Harderwijk en de Hanze Job Weststrate Dames en heren, Tijdens ...

overigens een leidende rol te nemen. Uit de 16 e eeuw kennen we een aantal lijstjes van
belastingafdrachten van Hanzesteden: [slide 10] Harderwijk komt daar niet als een grote speler
uit, maar eerder als middenmoter – het droeg telkens minder bij dan Deventer en Kampen, maar
meer dan Groningen en Doesburg. Gaandeweg de zestiende eeuw betekende het
Hanzelidmaatschap ook steeds minder, omdat de verzamelde Hanzesteden uiteindelijk de
concurrentieslag met de economieën van de opkomende natiestaten als Holland en Engeland.
Maar het is belangrijk om te bedenken dat het behoren tot de Hanze was niet beslissend in de
keuzes die het Harderwijkse stadsbestuur maakte op economisch gebied: altijd kwam eerst het
eigenbelang, en als dat overeenkwam met dat van andere Hanzesteden, dan was er basis om te
handelen. Vaak overlapten die belangen elkaar helemaal niet zo duidelijk. Laat ik u daarvan een
helder voorbeeld geven, uit de jaren rond 1463. In dat jaar kwam een al jaren sluimerend conflict
tussen een aantal Hollandse steden aan de ene kant en Deventer aan de andere kant tot
ontbranding. De inzet van dit conflict was onder meer de inhoud van de botervaten op de
jaarmarkt in Deventer en over de wens van de Hollandse steden om, net als Amsterdam, in
Deventer tolvrijheid te verkrijgen voor de boterhandel. De strijd liep zo hoog op dat de
Hollandse landsheer Filips de Goede in 1463 en in 1464 tot twee keer toe een handelsverbod op
Deventer afkondigde. Om de Hollandse handel met het Duitse achterland zeker te stellen ging
men wel op zoek naar een alternatief voor de Deventer jaarmarkt en al in 1463 probeerde men
Harderwijk uit, dat er geen enkel probleem mee leek te hebben dat het op die manier mede-
Hanzestad Deventer in de weg zat. Ook de hanzeatische collega‟s uit Keulen bleken hierover
geen enkele scrupules te hebben: zij waren het die en masse hun boterhandel in Harderwijk
afwerkten in 1463. Dat Harderwijk als marktstad uiteindelijk niet aan de behoeften bleek te
voldoen, is secundair: wat ik maar wil betogen is dat het gebruik van Hanzevoorrechten binnen
een specifieke context niet moet worden verward met een vergaande loyaliteit tegenover de
gemeenschap van Hanzesteden. De afweging voor iedere stad was telkens die van eigenbelang
versus gemeenschappelijk belang. De uitkomst daarvan was per geval verschillend.
De Hanze in het hier en nu
En vandaag de dag? De Hanze is in Nederland het domein van steden en stadjes in Oost- en
Noord-Oost-Nederland geworden. Zij hebben zich een hanzeatisch verleden en een
bijbehorende historische identiteit toegeëigend en ontwikkelen die steeds verder. Dit festival is er
een uiting van. Toch is dat niet helemaal vanzelfsprekend. In de opsomming van de deelnemers
van de strijd tegen koning Waldemar figureerden ook Amsterdam, Dordrecht, Zierikzee, Den