en wij beter
over land zouden kunnen gaan naar de bosch-Papoea's, die
wisten, waar de steenkolenlaag was. Volgens hun zeggen
zoude dit de stam der Nimbúran's zijn. Maar de tocht was
voor dien dag te ver en het verdiende de voorkeur om hier
te overnachten en den volgenden morgen vroeg op weg te

Hut vervaardigd uit drie bladeren van den wokapalm.

De Tawárin en de Moaif. 161
gaan. Daar men in deze aangelegenheden geheel aan hen is
overgeleverd en men verplicht is aan te nemen, wat zij vertellen,
besloten wij hier ons kamp op te slaan. Dien middag
konden wij genoeg werk verrichten door het vangen van
insecten, verzamelen van steenen, maken van foto's, zoodat
dien dag niet verloren ging. Op de aanlegplaats troffen
wij eenige personen van den stam der Nïmbúran's aan, die
beloofden ons als gidsen te zullen bijstaan. Er was hier een
kleine nederzetting van personen, die zich bezig hielden met
het onderhoud der tuinen en met de varkensjacht. Eenige
Nimbúrans vertrokken naar hun nederzetting om onze komst
aan te kondigen, de afstand scheen dus niet zoo groot te zijn,
maar een onbelaste Papoea, die gewoon is in het oerbosch
te loopen, komt veel sneller vooruit dan een troep zwaar
beladen koelies of Europeanen, die over wortels moeten
strompelen en door de modder waden.
Vroeg in den morgen werd de tocht begonnen door een
laag, modderig terrein met vele kleine riviertjes, die doorwaad
moesten worden. Wij kwamen de Nimbúrans tegen,
die den vorigen dag naar hun dorp waren gegaan om onze
komst te berichten.
Zij beloofden, dat zij ons naar hunne nederzetting zouden
brengen, maar van steenkolen beweerden zij niets af te weten.
„Steenkool trada" was hun antwoord. Het is opvallend, dat
zij dit woord ook gebruiken, zij moeten het dus wel van een
Ternataansche jager gehoord hebben. De bewoners van Tarfia
en de Nimbúrans hielden drukke besprekingen met het resultaat,
dat zij ons beduidden ons te willen medenemen naar hun
dorp, maar van steenkolen was geen quaestie. Mismoedig gingen
wij weer op pad, wij passeerden af en toe tuinen en sagobosschen;

162 De Tawárin en de Moaif.
het voetpad tot nog toe nauwelijks breed genoeg voor één
persoon, werd breeder en was druk beloopen ; zijpaden kwamen
er op uit en het duurde dan ook niet lang, of wij bereikten
na eerst een steile helling beklommen te hebben, de eerste
huizen. Wij werden vrij koel ontvangen en er werd weinig
notitie van ons genomen. Onze gidsen voerden ons steeds
verder van het eene dorp naar het andere, later is ons gebleken,
dat zij ons bijkans in een cirkel hadden rondgeleid
en eigenlijk niets anders gedaan hadden, dan ons overal in
de dorpen laten kijken. Erg aangenaam was dit nu niet voor
ons, en wij begonnen dan ook te wanhopen aan het bereiken
van ons doel. Toch was het een zeer interessante tocht en
wij kwamen tot de conclusie, dat het land der Nimbúran's
zeer dicht bevolkt was. Bij onderzoek bleek dat er ± 2000
weerbare Nimbúran's waren. De huizen waren gebouwd op
heuvelruggen; een overval hadden zij dus niet te duchten,
althans niet van de rivierzijde, daar zij een vrij uitzicht
hadden over de rivier. Landwaarts zag men onmetelijk
groote bosschen en volgens hun zeggen woonden daar geen
menschen meer. Ten slotte kwamen wij in een dorp, waar
naar alle waarschijnlijkheid een groot feest zoude gehouden
worden. Op een soort van plein waren eenige mannen bezig
met het verdeelen van het vleesch van twee geslachte varkens,
ook stond er een draagbaar vol met ontkiemde klappers
en verder groote bakken met sago.
De menschen, die bezig waren met de verdeeling en het
bereiden der sago, namen niet de minste notitie van ons en
keken zelfs niet van hun werk op. Een foto, die wij maakten,
scheen voor hen niets ongewoons te zijn. Een zeer
groote Papoea, die beweerde dat hij de korano was, stapte

De Tawárin en de Moaif. 163
trotsch naar ons toe
en vroeg ons, wat
wij hier zochten.
Toen wij hem beduid
hadden, dat
wij voor de steenkolen
gekomen
waren, luidde zijn
antwoord tot onze
groote wanhoop alweder:
„Steenkool
trada". Er werd ons
duidelijk gemaakt,
dat wij hier niet
konden blijven en
dat het ons niet geoorloofd
was om in
hun dorp te overnachten.
In deze
bewering werden
zij bijgestaan door
de mannen van
Tarfia. De houding
van deze menschen
was geheel anders
geworden, dan toen
zij nog in hun dorp
waren en hunne
diensten aanboden
om ons naar de Korano der Nimbúran's.

164 De Tawárin en de Moaif.
steenkolenvindplaats te brengen. Zij werden aanmatigend en
er was niet meer met hen te handelen. Hunne veranderde
houding was ons voor het oogenblik geheel onverklaarbaar.
Tot overmaat van ramp was de arme PAAI TOEA vrij
ernstig ziek geworden, hij had naar alle waarschijnlijkheid
een hevigen aanval van malaria, tenminste hij scheen het in
deze tropische hitte koud te hebben, te oordeelen naar de
situatie, waarin ik hem zag liggen. Hij lag op een soort van
houten brits; onder hem brandde een zacht smeulend vuurtje,
dat hem niet in het minst scheen te hinderen. Zelfs
voor zijn mooie cavaleriepet had hij geen oogen meer. Een
uitgebreid Papoesch maal lag binnen zijn bereik, maar ook
dat bracht niet veel leven in hem en het zegt veel, indien
een Papoea geen gebruik maakt van voor hem begeerlijke
spijzen. Het wordt door de Nimbúrans als een zeer slecht
teeken, beschouwd, indien een Papoea van een naburigen stam
in hun dorp komt te overlijden. Alles werd dan ook in het
werk gesteld om hem op te beuren,
Ten slotte werd ons een kampplaats in de nabijheid van
een riviertje, de Kebú, aangewezen, waar wij moesten overnachten.
Een flinke regenbui, die ons overviel, voordat
de tenten in gereedheid waren, en den grond doorweekte,
waarop de veldbedden moesten gelegd worden, maakte onze
toestand niet aangenamer. Onze. stemming was verre van
vroolijk, in plaats van rondom een steenkolenvuur te zitten,
keken wij met treurige gezichten naar ASSANG, die het eten
probeerde gaar te krijgen op een' ellendig vuurtje van nat
brandhout.
De mannen van Tarfia vroegen verlof of liever gaven
hun uitdrukkelijken wensen te kennen om naar de Nimbú-

De Tawárin en de Moaif. 165
rans te gaan; zij hadden de toebereidselen voor het feest
gezien, dus niets kon hen weerhouden daaraan deel te nemen.
Zij beloofden den korano te zullen overhalen om ons den
volgenden dag naar de steenkolenvindplaats te brengen.
Zij bleven den geheelen nacht weg en het was den volgenden
dag duidelijk op hun gezicht te zien, dat zij een
vroolijk feest achter den rug hadden. De korano verscheen,
zooals zij beloofd hadden en de tocht door de dorpen nam
weer een aanvang; het leek wel, of nog meerdere Nimbúran's
hun wensch hadden te kennen gegeven deze zoo vreemdsoortige
vertegenwoordigers van het blanke menschenras te
zien. Wij volgden gelaten en hoopvol onzen gids. Tot mijn
groote vreugde vond ik midden op het pad, waarover reeds
een twintigtal menschen voor mij uit waren gegaan, een
geheel onbeschadigde Atlasvlinder;
Een hevige regenbui deed ons vluchten in een klein huisje
in een tuin, waar suikerriet verbouwd werd. VAN NOUHUYS
trotseerde den regen en kwam een oogenblik later terug met
het heugelijke bericht, dat hij de steenkolenlaag gezien had.
De regenbui werd even afgewacht en met gezwinden pas
ging het langs een steile helling achter VAN NOUHUYS naar
de steenkolenlaag. Wij daalden af in een met zandsteenblokken
bezaaid riviertje de Båb, dat hier een van de schatten
van den bodem had blootgelegd. Door Professor werden
de noodige waarnemingen gedaan, terwijl VAN NOUHUYS en
ik ons bezig hielden met het zoeken naar marinefossielen,
die hier in rijke mate in een zeekleibank voorkwamen.
Verder viel het ons op, dat er zoovele van de bekende
ceintuurs van Tarfia van eigenaar veranderd waren en thans in
het bezit waren der Nimbúrans. De zaak werd ons uitgelegd

166 De Tawárin en de Moaif.
door BADOUN, een der hier wonende Ternataansche jagers.
Hij vertelde ons, dat de bewoners van Tarfia reeds geruimen tijd
in strijd hadden geleefd met de Nimbúrans; deze twist had voor
hen zeer onaangename gevolgen, daar zij in ruil voor de banden
en zeevisch van de Nimbúrans de noodige sago betrokken.
Zij wonen te dicht bij zee om sago te verbouwen, terwijl
de sagobosschen in de nabijheid van Tarfia in eigendom
toebehooren aan de Nimbúrans. Het was dus met groote
instemming, dat zij ons plan begroetten om naar de Nimbürans
te gaan, daar zij dit onder onze bescherming dorsten
te doen. De beschikbare banden waren dus voor ons niet te
koop, daar zij deze noodïg hadden om als vriendschapsgeschenken
aan te bieden.
Toen zij dan ook, dank zij onze hulp, eenmaal veilig en
wel bij hunne oude vrienden waren, liet het hun absoluut
koud, of wij bij de steenkolen kwamen of niet. Zij dachten
er slechts aan, om weder op een goeden voet te komen met
de Nimbúrans. Het feest zal ook wel ter hunner eere zijn
aangericht. Toen wij hun vroegen, wat dit voor een feest
was, antwoordden zij ons „taun baroe" of wel „nieuwjaarsfeest"
en dit nota bene op 30 Juni. Hunne handelwijze
is zeef begrijpelijk, daar zij meer hebben aan eene goede
verstandhouding met een naburigen volksstam dan met ons,
die zij wellicht nooit weer terug zouden zien. Hun verder
onaangenaam optreden maakte toch, dat wij niet op zoo'n
goeden voet met hen zijn gekomen, als wij dit waren met
de Tobádiërs. Zij kregen na afloop van den tocht niets meer
dan het afgesproken loon, alhoewel dit tot groote ontevredenheid
aanleiding gaf.
Wij gingen na hét onderzoek der steenkolen op weg en

De Tawárin en de Moaif. 167
bemerkten thans, hoezeer zij ons hadden laten dwalen. In een
der dorpen had nog een zonderling voorval plaats, dat ik de
moeite waard vind om hier te vermelden. Terwijl wij zaten
uit te rusteil en ons te goed deden aan klappermelk, kwam
er een Nimbúran naar Professor toe en noodigde hem met
handgebaar uit om tegen een boom plaats te nemen, waarna
hij met een kapmes zijn lengte op den boom afteekende.
Ditzelfde geschiedde met de overige leden der expeditie.
De koelies schenen geen wezens te zijn, belangrijk genoeg
om hunne lengte te weten. Wij noodigden op onze beurt
een van de Nimbúrans uit om ook zijne lengte daarop aan
te geven. Mij dunkt dit voorval getuigt wel van hunne opmerkingsgave.
Dit anthropologisch onderzoek bewees, dat
wij aanmerkelijk grooter waren dan zij.
Wij kampeerden dien nacht weder in het ons aangewezen
kamp aan de Kebú. Den volgenden dag gingen wij weder vroeg
op weg naar onze bootjes, die wij bij het bivak aan de Moaif
hadden achtergelaten. De weg was nu ook veel korter en
wij behoefden niet langs alle dorpen om bekeken te worden
door de nieuwsgierige Nimbúrans. Ten slotte kwamen wij
weder op de plaats, waar wij de eerste huizen van dezen
stam gezien hadden. De Tarfiërs bezorgden ons hier weder
eene groote teleurstelling, doordat er eenige van hen niet
op het appel waren en met hen ontbraken eenige zakken
rijst en het groote blik met alcohol, gevuld met zoologische
voorwerpen. Wij wilden hier niet langer op hen wachten en
trokken verder naar het kamp aan de Moaif. Volgens de
berichten scheen de toestand van PAAI TOEA er niet beter
op geworden te zijn.
BADOUN werd door Professor aan de expeditie verbonden,

168
De Tawárin en de Moaif.
daar hij ons als gids moest dienen op den terugweg; wij
waren van plan den weg gedeeltelijk per boot te maken en
langs een omweg de kust te bereiken, daar er volgens zijn
zeggen in de buurt een meer moest zijn, dat Professor
gaarne wilde bezoeken.
Den volgenden morgen arriveerden de Tarfiërs, maar voor
het gemak hadden zij de zakken met rijst en de blikken
bus achtergelaten. Het hielp weinig om boos op hen te zijn
en wij kozen de wijste partij door eenige Papoea's over te
halen, om voor een kapmes de achtergelaten voorwerpen
op te halen. Wij brachten een onaangenamen tijd met wachten
door; niemand durfde er op uit te gaan, daar de dragers
elk oogenblik konden terugkomen. Eindelijk kwamen tegen
twaalf uur de lang verwachten met de achtergelaten bagage.
Mede arriveerde PAAI TOEA, die. zwaar ziek uitgestrekt lag
op een geïmproviseerde draagbaar. Een van de dragers was
de korano der Nimbúrans, die, geloof ik, verheugd was, dat
hij dezen onwelkomen gast spoedig kwijt zou raken. Hij
moest thans in een der booten gedragen worden, waarin
hij voor enkele dagen zoo triomfantelijk met zijn fraaie
pet op het hoofd getroond had. Natuurlijk was dit geen
gemakkelijk werk; de korano zou hem op de schouders
naar het bootje dragen. Voorloopig ging alles goed, totdat
deze dicht bij de rivier plotseling tot over zijne knieën
in de verraderlijke modder zakte en voor noch achteruit
kon. Groot was de consternatie, maar nog grooter het
rumoer der schreeuwende en gillende Papoea's, waartoe de
korano in zijn benarden toestand niet het minst bijdroeg.
Er werden eenige zware palen en latten over de modder
gelegd en zoo werd de arme PAAI TOEA uit zijne netelige

De Tawárin en de Moaif. 169
positie gered. Hij zat thans weder met nederhangend hoofd
in de boot; de korano etaleerde lekkernijen binnen zijn
bereik en met een verlicht hart namen wij afscheid van de
Nimbúrans. Vijf van hunne stamgenooten lieten zich door
DUMAS bepraten om ons als dragers te helpen, daar wij die
noodig hadden, omdat de tocht gedeeltelijk over land zou
moeten gaan en eenige koelies door ziekte geen dienst konden
doen en met de booten terug gestuurd zouden worden. Een
van hen was een aardige, vroolijke jongen, JASO genaamd,
die zelfs vroeg, of hij mede met ons naar de Humboldtbaai
mocht gaan. Dit werd hem natuurlijk toegestaan. De Tarfiërs
deden echter alle mogelijke moeite om hen van hun voornemen
af te brengen en wilden hen liever medenemen naar
hun dorp om met hen feest te vieren en hun een contrabeleefdheid
bewijzen voor het genoten feest, om zoodoende
de verhouding zoo vriendschappelijk mogelijk te maken. Onze
reeds geschokte vriendschap voor de Tarfiërs werd er hierdoor
niet beter op.
De vaart stroomafwaarts duurde niet lang en bij het zijriviertje
de Tangám werd de hoogst noodzakelijke bagage
uitgeladen. De zieke koelies bleven in de lépa-lépa's en het
sein tot vertrek werd gegeven. Maar de koelies weigerden
te vertrekken en wenschten liever door de Tarfiërs geroeid,
de Moaif af te zakken. Er werd gedreigd met boete en
ontslag op staanden voet, maar niets hielp. Daarop werden
de koelies één voor één gevraagd, of zij hun plicht wilden
doen of niet. De eerste weigerde en werd onmiddellijk ontslagen;
dit hielp gelukkig, want de anderen, beangst voor
een dergelijke straf, besloten zich in hun lot te schikken en
namen zwaar zuchtend hun last op. De vijf Nimbúrans bleken

170
De Tawárin en de Moaif.
handige jongens te zijn en deden alles, wat hun gevraagd
werd. Het • terrein was bij uitstek modderig; tot overmaat
van ramp was de modder van eene taaie substantie. Tallooze
kleine riviertjes moesten overgestoken worden. Des
avonds vergastte JASO en zijne vrienden ons op een concert
met karriwarrifluiten, die zij gemaakt hadden van bamboe,
dat hier en daar aan den weg groeide. Zij wisten van geen
uitscheiden en ten slotte moest hun ter wille van de nachtrust
het stilzwijgen worden opgelegd.
Den volgenden morgen bereikten wij tegen half negen
het meer Trámbuai, dat aan ééne zijde omgeven is door
hooge kalkrotsen en aan de andere zijde door sagoboomen.
'Hoewel wij gaarne eenigen tijd hier hadden willen blijven
om visschen uit dit meer te vangen — JASO vertelde, dat
er zeer groote in waren — kon hier niets van komen, daar
onze tijd te beperkt was en wij weder terug moesten naar
de Zeemeeuw. Om elf uur werden wij vergast op een flinke
tropische regenbui; de regen daalde in stroomen neder, het
boschpad werd in een oogwenk veranderd in een beek, waar
het water in bleef staan. In minder dan geen tijd waren wij
druipnat, het water liep in onze schoenen en de bagage
werd doornat. BADOUN vertelde, dat, indien wij nog één
berg overtrokken, wij bij de Murisbaai zouden uitkomen en
van daaruit het schip, dat in de Mattererbaai lag, in een
half uur tijds konden bereiken. Maar dit zou alleen met de
uiterste krachtsinspanning kunnen volbracht worden. Wij
vroegen aan de koelies, wat zij wilden en deze verklaarden
eenstemmig, dat zij door wilden loopen om het schip zoo
spoedig mogelijk te bereiken. Eenigen kregen een aanval van
malaria; hun last werd over de anderen verdeeld en kreu-

De Tawárin en de Moaif. 171
nend en steunend en steeds door ons aangespoord sleepten
de zieken zich voort.
De beklimming van het gebergte viel niet mee, de weg
was lang en dikwijls zeer steil, maar de hoop des nachts
op de Zeemeeuw te zullen overnachten gaf ons allen krachten
en zonder morren werd de tocht vervolgd, Het duurde
zeer lang, voordat wij de waterscheiding of wel het hoogste
punt bereikt hadden. Daar werd een rust gehouden en een
elk rolde zich een cigarette en nam eene gemakkelijke houding
op den grond aan, verheugd, dat het doel bijna was
bereikt. Maar eene zeer steile afdaling wachtte ons nog en
soms moesten wij ons aan de afhangende takken vasthouden
om niet naar beneden te glijden. Met een verheugd hart
bereikten wij de Murisbaai, namen eenige daar op het strand
liggende vlerkprauwen en roeiden daarmede naar de Zeemeeuw,
waar wij vriendelijk werden ontvangen. Ons eerste
werk was een bad nemen en schoone kleeren aantrekken,
wat na zoo'n tocht hoogst noodzakelijk is. 's Avonds genoten
wij van een net gedekte tafel en schoone servetten; deze
zoogenaamde weeldeartikelen gebruikten wij in het bosch
natuurlijk niet.
Wij bleven nog een dag in de baai liggen om het medegebrachte
materiaal in orde te brengen, daar dit in volle zee
met hooge deining niet mogelijk is. Verder moest er met de
bewoners van Tarfia worden afgerekend, die tot hun groote
ergernis niets meer kregen, dan het hun beloofde loon. De
verhouding tusschen hen en ons was na al hetgeen er gebeurd
was, niet erg goed en de zoo zeer door mij begeerde
ceintuurs werd ik ook nu niet meester. Zij vroegen er de
onzinnigste prijzen voor, wel wetende, dat ik er niet zooveel

172
De Tawárin en de Moaif.
voor over zou hebben. De Nimbúrans, die ons hadden vergezeld
en dienst hadden gedaan als dragers, werden daarentegen
goed beloond. JASO en een andere Nimbúran, wiens
naam mij ontschoten is, beloofden, mede te zullen gaan
naar de Humboldtbaai en wilden voor een bepaald loon als
dragers op onze verdere tochten dienst doen. Het aantal
onzer koelies was dermate door ziekte geslonken, dat het
noodig werd ons op de een of andere wijze van personeel te
voorzien.
Statig stapte JASO aan boord rond en voelde zich ver
boven zijne stamgenooten verheven, nu hij met zoo'n groot
schip op reis zoude gaan. Een stoomschip had hij trouwens
nog nooit gezien. Den volgenden morgen werd het anker om
zes uur gelicht. De schroef deed eenige slagen en er kwam
beweging in het schip. JASO'S voorkomen veranderde plotseling;
van bleek worden is natuurlijk bij een Papoea geen
sprake, maar een hevige angst was toch op zijn gezicht te
lezen, zijn borst ging op en neer. Hij hield zich eenigen tijd
goed, maar opeens vloog hij naar stuurboord en trachtte door
de treden van de staatsietrap, die nog niet geheel was opgehaald,
in zee te springen. Zijn metgezel wilde zijn voorbeeld
volgen, beiden werden echter tegengehouden. Onmiddellijk
werd er gestopt en men liet hen op een meer veilige manier
van boord. De Tarfiërs, die ons uitgeleide hadden gedaan
met hunne vaartuigen, namen hen op, verheugd, dat zij hen
van ons hadden afgetroond. JASO wuifde ons thans met een
rustig gelaat een laatst vaarwel toe.
Wij brachten daarna een kort bezoek aan de Isisbaai en
maakten kennis met de stam der Jakari's, die ons met hunne
bootjes omringden en ethnografica te koop aanboden. De

De Tawárin en de Moaif. 173
markt voor deze voorwerpen is hier zeer bedorven, doordat
de Pakketvaart eenige van deze plaatsen aandoet en de
passagiers en officieren veel te hooge prijzen daarvoor
betalen.
Daarna werd Tanah merah {roode aarde) bezocht, de
naam staat in verband met een roode berg in de nabijheid.
Bewoners van Tanah merah.
Eigenlijk heet zij Bitiraimuái kisí. De hoogwaardigheidsbekleeders
kwamen als gewoonlijk aan boord en er moest
met hen onderhandeld worden over gidsen voor een kolenvindplaats,
die hier ergens in de buurt moest zijn. Daar
Professor en ik nog leden aan voetwonden, gingen VAN
NOUHUYS en DUMAS alleen uit op het kolenonderzoek.
Ik vischte met VAN WEEL, den 1sten stuurman van de Zee-

174
De Tawárin en de Moaif.
meeuw met toeba in een klein riviertje de Klipong, dat in
de Tanah merahbaai uitstroomt. In het dorp kocht ik een
klein wild varken, dat ik levend mede naar Holland hoopte
te nemen, teneinde ook door levend materiaal de reeds
vroeger door mij aangeroerde quaestie te helpen uitmaken.
Wij hebben getracht het met een eigen gemaakte zuigflesch
op te voeden, maar het wenschte niet te wennen
aan dit moderne hulpmiddel en is kort daarop gestorven.
DUMAS vertelde ons, dat de vrouwen in de Geelvinkbaai
de jonge varkens aan de borst zogen om ze zoo lang in
het leven te houden, totdat zij het voedsel op de gewone
wijze tot zich kunnen nemen. Ik heb helaas dit interessante
schouwspel nooit zelf gezien.
Terwijl VAN NOUHUYS en DUMAS op weg waren, brachten
Professor en ik een bezoek aan een in de nabijheid gelegen
baai, waar ik het genoegen had een zoogenaamde koraaltuin
te bewonderen. Het is tooverachtig mooi; prachtig gevormde
koralen van de meest groote verscheidenheid van kleuren
zijn op den bodem der zee gegroeid in het blauwe kristal
heldere water. Roode en blauwe zeesterren liggen er tusschen
verspreid, terwijl allerlei vreemdsoortig gekleurde vischjes
tusschen de koraaltakken rondzwemmen. Wij bleven langen
tijd boven dit mooie schouwspel ronddrijven, en konden
maar niet genoeg krijgen van al het schoone, dat wij in de
diepte der zee zagen. Wij lagen zoo stil mogelijk en Heten
niet toe, dat de roeiers met hunne pagaaien beweging in
het water brachten, daar wij door het rimpelen van het
water minder goed zouden hebben kunnen zien. Ook in de
nabijheid van Ternate heb ik koraaltuinen gezien, maar zij
waren lang niet zoo mooi als die bij Tanah merah.

De Tawárin en de Moaif. 175
VAN NOUHUYS en DUMAS kwamen vrij onverrichter zake
terug en er bleek van het verhaal over de steenkolen niet
veel waar te zijn.
Op den terugweg brachten wij nog een bezoek aan een
kleine baai, die Professor wilde bezoeken wegens het groot
aantal rolsteenen, die op het strand lagen. Een weinig landwaarts
in lag de uit eenige huizen bestaande nederzetting
Jonsu. Wegens de steile oever ging de landing met eenige
moeilijkheid gepaard.
Wij waren juist geland, toen er een zestal Papoea's uit
het bosch sprongen, die in hevige gemoedsbeweging schenen
te verkeeren. Zij waren met pijl en boog gewapend en liepen
zenuwachtig heen en weer. Nadat zij een beetje tot
kalmte waren gekomen, maakten zij ons duidelijk, dat zij
in oorlog waren met in het gebergte levende Papoea's. Volgens
aanduiding moesten dit onze chloromelaniet vrienden
zijn. Zij zouden er drie hebben doodgeschoten, maar dergelijke
grootspraak was ons,bekend; de strijd zal wel niet
zoo bloedig geweest zijn. Toch vonden wij het beter om
zoo kort mogelijk bij hen te blijven en hunne woningen niet
te bezoeken. Wij wilden hun eenige plukjes tabak geven,
maar zij rukten ons bijna de tabak uit de handen. In gewone
gevallen zouden wij dit niet hebben toegelaten, maar
in de gegeven omstandigheden vonden wij het geraden hen
maar met zachtheid te behandelen. Bij het in de vlet gaan
deed zich nog een grappig tooneel voor; een van de Papoea's
wilde mede in de vlet om aan boord van de Zeemeeuw
te komen. Iemand van ons duwde hem op zij, terwijl
een opkomende golf de boot deed schommelen, waardoor
hij zijn evenwicht verloor en achterover in zee viel. Woe-

176 De Tawárin en de Moaif,
dend kwam hij boven, maar zijne woede werd getemperd
door de uitbundige vreugde van zijne medemakkers. Deze
vreemdsoortige ontmoeting met deze Papoea's op het oorlogspad
liep dan ook zonder ernstige gevolgen voor ons af.
Na nog even de bovengenoemde Torárebaai te hebben aangedaan,
lagen wij den 10den Juli des avonds om half zes
weder voor anker in de Humboldtbaai. De andere leden der
expeditie waren niet op onze komst voorbereid en wij overvielen
hen, terwijl zij druk bezig waren met het inpakken
der bagage. Dien avond bleven wij nog diep in den nacht
praten om elkaar onze wederwaardigheden mede te deelen.
VAN DER SANDE vertelde een aardig voorval, dat hij te Asé
had gehad. Op een dag was de pit van een der lantaarns
verkoold en moest dus vernieuwd worden. Deze bewerking
geschiedde onder aanschouwing van een groote kring belangstellenden.
Toen hij den volgenden dag een voorwerp
wilde koopen, weigerden zij de gewone ruilmiddelen en wezen
op het kistje, waarin het katoen voor de lamp was geborgen.
VAN DER SANDE begreep niet, wat zij verlangden
en bood hen allerlei voorwerpen aan, maar te vergeefs; ten
einde raad wees hij op een kluwen lampenkatoen, waarop er
een gejuich opging en hij daarmede het verlangde voorwerp
kreeg. Zij waren waarschijnlijk van meening, dat deze stukjes
katoen zulk prachtig licht gaven.
Ons vertrek van Metu Débi zou binnen enkele dagen
plaats hebben. Ieder was de volgende dagen druk bezig met
het in orde brengen van zijn bagage. DE BEAUFORT en ik
woonden voor het laatst een feest bij in de karriwarri van
Tobádi, dat georganiseerd was, omdat de mannen van Ingrås
een groote schildpad hadden gevangen. Het dansen had plaats

De Tawárin en de Moaif. 177
buiten op het platform; door allen werd er aan deelgenomen,
mannen, vrouwen en kinderen. Natuurlijk bleven de jongens
van de karriwarri verborgen. UNAI vertelde ons, zoo dikwijls
hij ons zag, hoe verdrietig hij was, dat wij gingen vertrekken.
De bagage kwam langzamerhand gereed en er werd een
geregelde dienst van sloepen onderhouden tusschen de Zeemeeuw
en Metu Débi.
Men kon aan de prijzen, die er voor ethnografica werden
gevraagd, merken, dat ons vertrek bekend was. Men zou
hier zeggen, dat de markt gedrukt was. Ieder trachtte nog
van ons los te krijgen, wat hij noodig had en het leek wel
of wij winkelbedienden waren, die de koopende Papoea's op
hunne wenken moesten bedienen. Het resultaat was, dat
VAN DER SANDE een mooie collectie van de Humboldtbaai
medebracht.
DUMAS, die met een der booten van de pakketvaart een
phonograaf had gekregen, hield zich bezig met het opnemen
van Papoesche liederen. Het effect bij het weergeven van
hunne liederen was overweldigend en bij het hooren van
hunne gezangen plaatsten zij zich in de meest theatrale houdingen
voor het instrument.
Wij deelden aan de Tobádiërs mede, dat wij genegen waren
eenigen van hen mede naar Ternate te nemen. Volgens
WARU was het een van hunne grootste wenschen om naar
deze plaats te gaan. Zij zouden daarvoor een bepaald loon
krijgen, maar moesten op een tocht; die wij voornemens
waren te maken, als dragers fungeeren. Het aanbod was
echter zoo groot, dat wij verplicht waren er enkelen uit te
kiezen, daar wij er maar veertien konden gebruiken. Ten

178 De Tawárin en de Moaif.
bewijze dat zij waren aangenomen, kregen zij een briefje,
waarop het verzoek stond om hun aan boord van de Zeemeeuw
op te nemen. Onder hen bevond zich een Tobádiër,
ATTA genaamd, die een speciale vriendschap voor mij had
opgevat. Hij had dit getoond door op een dag naar mij
toe te komen en beurtelings op mij en op hem wijzende
söba ¹) te zeggen. Het klonk aardig, dat de veertien Papoea's,
die wij medenamen, ons altijd met dit woord aanspraken.
De intimus van DE BEAUFORT heette JEN. Ik
geloof niet, 'dat de andere leden der expeditie er ook een
speciale vriend op na hielden.
Naar mate de dag van het vertrek naderde, begonnen de
aangenomen Papoea's stil te worden en lange gezichten te
trekken'; zij waren waarschijnlijk zeer onder den indruk van
dit zoo gewichtige moment in hun leven. Op onze vraag, of
zij niet liever in Tobádi wilden blijven, antwoordden zij ontkennend
met een majestueus gebaar. Onze aspirantdragers
stonden onder bevel van KRUÉ, die er het oudst in jaren
uitzag.
Een uur voor ons vertrek maakten wij nog gezamenlijk
een wandeling rond het eiland en brachten nog eens een
bezoek aan alle plekken, waar wij zoovele aangename oogenblikken
hadden doorgebracht. Wij wandelden langs het huis
van den controleur, waar zijne oppassers gereed stonden om
met de vlet van de Bensbach naar de Zeemeeuw te roeien.
Verderop de koelieloods, waar wij thans niets dan vroolijke
gezichten zagen. Er was hun gezegd, dat zij nog maar één
1 ) Waarschijnlijk eene verbastering van het Maleische woord „sobat" dat
vriend beteekent.

De Tawárin en de Moaif, 179
tocht behoefden te maken, alvorens zij voor goed naar hunne
families konden .terugkeeren. Wij brachten een afscheidsbezoek
aan den .tókohouder van de Nieuw-Guinea.Handelsmaatschappij;
liepen nog eens door de zoogenaamde handelaarswij
k en keerden terug naar ons huis. Het huis. had een
kooper gevonden in MUSTARI KATIDJA, een rijke Ternataansche
handelaar, terwijl de koelieloods overging aan JOHANNES
ROMPIES. De voorwerpen, die wij niet de moeite waard achtten
om mede te nemen, werden onder de Papoea's verdeeld,
die in grooten getale waren opgekomen om ons vaarwel te
zeggen. Er waren er onder hen, die zich verdrietig toonden
over ons vertrek; er bestond dan ook wel reden voor, want
ons huis was voor hen steeds een weivoorziene toko geweest,
waar zij bijna alles konden krijgen, wat zij begeerden, in ruil
voor voorwerpen, die voor hen weinig waarde hadden. UNAI
had dien morgen zijn treurige stemming getoond door op
de gewone plaats bij de provisieloods de sirenenfluït aan
zijne lippen te brengen, maar mistroostig Het hij die weer
uit zijn mond vallen zonder er een. schoone toon aan te
hebben ontlokt. Onze honden, werden onder hen verdeeld,
hoe onaangenaam het ook voor ons was om afscheid van
hen te nemen. Maar gedachtig aan hetgeen er gebeurd was,
konden wij er niet aan denken om deze weder mede te
nemen aan boord van de Zeemeeuw.
Ten slotte werd de laatste plechtigheid onder aanvoering
van Professor verricht. Ieder plantte twee ontkiemde klappers
op het eiland, in de hoop, dat het eens forsche boomen
mochten worden en met den innigen wensch, dat het ons
hogmaaJs in ons leven - gegeven mocht zijn deze boomen
terug te zien.

180
De Tawárin en de Moaif.
Toen dit werk verricht was, werd de Nederlandsche vlag,
die steeds vroolijk aan een lange paal voor het huis van
den controleur had gewapperd, ingehaald. Wij vertrokken
daarna allen naar de Zeemeeuw; zooals ik reeds vroeger
zeide, genoot ik de groote eer om door UNAI naar boord
geroeid te worden.
De Zeemeeuw lag in de buitenbaai, daar er in de binnenbaai
geen veilige ankerplaats was; van uit Metu Débi was
zij niet te zien. Zoodra wij om kaap Pi waren gekomen,
wachtte ons daar een verrassend schouwspel. De Zeerneeuw,
helderwit geschilderd, lag daar statig voor anker, met de
geheele Tobádische vloot om haar heen. Alle vaartuigen,
die maar zee konden bouwen, waren voor den dag gehaald.
Mannen, vrouwen, kinderen, grijsaards, jeugdige en bejaarde
Papoea's waren opgehoopt in de vaartuigen om een laatst
vaarwel toe te roepen aan de veertien stamverwanten, die

De Tawárin en de Moaif. . 181
zij aan onze hoede hadden toevertrouwd en die een reis zouden
gaan maken, waar nog lang in Tobádi over gesproken
zal worden.
Toevallig woonde ik hun aan boord komen bij; zij werden
uitgeleide gedaan door familie en vrienden. Deze toonden
hunne genegenheid door allerlei lekkernijen voor hen
aan boord te brengen, bestaande uit: gebakken visch, ongekookte
sago, jonge klappers, varkensvleesch, om kort te
gaan, het geheele menu der Papoea's; het geheel vormde
een groote stapel aan boord. Ook de sagopotten om deze
spijs te kooken werden niet vergeten. Een oud vrouwtje gaf
aan een der vertrekkenden, waarschijnlijk haar zoon, eenige
van hare schildpadden oorringen. In de booten, die ons omringden,
zagen wij verscheidene vrouwen bitter weenen, de
meesten staken drie vingers op om ons te herinneren aan
onze belofte, dat zij allen weder over drie maanden terug
zouden zijn. Er heerschte een onbeschrijfelijke verwarring
aan boord, overal trof men Papoea's aan, die afscheid namen
en die voor het laatst nog een pakje tabak of een mes van
ons trachtten te krijgen. UNAI stapte trotsch als een pauw
over het dek; ik kon niet nalaten hem een groot kapmes
als afscheidscadeau aan te bieden. Als tegengeschenk ontving
ik een mooie bos pijlen en een rijk versierde boog. Maar
plotseling gilde de stoomfluit, de Papoea's die niet meegingen,
moesten van boord, de trap werd ingehaald en langzaam
begon de schroef te werken. Er ging een luid geschreeuw
op van de ons omringende bootjes, die ons te vergeefs trachtten
bij te houden; overal zag men handen met drie waarschuwende
vingers. De veertien Papoea's, die thans in onzen
dienst waren, vlogen naar den achtersteven en namen

182
De Tawárin en de Moaif.
wuivend afscheid van de achtergelaten betrekkingen. Langzamerhand
waren de bootjes niet meer te herkennen en geleken
nog maar op kleine bruine stipjes en verdwenen ten
slotte geheel uit het gezicht. Wij stoomden langs Kajó en
Mannen van Kajó.
werden vaarwel gewuifd door eenige van hen in bootjes;
ten slotte passeerden wij het Magdalena-eiland, de ankerplaats
van de Pakketvaart; kaap Tuátja (Caillé) kwam daarna
in zicht en het duurde niet lang of wij waren in volle
zee en hadden voor altijd de Humboldtbaai vaarwel gezegd,

De Tawárin en de Moaif. '83
die bij ons allen wel een onuitwischbaren indruk zal hebben
achtergelaten.
Ieder trachtte het zich weder zoo gemakkelijk mogelijk
aan boord te maken ; den Papoea's werd een bepaald gedeelte
van het schip als verblijf aangewezen en wij moesten hen
langzamerhand aan tucht gaan wennen, een woord dat zeker
niet voorkomt op de woordenlijst der Papoea's.
Steenen bijl.

De Zeemeeuw. 185
natanen. Aan hun hoofd stond de zoogenaamde „serang",
vereeuwigd in onderstaande foto. Toen wij voor het eerst
J. A. LASTDRAGER. C. DEYCKERHOFF.
J. H. VARKEVISSER. K. M. VAN WEEL. J. W. VAN NOUHUYS. R. TH. GUICHERIT.
te Ternate aan boord van de Zeemeeuw kwamen, zou
ïk, ware ik kapitein aan boord geweest, weinig ingenomen
zijn geweest met de wijze, waarop van het schip gebruik
was gemaakt, om niet van het woord „misbruik" te spreken,
Het dek was bezaaid met allerlei voorwerpen van de expeditie.
Aan stuurboordzijde stond een groote stapel gabbagabba
en atap voor ons aanstaand huis op Metu Débi.
Het ruim was gevuld met zakken rijst en andere levens-

186 De Zeemeeuw.
middelen, verder allerlei kisten voor de geneeskunde, zoölogie
en anthropologie. Maar het ruim was nog niet voldoende
en de overtollige kisten waren zoo goed mogelijk
De Serang.
aan dek vastgesjord. Wat moet dit dek voor een zeeman
een treurigen aanblik hebben opgeleverd; het dek, waarop
hij zoo trotsch is en dat steeds met de meest mogelijke
zorg wordt onderhouden. Steeds waren alle officieren zoo
welwillend mogelijk en niets was hun te veel om ons te
helpen en bij te staan in het slagen der expeditie. De
resultaten, die er met de expeditie bereikt zijn, hebben
wij dan ook mijns inziens voor een groot deel te danken

De Zeemeeuw. 187
aan de medewerking aan boord van de Zeemeeuw ondervonden.
Het moet toch geen aangenaam gezicht zijn geweest
voor den gezaghebber om het dek na afloop van
eiken tocht veranderd te zien in geïmproviseerde laboratoria.
Hier lagen steenen te drogen, daar stonden flesschen en buizen
met alcohol, terwijl talrijke ethnografische voorwerpen opgestapeld
stonden, om zoo straks in kisten te worden verpakt. In
plaats van hierover eenigszins verstoord te zijn, trachtte hij
een ieder zooveel mogelijk de behulpzame hand te bieden
bij het tijdroovende sorteeren en etiquetteeren. Na een goede
buit van de jagers geleek het dek gewoonlijk wel een slagerswinkel;
overal zaten Papoea's met handen en voeten vogels
te villen en kregen onderwijs van DE BEAUFORT en mij in
het prepareeren der vogels. Bij dit werk moest men zeer
voorzichtig zijn; wil het eenige waarde hebben, dan moeten
er ook nauwkeurige aanteekeningen gemaakt worden,
wat betreft het geslacht der vogels, de kleur der oogen,
pooten en snavels; deze laatste verkleuren meestal in gedroogden
staat. Verder was er, aan boord een kleine menagerie,
bestaande uit een casuaris, een paradijsvogel, eenige
exemplaren van Petaurus papuanus, een tweetal discussen
en een groote kooi met ornithopterapoppen, waarin dagelijks
eenige prachtige vlinders uitkwamen. Op het achterschip
hingen orchideeën en op het dek stond eene verzameling
planten van de mantri Mas Djipja. Ten slotte bracht nog
het ontwikkelen en het uitwasschen der photografische platen
de noodige verwarring; mij dunkt een en ander is reeds
voldoende om een niet-zeeman te doen begrijpen, welk
een wanorde wij aan boord van dit schip te weeg brachten.
Maar, wanneer er bij den gezaghebber een ernstig streven

[88 Be Zeemeeuw.
bestaat om de expeditie met al zijn macht bij te staan en
als hij zelf groote interesse heeft in de schoone natuurvakken,
dan is het te verklaren, dat alles afgeloopen is, zooals niemand
van ons dit had durven denken.
Tot mijn grooten spijt heb ik geen foto van den hofmeester,
die, hoewel niet tot de vroolijksten behoorende, — want ik
heb hem gedurende den tocht nimmer zien lachen — toch door
ons gewaardeerd werd, daar hij steeds met een onverstoorbare
kalmte zijn plicht vervulde. Het was vermakelijk hem
met een soepterrine te zien balanceeren, wanneer er wat
deining stond; nooit werd er door hem een droppel gemorst.
De „mistri" of wel timmerman werd door ons allen te
vriend gehouden, want wij hingen allen van hem af, indien
er kisten moesten gefabriceerd worden en dat wist hij op eene
meesterlijke wijze te doen.
Onder opperste leiding van den heer VARKEVISSER verdwenen
de groote zinken bussen met materiaal op alcohol
van het achterdek en kwamen prachtig gesoldeerd weder
terug, zonder dat er het kleinste lek in was te bespeuren.
Over zijne kundigheden in de machinekamer past het mij
niet te oordeeleh, maar wel weet ik, dat hij een meester
was in het visschen en door hem de meest zonderlinge visschen
uit zee werden opgehaald.
De Zeemeeuw lag gewoonlijk nauwelijks ten anker, of wij
zagen den heer VARKEVISSER over boord geleund, turende
naar een lijntje om een van zijne vingers gewonden, dat
straks de heerlijkste vischjes voor de rijsttafel zou ophalen.
Maar hij was het meest in zijn element, indien er een groote
visch aan de sleeplijn zat. Wanneer wij onder stoom waren,
hing er steeds een sleeplijn uit; deze was door een dun

De Zeemeenw. 189
touwtje verbonden aan een kleine paal die aan de verschansing
was vastgemaakt. Heeft nu een visch zich vergrepen
aan den haak door het aas te willen opslikken, dat uit eenige
roode of witte lappen flanel bestond, dan geeft hij een ruk
aan de lijn en het dunne touwtje breekt. Er is altijd wel
iemand aan boord, die naar het lijntje kijkt en nauwelijks
heeft hij het zien afknappen, of een luid geroep van „ikan",
„ikan" (visch, visch) weerklinkt aan boord. Ieder spoedt zich
naar den achtersteven om getuige te zijn van het ophalen van
den visch. Gewoonlijk zijn het zeer groote exemplaren; een
enkele maal vingen wij wel eens een haai, maar deze genoot
nooit de eer om aan boord te komen, maar werd met een
kogel afgemaakt en daarna als prooi toegeworpen aan zijne
broeders. Na het geroep werd er halve kracht gestoomd;
de serang nam de lijn en begon deze langzaam in te
halen. Het duurde dan gewoonlijk niet lang, of men zag een
groote visch hevig met zijn staart slaan en uit alle macht
rukken om zijn leven te redden. Het is, geloof ik, maar
éénmaal gebeurd, dat de serang zijn slachtoffer niet aan boord
bracht. Lag de visch half boven water, dan gaf hij de lijn
over aan zijnen helper en trok met een haak den visch aan
de kieuwen aan boord. Meestal vertrok hij dan triomfantelijk
met den visch in zijne armen naar het achterdek, waar zij
verdeeld werd onder de opvarenden van de Zeemeeuw. Eens
haalden wij in de nabijheid der Mapia-eilanden achtereenvolgens
zeven groote visschen op, die te zamen 70 K.G.
wogen. Ik heb den heer VARKEVISSER nog nooit zoo zenuwachtig
en opgetogen gezien als op dien dag; er waren dan
ook geen handen genoeg om al deze visschen aan boord te
brengen en verder te bewerken.

190 De Zeemeeuw.
Na het vertrek van de Humboldtbaai moest er, voorzien
worden in de slecht verzorgde garderobe der Tobaáiërs;
daar zij een wel wat al te luchtig kostuum hadden om
De Zeemeeuw. .
daarmede op Ternate rond te wandelen. Wij hadden een
groote hoeveelheid ongesteven katoen aart boord „kaïn bladjoe"
genaamd, dat wij gebruikten om de visschen in te wikkelen
alvorens ze in de bussen te verpakken. Dit geschiedde om
te verhinderen, dat ze zouden beschadigen door tegen elkaar
aan te schuren; Met behulp van een der matrozen werd er
een patroon geknipt en dit zooveel malen uit het katoen
gesneden, als er sans culotte Papoea's waren. Toen dit ge-

De Zeemeeuw. 191
beurd was, werden de stukken aan elkaar genaaid. DUMAS
maakte zich hiermede zeer verdienstelijk, gewapend met een
groote bril, daar hij anders den draad niet in de naald
kon krijgen. Toen de kleedingstukken gereed waren, werden
alle Papoea's op het achterdek geroepen en kregen zij ieder
één exemplaar. Het tooneel, dat toen volgde, was onbeschrijfelijk
dwaas. De meesten toch hadden nooit zoo'n voorwerp
aangehad en de meest mogelijke denkbare combinaties
werden er gemaakt tusschen een pantalon en een paar
beenen. Daar er bij het snijden niet gerekend was op diverse
grootten, geloof ik, dat de schuld ook aan ons lag, dat de
pantalons niet goed pasten. Maar na veel ruilen, passen en
bijknippen, hadden zij toch, allen het eerste voorwerp der
beschaving aan. Het loopen ging hen nog niet goed af en zij
wandelden met kleine pasjes over het dek rond, terwijl zij
angstig keken naar de pijpen, vreezende, dat deze elk oogenblik
zouden scheuren. Toen zij er twee dagen in hadden
rondgeloopen, vonden wij het maar beter om de pantalons
weder in de kleerenkast op te bergen, daar er verscheidene
reeds zeer gehavend uitzagen en zichtbare sporen vertoonden
van gedragen te zijn. De stof bleek ook van een al te onsolide
qualiteit. Enkelen hadden ten einde raad het kleedingstuk
om hunne heupen gebonden en er weder een gewone schaamlap
van gemaakt. De volgende moderniseering, die zij toepasten,
was het afknippen van hun haarbol. Toen wij hun
vroegen, waarom zij dit deden, beduidden zij ons, dat
hun haar. te dicht bevolkt was en dit hen te lastig werd;
Een vermakelijk schouwspel was, toen zij naar den wal gestuurd
waren om zich in een klein riviertje te baden; voor
het eerst gebruikten zij daarbij zeep. Zij gedroegen zich als

192 De Zeemeeuw.
kinderen en speelden met de groote vlokken schuim. Het
spelletje was hun zoo goed bevallen, dat zij eiken dag om
zeep vroegen om weder opnieuw te beginnen. Aan boord
waren zij zeer behulpzaam en hielpen de matrozen, waar zij
maar konden. Hun grootste genoegen was echter de pomp,
die eiken morgen in beweging werd gezet om het dek schoon
te krijgen. Het was maar goed, dat er over dag een ketting
met slot op zat, anders zou het zoo zuinig bewaarde zoete
water spoedig vermorst zijn geweest. In den beginne hadden
wij nogal last met hen met het eten, daar zij alleen maar
sago en sommige vischsoorten wilden gebruiken; andere spijs
was in hunne oogen „oerèp"¹). Zoolang de van de Humboldtbaai
medegebrachte voorraad strekte, ging alles goed, maar
toen deze op was, begonnen zij sago te vragen, die wij niet
aan boord hadden. Wij beloofden hun dit te geven, zoodra
wij in de Geelvinkbaai zouden zijn en voorloopig moesten
zij zich behelpen met rijst en gedroogde visch. Af en toe
kochten zij visch in ruil voor hunne schildpadden oorringen
van Papoea's, die bij de nederzettingen, die wij aandeden,
langs zij van het schip kwamen. Vooral in de Geelvinkbaai
had men het zeer voorzien op deze sieraden en het was
aardig om te zien, hoe hunne westelijke stamgenooten allerlei
begeerlijke voorwerpen aan boord brachten om deze voorwerpen
. machtig te worden. Het duurde clan ook niet lang,
of de meesten liepen rond, geheel ontdaan van hunne sieraden,
maar daarentegen hadden velen een kapmes gekocht.
Deze kapmessen, die door hen zelf gesmeed zijn, staan in
hooge waarde, maar hierover later in hoofdstuk VII,
¹) Dit woord werd door hen gebruikt voor alle voorwerpen, die hun onbekend
waren.

De Zeemeeuw. 193
Eens zag ik mijn vriend ATTA heel handig met een pijl
een inktvisch boven van het dek schieten; daar er geen
sloep was gestreken, was goede raad duur, maar niet voor
hem. Zonder zich een oogenblik te bedenken, sprong hij van
de verschansing, zwom met krachtigen slag naar zijn pijl,
waaraan de inktvisch was vastgestoken en werd onder luid
gejuich weder aan boord gehaald.
Eiken avond om zeven uur kwamen de matrozen op het
voordek te zamen voor het avondappèl, om van den serang
de werkzaamheden voor den volgenden dag te vernemen.
Zoodra de bevelen waren gegeven, blies de serang een
schoone aria op zijn bootrnansfluit; de matrozen maakten
dan het militaire saluut en rukten in. Toen de Papoea's dit
éénmaal gezien hadden, beviel hun deze vertooning zoo goed,
dat zij zich den volgenden dag in de positie tegenover de
in het gelid staande matrozen plaatsten. Na afloop van de
aria sloegen ook zij deftig aan en verwijderden zij zich met
een ernstig gezicht, alsof zij ook tot de bemanning behoorden.
Zij hadden zich ook onmiddellijk de gewoonte eigen gemaakt
om evenals de koelies „poorskot" (voorschot) te vragen in
den vorm van tabak, cigarettenpapier en lucifers. DUMAS, die
zich eenigszins verantwoordelijk had gesteld tegenover de
Tobádiers in de Humboldtbaai, had zich belast met deze
ingewikkelde administratie.
Met al deze gebeurtenissen en onze bezigheden ging de
tijd snel om op de Zeemeeuw.
Des morgens vroeg van den 17 den Juli bereikten wij
de Kumamba-eilanden, drie in getal: Nirumoar (Armófin),
Lansutu en Liki. Wij brachten een kortstondig bezoek
aan Nirumoar; voor Professor leverde dit uit kalksteen

194
De Zeemeeuw,
bestaande eiland weinig interessants op, terwijl wij geen
tijd hadden voor een grondig zoölogisch onderzoek. Het
spreekt van zelf, dat ter loops alles medegenomen werd,
wat wij zagen. Lansutu werd bezocht door Professor, den
controleur, VAN WEEL en DE BEAUFORT. Zij ontmoetten
eenige daar wonende Papoea's, die zich zeer vriendschappelijk
tegenover hen gedroegen. Liki werd door ons allen bezocht;
het is het grootste der drie eilanden, waarop wij
eenige huizen zagen, maar de eigenlijke nederzetting hebben
wij niet gezien. Het grootste gedeelte van het eiland is bedekt
met vruchtdragende klapperboomen, maar de aanwezige
voorraad scheen te groot te zijn voor de consumptie. De
rijpe vruchten vielen dus van de boomen en ontkiemden
weder op den grond, rnaar daar ze zoodoende veel te dicht
op elkaar stonden, groeiden zij in schuine richtingen en geleken
deze boomen weinig op de anders zoo statige klapperboomen.
Een klappernoot was zelfs ontkiemd op een
dooden boom, die op den grond was gevallen. Het is jammer,
dat de inwoners geen copra van de vruchten vervaardigen
en zoodoende dit eiland productief maken. Wij
maakten met de vlet een mooie tocht om een gedeelte van
het eiland, verzamelden daar geologisch en zoölogisch materiaal
en deden ons te goed aan de klappernoten, terwijl
wij de vlet zoo vol mogelijk laadden met jonge vruchten.
Voor de zich aan boord bevindende klapperrotten hadden
wij steeds versche vruchten noodig, daar wij hen nog niet
aan ander voedsel konden gewennen. Over een schitterend gekleurd
koraalrif roeiden wij langzaam terug naar boord, om zoo
lang mogelijk van dit heerlijke schouwspel te genieten. Alhoewel
de bewoners van Liki beloofd hadden om aan boord te ko-

De Zeemeeuw. 195
men met ethnografica en om inlichtingen te geven, kwamen
zij helaas hunne belofte niet na en zetten wij koers naar Biak.
Wij passeerden eerst aan bakboord de Padäaido-eilanden.
Dat de scheepvaart hier niet druk is, bewijst wel de zeekaart,
want te midden van de talrijk daarop aangegeven eilanden
staat gedrukt: „Hier liggen waarschijnlijk nog meer eilanden."
Eerst tegen den middag kwamen wij ten anker voor het
dorp Wári op het groote eiland Biak gelegen. Alhoewel wij
de bewoners, die op het .strand rondliepen, wenkten, voldeden
zij niet onmiddellijk aan ons verzoek en duurde het
geruimen tijd, voordat de tweevlerkige vaartuigen langs zij
van het schip lagen. Een van hen bood ons een brief aan,
die volgens zijne bewering zijn aanstelling als hoofd bevatte.
De brief had daar niets mede te maken en behelsde de meest
eenvoudige zaken. Wij hebben hem echter niet uit den waan
geholpen. Ik hoorde toen van één van ons een verhaal, dat
een kamponghoofd, waar is mij ontschoten, als aanstellingsbrief
een rekening van een fotograaf vertoonde. Het hoofd
van de rekening was bedrukt met eenige medailles, die de
man op eene tentoonstelling had behaald, maar juist deze
eenigszins op zegels gelijkende teekeningen gaven cachet aan
het stuk. De korano van een naburig dorp kwam ook aan
boord, hij had een oud versleten pakje aan en was getooid
met een oude, strooien dameshoed met een veer, misschien
een van de insignia van den kroon. Hij bracht schildpadschaal
als geschenk mede, dat echter van een zeer inferieure
qualiteit was. De houding van de bevolking kwam ons een
weinig vreemd voor en hun uiterlijk was geenszins gunstig.
Na eenig overleg besloten wij toch naar den wal te gaan,
daar het jammer zoude zijn, deze nederzetting niet te be-

196 De Zeemeeuw,
zoeken. De huizen zijn gebouwd in den trant van die men
bijna overal aan de kust van de Geelvinkbaai vindt en
hebben den zoogenaamden schildpadvorm. Wij kochten zeer
veel ethnografica o. a. zeer mooi bewerkte lansen met ijzeren
punten. Deze werden in menigte door de vrouwen aangebracht;
wij dachten eerst, dat zij ons te koop werden aangeboden,
maar het bleek, dat zij slechts binnen het bereik
der mannen werden gezet. De goede verstandhouding werd
echter door geen voorval verstoord, toen zij begrepen, dat
wij met goede bedoelingen bij hen waren gekomen. DUMAS
was verder in het dorp doorgedrongen en kwam weldra terug
met een bamboe gevuld met sagueer. Dit is de bekende
drank, die de Ternatanen weten te maken uit de bloemkolf
van de Arengpalm (Arengga sacharifera). Voor dat doel wordt
de inflorescentie, die bij de Palmen een kolf is, afgesneden
en wordt er een holle bamboe onder gehangen. De dikke
steel wordt daarna geslagen en bewerkt, zoodat het sap er
begint uit te loopen. Dit sap laat men dan gisten, waarna
men een zeer verfrisschende, maar tevens bedwelmende drank
verkrijgt. Deze drank kan men eiken morgen op de passar
(markt) te Ternate koopen. De bewoners van Wan bereidden
hunne sagueer uit de klapperboomen, die er dan
ook door deze bewerking armoedig en klein uitzagen. Bij
nadere beschouwing zagen wij, dat sommige mannelijke bewoners
roode neuzen hadden, waarschijnlijk een gevolg
van drankmisbruik. Ook verspreidden sommigen van hen
een geur, sterk overeenkomende met die van iemand, die
een middel tegen koude voeten heeft genomen. Aan een
van de huizen hing een blauw uithangbord, waarop met
gouden letters „Léon XIII" geschilderd was; verder hadden

De Zeemeeuw. 197
sommigen ceintuurs uit caoutchouc gesneden. Wij vroegen
naar de herkomst en kregen ten antwoord, dat al deze voorwerpen
waren aangespoeld. Wij maakten echter de veronderstelling,
dat een en ander wel eens afkomstig kon zijn
van een gestrand schip en dat zij de schipbreukelingen een
vreemdsoortige hulp hadden geboden. Laten wij hopen, dat
deze veronderstelling niet juist is geweest.
Dicht bij het strand stond een eigenaardig gevormd grafje,
waarbij een treurende weduwe zat, die zich niet zoo schuw
toonde als de andere vrouwen.
Wij deden nog moeite om dit interessante voorwerp machtig
te worden, maar dit mocht ons niet gelukken.
Onder de ethnografica bevonden zich ook tal van zoogenaamde
„korwars"; dit zijn kleine uit hout gesneden beeldjes,
meestal met een lapje omwonden om de kleeding na te
bootsen. Deze voorwerpen zijn beeltenissen van overleden
familieleden en worden met een touwtje om den hals gedra-
'gen. Hunne piëteit was echter niet groot, want wij kochten
deze ahnengalerie voor tabak en eenige messen. Onze Papoea's
dreven ook druk handel, zij hadden het voornamelijk
voorzien op armbanden uit een Tritonschelp gemaakt. VAN
DER SANDE knipte van een der Papoea's, onder eenig protest
van de anderen, een haarlok af, waaraan acht groote witte
kralen. Later bleek het, dat bij den dood van een bloedverwant,
het haar op één lok na afgeschoren wordt, en dat aan
die lok kralen bevestigd worden, die voor én langs het oor
afhangen, zooals ook bij den persoon in quaestie het geval was.
VAN DER SANDE had hem dus zijn rouwgewaad afgeknipt.
Den volgenden dag viel het anker voor het eiland Supiórï
en wel in de zoogenaamde Maudorbaai. Het eiland is slechts

198 De Zeemeeuw.
door een kleine straat gescheiden van Biak. Omtrent de
breedte van deze straat is nog niets bekend, zij staat dan
ook met een stippellijn op de kaart aangegeven. Wij gingen
met twee sloepen naar den wal, waarvan één bemand 'werd
met onze Papoea's, die verheugd waren, dat zij eens van het
schip mochten. Uit voorzichtigheid hadden wij hen aan boord
gehouden bij de plaatsen, die wij tot nog toe hadden aan-
gedaan. Zij hadden pijl en boog medegenomen om ons be-
hulpzaam te zijn bij het vangen van visschen. Zij gedroegen
zich als losgelaten honden en er was niet veel meer te
merken van de tucht, waaraan zij zich eenige dagen hadden
moeten onderwerpen.
Het riviertje, dat wij hadden uitgekozen om te onder-
zoeken, bleek niet geschikt om daarin met „toeba" te
visschen, zoodat ieder, vergezeld van een Papoea, op de
vogeljacht ging. Zij zijn uitstekend geschikt als jachtjongen,
daar zij zeer scherp zien en bovendien het geluid der vogels
zeer goed weten na te bootsen. Ook het oprapen der ge-
schoten vogels, die dikwijls in het dichte struikgewas vallen,
ïs geen aangenaam werk, en zij doen dit zonder dat er om
gevraagd wordt.
Een bevredigende buit was het resultaat van dezen tocht.
Een verlaten hut, hoogstwaarschijnlijk van schildpadvisschers
stond aan den wal, maar van de bewoners werd niets ver-
nomen. Onder een geweldigen slagregen keerden wij naar
boord terug. DE BEAUFORT had wegens een vrij hevige
aanval van malaria deze tochten niet kunnen mee maken. '
Den volgenden morgen verstoomden wij naar een baai,
die in de nabijheid lag. Met een vlet gingen wij naar
den wal, maar kwamen terecht in een doolhof van kleine

De Zeemeeuw. 199
eilandjes van koraalkalk en kreekjes door de zee gevormd.
Op een van de eilandjes stonden eenige klapperboomen als
bewijs dat hier menschen waren geweest; bij nader onderzoek
vonden wij in de struiken een graf versierd met snoertjes
kralen aan een stokje en eenige gebroken houten en ijzeren
potten. Van de bevolking was niets te zien.
Bij het naar boord roeien, hoorden wij plotseling op
den wal roepen; wij gingen er onmiddellijk op af en zagen
een Papoea aan den rand van het bosch staan, maar hij
verdween terstond en liet niets meer van zich hooren of zien.
Hij zal waarschijnlijk wel afgeschrikt zijn door onze Papoea's,
die hij wellicht aanzag voor deelnemers aan een raak- of
rooftocht, die zoo veelvuldig in de Geelvinkbaai gehouden
worden. Ondanks ons vredegeroep kregen wij niets meer te
zien van dezen mysterieusen persoon. Des middags werd er
nogmaals geroepen en nu ging VAN NOUHUYS er alleen
op uit, maar ondanks alle in het werk gestelde pogingen
om met dezen persoon in aanraking te komen, moest hij
onverrichter zake terugkeeren.
Het was ons helaas niet vergund, om iets te weten te
komen van de bewoners van de noordkust van Supióri.
Den 18 den Juli des morgens om 8 uur kwamen wij ten anker
in de nabijheid van het eiland Mios Kórwar (Aifondi), dat volgens
de kaart met tal van riffen is omgeven. De grootste
omzichtigheid moest dus in acht genomen worden. Op het
eiland zagen wij van verre de Nederlandsche vlag wapperen.
De animo om naar den wal te gaan was zeer groot, zoodat
behalve de vlet ook de jol werd gestreken. De eerste
werd weder bemand met de Tobádiers, die het er op zetten
om harder te roeien dan de matrozen in de jol. Na een drie

200
De Zeemeeuw.
uur roeien landden wij op het eiland en hadden een voorsprong
van ± een half uur op de tweede boot. Wij vonden
verscheidene Papoea's, die zich echter zeer vreesachtig en
terughoudend toonden. Twee zeer oude Papoea's spreidden
een matje op den grond, noodigden ons uit daarop plaats
te nemen en boden ons eenige versche klappers aan.
De huizen, die op het eiland stonden, waren eigenlijk niet
meer dan overdekte slaapplaatsen en het bleek, dat zij behoorden
tot een ras, dat hier een schuilplaats had gezocht
tegen de vervolgingen van hunne rasgenootcn. Zij waren
van hunne eigenlijke woonplaats verdreven en hadden zich
op dit eiland verscholen.
Wij zagen een veertigtal mannen en later op den middag
eenige vrouwen en kinderen.
Alhoewel hun
inboedel zeer arm was,
kochten wij eenige ethnografica
o. a. eenige
aardig versierde hoofdbankjes,
die onmiddellijk
ter leen werden ge-
Hoofdbankje.
vraagd door onze Tobádiërs,
die aan boord
hun geliefkoosd maar hard hoofdkussen hadden moeten missen.
Het schip was ondertusschen vlak bij het eiland gekomen,
daar het gebleken was, dat het rif zich niet zoo dicht bij
het eiland bevond, als op de kaart staat aangegeven. Ons
werd daarmede een warme tocht van drie uur in een open
vlet bespaard.
Den I9 en Juli des morgens zes uur viel het anker voor

De Zeemeeuw. 201
een klein eilandje Mios Ajáwi (Káiru) genaamd; van de
bevolking was niets te merken. De booten werden gestre-
ken en brachten ons naar den wal. Wij hadden nauwelijks
voet aan wal gezet, of alle Tobádiërs en oppassers -renden
als bezetenen naar een bepaalde plek. Toen wij dichterbij
gekomen waren, zagen wij hen met handen en voeten in het
zand graven. Zij hadden de sporen van schildpadden ge-
zien, die op het strand hadden rond geloopen en nu hoopten
zij de eieren van deze dieren te vinden. Ondanks al hun
moeite mocht het hun niet gelukken deze te vinden.
Het scheen, dat er soms menschen op het eiland kwa-
men, want hier en daar waren er takken met een kapmes
afgeslagen. Het eilandje is voor het grootste gedeelte bedekt
met Pandanus-boomen en toen wij voor het verzamelen van
insecten daar onder wandelden, hoorden wij boven ons
hoofd het klapperend geluid van opvliegende duiven, die
zich aan de vruchten der boomen te goed hadden gedaan.
Toen er op een exemplaar geschoten werd, vloog er een ge-
heele zwerm op, die zich weder nederzette op een ander ge-
deelte van het eiland. Zij, die met geweren gewapend waren,
verdeelden zich toen over het eiland en zochten ieder een
eenigszins open plek in het bosch op, waar zij schot hadden
op de duiven. Een heftige kanonnade volgde toen ; de duiven
vlogen van de eene open plek naar de andere, om daar op
dezelfde wijze te worden ontvangen. Ik had drie Papoea's
medegenomen en een steile puntige rots beklommen." Zoo-
dra ik een duif geschoten had, liet ik deze apporteeren door
een van mijne drie volgelingen, die trouwens niets liever
deden. Het was ongeloofelijk hoe handig en vlug zij op de
scherpe rotsblokken met hunne bloote voeten rondsprongen

202 De Zeemeeuw.
en hoe spoedig de buit in veiligheid was. Te zamen
schoten wij een dertigtal vogels. Deze duiven zijn de zoogenaamde
goudduiven (Caloenas nicobarica), die druk gejaagd
worden voor de mooie vederen, die gebruikt worden voor
dameshoeden. De vogel is zwartgroen, lange, metaalgroene
halsvederen omgeven den kop als een kraag. Het is voornamelijk
om deze mooie in de zon schitterende halskraag,
dat deze vogels geschoten worden. Des avonds aan
boord werd iedere Papoea aan het villen der vogels gezet,
terwijl het menu voor een ieder uit duif bestond. Bij het
villen gebruiken de Papoea's niet alleen hunne vingers, maar
ook hunne teenen en ik moet zeggen, dat het bij dit werk
navolging verdient.
Professor, die zich niet bemoeid had met deze moorddadige
bezigheid, had een veel vredelievender werk verricht;
daar er geen klappers op dit eiland groeiden, werden er
door hem twee uit onzen voorraad aan boord toevertrouwd
aan den vruchtbaren bodem. Jagers op goudduiven of schildpadvisschers
zullen hem, hoop ik, later dankbaar gedenken.
Wij zetten tegen den avond koers naar de zoogenaamde
Mápia-eilanden, waar wij tegen den nacht aankwamen, ten
minste toen wij wakker werden, lagen wij tengevolge van
het gemis aan eene ankerplaats, drijvende voor deze groep
eilanden. Wij besloten eerst er omheen te varen, nadat
de hier wonende posthouder A. LAURENSZ bij ons aan
boord was gekomen. „De gemeenschappelijke grondslag
„van al die eilanden is een groot langwerpig rif (lange as
„23 K.M.), waarin zich in het midden eene groote lagune
„bevindt. Al de eilanden Pegun, Boras, Famelten, Fáneri-
„marak en verschillende kleinere stellen niets anders voor,

De Zeemeeuw. 203
„dan mét ontelbare kokospalmeri begroeide ophoogingen van
„het rif, die zich echter slechts weinig boven het vloed-
„niveau verheffen. Sommige feiten wijzen er op, dat het rif
„op weg is zich tot een atol te vervormen. De in vroegere
„tijden voorhandene opening aan de Westzijde is totaal dicht
„gegroeid. De eilanden Boras en Fanerimarak zijn op weg
„met elkander te vergroeien. Men kan gedurende de eb
„thans droogvoets van het eene eiland naar het andere gaan,
„terwijl een twintigtal jaren geleden dit slechts zwemmende
„mogelijk was" ¹).
Omtrent deze eilanden loopen zeer zonderlinge verhaleh;
ook wij hadden hier eene eigenaardige ontmoeting. Zooals
in het aangehaalde verslag vermeld staat, zijn de eilanden
dicht begroeid met klapperboomen; deze boomen leveren
een groot e hoeveelheid vruchten, waarvan copra wordt gemaakt
en dat een groote waarde vertegenwoordigt. Copra
is het gedroogde vruchtvleesch der cocospalm, waar olie
uit geperst wordt en waaruit naar ik meen ook koeken
voor het vee worden vervaardigd. .
Waarschijnlijk heeft deze rijkdom twee zeevaarders aangetrokken
met name O'KEEFE, een Amerikaan en P. OLSEN,
een Noor. Van deze twee interessante personen was alleen
de laatste op het eiland. O'KEEFE, die gehuwd was met een
mestize van Yap, was op het eiland vertegenwoordigd door
zijne vrouw en zijnen zoon Mr. HENRY O'KEEFE, die eenige
beschaving had genoten op Ternate. O'KEEFE Sr. was volgens
hun verhaal met een schip vergaan, maar het leek ons
¹) Maatschappij ter bevordering van het Natuurkundig Onderzoek der Nederkndsche
Koloniën, Bulletin Nº. 46 (6 de Bulletin van de Nieuw Guinea
Expeditie) pag. 36.

204
De Zeemeeuw.
waarschijnlijker, dat hij naar zijn vaderland teruggekeerd was
met een rijken buidel en zich daar schuil hield. Hij was namelijk
wat al te hardhandig opgetreden tegen eenige Duitsche
politiedienaren op de Carolinen-eilanden en was zoodoende
in conflict gekomen met de daar geldende Duitsche strafwet,
die het beter vond, dat hij zich eenige maanden afzonderde
HENRY O'KEEFE en P. OLSEN.
van de buitenwereld en het copra vervaardigen. OLSEN
en O'KEEFE hadden van den op de Mápia-eilanden wonenden
Radjah MARAWIDI de klapperoogst gepacht voor de luttele
som van vijftig dollars, terwijl P. OLSEN zich in den echt had
begeven met diens dochter om het contract nog hechter te
maken. Hij vertelde aan elk van ons met een zeer ernstig
gezicht: „I married the King's daughter". DUMAS schatte

De Zeemeeuw. 205
de jaarlijksche opbrengst op ongeveer 20 a 30 duizend
gulden. Af en toe ging een van hen met een schip de copra
naar een haven brengen.
Na de rondvaart maakte P. OLSEN zijne opwachting aan
boord, hij werd aan de rijsttafel genoodigd en vertelde ons
verschillende verhalen, die nu niet bepaald strookten met
de bekomen inlichtingen. Na de rijsttafel gingen wij allen
naar den wal om nader kennis te maken met de koninklijke
familie. Wij werden ontvangen door den posthouder en
den Radjah, die door zijn schoonzoon daarheen gestuurd
was met een „ajo lekas"¹). Ook HENRY O'KEEFE was
aldaar tegenwoordig, maar zweeg in de hem geleerde talen.
Het bleek later, dat hij vrij goed Engelsen sprak, terwijl hij
tevens de Maleische taal en die der inboorlingen meester
was. Het werkvolk wordt voor het grootste gedeelte gerecruteerd
van de Carolinen-eilanden; van de eigenlijke bevolking
zijn er slechts een zestal over. Vroeger moeten er wel
een duizendtal geweest zijn, maar dit aantal is gedund door
raaktochten van uit Gébé. Wij werden daarna door den posthouder
voorgesteld aan Mrs. O'KEEFE en de vrouw van den
Radjah. Beiden waren gekleed in prachtig gebloemde rok en
jurk. Allereerst brachten wij een bezoek aan het huis van
den vertegenwoordiger van het Nederlandsche gezag, den
heer LAURENSZ, die ons de noodige inlichtingen omtrent
bevolking en eiland gaf. Daarna gingen wij in optocht naar
het huis van Mrs. O'KEEFE, die ons tracteerde op een
glaasje bier, dat wellicht betere tijden had gekend. Het waren
vrij armoedige huizen, waarin deze menschen woonden,
¹) Vooruit gauw.

206 De Zeemeeuw.
Uit de wandversiering was duidelijk op te maken, dat haar
verdwenen gemaal vroeger de zee bevoer; kleine helgekleurde
scheepjes met witte zeiltjes hingen in een glazen
uitstalkastje aan den muur, zooals
men die wel ziet in de huizen van
visschers. Verder hing er een
schilderij, voorstellende O'KEEFE
met zijn gezin. Ik moet zeggen,
dat allen zich zeer goed gedroegen
en de Amerikaan scheen hun wc]
eenige society manieren geleerd te
hebben, maar de illusie werd mij
eenigszins benomen, toen Mrs.
O'KEEFE een klein papiertje met
hare teenen van den grond opraapte.
Trouwens behalve P. OL-
SEN en HENRY had niemand
schoenen aan en ik denk, dat deze
ze ook wel voor deze gelegenheid
hadden aangetrokken. V. D. SANDE
moest nog een consult geven aan
een van de leden van dit vreemdsoortige gezin.
Buiten gekomen werden wij verrast door een dans, uitgevoerd
door een achttal bewoners der Carolinen-eilanden.
o
Deze hadden zich voor dat doel in een soort van damescostuum
gestoken, bestaande uit rokjes van donkerrood en
wit stroo; op het hoofd hadden zij papieren en vederen
versierselen. De dans bestond uit gelijkmatige arm- en beenbewegingen,
door zang begeleid en ging gepaard met gelijk
uitgevoerde handklappen op dijen en borst.

De Zeemeeuw. 207
Op het eiland had O'KEEFE varkens uit Amerika inge-
voerd, die er dank zij het vette voedsel, bestaande uit copra,
prachtig uitzagen. Als troggen deden reusachtige tridacna-
schelpen dienst. Uit dankbaarheid voor ons bezoek kregen
wij twee jonge varkens, die ons later aan boord zeer goed
gesmaakt hebben. Een bezoek van een schip is voor
hen, die op deze verlaten eilanden wonen, dan ook eene
gebeurtenis van belang. P. OLSEN en HENRY O'KEEFE
vergezelden ons naar boord en wij hebben den Noor op zijn
verzoek gelukkig gemaakt met een flesch jenever. Tot onzen
schrik bemerkten wij den volgenden dag, toen wij reeds
lang onder stoom waren, dat hij zijne parapluie aan boord
had laten liggen. Dit voorwerp zal hij wel niet gemist hebben
op de Mápia-eilanden. Wij waren allen overtuigd dat hij,
zoodra hij geld genoeg verzameld had, naar koudere streken
zou vertrekken, met achterlating van de King's daughter.
Op onze vaart ontmoetten wij des avonds een stoomschip,
waarschijnlijk van de Nieuw-Guinea Handelsmaatschappij,
met bestemming naar de Mápia-eilanden. Dit was voor hen
dus het tweede schip in zoo'n kort tijdsverloop. Ze zullen
nog wel langen tijd over die emotievolle dagen gesproken
hebben. Des morgens lagen wij ten anker voor Manokwari
in de mooie Dorébaai, van waaruit onze laatste tocht in het
land der Papoea's zou plaats hebben.
Armband en gordel van Tarfia.

HOOFDSTUK VIL
De Geelvinkbaai.
Is onderwerp van dit hoofdstuk koos ik de
Geelvinkbaai en ten einde niet in herhalingen
te treden, ben ik in dit hoofdstuk afgeweken
van de chronologische volgorde. Het
toeval wilde, dat de eerste en ook de laatste
tocht, die wij op Nieuw-Guinea maakten, van uit de Geelvinkbaai
geschiedde. De eerste tocht had plaats van 14 tot
28 Februari en had het kolenonderzoek ten doel; de tweede
duurde van 3 tot 15 Augustus om te trachten op dezen
tocht dwars door Nieuw-Guinea te komen.
De Geelvinkbaai is de zich in het noordwesten van het
eiland bevindende groote inham. De hier wonende Papoea's
verschillen in velerlei opzicht van hunne oostelijke rasgenooten.
Wellicht hebben zij reeds te veel in originaliteit geleden
door den invloed der beschaving.
ons verblijf aldaar is niet zoo langdurig geweest als in de
Humboldtbaai, zoodat wij niet op zoo'n intiemen voet met
hen zijn gekomen als met de Tobádiërs, De mannen zijn hier

De Geelvinkbaai. 209
niet afkeerig van het gebruik van alcoholische dranken;
het gevolg is dan ook niet uitgebleven en tal van roofen
moordpartijen bezorgen het daar gevestigde bestuur
veel last.
De vestiging van ons bestuur te Manokwari, dat tijdens
ons bezoek bestond uit den assistent-resident L. A. VAN
OOSTERZEE en den controleur P. E. MOOLENBURGH, heeft
er veel toe bijgedragen, dat de streek thans niet meer in
zoo'n slechten reuk staat als vroeger.
• Ook de daar gevestigde zendelingen doen al het mogelijke
om de bevolking zooveel mogelijk te beschaven. In
de eerste plaats wil ik hier noemen den nestor der zendelingen,
den heer J. L. VAN HASSELT, die reeds meer dan
veertig jaar van zijn leven onafgebroken op Mansinam, gelegen
op het eiland Manaswari, werkzaam is geweest en ook
op taalkundig gebied zeer veel heeft gepresteerd, o. a. gaf
hij een werk uit over het Noefoorsch ¹). Deze taal wordt
door alle bewoners van de Geelvinkbaai gesproken of althans
verstaan, zoodat de omgang met hen veel gemakkelijker is
dan met de meer oostelijk gelegen Papoea's, waarvan elke
kampong er een eigen taal op na houdt. In de tweede
plaats vermeld ik den zendeling, den heer J. A. VAN BALEN,
die in het zuidelijker gelegen Wendèsi woont. Maar ik kom
nog terug op deze heeren, van wie wij zooveel vriendschap
hebben genoten tijdens ons bezoek op Nïeuw-Guinea..
De huizenbouw in de Geelvinkbaai is geheel verschillend
van die der andere Papoea's en heeft een eigenaardigen vorm,
¹) J. L. VAN HASSELT, Noefoorsch-Hollandsch Woordenboek. Tweede Verbeterde
en vermeerderde uitgaaf. Utrecht, KEMINK EN ZOON, 1893.
14

210
De Geelvinkbaai.
die wel eens wordt aangeduid met het woord schildpadvormig,
hoewel het woord niet zeer juist is gekozen. .
Het huis is op palen, gebouwd en vrij lang; het middengedeelte
wordt ingenomen door een groote ruimte, waarin
in gewone gevallen een vaartuig ligt, dat een vijftigtal
personen kan bevatten. Dwars op deze ruimte komen verscheidene
kamertjes uit voor de bewoners; het geheel wordt
gedekt door een langwerpig puntig dak. Deze vaartuigen worden
gebruikt voor hunne roof- en moordtochten, die hier
den naam van raak- of hongitochten ¹) dragen. Er wordt dan
¹) Het woord „raak" is van Papoeschen oorsprong en beteekeni „roof",
terwijl het woord „hongi" Ternataansch is. Vroeger werd dit gebied gerekend

Adonis uit de Geelvinkbaai.

De Geelvinkbaai. 211
onder luid geschreeuw en gezang, begeleid met trommelslag,
een bezoek gebracht aan een naburige nederzetting. Gewoonlijk
zijn de bewoners grootendeels gevlucht, zoodat deze
tochten minder bloedig afloopen, dan men zoude denken.
Meestal worden er weerlooze vrouwen of kinderen vermoord
en de hoofden als tropheeën triomfantelijk mee naar huis
genomen. De bloedwraak, die op Nieuw Guinea haren hoogtijd
viert, is oorzaak, dat vroeg of laat een contrabezoek
door de aangevallen nederzetting wordt gebracht en zoo
zoude dit tot in het oneindige doorgaan, indien er geen einde
aan gemaakt werd door het bestuur of doordat de zaak
onderling geregeld werd door middel van ruilmiddelen, alhoewel
dit zelden gebeurt. Voor eiken vermoorden persoon,
heeft een Papoea uit de Geelvinkbaai het recht zijn haardos
te tooien met een gele kakatoeveer. Dit gebruik schijnt
met het verschijnen van ons gezag wel eenigszins verminderd
te zijn, want wij zagen verscheidene schijnbaar vreedzame
lieden met deze versiering rondloopen.
Gewoonlijk ontstaat zoo'n moordpartij tengevolge van misbruik
van alcohol; een door drank opgewonden Papoea
beroemt er zich op, dat hij een moord zal gaan doen. Den
volgenden' dag wordt hij aan zijne belofte herinnerd en daar
'het voor hem een al te groote schande zoude zijn, indien
hij zijn belofte niet gestand deed, volvoert hij zijn plan. De
qualiteit der ingevoerde alcoholische dranken is zeer slecht;
te staan onder den sultan van Ternate., die vaartuigen uitzond om de belasting
te gaan innen. Dit waren de zoogenaamde „hongitochten". Maar daar deze tochten
zich kenmerkten door roof en doodslag, heeft dit woord langzamerhand een
geheel andere betekenis gekregen.

212
De Geelvinkbaai.
een gemeen vocht bestempeld met den naam van „port",
wordt daar aan de bevolking gesleten.
Tijdens ons verblijf in de Geelvinkbaai zagen wij een groot
vaartuig bemand met een geheele familie, dat hier niet was
gekomen om te plunderen of te rooven, maar om zich te
Nufoorsch vaartuig in de Geelvinkbaai.
beklagen over een hun aangedaan onrecht. Alles wordt dan
voor de gelegenheid mede gevoerd; vrouwen, kinderen, honden
en vogels.
Op den 9den Februari des namiddags drie uur kregen wij
voor het eerst Nieuw-Guinea in zicht; ook den volgenden
dag stoomden wij langs de kust, die bezet is met hooge
bergen, die steil naar zee afdalen, waardoor het binnenland
niet zichtbaar is. Deze streken zijn nog weinig door Euro-

De Geelvinkbaai. 213
peanen bezocht ¹). Hier en daar ziet men een ontwoud gedeelte,
een rookkolom duidt aan, dat daar Papoeas bezig
zijn, met het aanleggen van tuinen. Des avonds stoomden
wij de Geelvinkbaai binnen en genoten van een prachtigen
zonsondergang en van het schoone gezicht op het machtige
Arfakgebergte, gelegen aan de westkust van de baai;
wij ankerden voor Manokwari. Den volgenden morgen
haastte een ieder zich om zoo snel mogelijk naar den wal
te gaan om kennis te maken met dit voor ons geheel
nieuwe land. Ons eerste bezoek gold den assistent-resident
L. A. VAN OOSTERZEE, met wien wij in overleg moesten
treden voor onze aanstaande tochten. Volgens den heer
OOSTERZEE waren wij te vroeg gekomen, in verband met
den heerschenden westmoesson. Het landen aan de kust is
niet alleen overal moeilijk, maar in sommige jaargetijden
bepaald onmogelijk door de hevige branding, die er op de
kust staat.
Vervolgens werd er een bezoek gebracht aan den controleur,
den heer P. E. MOOLENBURGH. Manokwari is eene nederzetting,
die van het jaar 1898 dateert, de huizen van de twee
bestuursambtenaren zien er eenvoudig maar netjes uit. Het
huis van den heer VAN OOSTERZEE is boven op een heuvel
gelegen, een flinke weg, nog gedeeeltelïjk in aanleg
voert er van de kust heen. Van uit zijn huis heeft men
een prachtig vergezicht over de baai met het statige Arfakgebergte
op den achtergrond. De woning van den controleur
ligt gelijk met het strand, om en bij het huis liep een kleine
¹) o. a. door de zendelingen van uit de Doré-baai, verder door O. BECCARI.
L: M. D'ALBERTIS; A. RAFFRAY, F. S. A. DE CLERCQ, A. G. ELLIS
en J.W. VAN HlLLE.

214 De Geelvinkbaai.
menagerie, onder meer twee herten van Halmaheira, eenige
casuarissen en een kangeroe. Verder had de bewoner van
het huis zich bezig gehouden met den landbouw van voor
hem nuttige vruchtboomen; er stond daar een mooi bloeiende
Papajaboom. Dicht bij het huis was een ruime kazerne voor
Reede van Manokwarï.
de militaire bezetting, die uit een aantal inlandsche oppassers
met een Europeeschen instructeur bestaat. Verder stonden
in het dorp woningen van handelaren en Chineezen, verderop
langs het strand op palen, woningen van Papoea's.
Na zeer veel besprekingen werd er besloten, dat DUMAS
met een gedeelte der koelies en materialen voor den bouw
van het huis per Pakketvaart naar de Humboldbaai zou

De Geelvinkbaai. 215
vertrekken, terwijl wij een tocht naar het binnenland zouden
maken naar een kolenvindplaats in de nabijheid van
het dorp Horna. Wij stoomden eerst naar Andái, gelegen
aan een riviertje van denzelfden naam. Wij begonnen
onmiddellijk met het eerste zoölogische materiaal van Nieuw
Guinea te verzamelen. De oogst, die zeer. groot was, werd
nog vermeerderd door eenige flesschen materiaal op alcohol,
ons welwillend aangeboden door eenige inlanders. Vroeger
was hier een Europeesche zendeling gevestigd, de heer
W. L. JENS, maar thans is de geestelijke zorg voor de
bewoners opgedragen aan eenen inlander. De bevolking
herinnerde zich nog het bezoek van de twee onderzoekingsreizigers
D'ALBERTIS en BECCARI. Na afscheid genomen
te hebben van deze vriendelijke menschen werd
er koers gezet naar het zuidelijk gelegen Sarí. Wij waren
er reeds . den volgenden morgen vroeg en zagen eene nederzetting
bestaande uit een zestal huizen op palen in zee gebouwd.
Bij vloed staat het water een halve meter onder
de huizen, terwijl men bij laag water te voet van het eene
huis naar het andere kan komen. De zee bevordert hier de
zindelijkheid; of dit de reden is van het bouwen van huizen
op palen, geloof ik niet, want in het binnenland bouwt men
ook aldus en daar is van eb en vloed natuurlijk geen sprake.
Tusschen de huizen stond een soort van scheepstimmerwerf,
waar eenige vaartuigjes in aanbouw waren. De Papoea's
kwamen reeds vroeg met hunne bootjes langs zij van het
schip om blijk te geven van hunne goede gezindheid.
Een Ternataansche jager met name UMäR, die bekoord
was door eene Papoesche schoone van Sarí, leefde daar te
midden van hen. Hij beweerde bekend te zijn met de ko-

2l6 De Geelvinkbaai.
lenvindplaats en . Ook met de daar wonende inlanders, zoodat
hij onmiddellijk als tolk en gids aan de expeditie verbonden
werd.
DE BEAUFORT ' en ik gingen met eenige jongens op de
jacht, vergezeld van MAS DJIPJA, die planten ging verzamelen.
Ik zag toen bij de vervolging van eenige vogels voor
het eerst een oerwoud en dit viel mij niet mede. Ik had
geen kapmes bij mij, zoodat ik door de takken en struiken
moest heensluipen en geheel verward raakte in het met
doornen voorziene hout; ik was blij, dat ik weer goed en
wel op het strand stond; gelukkig had ik toch nog een paar
ijsvogels geschoten.
De jeugd van Sarí was bezig met een eigenaardig spelletje.
Een van hen gooit met een touw een priktol op het zand,
terwijl een ander met zijn tol de draaiende tol tracht uit
te gooien. VAN DER SANDE, die zich als ethnograaf zeer
voor dit spel interesseerde, had eenige blikken fluitjes en
mondharmonica's voor de winners uitgeloofd. Des avonds
moesten wij deze edelmoedigheid bezuren, daar er nog tot
. laat in den nacht een afschuwelijk concert in Sarí gegeven
werd.
Op den 13den Februari arriveerde de heer VAN OOSTER-
ZEE met het politievaartuig de Bensbach en begonnen de
preparatieven voor den tocht, Het bleek al spoedig, dat wij
voor den tocht, die berekend was op veertien dagen, niet genoeg
dragers hadden. Gelukkig hoorden wij, dat er Papoea's
uit het binnenland naar de kust waren gekomen met ruilgoederen,
maar op het zien van twee stoornschepen hadden
zij zich onmiddellijk weer in het bosch verstopt. Dank
zij de bemoeiingen van den heer van OOSTERZEE, bijgestaan

De Geelvinkbaai. 217
door UMaR, kwamen wij met hen in contact en arriveerde
de assistent-resident met een boot met vijf van deze Papoea's
aan boord van de Zeemeeuw. Zij zagen er alierwonderlijkst
uit, sommigen hadden het haar in bosjes samengebonden,
die steil over- .
eind op hun hoofd stonden
; het neusschot was
doorboord en versierd
met stokjes, vischgraten
en staafjes uit een schelp
gemaakt. Na lang onderhandelen
zouden zij ons
22 dragers leveren. Het
dek van de Zeemeeuw
begon er allervreemdst
uit te zien; overal lagen
vrachtjes voor de dragers
verspreid , veldbedden,
zakjes met rijst, gedroogde
visch en gedroogd
vleesch, stapels met blikjes,
pannen om rijst in te koken, lantaarns, tentzeilen, fotografietoestellen
, kortom alles, wat wij noodig hadden voor
dezen tocht. Op de volgende tochten werd er echter achter
gelaten, wat overbodig was gebleken. Wij hadden zoogenaamde
menukistjes laten maken, die de levensmiddelen
voor één dag bevatten. Voor de curiositeit vermeld ik hier
een van de dagelijksche menu's:
'/2 blik ragoutsoep,
½ blik Amerikaansche zalm,

2l8 De Geelvinkbaai.
5 halve blikken snijboonen met aardappelen en rookworst,
3 halve blikken kropsla met gehakt,
3 /4 blik gestoofde knollen,
½ blik vermicellipudding, verder boter, melk, suiker, koffie,
thee, beschuit, kaas, vet, karnemelk met gort, stroop • en
koek.
Laat ik er onmiddellijk bij zeggen, dat wij slechts op één
tocht deze hoogst onpractische kistjes hebben medegenomen
en ons later tevreden stelden met veel eenvoudiger menu's.
De kistjes zijn echter geenszins oorzaak geweest, dat deze
tocht niet geregeld afliep, integendeel zij slaagde uitstekend
en wij waren eene ondervinding rijker geworden.
Kort voor het vertrek was een ieder druk bezig met het
schrijven van brieven, nu wij voor een veertien dagen in
het bosch zouden verdwijnen.
Op den 14den Februari stoomden wij eerst langs de kust
om een goede ankerplaats te vinden, maar daar dit niet
gelukte, moesten wij al drijvende debarkeeren. Wij landden
met de bagage op het strand, dat den naam van Krïsnabap
draagt, anderen noemen het Jarkrisi, Daar vonden wij ook de
22 lieden van Mapar, die als dragers waren gehuurd. Het
bleek al spoedig, dat het draagsters zouden zijn en dat de
mannen dit werk zouden aanzien en de vrouwen vergezellen
met boog en pijlen gewapend. Wij gebruikten ons middagmaal
aan het strand en met goeden moed zette de stoet
zich in beweging; goed succes werd ons voor het laatst
toegewenscht door den assistent-resident en den heer VAN
WEEL. De geheele expeditie bestond uit vijf Europeanen
nam.: Prof. WlCHMANN, J. W. VAN NOUHUVS, G. A. J. VAN
DER SANDE, L. F. DE BEAUFORT en ik, de mantri van 'sLands

De Geelvinkbaai. 219
plantentuin, een korporaal met vijf padjoerits (oppassers) ter
onzer bescherming, vier bedienden, zeven en twintig koelies
en. twee en twintig menschen van Mapar als dragers, met
de hen vergezellende familieleden. Het was een groote troep,
die tegen twaalf uur op weg ging en langzaam het steile,
uit kalksteen bestaande kustgebergte begon te beklimmen.
De koelies bleken alras van minderwaardige qualiteit te
zijn, wellicht een gevolg van het voor hen ongewone werk.
Een gedeelte der vrachtjes verhuisde dan ook spoedig op de
ruggen der Papoesche dames, die daarvoor betaling ontvingen
in den vorm van jasjes, hoofddoeken en andere kleedïngstukken.
De vrouwen droegen de vrachten in zakken
van boombast, waarvan de draagband gelegd werd op het
voorhoofd.
In het bosch hoorden wij voor het eerst de scherpe loktonen
van de paradijsvogels en het eigenaardige geluid der
jaarvogels. Dien nacht kampeerden wij bij een klein riviertje,
de Kambo Kèper.
Met het aanbreken van den dag was het reveille én genoten
wij voor de eerste maal van de geurige koffie, gevolgd
door een bord rijst met australisch vleesch. Dit laatste is
een van de moderne uitvindingen, die weinig meer aan eten
doet denken. Met een weinig spaansche peper aangemengd,
zoodat men door het hevige branden niet meer weet, wat men
eet, is deze spijs in de wildernis zeer goed te gebruiken.
Dien dag hadden wij een vermoeienden tocht gemaakt, de
weg liep door zwaar oerbosch en was bezaaid met wortels,
steenen en andere hindernissen, zoodat men ter dege moest
oppassen om niet te struikelen. Tegen elf uur bereikten wij
eene kleine nederzetting, Hiri genaamd, bestaande uit één

220 De Geelvinkbaai.
huis, vanwaar wij, ondanks het mistige weer, het eiland
Amberpon konden zien. Lang bleven wij hier niet en nu liep
onze weg grootendeels door de droge bedding van de Ka-
Hirì .
romoi. Uit angst, dat wij verderop geen water genoeg zouden
vinden, werd er besloten te kaïnpeeren bij een groote poel
stilstaand water, die in de droge bedding gevormd was.
Hadden wij toen eens geweten, wat ons nog van het water
te wachten stond. De voorzichtigheid gebood ons echter daar
te blijven, hoewel het nog vroeg genoeg was orn verder
te trekken. Wij hadden ondertusschen de waterscheiding
bereikt en bevonden ons in het stroomgebied van de Jakati-

De Geelvinkbaai. 221
rivier, die uitmondt in de Mac Cluer Golf. De ons vergezellende
Papoea's schoten dien avond een jaarvogel, maar.
voordat wij het konden beletten, waren de witte staartpennen
er reeds uitgetrokken en als versiering in hunne ragebollen
gestoken.
Den l6den moesten wij langs een zeer bezwaarlijke kalksteenkloof
afdalen en vorderden wij dientengevolge slechts
zeer langzaam. Toen deze gepasseerd was, kwamen wij in
de vlakte of wel wij hadden het terrein van veel ellende en
narigheid bereikt. Het geheele land was met zwaar oerbosch
bedekt en verhinderde elk uitzicht. Hooge boomen omringden
ons overal, dikwijls omstrengeld door lianen van een
arm dik. Deze lianen leveren vrij goed water op; ik zag de
koelies dikwijls een stuk van een paar voet uit een liaan
slaan en het daarna boven hun mond houden; het zich
daarin bevindende water droppelde in hun mond. Volgens
hun zeggen schijnt het een verfrisschende koele drank te zijn.
Niettegenstaande een flinke regenbui werd er des middags
toch doorgemarcheerd. Wij kampeerden dien nacht bij een
zeer modderige rivier de Tóko.
De daarop volgende dag bood ons een voorproefje aan van
hetgeen nog moest volgen en gaf voldoende bewijzen, hoe
verkeerd het is om in het regenseizoen zulke tochten te
maken. In den beginne was de weg vrij goed, maar langzamerhand
werd zij modderiger, totdat wij ten slotte door
een moeras moesten waden; somtijds reikte het water tot
aan de knieën. Over kleine geulen waren boomstammetjes
gelegd, die uitstekende bruggetjes vormden voor de Papoea's
en de Maleiers, die blootsvoets loopen, maar voor ons, met
-onze schoenen, vereischte elk bruggetje een balanceerkunst,

223 De Geelvinkbaai.
waarin onze leider dan ook te kort schoot en met het natte
element kennis maakte. Met het redden van den drenkeling
liet UMäR zij n kapmes in het water vallen en ging er gegeruimen
tijd met het zoeken verloren; gelukkig vond hij
het ia het bosch zoo onmisbare voorwerp vrij spoedig. Alles
om ons heen stond onder water en wat een begaanbaar woud
in den drogen tijd was, stond nu geheel blank, gevoed door
de talrijke riviertjes, die ontstaan door de menigvuldige regens.
Stond men een oogenblik stil, dan werd men onmiddellijk
verrast door den steek van muskieten; ik kan dan ook vol-
mondig verklaren, dat, hoewel mij de toestand in den beginne
zeer interessant toescheen, de aardigheid er vrij spoedig
af was. Eindelijk werd het water lager en kwamen wij weder
op den drogen bodem. Wij hoopten nog dien avond Mapar
te bereiken en aldaar te kunnen overnachten, maar wij kregen
bericht, dat er geen nederzetting bestond of, indien deze bestond,
dat zij zeer ver verwijderd lag. Wij besloten daarom
maar onze tenten op te slaan in de nabijheid van de rivier
de Maturi, die wij reeds overgestoken waren over een zware n
boomstam. Maar, voordat de nachtverblijven in orde waren,
ontlastte zich een geweldige regenbui en zorgde, dat wij
geheel doornat waren. De stemming werd er niet beter door,
zooals ieder licht kan begrijpen.
Gelukkig scheen den volgenden dag de zon vroolijk en gaf
ons moed en kracht en de vreugde steeg ten top, toen het
bleek, dat wij maar een tien minuten gaans waren van het
op een heuvel gelegen Mapar. De heuvel was door de bewoners
schoon gekapt, zoodat deze plaats een uitstekende
gelegenheid aanbood om al het nat geworden goed aan de
warme zonnestralen bloot te stellen. Met gezwinden pas be-

De Geelvinkbaai. 223
reikten wij den heuvel; de grond was in een oogwenk
bedekt met een chaos van kleederen en beddegoed. Een
gedeelte van de bewoners van Mapar beloofde ons verder
te zullen brengen op voorwaarde, dat hun een dag werd
gegund om de noodige vruchten voor den tocht te verza-
melen. Volgaarne werd hun dit uitstel gegeven, verheugd
als wij waren, alles te kunnen drogen in de zon.
Mapar bestaat slechts uit één op palen gebouwd huis,
dat een veertigtal bewoners herbergt; de toegang geschiedt
langs een langen boomstam, waarin treden zijn uitgehakt
en die beter voor kippen dan voor menschen geschikt
is. Wanneer men met zeer veel moeite deze trap
is opgekropen, komt men allereerst op een soort van veranda,

224
De Geelvinkbaai.
die zich langs de geheele voorzijde van het huis uitstrekt.
De wanden zijn gemaakt van plat geslagen boomschors, versierd
met kleine inkervingen. Het huis zelf bestaat uit één
groot vertrek, waarin men verschillende stookplaatsen aantreft;
boven eenige waren slaapplaatsen, wellicht om door
den rook beveiligd te zijn tegen de muskieten. Het spits toeloopende
dak is van bladeren vervaardigd. De vrouwen zaten
in een hoek bij elkander; zij dragen een rokje van katoen,
hebben het bovenlijf ontbloot; armen en enkels zijn versierd
met uit rottan gevlochten banden, om den hals dragen zij
colliers van mollusken en uitgeblazen eieren. De neus is
doorboord, waarin allerlei voorwerpen, bij een enkele zag
ik zelfs een roode lucifer door den neus gestoken. In de
a
ooren dragen zij gaarne ijzeren blikopenmakers. Tafels en
stoelen zijn een ongekende weelde en ook eetgereedschap
is hun niet bekend. Onze lepels en vorken bekeken zij met
groote aandacht.
In het huis hingen aan de wand groote pakken, met matten
omgeven, het bleken bij navraag lijken te zijn, die aldus in
gedroogden toestand bewaard werden ¹). Er werd ons toen
tevens een minder smakelijk verhaal gedaan, dat ik hier toch
ter wille van de eigenaardigheid wil vermelden. De lijken
zijn natuurlijk niet onmiddellijk droog, maar gaan tot bederf
over; de lucht, die ze dan in de huizen verspreiden, moet
wel ontzettend zijn; de daaruit loopende liquide stoffen
worden in een pot opgevangen en bewaard. Komt er nu
een vreemdeling, waarvan men niet weet, of hij een vriend
of vijand is, dan wordt er door zijn eten eene hoeveelheid
1 ) Papoesche naam: biátá sidugè, dood = matési.

De Geelvinkbaai. . 225
van deze sappen gemengd. Ondervindt hij hiervan nadeelige
gevolgen bijv. vomeeren, dan is dit het bewijs, dat hij een
vijand is en wordt hij ter dood gebracht. Gelukkig werd dit
experiment niet op ons geprobeerd en bleven wij gespaard
van dezen adellijken schotel. Deze sappen zouden zij ook wel
vermengen in de sagokoeken en moeten dan door de naaste
familieleden van den overleden persoon geconsumeerd worden.
Ik prefereer dan toch maar Australisch vleesch.
Aan het hoofd van deze bewoners stond een persoon, dien
zij met den naam van „Majoor" betitelden. Dat de Majoor
zeer gesteld scheen te zijn op nakomelingschap, bleek uit het
feit, dat hij met zijn vierde vrouw leefde; het huwelijk met
de drie voorgangsters had hij wegens kinderloosheid verbroken.
De honden der Papoea's worden meestal slecht behandeld;
ik heb te Mapar gezien, dat zij van boven van de veranda
naar beneden geschopt werden; eene behandeling, waarvan
zij — zeker door gewoonte — geen nadeelige gevolgen
ondervonden.
Wij brachten dien dag door met het verzamelen van allerlei
materiaal, DE BEAUFORT teekende eenige dieren, die wij
gaarne wilden hebben en dank zijne vaardigheid werden ze
onmiddellijk herkend. Hij teekende een Proechidna, die zij
„oefena"' en een kangeroe die zij „oegôh" noemden. Onderwijl
namen de koelies onder luid geschreeuw een bad in de
Maturi, maar onmiddellijk verzochten de Papoea's ons, of
wij hen wilden verbieden om zoo te schreeuwen, daar er
anders regen zoude komen. Gedachtig aan den vorigen dagvoldeden
wij terstond aan hun verzoek.
Droog en uitgerust ondernamen wij den I9 den Februari
den tocht; een gedeelte van de rijst werd achtergelaten onder

226
De Geelvinkbaai.
bescherming van eenige oppassers, daar wij over Mapar
zouden terugkeeren. Een der koelies, die met een kapmes zijn
Mapar.
been had verwond, werd ook achter gelaten. Onmiddellijk
na het afdalen van den heuvel, waarop Mapar ligt, kregen
wij een moeilijke passage over boomstammen, die over de
Maturi gelegd waren; gelukkig liep alles zonder ongelukken
af.
Het pad liep daarna door het bosch en was zeer goed begaanbaar;
talrijke beekjes en riviertjes moesten doorwaad
worden, een enkele maal passeerden wij een pisangtuin, waar
wij alle mogelijke moeite hadden om de koelies van het
„rampassen" of wel plunderen af te houden. Door zulke han-

De Geelvinkbaai. 227
delingen zou men onaangenaamheden krijgen met de bevolking
en dit moest in elk geval vermeden worden.
Tegen vier uur werd het eveneens uit één huis bestaande
dorp Inagói bereikt. Met het oog op het late uur en den
dreigenden regen, besloten wij ongevraagd onzen intrek in dit
huis te nemen. Het was eene ware invasie voor de bewoners
om plotseling een vijftigtal personen meer in hun huis te
moeten herbergen, maar zij maakten hiertegen geen bezwaar.
Trouwens zij zullen wel begrepen hebben, dat zij den volgenden
dag daarvoor schadeloos gesteld zouden worden. Voor
de zindelijkheid werden de tentzeilen op den grond uitgelegd
en daarop onze bedden gespreid. Langs den wand hingen
eenige lijken, waartegen heel vertrouwelijk de parapluie van
Professor stond, een voorwerp, dat hem gedurende al die
tochten nimmer verlaten heeft, alhoewel het op het laatst
niet precies meer aan zijn doel beantwoorden kon. Volgens
inlichtingen konden wij in één dag Horna bereiken, in welks
nabijheid zich de rivier de Wasiáni bevindt, waarin de steenkolen
gevonden waren. Verheugd, dat wij spoedig ons doel
zouden bereiken, gingen wij vroeg op weg na onze gastheeren
rijkelijk beloond te hebben. Tegen tien uur stonden wij
plotseling voor eene 30 meter breede, bruischende rivier,
de Ingsíim. Een zware boomstam lag er overheen, maar
wilde golven maakten het onmogelijk om over dezen primitieven
weg naar den overkant te komen. Ons was het misschien
nog wel gelukt, maar voor de zwaar beladen koelies
zou dit levensgevaarlijk geweest zijn. De rivier was in gewone
gevallen gemakkelijk op deze manier, over te gaan,
maar door de veelvuldige regens was zij in dezen abnormalen
toestand gekomen. De omliggende oevers stonden eveneens

228
De Geelvinkbaai.
blank; de op den grond levende insecten waren hierdoor
gedrongen een hoogere schuilplaats te zoeken en vielen zoo-
De Ingsíim op den heenweg.
doende meer in het oog, waardoor wij een rijken oogst konden
verzamelen. Na veel beraadslagen werd er besloten, dat wij
hier overnachten zouden; onder leiding van VAN NOUHUY5
en V. D. SANDE werd een leuning van jonge boomen en
rotan langs den boomstam, gemaakt als steun bij het
overloopen, indien men omver dreigde te slaan door den
drang van het water. De korporaal der oppassers bleek een
practisch man te zijn en wist onder meer handig boornen
om te kappen en kon ze laten vallen, waar men ze wenschte-

De Geelvinkbaai. 229
Nadat met veel krachtsinspanning de hulpbrug tegen twee uur
gereed was gekomen, gingen V. D. SANDE en V. NOUHUYS
op onderzoek uit, daar er verderop nog twee rivieren moesten
overgetrokken worden. Tegen half vier keerden zij terug
rnet het bericht, dat zij over de rivieren gebrekkige bruggen
hadden gevonden, maar, dat deze met een weinig arbeid
spoedig bruikbaar gemaakt konden worden. Er werd nog
een stok met inkervingen in de rivier geplaatst om als
peilschaal te dienen.
Des nachts werden wij vergast op een hevige regenbui,
ieder dacht met schrik aan de primitieve bruggen.
De Ingsíim liet zich intusschen flink hooren en na het
geraas te oordeelen was de stroom eer verergerd dan verminderd.
Het eerste werk was den volgenden morgen om naar de
geïmproviseerde brug te gaan kijken; VAN DER SANDE
kwam met mismoedig gezicht het bericht brengen, dat de
bouwwerken, den vorigen dag met zooveel moeite vervaardigd,
door den krachtigen stroom waren weggeslagen. Dadelijk
ging hij weder met VAN NOUHUYS en de koelies aan het
werk; na eenige uren hard werken was de brug weder ge-reed.
Toen wij ons gereed maakten om er over te trekken,
bleek het dat de „Majoor" met al zijne volgelingen teruggekeerd
was naar Mapar. Zij schenen een twist te hebben
gehad met de koehes over het gebruik van een rijstpot en
waren weggegaan zonder ons te waarschuwen. De eigenlijke
reden zal wel 'geweest zijn, dat zij bang waren om over de
rivier te gaan; geen van hen toch kon zwemmen. De vrachten
werden zoo goed mogelijk over de aanwezige dragers verdeeld
en de tocht over de Ingsíim begon. Tegen half negen

230 Be Geelvinkbaai.
waren wij allen behouden aan den overkant. Het terrein
was voor het grootste gedeelte overstroomd en moerassig,
na een drie kwartier loopen bereikten wij de snelst roomende
Sinái, die er niet minder woest uitzag, als de Ingsíim. De
brug werd gerepareerd en van een eenvoudige leuning voorzien,
zoodat wij ten slotte ook hierover sukkelden. Tot onzen
grooten schrik bemerkten wij, dat wij ons op een eiland bevonden
en dat wij de Sinái nogmaals moesten overtrekken.
Dezelfde vertooning volgde daarop en onze waterbouwkundigen
brachten ook dit werk tot stand en gezond en wel stonden
allen aan den overkant op een heuvel. Aldaar ontmoetten
wij eenige bewoners van Horna, die ons mededeelden, dat
wij nog één rivier hadden over te trekken en vlak bij
Horna waren. VAN NOUHUYS verzond door middel van
deze menschen, die naar de kust gingen, een brief naar de
Zeemeeuw om te berichten, hoe wij het maakten. Vol moed
gingen wij weer op weg, maar een flink bad doofde spoedig
alle vuur, dat nog in ons was na al deze lastige en natte
passages.
Het land was hier zoozeer overstroomd, dat wij nu tot
over de borst door het water moesten waden: alles wat
waarde had, werd om den hals gehangen of onder den hoed
geborgen. De koelies moesten alle vrachten op het hoofd
dragen. Plotseling kwam er stilstand; het bleek, dat er een
geul in het terrein was, te diep om te doorwaden. Een
brug bestond er niet, wel dreef er een groote boomstam;
het besluit was spoedig genomen, want niemand dacht aan
teruggaan na al die bezwaren, die wij met zooveel moeite
te boven waren gekomen.
De boom werd nu als brug gebruikt; deze moest aan beide

De Geelvinkbaai. 231
zijden vastgehouden worden, daar zij ronddraaide, zoodra er
iemand op liep. AI kruipende en schuivende kwamen wij er
allen heelhuids over. De wachtenden stonden ondertusschen
tot aan de schouders in het water, daar er slechts één persoon
tegelijk over deze vreemdsoortige brug kon gaan. Ik
kan gerust verklaren, dat ik weinig vroolijke gezichten op
dat oogenblik zag; wel was het water niet koud, maar toch
was de toestand zeer onbehagelijk. De geheele vertooning
had wel iets van boegsprietloopen, maar zonder volksspelen.
Toen wij het ondergeloopen gedeelte gepasseerd waren,
bereikten wij een heuvel; op een klein plekje scheen de
zon en daar zaten wij allen mismoedig naast elkaar onze
kleedingstukken uit te wringen. Lang duurde dit oponthoud
niet, want wij moesten verder, daar wij maar een beperkte
hoeveelheid rijst bij ons hadden en wij ons doel „wilden”
bereiken. Na een eind geloopen te hebben, stuitten wij weder
op een rivier de Sinái merah en hetzelfde spelletje moest
weder beginnen: bruggen maken en leuningen fabriceeren.
Voor dien dag was het echter te laat geworden en werden
de tenten opgeslagen. Door eene vergissing had men een
brug op een verkeerd punt gemaakt en geschiedde de
overtocht den volgenden dag op een ander punt. Om bij
de brug te komen, moest men echter eerst weder een gedwongen
bad nemen om dan meer kruipende dan loopende
aan den overkant te komen. Nog een eind weegs hadden
wij de ondergeloopen oeverlanden te doortrekken, voordat
wij voor goed op den drogen wal waren, echter met het
aangename vooruitzicht denzelfden weg weder terug" te
moeten. Maar niemand dacht op dat oogenblik aan den
terugweg, blij,dat wij nu eens een droge wandeling konden

232 De Geelvinkbaai.
maken. De Papoea's beweerden, dat Horna slechts op een
geweerschot afstand verwijderd was, maar ook hierin kwamen
wij bedrogen uit; de weg was overigens nog heuvelachtig
en glibberig. Na eenige beekjes te hebben doorwaad, zagen
wij een aantal ontwoude heuvels voor ons. UMäR stootte
allerlei wonderlijke geluiden uit om onze komst aan te
kondigen en om de bewoners te doen weten, dat er
geen vijanden in aantocht waren. Wij meenden, dat wij
thans Horna bereikt hadden, maar ook hierin hadden
wij misgerekend. Wij liepen heuvel op, heuvel af onder
een brandende zon, terwijl de weg versperd was door
tal van boomstammen, die over het pad waren geworpen
om de bewoners te beveiligen tegen een overval. Eindelijk
bereikten wij een hoogen heuvel met een huis op
den top. en hiermede was ons doel voor dien dag bereikt.
In de nabijheid van het huis werden de tenten opgeslagen,
ieder was weldra in diepen slaap na zoo'n moeitevollen
dag.
De 23ste Februari was een prachtige dag, zoodat wij
volop genoten van het heerlijke vergezicht, waarvan wij
nu dubbel genoten na al die sombere, natte dagen in
het oerbosch doorgebracht. Professor vertrok des morgens
vroeg naar de kolenvindplaats, vergezeld van V. NOU-
HUYS, UMäR en eenige koelies, terwijl wij zijn terugkomst
te Horna zouden afwachten. Wij hielden ons bezig met
het drogen der nat geworden kleederen en het verzamelen
van materiaal, terwijl V. D. SANDE op de hoogte
trachtte te komen van de eigenaardigheden van het hier
wonende ras. Wij hadden 's middags een grooten kring van
Papoea's om ons heen, die ons onder meer het tellen in hun

De Geelvinkbaai. 233
taal leerden. Zoo goed mogelijk schreef ik eenige getallen
op: 1. hom; 2. woi; 3. homói; 4. hokóe; 5, chírküm; 6.
chírküm homí; 7. chírküm howóï; 8. chírküm homói;. 9. chirí
küm hokóe, 10. chesjä. Ten einde vergissingen te voorkomen,
wordt bij één met de rechter hand de linker duim omvat;
Horna.
tot tien één voor één de overige vingers van dezelfde hand,
daarna de vingers van de andere hand. Bij tien worden de
geopende handen tegen elkaar geslagen. Boven tien komen
de teenen aan de beurt, bij vijftien worden de beide handen
om de linker knie geslagen; bij twintig worden de beide

234
De Geelvinkbaai.
handen om de twee tegen elkaar gedrukte knieën geslagen.
Alhoewel eenigszins ingewikkeld, is vergissing niet mogelijk;
indien het getal verkeerd verstaan wordt, strekt de bijkomende
beweging tot bewijs van het uitgesproken getal. Wij
kochten van de bevolking vruchten, obi en bataten en be-
Bewoners van Horna.
sloten, ter besparing van de reeds sterk aangesproken rijst,
de koelies voor dien avond geen rijst, maar alleen bataten
te geven. Om hun een voorbeeld te geven, aten wij dit
ook. Met wat boter zijn deze gekookte vruchten een zeer
goed voedsel, maar onze waarde koelies weigerden ze te
eten en beweerden een contract te hebben afgesloten, waarin

De Geelvinkbaai 235
hun dagelijks rijst was beloofd. Wij hielden voet bij stuk,
maar de koelies gaven evenmin toe en de groote ijzeren
pot gevuld met bataten lieten zij staan. Dit spelletje duurde
niet lang, want een van hen kwam schoorvoetend de
vruchten halen, al mopperende, dat wij contractbreuk hadden
gepleegd.
Hoewel wij Professor en de anderen' eerst den volgenden
dag verwacht hadden, kwamen zij reeds des avonds terug.
Zij hadden succes op hun tocht gehad, want Professor had
in de rivier de Wasiáni stukken steenkolen gevonden en
verklaarde, dat dit te beschouwen was als de eerste steen-
kolen in Nederlandsch-Indië, die tot de kolen formatie be-
hoort gerekend te worden.
Zij hadden na een geforceerden marsch Horna weder
heelhuids bereikt. Dien avond werden er plannen gemaakt
voor den • terugtocht op den volgenden dag en wij dachten
met schrik, hoe onze bruggen het zouden maken.
Met een mooien zonsopgang konden wij den volgenden dag
een vergezicht bewonderen, dat wij nu dubbel waardeerden,
daar wij spoedig in het bosch zouden verdwijnen zonder
eenig uitzicht te hebben. Wat zoude ons daar weder te
wachten staan, waarschijnlijk niets dan water, al onze geïm-
proviseerde bruggen weggeslagen en een zware vermoeiende
tocht door het modderige en moerassige terrein. Gelukkig
had het deze dagen niet geregend en wij hoopten, dat zoo-
doende veel water zou zijn afgevoerd. Onze verwachtingen
werden niet teleurgesteld, het water was grootendeels weg-
gezakt en onze bruggen bevonden zich nog in goeden staat,
zoodat onze bouwmeesters niet weder aan het werk behoefden
te gaan. Wel moesten wij soms nog op enkele plaatsen tot over

236 De Geelvinkbaai.
het middel door het water, maar er heerschte zulk eene goede
stemming, dat zelfs de koelies zoo hard liepen, dat wij dien
nacht konden kampeeren aan ons oude bivak aan de Ingsíim.
De Ingsíim op den terugweg.
Dat had zeker niemand durven hopen en wat zouden wij
hebben moeten doen, indien het water nog gestegen was
door regens. Tevreden en rustig legde ieder zich dien nacht
ter ruste en men droomde van de mooie witte Zeemeeuw
met hare gastvrijheid en comfort.
Den volgenden dag bereikten wij Mapär na een langen
zwaren tocht, die ons allen zeer tegenviel waarschijnlijk door
den geforceerden dagmarsch van den vorigen dag. Wij hoopten

De Geelvinkbaai. 237
echter spoedig te kunnen gaan rusten, nu het geraamte van
onze tent nog aanwezig was en dus de zeilen alleen maar
over de palen behoefden gelegd te worden. Maar de „Majoor"
die ons reeds in den steek had gelaten bij den heenweg voor
de wild bruischende Ingsíim, had onze kampplaats voor een
geheel ander doel voor hem en de zijnen uitgekozen. Niet
alleen, dat hem zijn gedrag flink verweten werd, maar hij
kreeg het bevel om alles zoo spoedig mogelijk schoon te
maken. Van het verwijt trok hij zich als een echte Papoea
niet veel aan en de order bracht hij onmiddellijk over aan
het schoone geslacht, dat luid mopperend en protesteerend
hieraan voldeed. De gewonde koelie en de onder bescherming
van eenige oppassers achtergelaten levensmiddelen
troffen wij weder ongedeerd aan. Wij besloten den volgenden
morgen niet te vroeg op te breken- Toen wij zouden gaan
slapen, begon het plotseling hard te regenen met dit gevolg,
dat de door den regen zwaar geworden zeilen een verkeerden
druk uitoefenden op de steunpalen en het dak bijna omgevallen
was. Ondanks ons geroep kwam geen der koelies ons
te hulp, zoodat wij zelf de schade, zoo goed als dit ging,
herstelden. Dwaas van ons om nog te denken, dat de koelies
zouden komen; waarschijnlijk waren zij druk bezig met hun
geliefkoosd hazardspel.
Den 26 sten Februari sloegen wij een anderen weg in en
hoopten zoodoende het modderige terrein te zullen vermijden.
UMäR beweerde, dat de weg wel wat steiler en moeilijker
was, maar ieder had dit er gaarne voor over.
De weg liep eerst door een moeras, zeker om ons deze
.aangename passages niet te spoedig te laten vergeten. Maar
gelukkig duurde deze pijniging niet lang en wij moesten

238 De Geelvinkbaai,
weidra beginnen te klimmen, eerst langs een vrij gelijkmatig
pad, dat echter af en toe bemoeilijkt werd door scherpe
puntige kalkrotsen. De koelies, die op bloote voeten liepen,
hadden veel te lijden van de puntige rotsen, waardoor onze
tocht zeer vertraagd werd. /
Wij overnachtten op de helling van een berg; als bijzonderheid
kan ik nog vermelden, dat een der koelies bij het
water halen een mooie kreeft ving, behoorende tot de familie
der Astaciden; de vangst is daarom merkwaardig, omdat
zoetwaterkreeften niet in den Indischen Archipel, maar wel
in Australië voorkomen.
Den volgenden dag volgden wij grootendeels een riviertje
de Troi, schilderachtig door al de kalkrotsen, die in de bedding
lagen. De oevers waren dikwijls steil en dwongen ons
telkens de overzijde te kiezen; ik geloof, dat wij dit
riviertje meer dan tienmaal zijn overgetrokken. Er werden
dien dag eenige jaarvogels geschoten, die wij met zeer veel
zorg' prepareerden. Nu wij zoo dicht bij de kust waren,
hoopten wij deze ongeschonden aan boord te zullen brengen
en dit gelukte ons ook. Aldaar werden zij netjes behandeld
en goed met arsenicumzeep ingesmeerd en op een tafel in de
zon te drogen gelegd, maar plotseling hoorden wij een knappend
geluid, teweeg gebracht door de honden, die zich van
onze vogels hadden meester gemaakt en nu bezig waren dit
vreemdsoortige maal op te eten. Wij dachten natuurlijk,
dat wij weldra eenige hondenlijken aan de zee hadden toe
te vertrouwen, maar tot onze groote vreugde ondervond geen
der dieren eenige nadeelige gevolgen. De resten van onze
met moeite geprepareerde vogels hebben wij echter wel over
boord moeten gooien.

De Geélvinkbaai. 239
Hoewel wij gehoopt hadden dien dag nog dicht bij de
waterscheiding te komen, die hier vlak langs de kust loopt,
kwam hier niets van en bleven wij bivakkeeren onder aan
den berg met den innigen wensch den volgenden dag de Zeemeeuw
te zullen bereiken. Ook de koelies begrepen, dat de
tocht spoedig ten einde zoude zijn en deden alle mogelijke
moeite om het beoogde doel te bereiken. Aan boord hadden
zij niets te doen en konden den geheelen dag uitrusten van
de vermoeiende tochten en nadenken over hetgeen hun nog
te wachten stond. Ik geloof niet, dat een van hen bij het in
dienst treden begrepen heeft, wat voor moeilijke tochten zij
hadden te maken.
Reeds vroeg waren allen den 28sten Februari in de weer
om alles in orde te brengen voor den aftocht. De weg was
zeer zwaar, meestal waren het steile, glibberige paden, waarlangs
men naar boven moest klauteren. De Troi werd eerst
nog achttienmaal doorwaad, zoodat wij ook dien dag geen
droge voeten hielden. De schoenen begonnen slecht te
O
worden; een van ons droeg een schoen, die des avonds
te dicht bij het vuur had gehangen, en geheel scheef geschroeid
was en voetwonden veroorzaakte; een ander had
zijne beide hakken verloren en gleed bij het afdalen telkens
uit. Een en ander maakte, dat wij hard begonnen te verlangen
naar het einde van den tocht.
Een algemeene kwaal,waaraan ieder leed, waren kleine
diertjes, door ons boschmijten genoemd. Dit zijn zeer kleine
acariden, die bij nauwkeurige beschouwing nauwelijks waarneembaar
zijn. Zij schijnen te leven op grashalmen en op
de bladeren van de lagere struiken. Deze hechten zich aan
de kleederen vast en dringen meestal boven de schoenen

240
De Geelvinkbaai.
tot de huid door. Wat zij daar verder uitvoeren zal het
onderzoek moeten uitmaken, maar. zeker is het, dat zij een
ondragelijke jeuk veroorzaakten. Het stuk krabben der huid
heeft dan natuurlijk plaats en door de modder, die men
steeds moet doorwaden, ontstaan er ontstekingen, die de
aangetaste persoon minder geschikt maakt voor een volgenden
tocht.
Na het verlaten van de Troi begonnen wij den bergrug
te beklimmen, wat met zeer veel moeite gepaard ging. Maar
eindelijk waren wij op het hoogste punt van den ± 640 M.
hoogen berg Siëp. Ieder had zich gehaast den top te bereiken
om vandaar uit de zee en voornamelijk de Zeemeeuw
te kunnen zien. Maar te vergeefs, want alles was zwaar begroeid
en wij moesten om den berg heendraaien om een
open plek te bereiken, van waar wij het gewenschte uitzicht
hadden. Een geweerschot werd gelost, dat door onze
vrienden van de Zeemeeuw beantwoord werd. Onmiddellijk
gingen wij weer op weg en de zware nederdaling begon.
Halverwege den berg ontmoetten wij een aantal Papoesche
dragers met etenskistjes en zakken met rijst. Deze waren
ons toegezonden door den heer VAN OOSTERZEE, die zich beangst
begon te maken over ons lang uitblijven en die bericht
had gekregen van den hoogen waterstand van de
Papoea's, die wij hadden ontmoet aan de Sinái. Denkende,
dat wij te weinig levensmiddelen hadden medegenomen,
was hij zoo vriendelijk geweest ons eetwaren tegemoet te
zenden. Wij deden ons te goed aan eenige lekkernijen, die
wij gedurende den tocht hadden moeten missen en gingen
weder spoedig op weg om maar zoo gauw mogelijk de Zeemeeuw
te bereiken. Alhoewel zeer klein, konden wij toch

De Geelvinkbaai. 241
zeer goed twee schepen op de zee onderscheiden, dit moesten
de Zeemeeuw en de Bensbach zijn. Wij liepen vervolgens
over den heuvelrug, die van uit de baai goed kenbaar was
door de roode kleur. De heuvelrug was bedekt met laag
struikgewas en vele Nepenthes bloemen.
De beide schepen werden al grooter en grooter en wij
meenden spoedig de Zeemeeuw te zullen bereiken, maar er
wachtten ons nog onaangename oogenblikken. Aan den voet
van den heuvel hadden wij nog een klein riviertje te doorwaden
en wij hoopten daarna het bosch aan het strand door
te kunnen wandelen. Maar het bosch bleek te bestaan uit
rhizophoren, die voor het grootste gedeelte onder water
stonden. Deze boomen hebben zeer eigenaardig gevormde
wortels met punten, waarvan een klein gedeelte boven de
modder uitsteekt. Al strompelende en struikelende gingen
wij door het bosch, telkens misstappende en tot over de
knieën in een zwarte papperige massa zakkende, die een
ondragelijken stank verspreidde. De parapluie van Professor,
die hem altijd tot steun had gediend, zag ik plotseling tot
aan den knop in de modder verdwijnen; zij moest met de
meest mogelijke omzichtigheid er uit getrokken worden, daar
zij onder deze bewerking dreigde open te gaan.
Het scheen wel, of wij voor het laatst nog eens flink van
de modder moesten profiteeren om die vooral niet te vergeten.
Maar aan alles kwam een einde, want na een halfuur
tobben werd het bosch lichter, de bodem werd vaster en
we stonden ten slotte op-het witte strand, verwelkomd door
de heeren VAN OOSTERZEE en VAN WEEL. De meeste
van de koelies sprongen in zee om al de onreinheden van
de laatste dagen weg te spoelen en schenen te genieten

242 De Geelvinkbaai.
van het verkwikkende water. De heer VAN WEEL vertelde
ons, dat hij de vorige dagen eene opening had gevonden in
het rhizophorenbosch en dat hij ons in het bosch was
tegemoet gekomen, zoodat de laatste tocht door de vuile
modder door een misverstand overbodig was geweest. Lang
werd hier echter niet over geredeneerd, wij roeiden zoo
spoedig mogelijk naar boord. Daar begon een duchtige
reiniging, maar het duurde nog wel eenige dagen, voor dat
de laatste sporen van de algeheele vervuiling verdwenen
waren. Thans wachtte v. D. SANDE een drukke werkzaam-
heid; de meeste koelies kregen in meer of mindere mate
een aanval van malaria, terwijl onze door de boschmijten
verwonde beenen dagelijks verbonden moesten worden. Van
een grooten tocht was in de eerste dagen geen sprake; een
gedeelte der expeditieleden kon voorloopig geen schoenen dra-
gen, terwijl de koelies ook niet bruikbaar waren. Den eersten
tijd was elk druk bezig met het sorteeren van het verzamelde.
Den 2den Maart verlieten wij Sarí en stoomden door de
straat Amberpön met bestemming naar het eiland Mioswar.
Professor bracht een bezoek aan het eiland ter onderzoek
van het gesteente; de bevolking van de zich daar bevindende
nederzetting vluchtte op het gezicht der twee stoomschepen,
zoodat er geen aanraking met hen werd verkregen.
Tegen den middag kwamen wij ten anker voor Jende op
het eiland Rön gelegen. Aan het strand stonden twee nette
huizen, een was dat van den. zendeling; het andere een kerkje.
De huizen der inboorlingen zijn op palen in zee gebouwd.
V. D. SANDE en ik brachten een bezoek aan eenen daar
wonenden handelaar, die ons allervriendelijkst ontving en ons
onthaalde op heerlijk koele klappers.

De Geelvinkbaai. 243
Tot zijne huisgenooten behoorden een jonge casuaris en
een kleine schildpad, die het niet ontbrak aan goeden eetlust.
Hij zwom in een soort van tobbe rond en verslond gretig
de hem toegeworpen stukken visch.
Den 4den Maart vertrokken wij naar Bawé, dat gelegen is
aan het einde der baai van Umar. Het was een prachtige tocht,
dikwijls stoomden wij vlak langs dicht begroeide eilandjes. De
bewoners van de nederzettingen zagen wij naar de bosschen
vluchten, bevreesd, dat er eene afstraffing zou volgen; hier
en daar zagen wij de Nederlandsche driekleur wapperen.
Bawé bestaat slechts uit één huis, bevattende de toko van
de Nieuw-Guinea-Handelmaatschappij. Het strand levert een
uitstekende vangplaats van vlinders op, die komen azen op
het vuil door de zee aangespoeld. Des avonds zagen wij twee
struiken op den wal, die met vrij regelmatige tusschenpoozen
verlicht werden door een groot aantal lichtgevende kevers,
vooral het tegelijk licht geven der kevers is zeer opvallend.
Des morgens van den 6den Maart ankerden wij voor Wakóbi.
Het strand leverde wederom een goede vangplaats op voor
vlinders. Ik zag een groote boot met vrouwen van wal steken,
waar hun geheele huishouden op geladen scheen.
Des middags stoomden wij naar het noordelijk gelegen
Nápan. Een bezoek aan den wal met VAN DER SANDE had
tot resultaat, dat wij eenige foto's konden maken en ethnografica
machtig werden.
Volgens inlichtingen van den heer VAN OOSTERZEE moesten
er op het noordelijk gelegen eiland Anggar M ios steenkolenlagen
voorkomen. Den 7den des morgens vroeg naderden wij
het eiland en zagen reeds van verre een afstorting, pikzwart
van kleur, zoodat men meende hier te doen te hebben met

2.44:
De Geelvinkbaai.
steenkolen. Professor ging onmiddellijk naar den wal, maar
was vrij spoedig weder aan boord terug en bracht het treurige
bericht, dat het slechts kolenlei was.
Wij zetten daarna koers naar Wendèsi, dat wij tegen den
middag bereikten. Wij kregen aan boord een bezoek van
den aldaar wonenden zendeling, den heer J. A. VAN BALEN.
Wij beloofden hem, dat wij hem den volgenden dag een
bezoek zouden brengen; hij was zoo welwillend ons een
collectie dieren op spiritus en een groot aantal vlinders te
geven. Ik breng gaarne hier openlijk mijn dank aan den heer
VAN BALEN voor het ons geschonken zoölogisch materiaal,
alsmede voor de vriendelijke ontvangst, die wij te zijnen
huize hebben ondervonden. Ons plan om hem den volgenden
dag te bezoeken, konden wij niet ten uitvoer brengen, daar
de menschen, die waren uitgezonden om monsters te halen

De Geelvinkbaai. 245
van de zoogenaamde steenkolen, terugkeerden met stukken,
die volgens Professor, evenals op het eiland Anggar Mios,
uit kolenlei bestonden. Zeer vroeg in den morgen vertrokken
wïj naar Manokwari, na een brief te hebben achtergelaten
voor den heer VAN BALEN om onze verontschuldigingen aan
te bieden voor ons haastig vertrek.
Voor hem en zijne vrouw moet het wel een onaangenaam
oogenblik zijn geweest, toen zij den volgenden morgen de
Zeemeeuw en de Bensbach niet meer in de kleine baai zagen
liggen. Gelukkig deden wij later nogmaals Wendèsi aan en
hadden wij het genoegen met zijne vrouw kennis te maken
en de geheele inrichting aldaar te bezichtigen; maar hierover
later.
Den 9den Maart lagen wij wederom voor anker voor
Manokwari en werden alle preparatieven gemaakt voor onzen
tocht naar de Humboldtbaai.
De controleur de heer P. E. MOOLENBURGH, die ons was
toegevoegd tijdens ons verblijf aan de Humboldtbaai, kwam
met een zevental oppassers aan boord. Den 13den Maart
arriveerden wij op onze plaats van bestemming, zooals ik
reeds in mijn eerste hoofdstuk vermeldde.
Thans moet ik een grooten sprong maken naar den 21sten
Juli, toen wij op den terugweg van de Mápia-eilanden weder
te Doré ten anker kwamen. Wij hadden gaarne nog twee
tochten gemaakt: het beklimmen van het Arfakgebergte
en een tocht naar een meer, gelegen op ongeveer de
helft van de breedte van Nieuw-Guinea, ten zuiden van
de Geelvinkbaai om vandaar uit de Zuidkust te bereiken.
De tijd ontbrak ons echter en wij dienden dus eene keuze te
doen. De beklimming van het Arfakgebergte zou wellicht

246 De Geelvinkbaai.
zeer veel nieuwe opleveren, vooral op zoölogisch gebied. Hier
is ook het gebied van de merkwaardige Proechidna, maar
dit zou ons te veel tijd nemen, daar er een pad moest gehakt
worden naar den top, welk werk weken zou duren.
Wij besloten dus een tocht naar het meer te maken en
zoo mogelijk de Zuidkust te bereiken.
De dagen voor ons bezoek werden benut met het inpakken
en verzenden van het verzamelde materiaal. De „van Goens"
arriveerde den 23sten Juli en deze nam vele van onze met
moeite vergaarde schatten mee naar het vaderland. Toen dit
alles gereed was, gingen w ij eenige bezoeken afleggen op de
wal o. a. bij den heer VAN OOSTERZEE, op zijn hoog gelegen
villa, waarvan men een mooi uitzicht heeft over de baai en
het Arfakgebergte en bij den heer MOOLENBURGH, met wien
wij zooveel lief en leed hadden gedeeld. Hij was zoo vriendelijk
om verschillende clichés ter beschikking van de expeditie
te stellen, waarvan ik er dan ook verscheidene in mijn
boek heb kunnen opnemen. /
Verder bezochten wij den heer J. D. PASTEUR, die hier
een huis had opgericht, ongeveer op dezelfde plek, waar eens
WALLACE had gewoond. Hij had zich geheel gewijd aan
het verzamelen van zoölogica, voornamelijk op het gebied
van entomologie. Heiaas kregen wij later het bericht, dat hij
aan de Humboldtbaai, waarheen hij was vertrokken, overleden
was.
Op een van onze tochten langs het strand hadden wij het
genoegen de werking te zien van eene smidse met blaasbalg.
De Papoea's hier zijn vrij vaardig in het smeden, de daar
vervaardigde kapmessen staan goed bekend, onze Tobádiërs
kochten er enkele in ruil voor eenige schildpadden oor-

De Geelvinkbaai. 247
ringen. Deze ringen werden blijkbaar zeer begeerd door de bewoners
der Geelvinkbaai. Zooals uit onderstaande photo blijkt,
bestaat de blaasbalg in hoofdzaak uit twee groote bamboekokers,
waarin de daar achter zittende Papoea twee zuigers,
van vederen gemaakt, heen en weer beweegt. De lucht komt
dan door twee pijpen, verbonden met de twee bamboekokers,
in het vuur, dat hierdoor feller brandt. Behalve kapmessen
vervaardigen zij ook zilveren armbandjes en versieringen
uit rijksdaalders.
Het zou al te ondankbaar zijn, indien ik niet enkele
woorden wijdde aan den vriendelijken zendeling, den heer
J. Z. VAN HASSELT. Hij woont op een klein eilandje Mánas-

248 De Geelvinkbaai.
wari tegenover Manokwari en heeft daar behalve zijn eigen
aangenaam ingericht huis, waarop de' woorden „Welkom op
Mansinam" prijken, een kerkje, waarin tal van Noemfoorsche
opschriften langs de wanden hangen en eene kleine school
voor de Papoesche jeugd. Behalve dat wij van hem eenig
materiaal op spiritus ontvingen; kreeg ik nog een groot aantal
Ornithoptera poppen, die mij door de kinderen, die door
hem onderwezen werden, gebracht werden. DE BEAUFORT
en ik brachten een bezoek aan de school en daar werd ons
door een der kleinen met een prachtig gekleurde hansop aan,
op de kaart aangewezen, welke tochten wij hadden gemaakt.
Hij hield daarbij een verhaal in het Noemfoorsch, de in de Geelvinkbaai
algemeen geldende taal, verder werden er nationale
liederen in dezelfde taal gezongen, naar ik meen vertaald door
Mevr. VAN HASSELT. Onder de vlijtige leerlingen bevond
zich een jonge Papoea, die zeker pas was aangekomen, wan t
in tegenstelling met de anderen, bestond zijn kleeding slechts
uit een snoertje kralen om den hals.
Wij namen hartelijk afscheid van den krassen grijsaard,
die ons van de trappen van zijn huis wuivend vaarwel
zeide.
Des avonds werd de stilte verbroken door het plassen van
riemen, waarop wij een groot vaartuig zagen naderen. Wij
herkenden spoedig de leerlingen van den heer VAN HASSELT
met hunnen meester, eveneens een inboorling. Zij roeiden,
langzaam om het schip heen en zongen in hunne taal het
Wien Neerlandsch Bloed. Wat klonk dat eenvoudig en 'mooi
over het water.
Aan boord gekomen verrasten zij ons met een mand
heerlijke vruchten, o. a. prachtige pompelmoes en papaja en

De Gëelvinkbaai. 249
verder een mandje eieren. Ik behoef nauwelijks te zeggen,
dat een en ander met dankbaarheid werd aanvaard.
Toen alles in gereedheid was, gingen wij den 28 sten Juli
tegen vijf uur onder stoom met bestemming naar Wendèsi
en arriveerden aldaar den volgenden morgen vroeg. Gelukkig
konden wij thans het beloofde bezoek aan den heer
VAN BALEN brengen en hem tevens bedanken voor al het
Wendèsi..
materiaal, dat hij verzameld had en naar de Humboldtbaai
had gezonden. Zoodra het anker was gevallen, was de
heer VAN BALEN denkelijk vast besloten om ons ditmaal niet
7,00 spoedig te laten vertrekken. Waar de heer VAN HASSELT
in een zoogenaamde hervormde wereld huist, waar booten
van de Pakketvaart geregeld komen, daar woont de heer
VAN BALEN geheel afgezonderd en moet hij zijne brieven

250
De Geelvinkbaai.
zelf gaan halen te Jende op het eiland Ron. Gelukkig heeft
hij van een vermogend Nederlander een kleine motorboot
gekregen, zoodat hem dit werk zeer veel lichter is gemaakt.
Hij schijnt deze boot zeer goed te besturen, trouwens aan
handigheid ontbreekt het hem niet, daar hij zijn eigen huis
heeft gebouwd. Dit ligt boven op een heuvel en heeft een
mooi uitzicht over de baai van Wendèsi, waarin tal van kleine
eilandjes liggen. Mevrouw VAN BALEN was zoo vriendelijk
ons haar geheele huis te laten zien, verder de school en de
kamers, waar de kleine leergierige Papoeas in gehuisvest
waren. Alles zag er eenvoudig en zindelijk uit.
Uit inlichtingen vernam Professor, dat er in een rivier, de
Mamåpiri, ammonïeten waren gevonden; het besluit was dan
ook spoedig genomen, daarheen te zullen gaan. De gewone
onbeschrijfelijke wanorde heerschte er na dit besluit aan boord,
daar een ieder druk bezig was met het in orde brengen
van de mede te nemen bagage. Daar wij thans eenige
ondervinding hadden, liep alles vlug van stapel en waren
wij spoedig aan wal. Onze Tobádiers zouden tevens op
dezen tocht als proef worden medegenomen. Er heerschte
groote vreugde onder hen, toen zij het nieuws vernamen,
maar deze werd wel bekoeld, toen hun ook voorwerpen werden
gegeven om te dragen. Toch moet ik zeggen, dat zij dit
welgemoed en zonder morren deden; alleen een groote vierkante
blikken bus met alcohol, die ook zeer onhandig was
om te dragen, trachtten zij steeds aan elkaar op te dringen
en het einde was meestal, dat een van ons er bij moest
komen om een ongelukkige aan te wijzen, die het betrekkelijke
genot zou genieten om met dit voorwerp op zijn rug
langs de moeilijke paden voort te sukkelen.

Meisje in rouwgewaad te Wendèsi.

De Geelvinkbaai. 251
Op het strand zagen, wij een zonderling uitgedost meisje
in een lang kleed van boombast met een capuchon over het
hoofd. Het geheel was versierd met roode en gele lintjes.
De heer VAN BALEN vertelde ons, dat zij in rouwgewaad was.
Hij vertelde ook nog als bijzonderheid, dat indien een
Papoesche huisvader verheugd wordt met een tweeling, hij
als bezuinigingsmaatregel een der twee zuigelingen ter dood
brengt. Gelukkig maar, dat deze vermeerdering van familie
tot de zeldzaamheden behoort. Ditzelfde heeft ook plaats,
indien het pas geboren kind van een ander geslacht is, dan
hij zich gewenscht heeft.
De heer VAN BALEN begeleidde ons op onzen tocht, die
eerst stroomopwaarts langs de Magingarói liep, vervolgens
door het bosch, om na een klein uur loopens de bijna geheel
uitgedroogde Papararó te bereiken. Stukken en grootendeels
afgerolde ammonieten werden spoedig gevonden, wij bogen
daarna oostwaarts om naar de sterk stroomende Utuwái en
bereikten ten slotte, diens zijrivier de Mamåpiri, de plaats
van onze bestemming. Ook deze bedding is bijna geheel
uitgedroogd en lijkt in dit jaargetijde op een smal beekje.
Er moest naar een geschikte kampplaats uitgezien worden,
die wij spoedig in een droge bedding vonden. Men moet
echter voorzichtig zijn met het kampeeren in een droge
rivier, daar er 's nachts wel eens een hevige regenbui kan
opkomen, die minder aangename gevolgen- zou hebben.
Wij gingen zoo ver mogelijk de rivier op, die dikwijls versperd
was door groote rotsblokken en kleine watervallen. Wij verzamelden
zeer veel materiaal o. a. zeer groote ammonieten ter
grootte van een Leidsche kaas, die vóorloopig in hoopen aan
den oever werden nedergelegd om later door de Papoea's

252
De Geelvinkbaai.
naar boord gedragen te worden. Zij deden dit al dansende
en springende en schenen niet in het minst gehinderd te zijn
door zoo'n zware vracht. Voor ons was dit bijzonder aangenaam,
daar wij hierin het bewijs zagen, dat zij voortreffelijke
dragers op den volgenden tocht zouden zijn.
Bij het opnemen van de zware steenen maakten zij een
piepend geluid door de lippen stijf op elkaar ie drukken.
Terwijl wij aan het verzamelen van ammonieten waren,
hield DUMAS zich bezig met het visschen met toeba, dat
met succes bekroond werd.
Den volgenden morgen gingen wij eerst de rivier weer een
eind op en verzamelden, wat wij konden o. a. een groot
aantal zoetwatermollusken. Des middags keerden wij terug
naar de Zeemeeuw; het pad was niet moeilijk, maar dicht
bij de zee werden wij weder getracteerd op een rhizophorenbosch,
gelukkig niet zoo groot als dat bij Sarí.
Volgens inlichtingen had deze tocht zeer lang en bezwaarlijk
moeten zijn, maar het bleek een van de gemakkelijkste te zijn,
die wij tot nog toe gemaakt hadden. Wij brachten des middags
nog een bezoek aan de familie VAN BALEN om te bedanken
voor een groot aantal vruchten, die zij ons hadden
toegezonden.
Tegen den avond van den 31 sten Juli kwamen wij ten
anker voor Kwatisoré. Het is een kleine nederzetting van
eenige huizen met den eigenaardigen schildpadvorm. Ook hier
ontbreekt de onvermijdelijke Ternataansche jager, met name
HANAFI, niet, die bekend stond een zeer groote schuld bij
de Chineezen te Ternate te hebben. Hij werd met meer
eerbied behandeld dan ik tot . nu toe bij deze personen
gezien had; wellicht wegens de grootte van het bedrag,

De Geelvinkbaai. 253
dat hij schuldig was. De Singadji of hoofd van de karnpong en
de djoerabassa of tolk kwamen aan boord, waarna de gewone
langdurige onderhandelingen een aanvang namen. De verkregen
inlichtingen liepen nogal uiteen, maar het bleek toch,
dat er op een afstand van vier of vijf dagen een meer moest
zijn, genaamd het Jamürmeer. Dit zou een afwatering naar
de Zuidkust hebben; na veel overleggen werd er besloten,
dat wij een tocht naar het meer zouden maken, aldaar
Vaartuig met vrouwen van Kwatisoré.
booten trachten te krijgen en 200 naar de zuidkust te komen.
Hoe wij verder zouden handelen, zouden wij van de omstandigheden
laten afhangen; zooals uit het verdere verhaal
zal blijken, bleek de laatste overweging juist te zijn.
Wij gebruikten den volgenden dag om het pad, dat naar
het Jamürmeer leidt, te onderzoeken en verder ethnografica
in Kwatisoré te koopen. Zij, die naar het pad hadden gezocht,
brachten het bericht, dit te hebben gevonden en
tevens, dat er een goede ankerplaats in de nabijheid was,

254
De Geelvinkbaai.
zoodat een langdurig debarkeeren vermeden werd. Een en
ander lag in de nabijheid van Åbu. Thans moesten wij ons
nog voorzien van dragers, daar het bleek, dat wij die niet
in voldoende aantal hadden. Er werd een bode gezonden
naar een nederzetting om vandaar uit dragers te krijgen,
maar hij kwam onverrichter zake terug, meldende, dat het
dorp verlaten was. Hij keerde opmerkelijk vroeg terug, zoodat
wij van meening waren, dat hij niet naar die nederzetting
was geweest, maar rustig aan den wal bij een vuurtje
bataten en obi had zitten poffen onder het genot van de
hem gegeven tabak. Ook een goede gids ontbrak,
De heer VAN OOSTERZEE, die ons zou vergezellen, kwam
daarna aan boord; hij had een aantal dragers medegebracht
van het naburige Jaur en tevens zorg gedragen voor
gidsen. HANAFI verwaardigde zich ook om mede te gaan.
Er was bericht gekomen, dat het beruchte hoofd BRAI, in
vereeniging met de bewoners van het Jamurmeer, een groote
raaktocht naar het zuiden had gehouden, eenige personen
vermoord en slaven had gemaakt. Het was begrijpelijk,
dat de heer VAN OOSTERZEE ons dezen tocht ontraadde met
het oog op de vijandelijkheden, die hadden plaats gehad
Maar niets kon ons van ons plan afbrengen en het gevolg
was, dat de heer VAN OOSTERZEE met zijne oppassers ter
onzer bescherming medeging.
Wegens het klein aantal beschikbare dragers mocht dus
slechts het hoogst noodzakelijke mede en moesten wij een
zak met blikjes Californische vruchten tot onzen grooten spijt
achterlaten.
Eindelijk was alles gereed en vertrokken wij des morgens
vroeg van den 3 den Augustus. Het gebrek aan dragers werd

De Geelvinkbaai. 255
eenigszins vergoed, doordat zes matrozen van de Zeemeeuw
zich bereid verklaard hadden om den tocht mede te maken.
Een van hen, met name JUNUS, bleek reeds vroeger bij het
Jamürmeer geweest te zijn, maar zijn geheugen daaromtrent
liet hem wel eenigszins in den steek, hetgeen niet te verwonderen
is, daar hij daar geweest was om in de buurt
paradijsvogels te jagen en hem dus, behalve de speelboomen
dezer vogels, weinig anders interesseerde.
De weg was eerst modderig en moerassig, doordat zij door
een rhizophorenboscn liep; gelukkig was het eb en konden
wij dus over de wortels, die nu droog lagen, naar het hooger
gelegen land klauteren. Bij elkaar genomen bestond de geheele
trein uit een zeventig personen en had dus een respectabele
lengte.
Na een aantal riviertjes en beekjes te zijn overgetrokken,
ging het pad steil bergopwaarts. Na langdurig klimmen
bereikten wij den top en hadden uitzicht op de zee achter
ons. Voor ons lag het land van belofte; op den top van
den berg had men een bosch in brand gestoken, waarschijnlijk
om er een tuin aan te leggen. De kale stammen
en verschroeide bladeren deden ons een oogenblik denken
aan een Hollandsch herfstlandschap, maar de heerschende
warmte hielp ons spoedig uit den waan. Na de afdaling
kwamen wij in het vlakke land; het pad scheen nogal druk
beloopen te zijn, hier en daar zag men kleine hutten, waarin
de Papoea's overnachten, die op weg zijn naar de noordkust.
Ze waren hoogst eenvoudig en gedekt door Pandanusbladeren,
die voor een uitstekende afwatering zorgden. Door den vorm
der bladeren gelijkt de bedekking eenigszins op een, rond
gebogen dak van gegolfd, gegalvaniseerd ijzer.

256 De Geelvinkbaai.
Bij een klein beekje gekomen verklaarde de gids, dat wij
hier moesten overnachten, daar er verderop geen water meer
was. Dat wilde dus zooveel zeggen, dat, indien wij verder
trokken, de rijst niet gekookt kon worden. Wij waren zoo vrij
dit te betwijfelen, bekend als wij waren met het waterrijke
binnenland van Nieuw-Guinea.
Scherp ondervraagd bleek het, dat er verderop veel water
was en de verdere tocht heeft dan ook bewezen, dat
wij op elk moment van den dag de een of andere beek
hadden te doorwaden. Waar wij gebonden waren aan een
beperkt aantal levensmiddelen, was het dus van belang zoo
snel mogelijk voort te komen. Dat de gids meer op zijn
gemak gesteld was, begrijp ik echter ook zeer goed.
Wij maakten nog een flinke marsch, en sloegen daarna ons
kamp op bij een kristalhelder riviertje, de Krita.
Reeds om zeven uur waren wij den volgenden morgen op
weg en de talrijke te doorwaden riviertjes waren in vollen
tegenspraak met het verhaal van onzen gids.
Tegen acht uur bereikten wij de nederzetting Nagramádu,
die verlaten bleek te zijn. Het verhaal van den man, dien
wij hierheen hadden gezonden om dragers te krijgen kon
dus wel waar zijn. De raaktocht naar de zuidkust zal wel
in verband gestaan hebben met de verlatenheid van dit dorp.
Het bestond slechts uit eenige groote huizen, omgeven
door groote tuinen, waarin pisang, papajaboomen en suikerriet
groeiden. Verder groote struiken Spaansche peper, die bewezen,
dat hier ook Ternataansche jagers geweest waren.
Wij vervolgden onzen weg en belandden spoedig ia een
moeras, het bleek weldra, dat wij een verkeerden weg waren
ingeslagen en wij verloren ongeveer twee uur door deze

De Geelvinkbaai. 257
dwaling. Na lang zoeken vonden de Papoea's den goeden
weg, daarna werd er flink door gemarcheerd.
Dicht bij eene groote rivier, de Méré, vonden wij verscheidene
hutten van Papoea's, die op de jacht waren;
zij leefden daar onder leiding van den Ternataan SAIGOEN.
Het was een persoon met een zeer onaangenaam uiterlijk;
hij had een van zijne oogen verloren, wat zijn voorkomen
nog ongunstiger deed schijnen. Hij scheen aan de Zuidkust
te zijn geweest, wat een reden voor ons was om hem
onmiddellijk aan de expeditie te verbinden; trouwens het
verzoek om mede te gaan durfde hij door de aanwezigheid
van den heer VAN OOSTERZEE waarschijnlijk niet goed weigeren.
Wij kampeerden dien nacht aan de Wagáni, een mooie
schilderachtige rivier; Professor vond in de bedding eenige
fragmenten van ammonieten. Wij hadden daar groote last
van een klein soort bijen, die wel niet staken, maar zich
ïn grooten getale op het gezicht en de handen zetten. Zij
verspreidden een onaangename zoete lucht en waren kleverig,
zoodat zij verward raakten in de haren van hoofd en baard.
Met het ondergaan van de zon verdwenen echter deze kleine
kwelgeesten.
Den 5den Augustus waren wij vroeg op weg; na een uur
loopens kwam er plotseling stilstand in de voor mij loopende
koelies en zij schenen niet verder meer te willen gaan. Ik
ging mij overtuigen, wat hiervan de oorzaak was en zag een
vrij groote slang, die in een van de boomen, die langs het
pad stonden, gekronkeld naar beneden hing. Nadat het dier,
dat zooveel consternatie had teweeg gebracht met eernge geweerschoten
was afgemaakt en in het groote alcoholblik was
17

258 De Geelvinkbaai.
geborgen onder groot protest van den drager, konden wij onzen
weg weder vervolgen.
Deze was vrij eentonig en liep door het vochtige oerwoud.
Somtijds maakte het pad een grooten omweg langs een van
de woudreuzen, die om de een of andere reden was gevallen.
Des middags werden wij nog vergast op een flinke regenbui,
waartegen wij ons konden beschutten in eenige kleine hutten,
die langs het pad stonden.
Wij overnachtten in de half droge bedding van de rivier
de Bu Ama, alwaar vroeger eene nederzetting moet geweest
zijn van jagers, daar er eenige cultunrboomen in de nabijheid
groeiden. Het oerbosch zelf leverde weinig vruchten op
voor de consumptie en dit bepaalt zich tot nangka's, artocarpus
en jamboesa's.
Vooral de nangka's brachten somtijds eenige vlugheid in
de zoo langzame koelies. Op dezen tocht ging het echter
beter met hen, omdat de zwakken en ongeschlkten reeds waren
teruggezonden of achtergelaten.
SAIGOEN deelde ons mede, dat wij den volgenden dag aan
het Jamürmeer zouden komen. Daar dergelijke informaties
niet altijd te vertrouwen zijn, geloofden wij dan ook niet, dat
wij het verlangde meer zoo spoedig zouden bereiken.
Tot twaalf uur was den volgenden dag de weg vrij goed
begaanbaar; wij rustten een oogenblik uit in de droge bedding
van een rivier om krachten te verzamelen in de hoop dien
avond het Jamürmeer te zullen bereiken.
Wij betraden vervolgens een zeer drassig en modderig
terrein; sagoboomen, die in de modder welig tierden, groeiden
daar in grooten getale. Als bijzonderheid vermeld ik nog,
dat wij een reusachtige leguaan langs den stam van een boom

De Geelvinkbaai. 259
naar boven zagen kruipen; scherp afgeteekend tegen het helle
daglicht geleek hij wel een kleine Fafne. Eenige schoten uit
een mauserpistool deden hem naar beneden tuimelen; bij
nader onderzoek bleek hij te groot om in zijn geheel
mede te nemen, wij vergenoegden ons dus maar met den
kop. De Tobádiërs verdeelden het vleesch onder elkaar
en roosterden het des avonds bij het vuur. Het vel werd
eveneens netjes bewaard en gedroogd, om later over een
trom te spannen.
Hoe verder wij kwamen, des te meer last kregen wij van de
modder; op de diepe plekken waren er kleine boomstammetjes
over heen gelegd en hier moest met de grootste omzichtigheid
over heen gebalanceerd worden. Een der Tobádiërs zag ik
bij een misstap tot over zijn middel in de dikke bruine
modder wegzakken.
Op eens hoorden wij den gids luid roepen, hij scheen
menschen gezien of gehoord te hebben, anderen beweerden,
dat zij het geluid van sagokloppen gehoord hadden. Op
het geroep werd echter geen antwoord gegeven. Ten slotte
konden wij niet verder vanwege de modder, die hier en daar
doorsneden was door sloten, gevuld met geelachtig vuil water.
Er werd daarop halt gehouden te midden van deze modder,
ieder zocht een hoog plekje of een boomstam om daarop
uit te rusten. SAIGOEN, die hier goed bekend scheen te zijn,
begon daarna seinen te geven aan de bevolking, die op een
klein eilandje Angádi midden in het meer woont. Er werd
een groote brandstapel van nat hout gemaakt, die spoedig
een zware rookkolom naar boven wierp en gemakkelijk
door de bewoners van het meer kon gezien worden. Af en
toe werden er geweerschoten gelost.

260 De Geelvinkbaai.
Wij bleven tevergeefs wachten en dachten met angst, hoe
wij den nacht in dit drassige terrein zouden moeten doorbrengen.
Toen het laat begon te worden, besloten wij toch
hier te overnachten en voorloopig eenige tenten op te slaan,
voor het geval onze vrienden van het meer niet mochten komen.
Terwijl wij druk bezig waren met het opslaan der tenten,
kwam plotseling het bericht, dat de booten van het meer
waren aangekomen. Bij nader onderzoek was er slechts één
vrij groote boot, die ons allen en de bagage niet kon bevatten,
zoodat er besloten werd, dat VAN NOUHUYS, DE
BEAUFORT, DUMAS en ik achter zouden blijven en de heer
VAN OOSTERZEE met de overige leden der expeditie en
een gedeelte der koelies en oppassers naar de nederzetting
in het meer zouden gaan. Wij waren druk bezig met het in
orde brengen van de tenten en met het braden van een
kroonduif, toen het donker begon te worden, wat in de tropen
vrij plotseling geschiedt.
Maar met het invallen van de duisternis kwam er tegelijk
een heirleger van muskieten opzetten, waarvan wij het bestaan
over dag niet hadden kunnen vermoeden. Het werd
zoo erg, dat de klamboes gespannen werden en ieder, die
geen werkzaamheden buiten de tent had, trok zich terug in
zijn bed. Het eten werd door een van de jongens bediend,
maar deze maakte "de wonderlijkste bewegingen en grimassen,
tengevolge van de steken der muskieten. Onze borden werden
voorzichtig onder de gordijnen doorgeschoven om toch maar
vooral geene muskieten tegelijk mede binnen te krijgen.
Deze ellendige dieren weten altijd door een kleine opening
binnen te komen of wei zij kruipen onder het gordijn door,
wanneer het niet goed onder het bed is ingestopt. De koelies

De Geelvinkbaai. 261
en onze jongens wikkelden zich in hunne sarongs en hadden
zoodoende niet veel last van de steken, hoewel de muskieten
uitstekend door een strak gespannen witte pantalon weten
te steken.
Onze arme Tobádiërs hadden het echter veel moeilijker
met hunne luchtige kleeding; zij zaten rondom een groot
vuur en zwaaiden met stukken brandend hout om rook te
verwekken en daarmede de kwelgeesten te verdrijven. Een
van hen klom zelfs in eenen boom, maar ook dit hielp
niets, want hij werd overal vervolgd door de muskieten.
In Herodotus vond ik later eene beschrijving, die hier geheel
van toepassing is en die. ik voor de eigenaardigheid vermeld:
„Tegen de muggen, die overvloedig zijn, hebben zij dit
„verzonnen. Zij die boven de moerassen wonen, worden door
„torens geholpen, waarop zij klimmen om te slapen; want
„de muggen kunnen door de winden niet hoog vliegen.
„Doch die in de moerassen leven, hebben dit andere ver-
„zonnen in plaats van de torens. ledere man van hen heeft
„een net, waarmede hij des daags visschen vangt en des
„nachts gebruikt hij het op de volgende wijze: het bed,
„waarin hij rust, daarom heen hangt hij het net, en dan
„kruipt hij daaronder en slaapt. En de muggen, indien hij
„in een mantel gewikkeld slaapt of in een laken, bijten daar-
„door heen, doch door het net heen beproeven zij het niet
„één maal" ¹).
Men ziet, dat deze aanhaling geheel in overeenstemming
is met onze situatie; alleen de passage: „hij kruipt daar-
¹) Herodotns, Muzen; uit het Grieksch door CH. M. VAN DEVENTER. Boek.
II, Euterpe 95.

262 De Geelvinkbaai.
onder en slaapt" is niet waar, want de muskieteh weten
toch altijd in het net te komen en men slaapt dan „niet".
Het schijnt, dat deze dieren juist het moment afwachten
om te steken, als men in slaap valt en zoodoende iemand
weder doen wakker schrikken.
Het was mij onmogelijk om dien nacht te slapen en ik
begon met een kaars de muskieten in mijn klamboe te
vangen. Ik zag een aantal muskieten al dansende en gonzende
in mijn klamboe rondvliegen en stak uit wanhoop een
sigaar op om hen zoodoende te verdrijven. DE BEAUFORT,
die naast mij lag, zag ik spoedig mijn voorbeeld volgen en
wij wachtten al rookende en jacht makende op de ellendelingen
den morgen af. Alhoewel de muskieten met het zonlicht
verdwijnen, was dit in dit sombere bosch geenszins het
geval en het was vermakelijk om te zien, hoe wij ons aankleedden.
Al dansende en springende moesten sokken en
schoenen aangetrokken worden en men liep maar steeds
heen en weer om van de dieren bevrijd te raken. Met onze
Tobádiërs was het ook treurig gesteld; zij hadden evenmin
geslapen en dat nog wel, terwijl zij doodmoe waren van het
dragen van de zware vrachten. Ze zullen dien nacht wel eens
gedacht hebben aan hunne muskietenvrije huizen aan de
Humboldtbaai. Gelukkig kwamen tegen acht uur de booten om
ons af te halen en het behoeft nauwelijks vermeld te worden,
dat een ieder de handen uit de mouw stak — voor zoover zij
mouwen hadden — om de bagage in de booten te helpen laden,"
om dit ellendige oord zoo spoedig mogelijk te verlaten.
Allereerst volgden wij een nauwe sloot, die door het bosch
liep, om vervolgens te midden van riet en waterplanten te
komen, waar wij met moeite doorheen kwamen. Wij kregen

De Geelvinkbaai. 263
tevens een gezicht over het meer, dat moerassige oevers
heeft; daarachter verheft zich het bergland. In het midden
zijn twee steile eilandjes, waarvan slechts één bewoond is,
namelijk Angádi en dat het doel van onzen tocht was. De
Nederlaridsche vlag wapperde uit één der huizen.
Tijdens den overtocht zagen wij groote kluchten waterwild;
in een boom zaten witte reigers, verder zwommen er meerkoeten
en waterhoenders, die niet erg schuw waren. In de lucht zweefden
groote koppels eenden en aalscholvers. De overige leden
der expeditie troffen wij in een weinig rooskleurigen toestand
aan, daar ook zij dien nacht veel last van de muskieten hadden
gehad. Zij vertelden ons, dat zij den vorigen dag een moeilijken
overtocht hadden gehad door de vrij hooge golven,
die op het meer stonden. Een Papoea, die op den voorsteven
stond, had getracht met zijn haarkam de woede der
golven te bedaren, maar dit, volgens zijn zeggen anders zoo
onfeilbare middel, faalde thans. Zij waren echter zonder
waterschade op 'het eiland aangeland en hadden bezit genomen
van een groot huis, dat nog niet geheel voltooid
scheen. Het huis had den bekenden schildpad vorm, maar
alleen het middengedeelte en een rij kamers aan de rechterzijde
was voltooid. Een trap van dunne boomstammen,
die beter geschikt was voor een kippenhok, gaf toegang tot
het huis. Toen zij den vorigen dag het eiland betraden,
stak er een prauw met ongeveer twintig personen van wal,
die zeker bang waren, dat wij hier gekomen waren om een
onderzoek in te stellen naar den raaktocht, dien zij zoo pas
haar de zuidkust hadden ondernomen. Slechts een paar
Papoea's, waaronder het hoofd, bleven achter; op al onze
tochten hebben wij nooit menschen gezien, die een zoo

264 De Geelvinkbaai.
ongunstig voorkomen hadden als deze personen, trouwens
onderstaande foto spreekt genoeg voor zich zelf. Het is
jammer, dat deze foto niet in kleuren gedrukt is,
daar het hoofd van deze nederzetting, de derde persoon
van links, zich getooid had met een soort van roode fez en
verder een vuurrood jasje droeg. Aan zijne linkerzijde staat
zijne vrouw, die buitengewoon veel op een orang oetan
geleek. Eens zag ik haar aan den ingang van een kamer
staan met hare beide armen om een deurpost geslagen en
het was opvallend, hoe zij toen op het genoemde dier geleek.

De Geelvinkbaai. 265
De geheele nederzetting bestond uit twee huizen, die echter
groot genoeg waren om vele personen te bevatten. De huizen
waren - op palen gebouwd en zagen er zeer vuil en
onzindelijk uit; overal hingen wapens, speren, lansen en
pijlen in bamboekokers, bruin gerookt door de vuren, die
in de kamers gestookt werden. Wij troffen daar een wapen
aan, dat. den vorm heeft van een knots, bestaande uit een
korte steel door een koraalblok gestoken, dat een geducht
wapen vormt.
DUMAS vertelde ons, dat hij deze wapens tot nog toe
alleen aan de zuidkust had gezien; wellicht waren deze voorwerpen
in den strijd op de bevolking van de zuidkust veroverd.
Groote varkens liepen snuffelend onder de huizen door én
ook honden ontbraken niet.
De geheele vestiging zoude men gerust een sterke vesting
kunnen noemen, daar zij onbereikbaar is van bet binnenland,
indien de bewoners hunne medewerking weigeren te verleenen
door het verschaffen van booten.
Wij trachtten zooveel mogelijk inlichtingen te verkrijgen
omtrent den afstand naar de zuidkust en aangaande den
waterweg, die daarheen voert, maar er was weinig uit deze
menschen te krijgen, daar zij maar niet wilden gelooven,
dat wij hier gekomen waren om onderzoekingen te doen en
veeleer dachten zij, dat wij alle mogelijke inlichtingen wenschten
te verkrijgen omtrent den. onlangs plaats gehad hebbenden
raaktocht. .
Het bleek, dat. er bij dezen strooptocht twintig menschen
vermoord en acht slaven waren gemaakt. Een klein meisje,
dat vandaar was medegenomen, liep in het huis rond; zij
scheen zich hier volkomen gelukkig te gevoelen.

266 De Geelvinkbaai.
• De dag werd geheel doorgebracht met onderhandelen; het
eiland leverde voor ons niet veel op, toch werd er hier en
daar nogal wat verzameld.
Ten slotte kreeg men na lang vragen de zekerheid, dat
het drie dagen zoude vorderen om de rivier, die de afwatering
van het meer naar de zuidkust vormt, af te varen en, indien
de stroom niet te sterk was, kon deze weder in vijf dagen
opgevaren worden.
Ter besparing van levensmiddelen werden alle bedienden
en het grootste gedeelte der koelies teruggestuurd, terwijl
de Tobádiërs bij ons zouden blijven om dienst te doen als
roeiers. Wij kregen drie vaartuigen van de bewoners van
Angádi, twee voor de expeditieleden en één voor den heer
VAN OOSTERZEE.
Twee gidsen hadden beloofd ons te zullen vergezellen,
maar slechts één deed zijn belofte gestand; deze nam plaats
in de boot van den heer VAN OOSTERZEE.
Wij hadden onze booten bemand met onze Tobádiërs, die
met krachtigen slag ons vaartuig door het water deden
schieten. Zij schenen er een eer in te stellen de boot van
den heer VAN OOSTERZEE, die door de oppassers geroeid
werd, vooruit te blijven.
Wij staken het meer over en volgden daarna de afwatering,
ons door de gidsen aangewezen. Deze heet de Wa Údu en
later de Uráma, na het ontvangen van eenen zijtak van denzelfden
naam.
Het was een geducht waterland, bedekt met riet en waterplanten;
groote koppels watervogels vlogen bij onze nadering
op. Stroom was er aanvankelijk weinig, maar deze
werd gaandeweg sterker; er lagen gelukkig niet veel boom-

De Geelvinkbaai. 267
stammen in de rivier, die de booten gemakkelijk doen omslaan,
zoodra men er op stuit. Er werd echter door den
voorman in de boot duchtig uitgekeken, daar de boomen
veelal onder water liggen en men alleen door. de vreemd-
.soortige strooming kan zien, dat er een boom in de rivier
ligt. De oevers waren aan beide zijden laag en in den beginne
begroeid met groote bamboestoelen.
Allengs naderden wij het oerbosch, hooge boomen verhieven
zich langs de oevers van de rivier, afgewisseld door groote
modderbanken bedekt met hoog riet, waarop men de duidelijke
sporen waarnam van krokodillen.
De bekende boschgeluiden lieten zich weder hooren; een
buceros vloog over ons heen met zijn eigenaardig geluid;
dieper in het bosch hoorden wij het kakelende geluid van een
Megapodius. De laagvlakte werd af en toe doorsneden door
heuvelruggen van kalksteen. Tegen twaalf uur bereikten wij
het vereenigingspunt van de Wa Údu en de Uráma. Veel
afwisseling bood het vervolg van den tocht niet; de rivier
kronkelde vrij sterk in Zuidwestelijke richting. Tegen drie uur
werd er naar een goede kampplaats gezocht, die wij op een
open plek aan den linkeroever vonden.
Onze Papoea's drongen het bosch binnen om brandhout
en materiaal voor de tenten te verzamelen, zij kwamen echter
met den rug vol muskieten terug. Wij keken elkaar veelbeteekend
aan en DE BEAUFORT en ik dachten aan den nacht
in het moeras, rondom het meer doorgebracht.
De tenten werden zoo spoedig mogelijk opgeslagen, de
klamboes om de bedden gehangen om gewapend te zijn voor
het geval er weder zooveel muskieten mochten komen. Het
eten werd met een koortsachtige haast gereed gemaakt.

268 De Geelvinkbaai.
Toen de schemering inviel, kwam er een aantal muskieten
op, waarbij het aantal bij het moeras slechts kinderspel was.
Men zou haast kunnen spreken van wolken van deze dieren,
die onder het dak van onze tent waren gevlogen. Stootte men
tegen een der palen, waarop het dak rustte, dan hoorde
men een luid suizend en brommend geluid. Wij zaten vrij
veilig achter onze klamboes en vochten nu en dan tegen een
onbescheiden indringer. Met onze arme Tobádïërs was het
echter slechter gesteld ; zij zaten in rijen achter elkaar om de
muskieten op de ruggen van degenen, die voor hen zaten, dood
te kunnen slaan. Zij zwaaiden met brandende stukken hout
om rook te maken. Het geroep van „Aree, Aree" het zich
gedurig hooren en scheen een uitroep van pijn te zijn. Het
was ellendig voor ons om dit aan te hooren, maar wij konden
er toch niets aan doen, daar het ondoenlijk zou zijn
al deze menschen bij ons in de klamboes te nemen.
Er werd van achter de klamboes krijgsraad gehouden;
allerlei plannen werden er gevormd ; een gedeelte, waaronder
VAN NOUHUYS, zou terugkeeren en ons aan de zuidkust bij
de uitmonding van de Uráma trachten te vinden. Maar dit
plan bleek onuitvoerbaar, daar men op geen stukken na wist,
waar de Uráma aan de zuidkust uitmondde.
Het was ook niet mogelijk de Tobádïërs over dag te
laten roeien en 's nachts niet te laten slapen. Wat hadden
wij niet gegeven, indien wij eenige meters klamboegoed
hadden gehad. Een van de gidsen kwam bij ons en vroeg
medelijdend in zijn eigenaardig Maleisch „Njamok gïgi"? 1 )
Ons antwoord was verre van vriendelijk en om ons nog meer te
¹) Bijten de muskieten ook?

De Geelvinkbaai. 269
ontmoedigen zeide hij met een zoetsappig gezicht „Bissok
juga" ¹).
Allerlei mogelijke en onmogelijke plannen werden er geopperd,
maar geen een bleek uitvoerbaar te zijn, zoodat er
besloten werd terug te keeren, hoezeer ons dat ook onaangenaam
was. Om het lot der Tobádiërs eenigszins te verzachten
werd hun dit medegedeeld, maar ik geloof niet, dat
zij er veel besef van hadden, zoodanig hadden zij het te
kwaad met de muskieten. De nacht, die volgde, gaf niet veel
slaap, want steeds werd men gewekt door het geroep van
„Aree" der Tobádiërs en enkele indringers zorgden er voor,
dat wij niet konden slapen. Met vreugde werd het daglicht
begroet en met ongekenden spoed werd a!les weder in de
bootjes geladen; ontmoedigd keerden wij den rug toe aan
de zuidkust.
Maar thans begon een eigenaardige kwelling voor ons;
eenige der Papoea's hadden des nachts in de bootjes geroeid
om hunne plaaggeesten te ontvluchten; dit had echter
geen doel getroffen, maar wel hadden zij er voor gezorgd,
dat er nu een behoorlijk aantal muskieten in de booten
waren, die ons het zitten bijna onmogelijk maakten. Door
ieder in de booten werd nu druk jacht gemaakt op deze
beesten, die zich tegen het daglicht in allerlei donkere hoekjes
van de boot hadden verstopt en die er slechts uitkropen om
zich aan ons te goed te doen.
De Tobádiërs roeiden krachtig tegen den stroom op, ver-
heugd, dat zij op den terugweg waren. Wij zochten eerst een
muskietenvrije plek aan den oever op; daar werd aan de
¹) Morgen is dat precies hetzelfde.

270
De Geelvinkbaai.
Tobádiërs volop rijst gegeven en hun tijd gegeven om den
slaap van den vorigen nacht weder in te halen. Zij vervaardigden
van dunne boomstammen hoofdbankjes en weldra
waren zij allen in diepe rust.
Wij genoten van onze thee, het natuurschoon en de afwezigheid
van de muskieten. Hoe zal het op deze plaats
des nachts zijn ? Ook hier zal men wel geen oog dicht
kunnen doen. Verkwikt gingen wij weder op weg, met het
plan om den geheelen nacht desnoods door te laten roeien
en te kampeeren op Angádi.
De Tobadiërs roeiden voortreffelijk; vooral op plaatsen,
waar de vaart gevaarlijk was door de in het water liggende
boomstammen, waren zij in hun element en werkten zij als
één man onder bevel van den aanvoerder. De door hem
gegeven bevelen volgden zij prachtig op.
Wij kwamen op de rivier nog een vaartuig der inboorlingen
tegen, dat de rivier afzakte, beladen met vrouwen en
honden. Zij waren zeker gehard tegen de steken der muskieten
of wisten een plek, waar deze dieren niet voorkwamen.
Uit angst voor de muskieten werd er maar koud gedineerd
in de vaartuigen; ieder had een heilige vrees voor de begroeide
oevers.
Met het donker worden bestond echter de kans, dat wij
in de booten last zouden krijgen van deze dieren en een
ieder pakte zich in, om zoodoende beveiligd te zijn tegen de
steken. Gelukkig bleven wij hiervan gespaard; tegen den nacht
vlogen er caprimulgiden en vleermuizen over het water. Wij
werden nog verrast op een buitje regen, maar dit hield weldra
op en een prachtige maan bescheen deze grootsche natuur.
Tegen twaalf uur arriveerden wij op het eiland, met een

De Geelvinkbaai. 271
grooten voorsprong op de boot van den heer VAN OOSTERZEE.
Het scheen wel, of alle muskieten elkaar rendez-vous hadden
gegeven aan de oevers van Uráma, want dien nacht werd
onze slaap niet door deze ellendige dieren verstoord.
Ik meen ergens een aan ons gericht verwijt gelezen te hebben,
dat wij ons niet door de rnuskieten hadden moeten laten
terugdrijven, maar ik geloof, dat het de onmenschelijkste
wensch zoude zijn, indien men den schrijver van dit verwijt
een nacht zonder klamboe aan de oevers van de Uráma achter
liet en ik ben er van overtuigd, dat hij evenzoo gehandeld
zoude hebben als wij en de Tobádiërs, geen tweeden nacht
zoude hebben bloot gesteld aan dit heirleger van muskieten,
indien hij er zelf bij was geweest.
Er werd besloten nog eenige dagen aan het meer door te
brengen om de daar liggende nederzettingen te bezoeken.
Trouwens, levensmiddelen hadden wij in voldoende hoeveelheid
over en daar hing ons verblijf geheel van af.
Het hoofd van Angádi zag onze terugkomst met genoegen.
O O
daar hij nu niet meer bevreesd was voor een voor hem
onaangenaam onderzoek aan de zuidkust. Hij werd veel mededeelzamer
en gaf alle mogelijke inlichtingen omtrent den
tocht naar de zuidkust; het ging zelfs zoover, dat hij met
een potlood een teekening gaf van het meer en de uitwatering
daarvan. Dit zal wel het eerste product van een Papoea op
geographisch gebied geweest zijn. Door deze teekening en door
zijne verhalen kan men vrijwel aannemen, dat de Uráma niet,
zooals wij vroeger dachten, in de Etnabaai uitmondt, maar
meer oostelijker, bij het gebergte Pura of Buru.
Een gedeelte der levensmiddelen hadden wij m het huis
achtergelaten onder bewaking van Hanafi en eenïge koelies,

272 De Geelvinkbaai.
maar deze waren bij onze terugkomst niet aanwezig, daar
zij in de buurt op jacht waren gegaan ; gelukkig was alles nog in
orde aanwezig. Bij hun terugkomst zetten zij echter vreemde
gezichten, toen zij ons op het eiland aantroffen.
Den volgenden dag stapten wij tegen twaalf uur in een boot
en staken over naar een nederzetting, Goréda genaamd, die
op een steilen bergrug is gelegen. Den vorigen avond hadden
wij er nog een groot vuur gezien, maar thans was op enkele
Papoea's na het dorp geheel verlaten. Er moesten daar ook
twee Ternatanen wonen, die een werkzaam deel hadden genomen
aan den tocht naar de zuidkust, maar zij vonden het
blijkbaar voorzichtiger zich niet te vertoonen. Wij vonden in
de huizen enkele paradijsvogels en daaronder leege kruitbussen.
Ook muskïeten waren hier in voldoend aantal aanwezig,
een langdurig verblijf lokte ons dan ook niet aan.
DUMAS, die ons op dezen tocht vergezelde, meende, dat
er in de taal, die zij spraken, eene overeenkomst bestond
met die aan de zuidkust. Hij vroeg hun toen eenige algemeen
voorkomende woorden in de taal van de zuidkust en
het bleek dan ook, dat zij deze woorden zeer goed verstonden.
Waar er aan de noordkust zulk een verscheidenheid
van talen heerscht, die niets met elkaar te maken hebben,
daar vonden wij hier menschen, wier taal overeenkomst
scheen te hebben met die der zuidkust, alhoewel zij er verscheidene
dagreizen vandaan woonden.
Van uit deze hoog gelegen huizen had men een prachtig
uitzicht over het meer en het daar achter gelegen gebergte.
DE BEAUFORT en VAN NOUHUYS hadden zich gedurende
dezen tocht onledig gehouden met het visschen op het meer
en gelukkig met vrij goed succes.

De Geelvinkbaai. 273
Op het eiland werd, op aanwijzing van JUNUS, aan den
rand van het meer een zoute bron gevonden.
Den 11den Augustus maakten wij in drie bootjes een tocht
langs het meer; allereerst werd het dorp Gariáu bezocht,
slechts uit vier huizen bestaande en dat dicht bij den lagen
oever aan het meer stond. 'De bevolking had het raadzamer
gevonden naar veiliger plaatsen te trekken. Den
avond van onze komst werd er op Angádi voortdurend op
een trom geslagen om de bevolking in de buurt van onze
komst in kennis te stellen en hen voor ons te waarschuwen.
Het gevolg daarvan zal wel geweest zijn, dat wij al deze
huizen verlaten vonden. Uit een ethnografisch oogpunt was
dit natuurlijk zeer te betreuren. Gariáu is zeer vuil en een
groot aantal muskieten maakte het ons hier zoo lastig, dat wij
maar zoo spoedig mogelijk vertrokken na eenige varkensschedels
te hebben medegenomen, die hier op den grond
lagen.
Wij roeiden daarna naar den westelijken oever van het
meer en vonden daar de monding van de Wagáni, die wij
op weg naar het Jamürmeer waren overgetrokken. Het was
niet meer dan eene groote geul, die tusschen opgehoopte
modder en biezen doorliep en een dorado vormde voor de
watervogels, waarvan er eenige door DUMAS werden geschoten.
Des avonds vertoonde VAN NOUHUYS zijn kookkunst
door het gevogelte boven één houtvuur te braden.
De heerlijkste geuren verspreidden zich over het eiland, die
een ieder deden verlangen naar het gebraden wild, dat uit
eenige meerkoetjes en een paar taaie eendjes bestond. Toch
werd alles ten zeerste geapprecieerd.
Na de monding van de Wagáni bezochten wij het tweede
18

274 De Geelvinkbaai.
kleine eilandje, Awéri Pìáme genaamd, dat onbewoond was,
maar dicht bezet met bamboestruiken; de sierlijke bamboe
vormde een mooi geheel midden in het meer.
Daarna roeiden wij weer terug naar onze hoog gelegen
vesting en maakten een onderzoekingstocht op het kleine
eiland met het gelukkige gevolg, dat wij eenige klapperboomen
ontdekten. Onmiddellijk werd een van onze Tobádiërs geroepen,
die in een ommezien in den boom verdween en de
heerlijke vruchten naar beneden wierp.
Des nachts viel er weer veel regen; de muskieten schenen
geheel verdwenen te zijn.
Om 7 uur des morgens van den 12 den Augustus werd de
terugtocht weder ondernomen; de vaartuigjes waren zwaar
beladen en zeer wankelig, zoodat de grootste omzichtigheid
in acht genomen moest worden om geen water te scheppen.
Wij zaten dikwijls aan den grond en raakten verward in de
waterplanten, maar na veel tobben kwamen wij ten slotte
in de geel gekleurde sloot, die door het moeras loopt. Met
genoegen werd dit terrein achter ons gelaten, want wij zouden
niet gaarne daar weder een nacht willen doorbrengen.
Langs een anderen weg, niet minder modderig, werd de
reis te voet voortgezet; ieder was verheugd, dat hij deze
onherbergzame streek voor goed kon verlaten, hoewel het
ons ten zeerste speet niet dwars door Nieuw-Guinea te zijn
gekomen. De doorkruising van Nieuw-Guïnea op zijn smalst
vordert slechts zeven uur en werd indertijd ondernomen en
beschreven door den heer MOOLENBURGH ¹).
¹) Reis door het smalste gedeelte van Nederlandsch Nieuw-Guinea. Tijdschr.
Kon. Ned. Aardr. Genootsch. (2), XX, 1903, bh. 206-221.

De Geelvinkbaai. 275
De heer VAN OOSTERZEE had' het van de Zuidkust geo
roofde meisje onder zijne hoede medegenomen; het scheen
zich over niets te verwonderen; wij gaven het op een morgen
een stuk roggebrood met jam, ook dit liet zij zich goed
smaken. Dit kind heeft dus in werkelijkheid een tocht dwars
door Nieuw-Guinea gemaakt. Wij ontvingen later bericht dat
het per Zeemeeuw naar de Zuidkust aan hare ouders is
teruggegeven.
Wij kampeerden dien nacht in ons oud bivak aan de
Bu Áma.
De volgende dag kenmerkte zich door veel regen; het
geheele terrein was spoedig in een moeras herschapen en
bemoeilijkte zeer het loopen. Tengevolge van den regen
hadden wij veel last van bloedzuigers, die bij een van ons
zelfs van de lippen moest verwijderd worden; de meeste
brachten het gelukkig niet verder dan de schoenen, waar
zij wanhopige pogingen deden om door het leder heen te
komen. Met de koelies en de Papoea's was het echter erger
gesteld, telkens zag men hen met een mes of kapmes deze
lastige dieren van de beenen schrapen.
VAN NOUHUYS en ik liepen dien dag vooraan en waren
langzamerhand de anderen een heel eind vooruit gekomen;
door eene vergissing liepen wij de kampplaats aan de Wagáni
voorbij en waren bijna tot het huis van Saigoen gekomen.
Eene onnoodige wandeling van een paar uur was het loon
voor onze voortvarendheid.
Wij hielden echter nog tijd genoeg over om dien avond
met toeba te visschen ; onze vangst bevatte onder meer drie
Pleuronectidae.
Door den regen was de Wagáni aanmerkelijk gestegen en

276
De Geelvinkbaai.
stond de boomstam, die als brug moest dienen, den volgenden
morgen gedeeltelijk onder water; met veel omzichtigheid
kwam echter ieder behouden aan den overkant. De weg,
dien wij thans volgden, was in hoofdzaak dezelfde, als die op
den heenweg behalve, dat wij nu niet meer dwaalden in de
nabijheid van Nagramádu.
Bij het overtrekken van een vrij diepe, snel stroomende
rivier, had er nog een aardig voorval plaats met onze Tobádiërs.
De rivier werd het eerst overgestoken door VAN
NOUHUYS en mij en wij moesten elkaar flink vast houden
om niet door den stroom te worden medegesleurd. Een
groot gedeelte der Tobádiërs was met ons de rivier overgestoken;
zonder daarvoor het bevel te hebben gekregen,
hakte KRUÉ een klein boompje om en liet dit vasthouden
door een rij Papoea's, die in de rivier waren gaan staan.
Zij vormden aldus een stevige leuning, waaraan Professor
zich kon vasthouden bij het oversteken van de rivier. Mij
dunkt, dit was een aardig voorbeeld van oplettendheid.
De kampong Nagramádu bereikten wij ditmaal langs eenen
weg, die grootendeels over omgevallen boomen liep, hetgeen
veel van onze balanceerkunst vorderde. Voor de Papoea's
was dit als het ware een asphaltweg.
Het dorp was nu niet verlaten en wij kochten tijdens
de rust, die wij daar hielden, eenige Papajavruchten, die
helaas onrijp waren; maar deze vergoedden eenigszins het
gemis, dat wij hadden gevoeld door het achterlaten van de
vruchten in blik.
Onze oude kampplaats liepen wij ditmaal voorbij en bivakkeerden
bij het riviertje de Krita, waar eenige oude hutten
stonden, die bewoond waren door Papoea's, die op weg naar

De Geelvinkbaai. 277
de noordkust waren. Dit was de laatste nacht, die wij doorbrachten
in het oerbosch van Nieuw-Guinea en gelukkig
werd deze niet verstoord door bijzondere voorvallen.
Den volgenden dag, den 15den Augustus, was de steile
helling aan de kust spoedig bereikt en kondigden wij onze
nadering aan door eenige revolverschoten; spoedig daarop
ontmoetten wij eenige officieren van de Zeemeeuw, die op
jacht waren.
Aan boord gekomen begon weder de groote schoonmaak,
het uitpakken en het verzorgen van het materiaal. V. D. SANDE
kreeg weer tal van patiënten, die last hadden van malaria
en voetwonden. Een matroos, die ernstig ziek was geworden,
overleed dien nacht en werd den volgenden dag begraven
aan het strand. Gelukkig was dit het eenigste voorval van
dien aard, dat gedurende de reis plaats had.
Toen deze treurige plechtigheid was afgeloopen, gingen
de Zeemeeuw en de Bensbach onder stoom, maar het duurde
niet lang, of het bericht kwam, dat de Bensbach vast zat.
Gelukkig was zij weldra weder vlot. Op verzoek van den
heer VAN OOSTERZEE gingen wij eerst nog naar Kwatisoré,
opdat V. NOUHUYS een onderzoek kon instellen naar de
schade aan de Bensbach; gelukkig bleek deze niet zeer groot
te zijn. DE BEAUFORT en ik maakten van de gelegenheid
gebruik om een bezoek te brengen aan het huis van HANAFI,
waar een zoogenaamde dwergcasuaris zou moeten zijn. Het
kwam ons echter voor, dat wij hier te doen hadden met een
jeugdig exemplaar van de gewone soort.
Den volgenden morgen vroeg bereikten wij Manokwari,
waar ook H. M. S. Java ter reede geankerd lag. De commandant,
de Kapitein Luitenant ter zee H. J. T. MICHELHOFF,

278 De Geelvinkbaai.
was zoo vriendelijk om ons met een glas champagne welkom
te heeten en op onze behouden terugkomst te drinken.
Wij bleven nog een dag liggen om de post van de Java
mede te nemen en brachten nog een laatste bezoek aan Manokwari
om van onze vrienden aldaar afscheid te nemen.
Den 18den Augustus werd het anker gelicht om voor goed
Nieuw-Guinea te verlaten; nog lang was het trotsche Arfakgebergte
zichtbaar, maar langzaam verdween ook dit aan
den horizont.
Wij stoomden langs het nog onbekende gedeelte van de
noordkust om den volgenden morgen het eiland Snapan ¹)
(Duf) in zicht te krijgen, dat zijn naam ontleent aan zijne gelijkenis
op een geweer. Wij voeren daarna door straat Batanta
tusschen de eilanden Batanta en Salawattï en zagen thans voor
goed Nieuw-Guinea aan den gezichteinder verdwijnen.
In de volle Oceaan gekomen, hadden wij geen last van
de deining, die er gewoonlijk in dezen tijd van het jaar staat.
Bij het ontwaken op den 20 sten Augustus bevonden wij ons
in straat Patientie tusschen Batjan en Halmaheira. Deze straat
draagt haar naam met eere, want er schijnt geen einde aan
te komen. Tegen den middag genoten wij van het heerlijke
gezicht op de reeks kegelvormige vulkanen, die eenvoudig
van vorm maar grootsch boven den oceaan uitsteken. Het
zijn Makjan, kenbaar aan een groote scheur in den krater,
die wij nog door een foto vereeuwigden, Motir, Tidore,
Maitara en ten slotte Ternate.
Op den top van Maitare is een seininrichting geplaatst,
die de bewoners van Ternate in kennis stelt van de komst
¹) Verbastering van het woord snaphaan.

De Geelvinkbaai. 279
van een schip. Wij stoomden dicht langs Tidore en konden
van uit het schip de talrijke kampongs met moskeeën zien
en de net aangelegde tuinen. Onze Tobádiërs stonden stilzwijgend
geleund tegen de verschansing a! deze voor hen
nieuwe en wonderlijke zaken te aanschouwen. Geiten, die
zij zagen loopen, hielden zij voor honden of varkens.
Maitara.
Ten slotte kwam Ternate met de Prins Hendrikpier in zicht.
Er heerschte aan boord onder de matrozen een vreemdsoortige
zenuwachtigheid; de meesten van hen woonden te Ternate en
waren blij, dat zij hun huisgezin weder terug zouden zien.
Te half zes liet de Zeemeeuw hare beide ankers vallen
en behoorde de eigenlijke Nieuw-Guinea-expéditie tot het
verleden.

280 . De Geelvinkbaai.
Met een enkel woord wil ik in een volgend hoofdstuk
ons verblijf te Ternate en de daarop volgende kleinere tochten
schetsen.

HOOFDSTUK VIII.
Ternate.
an de eersten, die ons aan boord
kwamen verwelkomen noem ik
gaarne den militairen commandant
van Ternate, den 1sten luitenant
G. J. J. DE JONGH. Hij was
tevens zoo vriendelijk, ons een
leegstaande officierswoning in het fort Oranje aan te bieden.
Wel hadden wij dan onze eigen ménage te doen, maar dit
hadden wij toch reeds zoo lang gedaan en dit was verreweg
te prefereeren boven het eigenaardige leven in een Indisch
Hotel. Wij namen dan ook met graagte zijn aanbod aan.
Wij hernieuwden onze kennismaking met den heer R. DUY-
VETTER, die ons behulpzaam was geweest in het verschaffen
van bouwmaterialen voor ons huis te Metu Débi. Ook later
heeft hij steeds geijverd om ons in alles ter wille te zijn.
Onze Papoea's genoten van al het nieuwe, wat zij zagen,
een Chinees op een rijwiel, die langs het strand reed; een
wagen met paard waren voor hen allerwonderlijkste vertooningen.

282 Ternate.
Wij gaven hun niet veel tijd om zich hierover te verwonderen,
want zij werden onmiddellijk aan het werk gesteld om
al de bagage, die uit de Zeemeeuw werd geladen, naar ons
huis in het Fort te dragen. Het loopen op de geplaveide
straten en het dragen der kisten aan een stok beviel hun
maar matig en meestal moest er een van ons mede om hen
te vergezellen, ten einde het wegloopen te verhinderen.
De passar was ook al spoedig door hen verkend en indien
er een was weggeloopen, dan was hij daar steeds te vinden. Aan
boord en op onze tochten hadden zij zich steeds met rijst
moeten vergenoegen, maar hier vonden zij groote manden
met hun lievelingsgerecht, de sago. Ook de door hen begeerde
visschen waren hier te koop; er waren toch een aantal visschen,
waarvan zij verklaarden dat zij „oerèp" waren ofwel verboden,
maar waarom dat zoo was en welke visschen daartoe behoorden,
hebben wij niet goed kannen uitmaken.
Den 22sten Augustus kwam de lang verwachte boot van
de Pakketvaart, de van Riemsdijk, binnen; deze bracht het
bericht, dat ons verzoek, dat de Zeemeeuw ons naar Soerabaya
zou brengen, was toegestaan. Dit bespaarde ons
veel overpakken van bagage, daar alles in Soerabaya direct
in de Wilhelmina van de Maatschappij Nederland, die ons
naar Holland zoude brengen, kon overgeladen worden. De
overtollige levensmiddelen, ruilartikelen en thans overbodige
voorwerpen besloten wij door middel van de in Indië gebruikelijke
„vendutie" van de hand te doen.
Het huis, dat wij in het Fort betrokken, was zeer ruim,
het bevatte twee groote slaapkamers, een groote voorgalerij
met de nergens ontbrekende wipstoelen en verder een kleine
achtergalerij, waar wij aten. Achter de woning waren eenige

Ternate. 283
groote kamers, die ingericht werden voor onze jongens en
de Tobádiërs.
Onze Papoea's schenen het leven in Ternate zeer genoegelijk
te vinden, zij lieten het zich aan niets ontbreken
en van het oogenblik, dat wij ons huis betrokken, tot
dat wij het verlieten, was er steeds een Papoea bezig met
eten koken.
DE BEAUFORT en ik gingen dikwijls met onze Tobádiërs
wandelen, om hun allerlei merkwaardigheden te wijzen; de
grootste attractie was de eerste dagen, wanneer de vrouw
van den officier van gezondheid 1 e klasse SlEBURGH in
haar wagen uitrijden ging. Allereerst een Enropeesch aangeldeede
vrouw, vervolgens een paard en dit nog wel aangespannen
voor een wagen, was dan ook voor hen iets
buitengewoons. Toen wij met hen op een morgen bij een
paard stonden, vroegen wij hun, wat voor een dier dat nu
eigenlijk was. Hun eerste antwoord was hond of varken,
dit toch zijn de eenigste bij hen levende viervoeters. Na
lang nadenken kwamen zij tot de overtuiging, dat het een
rund was, tenminste zij zeiden het woord „sapi". Maar
toen hun op de hoeven van het dier was gewezen, zeiden
zij in hun eigenaardig maleisch „sapï sama sepatoe" of wel
een rund met schoenen.
Wij waren pas enkele dagen op Ternate, toen hun kassier,
de heer DUMAS, reeds werd aangesproken ; zij vroegen
ieder een rijksdaalder. Toen hun dit gegeven was, zagen
wij een oogenblik daarna een lange rij van veertien Papoea's
aankomen, ieder met een groote Singapore-kist op den
rug. Alhoewel geen van hen iets had om er in op te bergen,
vonden zij het toch noodzakelijk om zoo'n voorwerp

284 Ternate.
rijk te zijn. Hun grootste genoegen was echter het open en
dicht sluiten van deze kisten, want deze sloten hebben een
eigenaardige mechaniek, waardoor tegelijk met het omdraaien
van den sleutel een belletje klinkt. Zij wisten echter
spoedig hunne kisten te vullen en gingen daarbij op de
volgende wijze te werk. Zoodra de stoomfluit weerklonk van
Atta. Djouw. Pitjar. Trowar. Ondi. Krué. Onsa.
Onsa. Kamërái. Chebon. Jen. Jacho. Sídi. Matráu.
een aankomende boot, spoedden zij zich naar den aanlegsteiger
met boog en pijlen en slechts gekleed in de hoogst noodige
kleeding, die vereischt was in Ternate. Door ruilhandel en
door op hunne ongekleedheid te wijzen, wisten zij dan ook
allerlei kleedingstukken machtig te worden. Het was een
hoogst komische vertooning hen zoo te zien thuis komen,
de een met een wit jasje zonder knoopen, de ander met

Ternate. 285
een oude pet of strooien hoed; kortom allerlei voorwerpen,
die niet meer gedragen konden worden, maar die voor
hen zeer veel waard waren. Onmiddellijk werd alles in de
Singapore-kist gestopt, het slot met het belletje omgedraaid
en op een draf ging het weder naar het schip om
eene tweede uitrusting machtig te worden. De sleutel van
hun heiligdom werd, hunne gewoonte getrouw, om den
hals gedragen, zooals ook bij enkelen op nevensstaande foto
te zien is.
Toen zij geen geld meer op voorschot konden leenen op
hun traktement, wisten zij hier ook uitstekend raad op, want
zij verhuurden zich eenvoudig aan eenen Chinees om een
wagen te trekken of ander licht werk te verrichten, alsof
zij niets met ons te maken hadden.
Onze koelies, die hier werden afgedankt en met de eerstvolgende
boot zouden vertrekken, schenen te denken, dat
er aan het zuur verdiende geld geen opmaken was; wij
kwamen hen tegen in allerlei licht gekleurde jasjes met
horloge en ketting; een van hen liep zeer coquet met een
rose zakdoekje met bloemen geborduurd. Veel van hun loon
zal dan ook wel niet in hun huishouden terecht zijn gekomen.
Voor ons was het een vreemde gewaarwording, toen wij
onze koffers weder terugkregen, die hier achtergelaten waren
onder de hoede van Mevrouw V. NOUHUYS. Het had
veel van een St. Nicolaas-vertooning, toen allerlei in het
oerbosch overbodige luxe-voorwerpen uit de koffers te voorschijn
kwamen.
Wij hadden nog een aardige ontmoeting met den jongen,
die Sir ALFRED RUSSEL WALLACE op zijne bekende tochten
in Nederlandsch-Indië overal had vergezeld, thans was het

286 Ternate.
een zeer oude, schrale man met een wit baardje, die zich
aldus voorstelde: „Saja ALI WALLACE".
Ook onze jagers RASSÏP en MARINGI ontmoetten wij weder
en wij beloofden hun een bezoek te zullen brengen.
Des nachts, ongeveer twaalf uur op den 25sten Augustus,
ondernamen wij een voorgenomen tocht haar de piek van
Ternate. Als proviand zouden wij voor het gemak brood
medenemen en ik had onzen kok ASSANG gezegd, dat hij
vijf extra brooden moest koopen, maar hij had ook met het
oog op dezen tocht eenige brooden van de vorige dagen bewaard
en mij hiervan op typisch Maleische manier, om mij
niet te willen tegenspreken, niets gezegd. Eenige families,
die van onzen tocht gehoord hadden en ons een dienst wilden
bewijzen, zonden ons ook brooden, zoodat er dan ook ten
slotte zeventien brooden aanwezig waren. Een groot gedeelte
van deze vriendschapsbewijzen moest aan den voet
van den berg blijven. Wij werden op onzen tocht vergezeld
door een Europeesch sergeant met name VAN SEETERS en
twee inlandsche fuseliers, voorzien van groote fakkels, om ons
bij te lichten op het eerste gedeelte van den tocht. Overdag
zou deze tocht te vermoeiend zijn wegens de groote hitte,
terwijl wij nu tegen een uur of negen den top hoopten te
bereiken. De weg liep eerst over zacht glooiend terrein en
was zeer goed begaanbaar, maar allengs werd deze steiler
en steiler. Over groote gedeelten liep men in een soort van
goot. Door den regen van den vorigen dag was de weg zeer
glad en hoorde men af en toe een persoon met een doffen
slag uitglijden en vallen; een gedeelte was zoo steil, dat men
zich aan het langs den weg staande gras naar boven moet
trekken. Om eenigszins op adem te komen, wordt er halt

Ternate. 287
gehouden op een soort van plateau, waar nog water te
verkrijgen was; eerst vlak bij den top was er weder een bron.
De hier aanwezige bron was nogal eenvoudig, zij bestond
uit een holle bamboe, die tegen een pinangstam was gezet
en waarin het van den stam afdruipende water liep. Buitengewó'on
smakelijk was het dan ook niet. Na eene korte rust
ging het weder berg op, de helling was op vele plaatsen 30°,
zoodat er zeer langzaam werd geloopen; om het half uur werd
er gewoonlijk een kleine rust gehouden; op deze wijze kwam
men het snelst vooruit. Van de omringende natuur was door de
duisternis weinig te zien, de temperatuur was gelukkig vrij
laag, het water in de veldflesschen werd koud.
Na bij een hutje gerust te hebben, moesten wij door een
veld, met hoog riet
begroeid, heen kruipen. De Ternatanen
noemen dit riet glagah. (Saccharum spontaneum). Dit is ook
het materiaal, waarvan de Papoea's hunne pijlen vervaardigen.
Alhoewel er een weg door heen was gekapt, was toch de
weg zwaar, door het natte doode riet, dat er over heen was
gevallen. Uitglijden en vallen was hier schering en inslag.
Een gedeelte van onze Papoea's vergezelden ons op dezen
tocht, veel animo bestond er echter bij hen niet; zij zaten
geloof ik liever bij het altijd te vuur staande potje in het fort.
Tot nog toe liep de weg recht den berg op, maar na het
passeeren van het glagahveld, gingen wij door een kleine
kloof, waarin zich eene ijskoude bron bevond, op een anderen
kam van den berg over. Het begon langzamerhand
licht te worden; gelukkig, want het beklimmen van den
berg in halve duisternis met een flikkerende flambouw is
verre van aangenaam.
Wij daalden daarna in een kloof af en moesten den tegen-

288
Ternate.
overgestelden stellen wand weder opklauteren; dit was een
van de moeilijkste gedeelten van de beklimming, maar tevens
een van de mooiste, daar hier een rijke verscheidenheid van
prachtige varens groeide. Het fijne groen kwam mooi uit
tegen den donkerbruinen stam, terwijl een sierlijke krul de
komst van een nieuw blad aanduidde. De atmosfeer was
hier uitstekend voor deze boomen; er heerschte een groote
warmte en de boomen waren zoo vochtig, dat bij het aanvatten
van den stam het water langs de vingers druppelde.
Na het passeeren van deze moeilijke kloof werd er halt
gehouden en een vuur aangemaakt om koffie te koken, en
hier werd ons eerste ontbijt gebruikt.
De twee inlandsche soldaten., die thans hun plicht hadden
vervuld, daar het helder dag was geworden, bleven hier achter,
daar zij den tocht niet interessant genoeg vonden om zich
nog verder te vermoeien. De sergeant bleef ons tot het laatst
toe getrouw.
De weg werd verderop minder begaanbaar, totdat wij ten
slotte weder een glagahveld bereikten, waarin een soort van
tunnel was gehakt, aan het einde waarvan men den top van
den berg en den krater zoude moeten zien, maar helaas verhinderden
wolken, die om den top hingen, het uitzicht. Na
het passeeren van het glagahveld kwamen wij op een meer
open terrein, dat afwisselend op en neer ging. Het was bezaaid
met groote blokken van eruptief gesteente met een zeer
arme vegetatie. Van de fauna hebben wij zeer weinig gezien,
enkele vlinders en eenige vogels; van insecten was weinig
te bespeuren.
Wij klommen daarna langs twee oude kraterranden, soms
met zeer steile wanden. De sergeant vermaakte zich met een

Ternate. . 289
gevaarlijk spelletje door groote steenen langs de helling
naar beneden te laten glijden; dit werkte zeer aanstekelijk
op onze Papoea's; het slotstuk was, dat een groote steen
van ± 1 M 3 , met donderend geraas naar beneden viel. Ge-
lukkig viel deze spoedig in stukken en werden de kleine stukken
door de boomen op de helling verhinderd verder te vallen.
De wolken trokken langzaam op en een mooi vergezicht
breidde zich voor ons uit: voor ons over de zee het bijna
alleen uit een vulkaan bestaande Hiri en den vulkaan Loloda
op Halmaheira; Maitara en Tidore waren door de nevels
niet zichtbaar. Heel diep onder ons lag Ternate en nauwelijks
konden wij het fort Oranje en de Zeemeeuw onderscheiden.
Helaas duurde dit schouwspel niet lang, want opkomende
wolken hulden alles weder in duisternis.
Ten slotte bereikten wij over den laatsten top den eigen-
lijken krater; zware zwaveldampen stegen uit den krater op,
die door den wind naar ons toe werden gewaaid.
Onze Papoea's waren stom verbaasd en begrepen er niets
van, zij namen eenige nog warme steenen mede, om die te
kunnen vertoonen in Tobádi. Natuurlijk was hun antwoord
„oerèp", toen wij hun vroegen, wat zij van den krater dachten.
Dicht bij den krater stonden kleine hoopjes steenen met
bladeren en pisang en andere vruchten, die daar door de
Ternatanen waren gebracht bij wijze van offer.
Nadat achterstaande foto op den top was gemaakt en
Professor voldoende materiaal had verzameld, werd de terug-
tocht ondernomen. Tegen half twaalf bereikten wij de plek,
waar wij de inlandsche soldaten hadden achtergelaten; deze
hadden een groot vuur aangelegd om zich te verwarmen.
Hier gebruikten wij ons tweede ontbijt.
19

290 Ternate.
De kloof, die wij weder moesten overtrekken, was van
deze zijde veel bezwaarlijker; wij bereikten meer kruipende
dan loopende ongedeerd de overzijde.
De afdaling viel niet- mede, zij was zeer lang en vermoeiend,
maar thans konden wij tenminste de omgeving
zien; groote bamboestoelen, zoo dik als ik ze nog nergens
gezien had, stonden in groote getale langs den weg.
De eerste huisjes werden weldra bereikt, bewoond door
menschen, die zich bezig houden met het bereiden van
sagueer. Wij passeerden nog een mooien grooten pompelmoesboom
met rijpe vruchten, die overal op den grond verspreid
lagen. De beste waren spoedig verzameld en opgegeten.

Ternate. 291
Langzamerhand werd de streek meer bewoond en kwamen
wij langs tuinen, beplant met ananas, waarvan de goudgele
vruchten ons deden watertanden, gladdi (caladium) en suikerriet.
Verder vele arengpalmen, klapper-, pinang- en papajaboomen,
en een enkele notemuskaatboom. Zwaar vermoeid
kwamen wij tegen half vijf in het fort aan; het behoeft
geen betoog, dat allen dien avond vroeg naar bed gingen,
om den 'volgenden morgen stijf en met pijn in de beenen
op te staan.
De vendutie van de voor ons verder overbodige voorwerpen,
had met krachtige medewerking van den heer
DUYVETTER plaats en bracht een vrij aanzienlijke som op:
de Chineezen schenen het vooral voorzien te hebben op
onze menu-kistjes, die grif van de hand gingen.
Met DUMAS bracht ik een bezoek aan de vanille-plantage
van den heer OLENDORF, die gelegen is aan de oostelijke
helling van den piek, op een klein uur loopens van Ternate.
De weg liep door vrijwel verwaarloosde notemuskaattuinen,
door ziekte aangetaste cacaoplanten, zichtbaar aan de zwart
gekleurde vruchten en hier en daar peperboomen, die als
klimop langs den stam van een boom naar boven kruipen.
De muskaatboom (Myristica fragrans), die hier palla heet,
is zeker een van de mooiste vruchtboomen, die ik ken. De
boom doet veel denken aan een kleinen perzikboom op stam,
terwijl de gesloten vruchten gelijken op onrijpe abrikozen.
Wanneer de vruchten rijp zijn, springen deze overlangs open
en men ziet dan de bruine pit omgeven door de donkerrood
gekleurde foelie. Het is een heerlijk gezicht een boompje
te zien, beladen met deze open gesprongen vruchten. De
oogst geschiedt, evenals bij ons bij de moerbeien, een zakje

292 Ternate.
aan een stok gebonden houdt men onder de rijpe vrucht,
die daar clan invalt. Dagelijks worden de boomen nagekeken
en de rijpe vruchten geoogst; de afgevallen vrucht is niet
zoo goed, daar de foelie dan meestal licht gekneusd is en
veel van hare aromatische sappen verloren heeft. De muskaatnoten
worden daarna met kalk en zeewater behandeld,
terwijl de foelie in de zon gedroogd wordt ¹).
Wij bereikten weldra de plantage van den heer OLENDORF,
-die zich in hoofdzaak bezig houdt met de cultuur van notemuskaat
en als bijzaak vanille teelt. Helaas kwamen wij niet
in den bloeitijd van de vanille en wij zagen de groene
vruchten, die veel op snijboonen gelijken aan lange hagen
hangen, waar deze plant langs klimt en die tevens als schaduwboom
dienst doet. De vanille (vanilla planifolia) behoort tot
de familie der orchideeën; het eigenaardige van deze cultuur
is, dat de bevruchting kunstmatig moet geschieden. Overgebracht
van Brazilië, schijnt het insect niet aanwezig te zijn,
dat voor de bevruchting zorg draagt, zoodat men zijn toevlucht
tot kunstmatige middelen heeft moeten nemen. Dit
proces had ik gaarne bijgewoond, maar wij waren daarvoor
niet in het goede Jaargetijde.
De bevruchting geschiedt hier door middel van een eenvoudig
bamboehoutje. De vrucht is na ongeveer zes weken
rijp en heeft een lengte van ±. 25 cM. Nadat de vruchten
geplukt zijn, worden zij naar gelang der grootte gedurende
10 à 25 seconden in kokend water gedoopt, om de schadelijke
organismen te dooden. Vanaf dat oogenblik komen
¹) Zes pikol (1 pikol is 62 K.G.) muskaatnoten geven 1 pikol foelie ter
waarde van ± f l80.

Ternate. . 293
zij onder vrouwelijke behandeling; de leiding daarvan berustte
bij Mevrouw OLENDORF. Na de onderdompelingworden
zij in groot e platte manden in de zon gedroogd;
de kleur verandert in twee dagen van groen in zwart.
Vervolgens worden zij in flanellen lappen gelegd, totdat zij
geheel droog zijn; daarna heeft de sorteering plaats, naar
gelang der grootte in pakjes van een half pond. Gedurende
het drogingsproces heeft men het meest te kampen met
schimmelwoekeringen, die zeer schadelijk zijn voor de geur.
De vanille moet dagelijks nagegaan, afgeveegd en verlegd
worden. Vanaf het plukken tot de verzending, verloopt een
tijd van drie en een halve maand.
De cultuur, die hier op zeer bescheiden schaal geschiedde,
leverde voldoende resultaten op, hoewel het product in
geur niet kan concurreeren met de bekende Bourbon-vanille.
De droging geschiedt daar ook kunstmatig met ovens en is
O O O
dit proces dus veel gelijkmatiger, daar men de regeling van
de temperatuur geheel in de hand heeft.
Voor de uitbreiding van de cultuur gebruikt men stekken,
uitzaaien zou te veel tijd nemen. Vereischt de vanillecultuur
zeer veel arbeid, die van de muskaatnoot is zeer eenvoudig;
de boomen behoeven zelfs niet gesnoeid te worden.
De heer OLENDORF was nog zoo vriendelijk mij een hoe-.
veelheid versche muskaatnoten, foelie en kruidnagelen te
geven, die een bijzonder heerlijke aroma verspreidden.
Hoogst dankbaar voor al het interessante, dat wij gezien
hadden, daalden wij weder af naar Ternate.
Den 29sten Augustus bekeken wij des morgens de bij ons
huis liggende kazerne, alles zag er netjes uit en in de slaapvertrekken
der inlandsche soldaten was het zeer goed merk-

294
Ternate.
baar, dat alles in orde gehouden werd door hunne vrouwen.
Het scheen een soort van trots voor hen te zijn om zooveel
mogelijk lange ronde kussens aan het hoofdeneinde te
hebben. De zijkanten van de kussens waren dikwijls voorzien
van goud borduursel en andere dergelijke versierselen.
Wij werden op onzen tocht vergezeld door de Tobádiërs,
die alles prachtig vonden en met bewondering stonden te
luisteren naar het roffelen en eenige fanfares, die ter hun-
Paleis van den Sultan van Ternate.
ner eere geblazen werden. Een van hen kreeg een oude
kapotjas cadeau, die echter onmiddellijk in zijn Singaporekist
verdween. Een andere Tobádiër kreeg van Mevr. DE JONG
een oude blouse; op algemeen verzoek bleef hij er trotsch
den geheelen dag mede rond loopen.
Des middags gingen wij allen naar de Zeemeeuw, om een
„slamatan" bij te wonen; dit feest hadden wij aan de matrozen
aangeboden als belooning voor de aan ons bewezen

Ternate. 295
diensten. Het feest bestond uit een uitgebreid maal, waarvoor
een geit was aangekocht; een en ander werd bereid
door de respectievelijke vrouwen, die voor deze gelegenheid
aan boord mochten komen. Zij hadden zich daarvoor prachtig
aangekleed in helgekleurde kabajas met groote gouden knoopen
van Engelsche ponden gemaakt, in het haar staken zilveren en
gouden spelden. De kinderen waren ook in grooten getale
vertegenwoordigd. Het feest werd door een eerwaardigen
ouden priester met langen witten baard geopend, een soort
van offer werd gebracht, wierook gebrand en papieren roosjes
bevestigd aan den boeg. De beteekenis hiervan heb ik
niet te weten kunnen komen. De mannen begonnen met
het feestmaal, waarvan de voornaamste schotel „nassi koening",
gele rijst, was en toen zij genoeg gegeten hadden, begonnen
de vrouwen en kinderen op hun beurt.
op den verjaardag van H. M. de Koningin werden wij
reeds vroegtijdig gewekt door een militair orkest van de
schutterij, dat de vaderlandsche liederen speelde. De Papoea's
verdrongen zich natuurlijk om de muziek. Daarna werd om
S uur een begin gemaakt met afgeven van 101 kanonschoten,
aldus over den dag verdeeld: om 8 uur 33, om 12 uur 34
(r
.en om 4 uur wederom 34. Wij hadden gezorgd, dat de Tobádiërs
bij het afvuren in de nabijheid van het. kanon waren,
de eerste schoten maakten diep indruk, maar langzamerhand
raakten zij er aan gewoon; zij stonden bij de volgende schoten
dicht op het kanon. Behalve de Zeemeeuw, die gepavoiseerd
was, zag men slechts enkele verkleurde vlaggen in de straten.
op het residentiehuis werd de vlag ingehaald omdat. . . het
regende!
De heer DE STURLER, gep. kapitein der infanterie, die op

296 Ternate.
Ternate woont, was zoo vriendelijk voor ons een varkensjacht
op Tidore te organiseeren. Den 1sten September des
nachts om vier uur gingen wij met een vlet, geroeid door
een achttal van onze Tobádïërs op weg. Bij het huis van
den heer DE STURLER, dat aan zee ligt, haalden wij zijnen
zoon en diens jager af en eenige honden om de varkens
Schepen van parelvisschiers op het strand van Ternate.
te drijven. Verder werden er tal van potten en pannen ingeladen
; later bleek, dat het een uitgebreide rijsttafel was.
Daarna staken wij over naar het eiland Tidore, evenals Ternate
grootendeels bestaande uit een vulkaan; tegen het licht
worden, stapten wij bij een kleine kampong aan wal; Professor
en DUMAS gingen verder om eenige onderzoekingen
te doen aan de kust. Wij volgden eenen steilen weg tusschen
pisangtuinen, slecht afgesloten door horden; in deze tuinen
huizen de varkens, die daar veel schade berokkenen. Wij wer-

Ternate. 297
den hier en daar geposteerd en de jager liet daarna de
honden los. DE BEAUFORT en ik voelden ons heelemaal niet
op ons gemak; men kon zijn buurman niet zien en wij
dachten met gegronde vrees aan al die jagers, die mede waren
gegaan met voorlaadgeweren, geladen met den kogel. Een
van de jagers ging bergopwaarts met de honden; dit gedeelte
werd naar beneden gedreven, maar ondanks de vele duidelijke
sporen leverde het geen resultaat op. Het tweede stuk
werd met meer succes gedreven; weldra hoorden wij het
vroolijk gebas der drijfhonden, gevolgd door een schot en
het geschreeuw van een varken. Wij liepen er naar toe en
zagen een groote zeug dood op den grond liggen. In het
volgende stuk hadden de honden weder direct lucht, merkbaar
aan hun vroolijk geblaf, er vielen twee schoten, een van
een Ternataan, die een varken miste. Het andere schot had
doel getroffen, want op de verzamelplaats lag een babyvarken,
dat, zijn grootte in aanmerking genomen, als speenvarken
kon worden opgegeten. Het was allengs te warm
geworden om door té jagen en er werd besloten naar het
strand terug te keeren. De ons vergezellende jagers, die
Mohamedanen waren, wenschten deze onreine dieren niet te
vervoeren, onze Papoea's echter, die het varkensvleesch niet
„oerèp" vonden, belastten zich gaarne met deze bezigheid.
Op het strand, waar het snikheet was, vonden wij eenige
bamboekokers gevuld met sagueer, die wij ons heerlijk
lieten smaken. Onder de hand was DUMAS met Professor
teruggekomen, in een oogwenk zaten wij op het strand
gehurkt rondom een zeer uitgebreide rijsttafel. Aan het aantal
verschillende schotels scheen geen einde te komen; onder het
eten gedachten wij den edelen gever, den heer DE STURLER.

298 Ternate.
Onder een brandende zon, spoedig gevolgd door een tropische
bui, roeiden wij terug naar Ternate, na nog even
bij den heer DE STURLER te zijn aangegaan om hem te
bedanken voor zijn prachtig onthaal. Des avonds was het
groot feest in de kamers der Tobádiërs; op verzoek werden
eenige karriwarriliederen gezongen, die zeker nog nooit gehoord
waren in het fort Oranje.
Langzamerhand werd het tijd om aan inpakken te denken
en ieder was druk bezig met het in orde brengen van zijn
bagage. Er werd weder een geregelde dienst van Papoea's
tusschen het fort en de Zeemeeuw ingericht, die uiterst langzaam
ging, indien wij hen zelf niet begeleidden, maar ten
slotte arriveerde toch alles veilig aan boord van het schip.
Op verzoek van een inwoner van Ternate, die een collectie
Papoesche voorwerpen had verzameld, ging ik naar
zijn huis met een van onze Papoea's, om hem de inlandsche
namen en het gebruik der voorwerpen uit te leggen. Op
het zien van een slaaprekje, geraakte de Tobádier plotseling
in extase, ging lang uit op den grond liggen met het
voorwerp onder zijn hoofd; hij vertelde mij, dat hij dit
bankje zelf -gemaakt had en verheugd was dit weder terug
te zien.
Den 4den September des namiddags vijf uur verlieten wij
Ternate, uitgeleide gedaan door tal van Europeesche vrienden
en door onze Tobádiërs, die hier nog eenige weken moesten
blijven en daarna door de van Goens naar de Humboldtbaai
zouden gebracht worden. Later kregen wij bericht, dat zij
daar allen gezond en wel waren aangekomen, ieder met
een groote Singaporekist, die, dank zij hunne handigheid,
wel gevuld zal geweest zijn. Zij schenen zich aan boord

Ternate. 299
uitstekend te hebben gedragen en de bemanning met alles
behulpzaam te zijn geweest.
Spoedig waren'Tidore en Ternate uit zicht en zetten wij
koers naar Celebes, waar wij voornemens waren eenige
tochten te doen. Den volgenden dag werden wij in volle
zee wakker; tegen den middag werden twee vulkanen van
Celebes zichtbaar, de Klabat en de Doea Soedara, de
hoogere heet de broeder, de lagere de zuster. Ten slotte
zagen wij een geheele rij vulkanen, die in noordoostelijke
richting eindigt met de Batoe angoes, de verbrande steen.
Deze vulkaan heeft, volgens Professor, in 1821 een nieuwe
krater gevormd, de Batoe angoes baroe, de nieuwe verbrande
steen, waarheen wij een tocht wilden maken.
Wij kwamen voor Kema ten anker, waar wij tevens het
G.S.S. de Raaf en het politievaartuig de Palehleh vonden.
Bij nadere beschouwing zagen wij, dat de laatste een zonderling
gevormde voorsteven had. Het bleek, dat deze in ongewenschte
aanraking was geweest met kaap Flesko en nu
door de Raaf naar de werf te Soerabaya moest gesleept
worden. Daar wij echter op onzen weg naar Soerabaya waren,
vreesden wij, dat de Zeemeeuw met dit werk -zoude belast
worden. Dit zou natuurlijk een vertragenden invloed hebben
op onze vaart en ons eenige dagen op Java kosten.
Wij gingen naar den wal om een bezoek aan Kema te
brengen en om een gids te bestellen voor onzen tocht naaide
Batoe angoes baroe. De plaats heeft een vervallen voorkomen
en schijnt betere dagen gekend te hebben, toen daar
nog een controleur gevestigd was. De kampong heeft twee
wijken, één voor de aanhangers van den Islam met een
missigit en één voor Christenen, alhier Seranis genoemd.

300
Ternate.
Des avonds vertrok de Raaf met de Palehleh op sleeptouw
met bestemming naar Menado, waar wij dit schip van de
Raaf zouden overnemen en voor eenige dagen als een geweldige
rem achter ons aan over de golven zouden moeten
zien dansen. Wij voeren door straat Lembeh, tusschen een
eiland van denzelfden naam en het vasteland van Celebes.
Het was een mooie vaart door deze nauwe straat, aan de
eene zijde een rij vulkanen, aan de andere het dichtbegroeide
eiland Lembeh. Tegen negen uur des morgens gingen wij aan
wal op een plaats, waar de lavastroom zich had opgehoopt,
in haar gloeiende vaart gestuit door het water van de zee.
De gids had zich voor deze gelegenheid netjes uitgedost, een
zwart hoedje dekte zijn hoofd; het was een zeer bescheiden,
voorkomend mannetje, die eigenlijk nog nooit den top had
beklommen, maar wel den weg er heen wist. Deze liep
eerst door licht bosch, wat, in vergelijking met onze tochten
op Nieuw-Guinea, voor ons een gemakkelijke wandeling was,
vervolgens door een vlakte, spaarzaam begroeid met alangalang.
Daarna kwamen wij op een onbegroeid gedeelte, dat
doorliep tot aan den top. De grond was zwart van het vulkanische
zand. Hier en daar zagen wij de duidelijke sporen
van de Anoa depressicornis, helaas hebben wij het
dier niet gezien. De inlanders noemen het hier „sapi oetan",
„boschrund".
Ten slotte werden wij gestuit door een zuiveren kegel,
waarvan de helling vrij steil was. De beklimming, die nog
nooit scheen plaats gehad te hebben, werd nu aangevangen.
Ieder trachtte dit op zijne manier te doen; de zigzagswijze
bestijging scheen dé minst vermoeiende te zijn. Ik trachtte
met dit systeem te breken en beklom den kegel in een

Ternate. 301
rechte lijn. Maar ik geloof, dat ik de vermoeiendste manier
had gekozen; op steile gedeelten ging dit dan ook op handen
en voeten en ontelbare malen moest ik rust nemen. Als men
daarbij m aanmerking neemt, dat de zon flink brandde en
de weg over los zand liep, kan men begrijpen, dat wij verheugd
waren, toen wij den top bereikt hadden. Het water
uit de veldflesschen was dan ook spoedig verdwenen. Na
uitgerust te hebben, genoten wij van het mooie uitzicht en
keken op den onder ons liggenden krater, die geheel
uitgedoofd scheen en begroeid was. De tocht naar beneden
was veel gemakkelijker en geschiedde veelal in den
looppas.
Tegen één uur waren wij weder aan boord en een algemeene
schoonmaak was hoogst noodzakelijk, daar het fijne
zwarte zand door alles heen was gedrongen, vooral tijdens
onzen snellen loop naar beneden. Wij verstoomden daarna
naar het ten noorden van Celebes gelegen eiland Bangka,
waar door Professor onderzoekingen werden gedaan.
Den volgenden morgen bereikten wij Likoepang, aan de
noordkant van Celebes gelegen. Het was ons plan van uit
deze plaats te voet naar Menado te gaan. Men loopt dan
door de zoogenaamde Minahassa, het gedeelte van onzen
archipel, waar het Christendom het meest ingang onder de
bevolking heeft gevonden. Waar vroeger woeste horden
hebben gewoond, die van roof en plundering leefden, daar
aanschouwt men thans een liefelijk landschap met tal van
nette huisjes met tuintjes, veelal door een bloeiende rozenhaag
omgeven. De bevolking is zeer welwillend en voorkomend
en schijnt een groote voorliefde te hebben voor
een lange gekleede jas. Bij een feest, dat wij het genoegen

302 Ternate.
hadden mede te maken, waren allen zonder onderscheid,
gekleed in witte pantalon met gekleede jas. Het is vreemd,
als men hier een christen inlander tegenkomt, het „dag meneer"
te hooren, terwijl hij dan tevens zijn hoed afneemt. Wat een
tegenstelling met den onderdanigen groet van een inlander
op Java.
Door den aspirant-controleur den heer G. L. ULJEE waren
de noodige bevelen gegeven, zoodat men geheel op onze
komst voorbereid scheen.
Ongeveer te tien uur des morgens kwamen wij voor Likoepang
ten anker, wij zagen eene prauw naderen met verschillende
hoogwaardigheidsbekleeders, netjes gekleed in witte
broek met blauwe lange gekleede jassen en met petten met
zilveren band; enkelen droegen de decoratie, door de Regeering
ingesteld voor inlanders. Wij werden door hen verwelkomd
en zij vroegen ons, wat wij noodig hadden voor onzen
tocht. Wij hadden alleen dragers noodig, wat hun ten zeerste
verwonderde, daar zij verwacht hadden, dat wij paarden
zouden gevraagd hebben. Wij gaven er echter de voorkeur
aan om te voet Menado te bereiken, wat voor hen een zeer
ongewoon verschijnsel was, daar Europeanen hier allen te
paard of per wagen reizen. Aan wal gekomen, deed Likoepang
zich voor als een groot dorp; het grootste gedeelte is
gelegen aan het vlakke zanderige strand ten westen van de
rivier, die denzelfden naam draagt. Door het dorp gaande
komt men aan den grooten, goed onderhouden weg, die
naar Menado leidt. Wij werden ontvangen in het huis van
het kamponghoofd, waar ons klappers en sigaren werden
aangeboden. Uit vele huizen hing de Nederlandsche vlag,
maar wij begrepen toen nog niet, dat dit ter onzer eere was.

Ternate. 303
Na eene korte rust begaven wij ons op weg; het was een
geheele stoet; wij liepen voorop, daarna kwam het districtsen
het kamponghoofd, allen te paard, verder andere dignitarissen,
veelal versierd met een oranjesjerp, onze jongens
en de gehuurde dragers en een drager voor
het kistje sigaren van het kamponghoofd
sloten den stoet. Het was een vriendelijke
streek, die wij door gingen, nette huisjes
door hagen omgeven, goed onderhouden
Ontvangst in de Minahassa.
tuinen, waarin notemuskaat- en koffieboomen. In sommige
kampongs was de weg afgezet door paaltjes met vlaggetjes;
het was, of er een feestoptocht door moest trekken.
Aan de grens werden wij opgewacht door een soort van

304
Ternate.
feestcommissie in gekleede jas en rok, sommigen met een
hoogen hoed, waarvan de kleur wel wat geleden had door
de tropische zon; om hun middel hadden zij een oranjesjerp.
Het had veel van een voorstelling, zooals men die wel in de
Fliegende Blätter ziet, waarin de ontvangst van den eenen
of anderen kleinen vorst in een plattelandsgemeente wordt
afgebeeld. Wij werden met veel plichtplegingen en handdrukken
ontvangen en naar het huis van het kamponghoofd
gebracht, om aldaar eenige ververschingen te krijgen, meestal
bestaande uit klapperwater. De drager met het kistje sigaren
dook dan ook weder op. Zoo werden wij overal vriendelijk
en gastvrij ontvangen, meestal met verwonderde gezichten,
omdat wij te voet waren. Was de feestcommissie bereden,
dan stegen zij gewoonlijk af en volgden uit beleefdheid te
voet. Tegen twaalf uur bereikten wij de kampong Koholeh,
waar wij in de passanggrahan een vrij goede rijsttafel kregen.
Dit zijn gouvernementshotels, die over geheel Indië verspreid
zijn in plaatsen, waar geen hotel is en waar men tegen een
kleine vergoeding kan logeeren en zijn maaltijden gebruiken.
Het is een goede instelling, waar men zeer veel nut van heeft.
Toen de groote hitte van den dag voorbij was, gingen
wij tegen vier uur weder op weg. Overal werden ons weder
dezelfde huldebetuigingen bewezen. Des avonds bereikten wij
de kampong Loempias, waar wij den nacht zouden overblijven.
Ook hier weder dezelfde ceremoniën en vlaggen uit de huizen.
Het hoofd heet hier hoekoem toea en zijn plaatsvervanger
hoekoem kedoea. Wij werden zeer beleefd door het hoofd
onder zijn veranda ontvangen, en ingekwartierd bij de verschillende
dignitarissen, daar er hier geen passanggrahan is.
Wij kregen in een net huisje, een kraakzindelijk kamertje

Ternate. 305
met schoone witte gordijntjes voor de ramen, een ongewoon
iets voor ons, die al deze netheid langzamerheid ontwend
waren. Op onze vraag, waar wij eten konden koopen, vroeg
het kamponghoofd ons, of wij hem de eer wilden aandoen
mede aan een huwelijksdiner aan te zitten. Hij noemde dit
„trouwerasie". Natuurlijk voldeden wij vol gaarne aan zijn
verzoek, alhoewel wij verklaarden, geen galacostuum bij ons
te hebben. Dit bleek geen bezwaar te zijn, wij maakten zoo
goed mogelijk toilet en begaven ons naar het huis, waar het
feest zou plaats hebben.
Het was een vrij groot huis, op de veranda werden wij
ontvangen door den vader van de bruid, die ons aan de
overige familieleden voorstelde. Natuurlijk algemeen handengedruk.
De bruid was netjes in het wit gekleed, in een
ouderwetsche japon voorzien van een rij strookjes; op het
haar droeg zij een wit kransje. De bruidegom droeg natuurlijk
de onafscheidelijke gekleede jas, verder witte garen handschoenen.
Met de beschaving scheen hier ook de jenever te zijn
medegekomen, want óf men wilde of niet, men was verplicht
een glaasje van dezen drank te gebruiken. Daarna gingen wij
aan tafel; helaas was de bruid de eenige vrouwelijke persoon,
zoodat er niet veel van een bonte rij kwam. Wij kregen als
menu een zeer goede rijsttafel met veel wild zwijnenvleesch,
een bewijs, dat wij hier te doen hadden met een Christenbevolking.
Wij prefereerden de sagueer boven den ons aangeboden
rooden wijn. VAN NOUHUYS hield in Maleisch een
kranige speech op het jonge paar, en dronk op hun voorspoed
en die van de Minahassa. Deze redevoering werd met
gejuich begroet.

306 . Ternate.
Na afloop van het diner was er bal; langs zij van het huis
was een groote schuur, waar eenige muzikanten bestaande
uit een viool en een trom hunne onwelluidende tonen lieten
hooren. Langzamerhand kwamen de gasten, de heeren in het
bekende tenu, de dames in mooie sarongs met een helderwitte
kabaja met gouden speldjes en met mooi geborduurde
muiltjes aan de voeten. Na hun compliment te hebben afgestoken,
gingen de dames aan eene zijde van het gebouw op
een lange rij naast elkaar zitten, de heeren zetten zich daar
tegenover. Van conversatie was geen sprake; het was een
aardig gezicht die lange rij bevallige meisjes in veelkleurige
sarongs.
De dans werd in het fransch gedirigeerd door een deigasten,
maar wij moesten de commando's eenige malen
hooren, voordat wij begrepen, wat zij beteekenden. Er werd
overigens heel netjes gedanst, het afhalen van de danseuse
geschiedde op een vreemdsoortige wijze. De cavalier knikte
van uit de verte de uitverkorene toe, maakte daarop rechtsomkeert
en wachtte, totdat het meisje naar hem toe kwam
en hem een arm gaf. Ook tijdens het dansen en rondloopen
werd er niet gesproken.
De quadrille, eveneens in het Fransch gedirigeerd, liep
zeer goed van stapel en werd met de gratie, aan inlandsche
vrouwen eigen, gedanst. Na afloop van den dans werd er
gekommandeerd: „Doedoek paren, nonja sablas sana" 1 ).
Wij zagen van de veranda de vroolijke paren dansen,
maar opeens kwamen er eenige meisjes ons halen om
mede te dansen. Het speet ons zeer, dat de leider der ex-
] ) De paren moeten gaan zitten, de dames aan een kant.

Ternate. . 307
peditie reeds naar zijn slaapvertrek was gegaan. Wij meenden
deze vriendelijke üitnoodiging niet te mogen weigeren, maar
onze oude pakjes en dikke vetschoenen waren weinig in
overeenstemming met onze keurig gekleede danseuses. De
door ons medegedanste quadrille ging nu minder vlot, wellicht,
omdat wij de commando's niet goed verstonden. Telkens
klonk het dan ook: „Encore une fois!"
Wij gingen dien avond laat naar bed, maar den volgenden
dag was het vroeg reveille, daar wij des avonds in Menado
wenschten te overnachten.
Wij werden op onzen verderen tocht op dezelfde enthousiaste
wijze ontvangen, maar naar mate wij Menado naderden,
werd dit minder en hadden wij somtijds last om dragers te
krijgen.
Tegen I0 uur bereikten wij Paniki di bawa; langs een
korteren binnenweg over Kajoewatoe arriveerden wij te
Kajoeragi, dat aan den grooten straatweg is gelegen.
Onder een hevige stortbui kwamen wij tegen twee uur te
Menado aan, waar onze wandeling door de vriendelijke
Minahassa eindigde en waarvan wij de aangenaamste souvenirs
behielden.
Wij namen onzen intrek weder aan boord van de Zeemeeuw,
die wij ver boven de hotels met hun slecht eten
stelden.
Den volgenden dag brachten wij een bezoek aan de
passar om vruchten voor onze aan boord zijnde menagerie
te koopen; daarbij werd de vischmarkt met. al zijne wonder-
lijke visschen niet vergeten.
Tijdens een hevige regenbui zag ik een inlander op zijn
klein paardje gezeten, schuilen onder één reusachtig blad,

308 Ternate.
dat hij boven zijn hoofd hield; jammer dat het licht niet
voldoende was om dit aardige ensemble te vereeuwigen in
een foto.
Er was bericht gekomen, dat wij de gehavende Palehleh
naar Soerabaya moesten sleepen; natuurlijk was dit voor
ieder een tegenvaller; voor ons, omdat wij daardoor eenige
dagen minder op Java zouden kunnen zijn; voor de officieren
en de bemanning was het sleepen een moeitevolle taak, die
de grootste oplettendheid vereischt. Aan boord werden er
allerlei preparatieven gemaakt; men zag overal stapels met
trossen op het dek, waarmede de Palehleh aan de Zeemeeuw
moest verbonden worden.
Den 9den September werd het anker gelicht en koers
gezet naar Soerabaya, met de Palehleh achter ons aan. Wij •
hadden prachtig weer en genoten vooral des avonds van de
vaart met mooi maanlicht. Wij zagen van Celebes slechts
vaag het land, waar de zoogenaamde goudmijnen moeten
liggen, die zooveel ellende en armoede teweeg hebben gebracht
op Java.
Langzamerhand begon er meer zee te staan en werden
wij af en toe op een bui getrakteerd, zoodat wij, met het
oog op de Palehleh, halve kracht moesten stoomen.
Wij zagen een flauwe afteekening van het eiland Borneo,
maar iets positiefs kregen wij er niet van te zien.
Den 15den September des morgens vroeg kwam Madoera
in zicht, het zag er rood verbrand uit door de heerschende
oostmoesson; wij passeerden kleine ranke prauwtjes van
visschers, die een zeer groot zeil voeren op deze kleine
vaartuigjes.
Te negen uur van den l6den September kwamen wij. voor

Ternate. 309
anker te Soerabaya, om een oogenblik later door den loods
binnen het Marine-etablissement gebracht te worden.
Marinewerf te Soerabaya.
Wij verlieten dien dag voor goed de Zeemeeuw, die voor
ons zoo lang „ons huis" was geweest en waarop wij zooveel
lief en leed samen hadden doorgebracht.
DE BEAUFORT en ik brachten op onze reis door Java nog
een bezoek aan de Bårå Boedoer en de Tjandi Mendoet;
helaas hadden wij te veel van het maanlicht genoten met de
Palehleh achter ons, zoodat wij dit grootsche monument niet
rnet dit licht hebben kunnen bewonderen.
Op Batavia werden wij vriendelijk ontvangen door onzen
landvoogd Zijne Excellentie W. ROOSEBOOM en het Indisch
Comité, om den 1 sten October per Koningin Wilhelmina naar
het vaderland te vertrekken.

310 Ternate.
Ik eindig mijn verhaal met den wensch, dat deze expeditie
naar Nieuw-Guinea nog gevolgd moge worden door
meerdere, tot betere kennis van dit zoo interessante land
en volk.
Trommen en heilige fluiten.

INHOUD.
Bladz.
INLEIDING vu.
HOOFDSTUK I. Metu Débi I—50.
„ II. Het Sentánimeer ..51—94.
„ III. De Tamirivier ..95—119.
„ IV. De tocht naar de Chloromelaniet vindplaats.........120—137.
„ V. De Tawárin en de Moaif 138—183.
„ VI. De Zeemeeuw 184—207.
„ VII. De Geelvinkbaai .208—280.
„ VIII. Ternate .................... 281 — 309.