BOUWPLAATSMACHINISTEN PRAKTIJK - ffc Constructiv

Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid
BouwplaatsmachinistEn
BOUWPLAATSMACHINISTEN
PRAKTIJK

Situering
VOORWOORD
Er bestaan al verschillende uitgaven over bouwplaatsmachines, maar de meeste zijn verouderd. Daarom is de
vraag naar een modern handboek, waarin ook de nieuwe technieken aan bod komen, enorm groot.
Het ‘Modulair handboek Bouwplaatsmachinisten’ werd geschreven in opdracht van fvb-ffc Constructiv (Fonds
voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid). De dienst Gemechaniseerde beroepen (MECA) van het fvb vormde het
redactieteam. De verschillende boekdelen werden in samenwerking met de opleidingsinstellingen uitgewerkt.
Dit handboek werd opgebouwd uit verschillende boekdelen en verder opgesplitst in modules. De structuur en
inhoud werden aangepast aan de nieuwe technieken in de bouw- en machinewereld.
In het naslagwerk werd tekst zoveel mogelijk afgewisseld met afbeeldingen. Hierdoor krijgt de lezer het
leermateriaal meer visueel aangeboden.
Om goed aan te sluiten bij de realiteit en de principes van competentieleren is een praktijkgerichte beschrijving
het uitgangspunt van elk onderwerp. De boekdelen bevatten ook praktijkoefeningen.
Opleidingsonafhankelijk
Het handboek werd zo ontwikkeld dat het voor verschillende doelgroepen toegankelijk is.
We streven naar een doorlopende opleiding: zo kan zowel een leerling bouwplaatsmachinist als een
werkzoekende in de bouw of een werknemer van een bouwbedrijf dit handboek gebruiken.
Een geïntegreerde aanpak
Veiligheid, gezondheid en milieu zijn thema’s die de redactie hoog in het vaandel draagt. Het is voor
een bouwplaatsmachinist uitermate belangrijk dat hij daar de nodige aandacht aan besteedt. Om de
toepasbaarheid te optimaliseren werden deze thema’s zoveel mogelijk geïntegreerd in het handboek.
Robert Vertenueil
Voorzitter fvb-ffc Constructiv
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
3

4
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
InHOuDstAFEl
1. start – En stopprocEdurE ...............7
1.1. Dagelijkse controle ........................................................7
1.1.1. Visuele controle .......................................................7
1.1.2. Controle van het motoroliepeil ........................8
1.1.3. Controle van het peil van
de hydraulische olie ...............................................9
1.1.4. Controle van het koelvloeistofpeil ...............10
1.1.5. Controle van de koelventilatorriem .............11
1.1.6. Controle van de bandenspanning ...............11
1.1.7. Controle van de rupsspanning ......................11
1.1.8. Inschakelen van de stroomonderbreker....12
1.2. startprocedure ..............................................................13
1.2.1. starten van de machine ....................................13
1.2.2. Opwarmen van de hydraulische olie ..........14
1.2.3. Visuele controle ....................................................14
1.2.4. smeren van de machine ...................................14
1.3. stopprocedure ..............................................................18
1.3.1. Voltanken van de machine ..............................18
1.3.2. parkeren van de machine .................................18
1.3.3. De tien geboden van de bestuurder van
bouwplaatsmachines .........................................20
1.4. Werking van een graafmachine ..........................21
2. EEn opdracht oF projEct
Voor dE Bouwplaatsmachinist
rEalisErEn ..................................................................23
2.1. project 1: een wandelpad aanleggen .............23
2.2. project 2: een visput uitgraven ............................24
3. dE rij- En BEsturingstEchniEkEn
.........................................................................................................25
3.1. Rupskraan (minigraver en
gewone graafmachine) ...........................................25
3.1.1. Gewoon rijden ......................................................25
3.1.2. Manoeuvreren .......................................................27
3.2. Bandenkraan ...................................................................29
3.2.1. Rij- en besturingstechnieken ..........................29
3.2.2. Aandachtspunten ................................................29
3.3. Beheerst bewegen ......................................................30
3.4. Besturen op basis van seintekens......................31
3.5. Hydraulische graafmachine ..................................32
3.5.1. Vlakstellen van de machine .............................32
3.5.2. nivelleren op zicht ..............................................34
3.5.3. nivelleren op zicht op 2 en 3 niveaus .........35
3.5.4. Op- en afrijden van een helling .....................36
3.5.5. Maken van een ophoging................................38
3.5.6. Wisselen van uitrusting .....................................39
3.5.7. uitzetten en maken van een rechte sleuf .42
3.5.8. uitzetten van haakse hoeken en graven
van een eenvoudige fundering en een
fundering volgens een opgegeven plan...43
3.5.9. uitzetten en graven van een bocht .............44
3.5.10. Maken van 4 vierkanten in een vierkant ...45
3.5.11. nivelleren van een perceel met behulp
van een lasertoestel .........................................46
3.5.12. Graven van een V-gracht met
een profielbak .....................................................47
3.5.13. Aanleggen van een talud ..............................48
3.5.14. laden van een dumper of vrachtwagen ....53

InHOuDstAFEl
4. BasisVaardighEdEn Bij wEg-
En omgEVingswErkEn ............................55
4.1. Graven ................................................................................55
4.1.1.1. Bediening van de graafarm ..........................55
4.1.1.2. Dozerbladbediening .......................................56
4.1.1.3. Gebruik van het dozerblad...........................56
4.1.1.4. Motorbediening................................................56
4.1.2.1. Veiligheid tijdens de bediening .................57
4.1.2.2. Andere personen..............................................57
4.1.2.3. Veiligheidsgordels ............................................57
4.1.3. Aanwijzingen om het werkrendement
te verbeteren .........................................................58
4.2. profileren ...........................................................................59
4.2.1. Graven van een sleuf met behulp van
een laserapparaat ................................................59
4.3. Overbrengen van coördinaten ...........................63
4.3.1. Zichten tussen twee punten ..........................63
4.3.2. Gewijzigd tonrond profiel uitzetten ............64
4.3.3. toestellen om coördinaten
over te brengen ....................................................65
5. EEnVoudigE
BEstratingswErkEn ...................................67
5.1. tien basisregels voor een correcte uitvoering
van verhardingen in betonstraatstenen ........67
5.1.1. Ondergrond ...........................................................68
5.1.2. Kantopsluiting .......................................................68
5.1.3. Fundering ................................................................69
5.1.4. straatlaag .................................................................70
5.1.5. Mengen van betonstraatstenen....................70
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
5.1.6. plaatsen ....................................................................71
5.1.7. Voegvulling .............................................................72
5.1.8. Aftrillen .....................................................................73
5.1.9. Ingebruikname .....................................................74
5.1.10. Controle en onderhoud .................................74
5.2. plaatsen van trottoirbanden .................................75
5.2.1. Bandenlijnen uitzetten ......................................75
5.2.2. trottoirbanden en greppels plaatsen
zonder helling .......................................................77
5.2.3. Werkwijze ................................................................77
5.2.4. Veiligheid .................................................................78
5.2.5. Enkele afbeeldingen uit de praktijk .............78
5.2.6. plaatsing van trottoirbanden in een inrit...79
5.2.7. Volgorde van plaatsing
van de boordsteen in de inrit .........................80
5.2.8. Banden bij een inrit .............................................80
5.2.9. Goot uitzetten .......................................................81
5.2.10. Een weg met helling ........................................82
5.2.11. straatmakergereedschap gebruiken en
onderhouden ......................................................83
5.2.12. passtukken maken van betonbanden ......84
5.2.13. persoonlijke beschermingsmiddelen .......84
5.2.14. Onderfundering en fundering ....................85
5.2.15. Afboording en kantopsluiting .....................85
5.2.16. straatstenen afladen van de pakken ........85
5.2.17. legbed en plaatsing ........................................86
5.2.18. Een eenvoudige straat maken .....................88
5.2.19. Werktekening van
een eenvoudige straat ....................................89
5.2.20. Enkele afbeeldingen uit de praktijk ...........90
5

© fvb•ffc Constructiv, Brussel, 2012
Alle rechten van reproductie, vertaling
en aanpassing onder eender welke vorm,
voorbehouden voor alle landen.
n001BM - versie augustus 2012.
D/2011/1698/07
6
Contact
Voor opmerkingen, vragen en suggesties kun je terecht bij:
fvb•ffc Constructiv
Koningsstraat 132/5
1000 Brussel
tel.: 0032 2 210 03 33
Fax: 0032 2 210 03 99
website : fvb.constructiv.be

1. start – En stopprocEdurE
1.1. Dagelijkse controle
1. START – en SToPPRoCeduRe
De dagelijkse controle moet uitgevoerd worden bij aanvang
van de werkdag, voor de machine gestart wordt. Het is een
routinecontrole om na te gaan of de machine operationeel,
volledig uitgerust en bedrijfsklaar is. Zo kunnen lekken en
onregelmatigheden tijdig verholpen worden, wat belangrijk
is voor de levensduur van de machine en veiligheid van
het personeel. De bestuurder is verantwoordelijk voor deze
controle. Hij moet de machinehandleiding kennen en ze
in zijn bezit hebben. De dagelijkse controle bestaat uit de
volgende handelingen:
1.1.1. Visuele controle
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
Bij de visuele controle lopen we even om de machine heen
om eventuele lekken of andere onregelmatigheden op te
sporen. We letten er ook op dat er geen obstakels zijn die
verhinderen dat de machine kan bewegen of vertrekken.
7

8
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
1. START – en SToPPRoCeduRe
1.1.2. Controle van het motoroliepeil
Het peil van de motorolie wordt gecontroleerd terwijl de
machine goed horizontaal staat en de motor stilligt. Voor we
de peilstok uit de geleidingsbuis verwijderen, maken we de
plaats rond de peilstok op het motorblok schoon, zodat er
geen vuil van het motorblok wordt meegenomen wanneer
we de peilstok uit de buis trekken of terug op zijn plaats
brengen.
Vervolgens trekken we de oliepeilstok uit de buis en wrijven
we hem schoon met een schone poetslap.
We kijken waar de merktekens zich bevinden en brengen de
peilstok terug in de buis (tot tegen de aanslag).
Daarna trekken we de peilstok opnieuw uit de buis en lezen
we het oliepeil af. Het is belangrijk dat we het uiteinde van
de peilstok hierbij naar beneden te houden, want anders
kan er olie over de peilstok lopen, waardoor de aflezing fout
zal zijn. We moeten de peilstok ook draaien en het peil ter
controle ook aflezen langs de andere kant. Het peil moet zich
tussen de onderste (min.) en de bovenste (max.) maatstreep
bevinden.
Indien nodig vullen we olie bij, maar we blijven altijd onder
de aanduiding ‘max’. In de machinehandleiding staat welk
type olie we nodig hebben. Als we olie bijgevuld hebben,
melden we dat aan de persoon die verantwoordelijk is voor
het onderhoud, zodat nagegaan kan worden wat de oorzaak
van het olieverlies is.

tekeningen die aanduiden in welke
stand van de cilinders het hydrauliekpeil
gecontroleerd moet worden bij verschillende
merken van machines
1. START – en SToPPRoCeduRe
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
1.1.3. Controle van het peil van de hydraulische olie
Het peil van de hydraulische olie moet gecontroleerd worden
terwijl de machine goed horizontaal staat en de werkcilinders
zich in de stand bevinden die de constructeur opgegeven
heeft. Controleer dit in de machinehandleiding.
Het oliepeil moet zich in het midden van het peilglas of
tussen de markeringen min. en max. bevinden. Als we het
hydrauliekpeil moeten controleren bij een machine waar
al mee gewerkt is, mogen we zeker niet vergeten om eerst
de druk van de tank te laten via de vulstop. In de meeste
hydrauliektanken wordt immers een druk opgebouwd,
waardoor de olie onder een lage druk naar de pompen
gevoed wordt.
9

Metalen expansievat plastic expansievat
met peilglas
Opgelet
10
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
Bij het opendraaien van de radiator is het
belangrijk dat we eerst de druk aflaten en
de stop pas daarna volledig losdraaien.
Anders lopen we een ernstig risico op
brandwonden door de overkokende
koelvloeistof. Dit is alleen het geval als de
motor niet volledig koud is. Als we deze
controle ’s morgens uitvoeren voor de
machine gestart is, staat het systeem nog
niet onder druk en is er geen risico.
1. START – en SToPPRoCeduRe
1.1.4. Controle van het koelvloeistofpeil
tegenwoordig hebben de meeste watergekoelde motoren
een gesloten koelwatercircuit. Machines met zo’n gesloten
koelwatercircuit beschikken over een expansietankje,
een voorraadbakje dat meestal uit plastic gemaakt is en
waarin het koelwater kan uitzetten zonder dat het verloren
gaat wanneer het opwarmt. Het waterniveau in het
expansietankje moet zich tussen de markeringen min. en
max. bevinden wanneer het koelwater koud is.
normaal volstaat het om het niveau van het expansietankje
te controleren, maar als de radiator over een vulstop beschikt,
kunnen we het best af en toe ook het niveau in de radiator
controleren.
Als de machine niet over een expansietankje beschikt, is
het koelwatersysteem open. Ook dan controleren we het
koelwaterpeil in de radiator. Het peil moet zich altijd boven
de koelribben bevinden. Als we koelvloeistof moeten
bijvullen, doen we dit met een mengsel van 50% (kraantjes)
water en 50% antivriesmiddel. Dit mengsel moet zich het
hele jaar door in het koelcircuit bevinden en niet alleen ’s
winters, zoals vroeger gebruikelijk was.

te slap gespannen te strak gespannen
rups rups
goede rupsspanning
1. START – en SToPPRoCeduRe
1.1.5. Controle van de koelventilatorriem
Bij luchtgekoelde motoren wordt de motorkoeling verzekerd
door een koelschroef, die in de meeste gevallen aangedreven
wordt door een riem. Het is belangrijk om de spanning
van deze riem (tegen doorslippen) en de staat ervan (geen
scheurtjes) te controleren.
1.1.6. Controle van de bandenspanning
De bandenspanning controleren we visueel. Een controle
van de druk volstaat als we deze controle wekelijks uitvoeren.
We moeten kijken of er zich geen voorwerpen vastgezet
hebben tussen de banden of de profielen en of er geen
defecten aan de banden zijn, zoals scheur(tjes) of breuken.
1.1.7. Controle van de rupsspanning
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
De rupsspanning controleren we visueel. De juiste
rupsspanning is afhankelijk van de ondergrond. Hoe we
de spanning moeten controleren, staat beschreven in de
machinehandleiding.
Verder zorgen we ervoor dat de rupsen vrij zijn van obstakels,
zodat het rijwerk niet beschadigd raakt.
normaal wordt een machine proper achtergelaten, maar als
het nodig is, maken we de rupsen schoon voor we met de
machine beginnen te werken.
11

Opgelet
12
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
tegenwoordig zijn vele machines
uitgerust met een elektrische
stroomonderbreker. Bij deze machines
zorgt een hoofdrelais ervoor dat alle
spanning wordt afgebroken wanneer
de bestuurder de machine uitschakelt.
Omgekeerd schakelt dit relais ook alle
spanning in wanneer de bestuurder het
contact aanzet.
1. START – en SToPPRoCeduRe
1.1.8. Inschakelen van de stroomonderbreker
Als de machine uitgerust is met een stroomonderbreker,
schakelen we deze in voor we in de cabine van de machine
stappen.

1.2. startprocedure
1. START – en SToPPRoCeduRe
1.2.1. starten van de machine
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
Allereerst controleren we of de machine in een
neutrale stand staat, zodat ze veilig gestart kan worden.
neutrale stand betekent: parkeerrem (indien aanwezig)
ingeschakeld, de versnellingen in neutraal en geen enkele
bedieningshendel geactiveerd. Controleer ook of de
stophendels niet meer in de stopstand staan, want anders
is er geen brandstoftoevoer. De gashendel of draaiknop
plaatsen we in de positie van het stationair toerental.
Voor we het contact inschakelen, controleren we eerst
of de waarschuwingslampjes die moeten branden, ook
daadwerkelijk branden. Zo weten we dat ze niet defect zijn
en dat we gewaarschuwd worden bij een eventuele panne.
Het is dus zeer belangrijk om dit te controleren voor het
starten.
Welke waarschuwingslampjes gaan branden bij het
aanzetten van het contact, verschilt van machine tot
machine. Hoe moderner de machine, hoe meer lampjes
zullen branden. De rode lampjes zijn echter het belangrijkst.
In ieder geval moeten we minstens controleren of
de volgende lichtjes (indien aanwezig) branden: het
motoroliedrukverklikkerlichtje, het waarschuwingslampje
van het koelwater, het waarschuwingslampje van de
batterijlading en het rode stoplampje dat aangeeft wanneer
er zich een ernstig mankement voordoet. Deze vier lampjes
zijn waarschijnlijk de belangrijkste lampjes op de meeste
voertuigen.
Vervolgens laten we de motor (indien nodig) voorgloeien
en starten we de machine. Als de motor niet binnen 15 à
20 seconden aanslaat, wachten we ongeveer 1 minuut en
proberen we nog eens. Als we niet lang genoeg wachten
tussen twee pogingen, kunnen de elektriciteitskabels van het
startsysteem of de startmotor oververhit raken. Wanneer de
motor draait, controleren we of de waarschuwingslampjes
gedoofd zijn.
We laten de motor rustig warmdraaien terwijl we nog enkele
andere werken uitvoeren.
13

14
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
1. START – en SToPPRoCeduRe
1.2.2. Opwarmen van de hydraulische olie
We maken enkele keren traag alle mogelijke hydraulische
bewegingen om de olie langzaam op te warmen en na te
gaan of de machine al deze bewegingen vrij en normaal
kan uitvoeren. terwijl kunnen we controleren of we geen
abnormale, schurende geluiden horen in de delen die
gesmeerd worden.
1.2.3. Visuele controle
We lopen nog een keer rond de machine om te controleren
of er geen lekken zijn.
1.2.4. smeren van de machine
De uitrustingsstukken van de machine smeren we dagelijks,
de andere onderdelen gewoonlijk wekelijks. natuurlijk
moeten we hierbij altijd rekening houden met de richtlijnen
van de constructeur.
Voor het smeren moeten de machine en de bussen op
temperatuur zijn: ’s avonds aan het einde van een werkdag
of ’s ochtends na eerst een halfuurtje gewerkt te hebben, zijn
dus de beste momenten om de onderdelen te smeren.
Welke punten gesmeerd moeten worden en hoe vaak,
kunnen we altijd terugvinden in de machinehandleiding.
Meestal bevindt zich op de machine ook een sticker met een
smeerschema.
Hierna volgt de juiste manier om met een vetpomp te
werken. Het lijkt misschien simpel, maar vetpompen worden
erg vaak fout gebruikt, waardoor heel veel van deze pompen
kapotgaan.

1. START – en SToPPRoCeduRe
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
Eerst maken we de pomp helemaal en grondig zuiver. Daarna draaien we het deksel een heel klein beetje
los. We duwen de vergrendeling van de as goed in en trekken de as terwijl naar achteren. Dit lukt nu zonder
problemen, want we hebben het deksel een beetje losgezet, waardoor er lucht in de pomp kan.
Vervolgens draaien we het deksel van de pomp. We gaan naar een afvalcontainer die vethoudende producten
mag bevatten en duwen de vergrendeling terug in. Daarna duwen we het vetpatroon uit de pomp met behulp
van de zuiger in de pomp.
Als het vetpatroon uit de pomp is, maken we de zuiger en de binnenkant van de pomp weer schoon en vetvrij.
Dit is belangrijk omdat er geen vet aan het nieuwe vetpatroon mag hangen, want anders komt het patroon
nadien niet gemakkelijk uit de pomp.
15

16
1. START – en SToPPRoCeduRe
Daarna duwen we de vergrendeling opnieuw in en trekken we de zuiger weer naar achteren in zijn uiterste
positie. We blokkeren de vergrendeling ook zorgvuldig. Vervolgens nemen we een nieuw vetpatroon, nemen
we het deksel eraf en schuiven we het patroon met de open kant in de pomp.
nadien vijzen we het deksel weer op de pomp, maar we zetten het nog niet helemaal vast. We ontgrendelen
de asblokkering weer en duwen de zuiger zo ver mogelijk naar voren in de pomp. Boven een vod of in de
geschikte afvalcontainer ontluchten we vervolgens de pomp door enkele slagen te maken tot er vet uitkomt.
ten slotte zetten we het deksel goed vast.
Als we deze stappen gevolgd hebben, is de pomp klaar om te smeren.
Opgelet
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
dIT doen We nooIT MeT een PoMP!

smeerplan van een machine
1. START – en SToPPRoCeduRe
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
17

18
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
1.3. stopprocedure
1. START – en SToPPRoCeduRe
1.3.1. Voltanken van de machine
Voor we de machine aan het einde van de werkdag parkeren,
moeten we het brandstofreservoir volledig vullen. Dit
voorkomt condensatie in de tank en zorgt ervoor dat we
de machine ‘s morgens altijd kunnen starten zonder dat
de motor zonder brandstof valt. tijdens het tanken ligt de
motor van de machine stil en roken we zeker niet. De motor
moet stilliggen omdat het eventuele vuil in de tank wordt
opgewoeld tijdens het tanken. Als de motor zou draaien, zou
dit vuil mee aangezogen kunnen worden.
Voor we beginnen te tanken, maken we de omgeving rond
de vuldop schoon. Zo kan er zeker geen vuil in de tank
spoelen als we zouden morsen. We zorgen er ook voor dat de
machine in een neutrale positie staat en dat de parkeerrem
(indien aanwezig) ingeschakeld is.
1.3.2. parkeren van de machine
We parkeren de machine altijd op een stabiele en vlakke
plaats. Als dat niet mogelijk is, parkeren we ze haaks op de
helling. We zorgen er ook voor dat de machine niet in plassen
water of modder staat, want anders lopen we het risico dat
we de volgende dag niet kunnen werken door vorst of dat er
pannes aan de machine zijn.
We laten de uitrustingsstukken altijd op de grond rusten en
proberen de machine zo te plaatsen dat de hydraulische
cilinders ingetrokken (en dus beschermd) zijn. Bij werken in
extreem stoffige omstandigheden maken we de luchtfilter
en de koelradiatoren schoon met perslucht. Daarbij moeten
we er wel op letten dat we niet te dichtbij komen met de
blaasmond, zodat we de koelribben van de radiator niet
beschadigen.

1. START – en SToPPRoCeduRe
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
Koelradiatoren moeten gereinigd worden in de
tegengestelde richting van de koelstroom van de ventilator.
luchtfilters worden van binnen naar buiten uitgeblazen. We
reinigen enkel het buitenste element van luchtfilters; het
binnenste element wordt nooit gereinigd, enkel vervangen.
Bij de reiniging worden de stofdeeltjes van het filtermateriaal
verwijderd. Ook hier zorgen we ervoor dat we niet te veel
druk gebruiken en niet te dichtbij komen met de blaasmond,
zodat we de filter niet beschadigen.
Vervolgens zorgen we ervoor dat de machine in een neutrale
positie staat en dat de parkeerrem (indien aanwezig)
ingeschakeld is.
Voor we de motor stilleggen, laten we hem nog even
draaien aan een stationair toerental. Dat doen we vooral
om ervoor te zorgen dat de turbo gesmeerd wordt tot hij
stilstaat. terwijl de turbo uitloopt, zetten we de gashendel (of
gasknop) op stationair toerental. Als we dat niet doen, starten
we de motor de volgende dag onmiddellijk aan een te hoog
toerental. Vervolgens zorgen we ervoor dat alle elektrische
verbruikers in hun neutrale stand worden gezet.
Wanneer we de motor stilgelegd hebben, ontlasten we de
restdrukken in de bedieningscircuits. Daarna zetten we het
contact uit, verwijderen we de contactsleutel en stappen
we uit de cabine met ons gezicht naar de machine gericht.
Hierbij gebruiken we de handgrepen en opstaptreden. We
springen nooit uit de machine!
We sluiten de cabine af met de sleutels, schakelen de
stroomonderbreker uit (indien aanwezig) en laten de sleutels
achter op de daartoe voorziene plaats.
19

20
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
1. START – en SToPPRoCeduRe
1.3.3. De tien geboden van de bestuurder van bouwplaatsmachines
1. noteer altijd de beginuren en de einduren.
2. Controleer het motoroliepeil. Voeg nooit olie toe zonder de instructeur te verwittigen.
3. Controleer het peil van de hydraulische olie.
4. Controleer het peil van de koelvloeistofpeil. Kijk hiervoor naar het expansievaatje (als dat
aanwezig is).
5. Start de motor aan een zo laag mogelijk toerental nadat je de nodige controles uitgevoerd hebt.
6. Smeer elke maandag alle smeernippels.
7. draag altijd veiligheidsschoenen en werkkledij tijdens de praktijklessen.
8. Laat nooit personen langs de buitenkant van de cabine staan en zich vasthouden. er mogen altijd
evenveel personen de machine betreden als er zetels voorzien zijn.
9. Plaats de motor tijdens het werk altijd op het maximale toerental.
10. Indien mogelijk plaats je de veiligheidshendel naar omhoog en de uitrusting met een gestrekte
graafarm op de grond wanneer je stopt. Laat de motor draaien aan het minimale toerental. Reinig
de cabine en het rijwerk voor je de sleutel van het contact haalt en de cabine sluit.
EEN GOEDE BESTUURDER BLIJFT ALTIJD KALM!

1.4. Werking van een graafmachine
1. START – en SToPPRoCeduRe
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
Hierboven zie je een schematische voorstelling van hoe we moeten werken met een hydraulische
graafmachine met Europese bediening.
21

2. EEn opdracht oF projEct Voor
dE Bouwplaatsmachinist rEalisErEn
opdracht:
• Maak een planning op voor het uit te voeren werk.
• Bereken hoeveel vierkante meter straatstenen nodig zijn.
• Bepaal het aantal trottoirbanden en de hoekstukken.
• Bereken de kostprijs van dit project.
• Voer het project uit volgens de regels en respecteer de veiligheid.
succes!
2. een oPdRAChT of PRoJeCT VooR
de BouWPLAATSMAChInIST ReALISeRen
2.1. project 1: een wandelpad aanleggen
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
23

24
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
2.2. project 2: een visput uitgraven
2. een oPdRAChT of PRoJeCT VooR
de BouWPLAATSMAChInIST ReALISeRen
• Zet de visput uit met de vijfpuntsmethode.
• Zet eerst de middellijn uit en zet daarna de vier cirkels uit
met een touw.
• Verbind snijpunt 1 met snijpunt 3 en snijpunt 2 met
snijpunt 4. Het snijpunt van deze twee rechten (punt 5) is
het middelpunt van de segmentboog.
• Doe hetzelfde aan de andere kant van de visput.
• De cirkels hebben een diameter van 200 centimeter.
• Graaf de put 40 cm diep uit.
• Voorzie rond de put een boord van 20 cm breed en 20 cm
diep om planten in te plaatsen.
• Voor de afboording worden klinkers gebruikt.
• Bereken de inhoud van de visput.

3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
3. dE rij- En BEsturingstEchniEkEn
Onder rij- en besturingstechnieken verstaan we de graafmachine van plaats A naar plaats B verplaatsen. We
maken een onderscheid tussen een rupskraan en een bandenkraan.
3.1. Rupskraan (minigraver en gewone graafmachine)
3.1.1. Gewoon rijden
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
Het is van groot belang te weten dat er een voorkant en
een achterkant is aan het rijwerk van een rupskraan. Aan de
voorkant bevindt zich het spanwiel.
Als de machine uitgerust is met een dozerblad, bevindt zich
dat ook aan de voorkant. De machine heeft immers meer
duwkracht in voorwaartse richting.
Aan de achterkant bevindt zich het trekwiel of sprocketwiel.
25

26
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
Verder in de cursus gebruiken we de termen vooruit rijden en
achteruit rijden. Vooruit rijden betekent dan de machine in
de richting van het spanwiel bewegen en achteruit rijden de
machine in de richting van het trekwiel bewegen.
Bij het rijden met een graafmachine moeten we altijd
aandacht hebben voor de voorkant van het rijwerk (de plaats
van het spanwiel en het trekwiel). Verder moeten we altijd in
de rijrichting kijken en zo weinig mogelijk rijden, want rijden
kost geld. Ook moeten alle verplaatsingen veilig gebeuren,
ook het op- en afrijden van een helling. Hou de uitrusting (de
bak) ongeveer een halve meter boven het maaiveld.
het is erg belangrijk dat we zo weinig mogelijk
met de machine rijden !

3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
3.1.2. Manoeuvreren
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
Bij moderne machines wordt het rijwerk van een rupskraan
hoofdzakelijk met twee pedalen bediend. Vaak is op elke
pedaal een stang bevestigd, zodat we de machine ook
manueel kunnen bedienen bij moeilijke opdrachten, zoals
bij een nauwe doorgang, om iets op een dieplader te laden,
voor beginnende machinisten, ...
Elk pedaal kan onafhankelijk van de andere pedalen in twee
richtingen bewegen, namelijk vooruit en achteruit.
Hieronder overlopen we hoe we enkele manoeuvres moeten
uitvoeren.
1. Vooruit rijden (de bestuurder kijkt in de richting van het
spanwiel):
we duwen de beide hendels of pedalen even ver naar
voren.
2. Achteruit rijden (de bestuurder kijkt in de richting van het
trekwiel):
we duwen de beide hendels of pedalen even ver naar
achteren.
27

28
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
3. Vooruit rijden en een bocht van meer dan 90°nemen
(naar rechts of naar links):
Om een bocht naar rechts of naar links te nemen, duwen
we de rechterhendel of linkerhendel (of pedaal) naar
voren.
4. om de as draaien
Hiervoor trekken we tegelijkertijd de rechterhendel
helemaal naar voren en de linkerhendel volledig
naar ons toe. Hierbij letten we erop dat er zich geen
materiaalhopen of andere hindernissen aan de zijkant van
het rijwerk bevinden. Obstakels kunnen immers schade
veroorzaken. Om de as draaien werkt trouwens ophoging
van materiaal in de hand.
• Als de beide hendels of pedalen in de neutrale stand staan,
worden de remmen automatisch ingeschakeld.
• De bestuurder moet altijd in de richting van de verplaatsing
kijken om te voorkomen dat er zich personen achter de
machine bevinden.
• Behoud minstens 80 cm vrije ruimte rondom een obstakel.
• Gebruik de hogesnelheidspedaal enkel voor grote
verplaatsingen en om rechtdoor te rijden.

3.2. Bandenkraan
3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
3.2.1. Rij- en besturingstechnieken
Rijden met een rupskraan en rijden met een bandenkraan
zijn niet met elkaar te vergelijken. Een bandenkraan bedienen
we met een rijhendel of rijpedaal, waarmee verschillende
snelheidskeuzes mogelijk zijn, al dan niet traploos.
3.2.2. Aandachtspunten
Bij het rijden met een bandenkraan moet speciale aandacht
besteed worden aan de stabiliteit van de machine. Omdat
bandenmachines meestal iets hoger zijn dan gewone
rupskranen, zijn ze minder stabiel.
Als we vooruit rijden, moeten we gewoon sturen. Als de
stuurkabine boven de achterkant van het rijwerk staat,
moeten we omgekeerd sturen, wat tot zeer gevaarlijke en
verwarde situaties kan leiden.
Rij dus zo veel mogelijk met de stuurwielen en de cabine in
dezelfde richting (vooruit).
Zet stabilisatoren los voor je begint te rijden.
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
29

30
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
3.3. Beheerst bewegen
3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
Bij de bediening van een graafmachine moet de bestuurder
alle bewegingen beheerst uitvoeren. In moeilijke situaties (bv.
dieplader, nauwe doorgang, …) moet gewerkt worden aan
een lager motortoerental om te vermijden dat de machine
plots een onverwachte beweging maakt (bv. wegglijden van
de dieplader, hapering in een nauwe doorgang, …).
Welke fouten in verband met veiligheid zie je op de foto’s
hiernaast?
Bij het veranderen van rijrichting schakelen we langzaam
over van vooruit naar achteruit of omgekeerd. Vooral bij
wegwerkzaamheden (bandenkraan) is dit erg belangrijk,
want er kunnen zich veel personen in de nabije omgeving
van de kraan bevinden (om borduren, greppels, klinkers, enz.
te plaatsen).
tijdens het werken en rijden met de machine moeten
schokken altijd vermeden worden. Zo houden we de
machine stabiel en voorkomen we beschadigingen aan
de uitrusting ervan. Bovendien voorkomen we zo ook
ergonomische problemen, zoals rugklachten, bij de
bestuurder.
Bij hijswerkzaamheden kunnen schokkende bewegingen
gevaarlijke situaties veroorzaken. Dit kan gevaarlijk zijn voor:
• de hijsmiddelen;
• de gehesen last;
• de machine zelf;
• de veiligheid in het algemeen.

3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
3.4. Besturen op basis van seintekens
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
seintekens dienen om:
• de bestuurder te helpen bij het verplaatsen van de
machine;
• de bestuurder te begeleiden bij het verplaatsen
van lasten.
Omdat de kraanbestuurder niet altijd juist kan
inschatten wat er moet gebeuren, moet hij zich laten
bijstaan door een seingever, zowel voor horizontale
als voor verticale verplaatsingen. De seingever is
verplicht om altijd een veiligheidshelm te dragen.
De seingever en de kraanbestuurder moeten elkaar
ook gedurende de hele verplaatsing kunnen zien. Als
dat niet mogelijk is, moet een portofoon of telefoon
gebruikt worden.
Bij de communicatie tussen de seingever en de
kraanbestuurder gelden de volgende regels:
• De seingever houdt voortdurend contact met de
kraanbestuurder (visueel, verbaal, ...).
• De seingever moet het hele traject kunnen volgen.
• De seingever oefent een veiligheidsfunctie uit (hij
is minstens 18 jaar, medisch gekeurd, heeft een
opleiding gekregen, …).
• Heel belangrijk bij het seingeven is uniformiteit.
Daarom zijn standaardtekens afgesproken.
Hiernaast zetten we de meest voorkomende even
op een rijtje.
31

32
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
3.5. praktische oefeningen
3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
3.5.1. Vlakstellen van de machine
De belangrijkste oefening om met een graafmachine te
kunnen werken, is de machine vlakstellen. De machine moet
altijd vlakgesteld worden voor we een werk uitvoeren. Als
beginnende bestuurder kunnen we de machine als volgt
vlakstellen:
• We kiezen een referentiepunt, bv. een dakgoot van een
nabijgelegen gebouw.
• We heffen de giek naar omhoog tot de onderkant van de
bak één lijn vormt met het referentiepunt.
• Om onze machine perfect vlak te stellen, voeren we deze
handeling uit in twee richtingen: eenmaal in de richting
van het rijwerk (belangrijkste richting) en eenmaal haaks
op het rijwerk.
• Als we langs de beide kanten een vlakke lijn hebben, staat
de machine perfect vlak.
• De machine kan het gemakkelijkst vlakgesteld worden in
de rijrichting.

3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
Daarom is het aan te raden alleen te graven (nivelleren) in
de richting van het rijwerk en niet te breed te werken. De
maximale breedte is de breedte van de graafmachine +
maximaal één bakbreedte langs de beide kanten van de
machine.
Als de machine niet vlak staat, graven we een beetje grond
uit onder de hoogste kant en strooien we die grond op de
laagste kant. Zolang de machine niet vlak staat, kunnen we
niet beginnen met nivelleren. Ervaren machinisten voelen
gemakkelijk aan of hun machine al dan niet vlak staat.
De machine vlakstellen is een opdracht die de bestuurder
voortdurend moet uitoefenen. Daarom is het noodzakelijk
dat elke beginnende bestuurder deze handeling heel vaak
oefent. Alleen zo wordt een graafmachine vlakstellen een
automatisme.
Als bestuurder maak je de plaats naar waar je de
machine straks zal verplaatsen, zo veel mogelijk vlak
voor de verplaatsing.
De oefeningen die verder in de cursus uitgelegd worden,
worden steeds voorafgegaan door het vlakstellen van de
machine.
33

34
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
3.5.2. nivelleren op zicht
We nivelleren een terrein van 10 m bij 10 m. Dit doen we
in stroken, minstens drie naast elkaar. We proberen de
verschillende stroken mooi op elkaar te laten aansluiten.
We nivelleren op niveau 0.0 en werken de oefening zo
nauwkeurig mogelijk af. Dit wil zeggen dat we alle mogelijke
oneffenheden door onbeheerste of verkeerde bewegingen
van de machine vermijden. Ook op de stroken naast het
terrein dat we nivelleren, verwijderen we de grootste
oneffenheden.

3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
3.5.3. nivelleren op zicht op twee en drie niveaus
3.5.3.1. Op twee niveaus
5 m
We nivelleren een terrein van ongeveer 10 m bij 10 m. We
nivelleren een strook van 5 m achteruit, met een maximale
breedte van 3 bakken. Daarna graven we de volgende 5 m
uit op een diepte van ongeveer 20 cm.
nadat het terrein over de volledige lengte genivelleerd is,
hernemen we de volgende strook tot het terrein over de
volledige oppervlakte van 100 m² genivelleerd is.
De uitgegraven hoeveelheid grond wordt op één hoop
gestapeld buiten de zone van de oefening.
3.5.3.2. Op drie niveaus
Voor het nivelleren op drie niveaus vertrekken we van
de vorige oefening. We nivellen het terrein eerst op twee
niveaus en werken dan verder tot nog eens 5 m verder
achteruit, terug op niveau 0.0. Daarna doen we hetzelfdevoor
de volgende strook.
5 m
0.2 m
0.2 m
5 m
5 m
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
5 m
35

36
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
3.5.4. Op- en afrijden van een helling
3.5.4.1. Een helling oprijden
Voor we een helling oprijden, moeten we ze zo goed
mogelijk vlak maken.
Het vlak maken is bedoeld om te verhinderen dat de
machine zijdelings gaat hellen of zelfs wegglijdt.
Als we op een lange helling moeten rijden, moeten we
ervoor zorgen dat we onze machine voortdurend in één
richting vlak houden.
We kunnen de helling het best vooruit oprijden, dus met
het spanwiel aan de voorkant van het rijwerk. Zodra we op
de helling gereden zijn, houden we de uitrusting of de bak
ongeveer 50 cm boven de grond.
net voor de machine kantelt, plaatsen we de uitrusting op
de grond. Zo vermijden we een schok door het vallen van de
machine.

3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
3.5.4.2. Een helling afrijden
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
Ook voor we een helling afrijden, moeten we de helling
vlak maken. Als algemene regel kunnen we stellen dat
we de helling ook vooruit mogen afrijden. Bij lange, steile,
gladde hellingen is het aangeraden de helling achterwaarts
af te rijden. Als de machine dan wegglijdt, kunnen we de
uitrusting gebruiken om te remmen.
We plaatsen de machine zo goed mogelijk in de richting
van de helling. net voor het knikmoment plaatsen we de
uitrusting of de bak op de helling.
We rijden nog een beetje vooruit tot de machine kantelt.
Daarna heffen we de uitrusting opnieuw ongeveer 50 cm
boven de grond.
Zodra we op de helling zijn, rijden we ze zo recht mogelijk af.
We moeten vermijden om nog te draaien, want anders kan
de machine een plotse, onverwachte beweging maken en
kan er gevaar ontstaan.
37

38
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
3.5.5. Maken van een ophoging
• We maken een ophoging van ongeveer 50 cm hoog, 2 m
breed en ongeveer 10 m lang.
• Daarvoor graven we de grond langs de beide kanten van
de ophoging weg over een breedte van ongeveer 3 m en
een diepte van 25 cm.
• We maken de uitgegraven stroken zo goed mogelijk vlak
en stapelen de grond in het midden van de uitgraving.
• De ophoging zelf wordt aan de zijkanten afgewerkt.
• De bovenkant wordt vlak gemaakt.
• We rijden nooit met de graafmachine op de ophoging.

stap 1
stap 2
stap 3
3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
3.5.6. Wisselen van uitrusting
Bij een bakwissel is het erg belangrijk dat de bak die
aangepikt moet worden, vlak opgesteld staat tegenover de
graafmachine. De bak die afgekoppeld moet worden, moet
daarom ook zo vlak mogelijk afgepikt worden. De machine
moet zo opgesteld zijn dat de bestuurder voldoende
bewegingsruimte heeft om de giek juist te kunnen
positioneren ten opzichte van de bak die aangepikt moet
worden.
3.5.6.1. Klassieke bakwissel
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
De meest eenvoudige manier is de wissel waarbij de assen
uit de bak geslagen worden. Dit gebeurt bij oudere machines
of bij grotere machines waarbij niet zo vaak van bak
gewisseld moet worden.
Stap 1
We hangen de bak zo aan de giek dat het achterste
scharnierpunt niet meer onder spanning staat. We
verwijderen de as van het achterste scharnierpunt en
vervangen hem door een as van een kleinere diameter.
Stap 2
We zoeken de stand van de giek waarbij de voorste as niet
meer onder spanning staat en verwijderen deze as.
Stap 3
We plaatsen de bak op de plaats waar we hem willen
neerzetten. nadat we de kleinere as van het achterste
scharnierpunt verwijderd hebben, is de bak los van de
machine. Een andere uitrusting aanpikken doen we op
dezelfde manier. Het is aangeraden om de gewisselde assen
een extra smeerbeurt te geven na de bakwissel.
39

40
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
3.5.6.2. Manueel snelwisselsysteem
Bij dit systeem moet een spievormig stuk metaal handmatig
losgeschroefd worden om van bak te wisselen.
Werkvolgorde:
• We doen de bak helemaal dicht en brengen de voorgiek
helemaal naar voren.
• We plaatsen de bak op een hoogte waarbij we de bouten
en de spie gemakkelijk kunnen verwijderen.
• Daarna plaatsen we de bak mooi vlak op de voorziene
plaats.
• Voor het aanpikken van de bak plaatsen we de
graafmachine op de juiste plaats (met voldoende
bewegingsruimte).
• We pikken de bak op met de daarvoor voorziene pennen
of haken.
• We doen de bak helemaal dicht.
• We heffen de giek voldoende hoog, zodat we de voorgiek
helemaal naar voren kunnen brengen.
• Vervolgens brengen we de spie aan en schroeven we hem
vast met de daarvoor voorziene bouten.
Het besproken systeem is een veelgebruikt systeem. Er
bestaan varianten op, maar het basisprincipe blijft altijd
hetzelfde.
Er wordt aangeraden om de spanning van de bouten
regelmatig te controleren. Door trillingen kunnen bouten
immers soms loskomen. Als de spie te ver inschuift (tot tegen
de aanslag), verslijt de connector en komt er spanning op de
bouten.
Wanneer een uitrusting vervangen wordt, controleren we de
eventuele speling. Ook houden we de bevestigingsogen en
assen rein.

Afpikken en aanpikken van een graafbak:
3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
3.5.6.3. Automatisch snelwisselsysteem
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
Bij het automatische snelwisselsysteem is de werkvolgorde
dezelfde als bij het manuele systeem. Hier wordt de spie
echter hydraulisch verwijderd en teruggeplaatst vanuit de
bedieningspost.
Het is bij de beide snelwisselsystemen belangrijk dat de
aanslagpunten altijd volledig vuilvrij zijn. Zo wordt de juiste
positie van de bak aan het snelwisselsysteem gewaarborgd
en wordt speling op het systeem vermeden.
41

42
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
3.5.7. uitzetten en maken van een rechte sleuf
• We maken een sleuf met een breedte en een diepte van
één bak van de graafmachine.
• Eerst zorgen we voor een vlak stuk van 10 m bij 15 m.
• In het lange stuk graven we een sleuf van 15 m.
• De uitgegraven grond wordt aan één kant van de sleuf
verzameld.
• De zijkanten van de sleuf worden perfect afgewerkt.
• Er wordt een afwijking van 10 cm getolereerd in de diepte
en op de rechtheid.
• ter uitbreiding van de oefening kan langs een touw
gewerkt worden.

3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
3.5.8. uitzetten van haakse hoeken en graven van
een eenvoudige fundering en een fundering
volgens een opgegeven plan
• We gebruiken touwen en piketten om de fundering uit
te zetten en verzamelen de uitgegraven aarde buiten de
uitgraving.
• We gebruiken de 3-4-5-methode om de haaksheid
te controleren. We controleren ook de lengte van de
parallelle zijden.
• We graven uit op één bakdiepte, berekenen de inhoud
van de sleuf en noteren ook hoeveel tijd nodig is voor de
uitgraving.
43

44
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
3.5.9. uitzetten en graven van een bocht
• We zetten een bocht uit met behulp van een lintmeter
met een straal van 5 m.
• tussen het beginpunt en het eindpunt van de bocht
zetten we een vijftal punten uit.
• We graven één bakbreedte uit op een diepte van 40 cm.
• We verzamelen de uitgegraven aarde op één plaats buiten
de werkzone.
• We werken de bocht en de boorden zo goed mogelijk af.
• De bocht moet mooi de ronding van de straal volgen.

3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
3.5.10. Maken van vier vierkanten in een vierkant
• We maken het perceel dat bewerkt moet worden, vlak.
• Afhankelijk van de grootte van de graafmachine maken
we bijvoorbeeld vier vierkanten van 1,5 m bij 1,5 m in een
vierkant van 3 m bij 3 m.
• Het eerste vierkant graven we uit op een diepte van
- 0,2 m. De uitgegraven grond stapelen we op het vierkant
ernaast, waar we dus een ophoging van 0,2 m maken.
We werken de boorden vlak en zo recht mogelijk af. De
overblijvende vierkanten worden afwisselend uitgegraven
en opgehoogd. Op die manier bekomen we een
dambordprofiel.
• Bij een juist uitgevoerde oefening is er geen grond te
weinig of te veel.
• Ook een juiste opstelling en werkvolgorde spelen hier een
grote rol.
45

46
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
3.5.11. nivelleren van een perceel met behulp
van een lasertoestel
Om een perceel te nivelleren met behulp van een laser
worden twee methodes courant toegepast.
Bij de eerste methode worden de gemeten hoogtes
voortdurend doorgegeven aan de bestuurder, die de
gevraagde hoogtes op zijn beurt aanpast.
Bij de tweede methode wordt een ontvanger op de voorgiek
van de kraan gemonteerd. De bestuurder kan vanuit de
cabine zien waar er bijgestuurd moet worden. Ook de
plaatsen waar de hoogte correct is, kan de bestuurder zien.
Bij deze tweede methode is het belangrijk dat de bestuurder
goed weet wat de stand van de bak en de voorgiek was bij
het instellen van de laserapparatuur. Zo kan hij de correcte
hoogte respecteren.
In de praktijk voert de bestuurder op geregelde tijdstippen
een controle uit om de juiste hoogte te kennen. Het is niet
houdbaar voor hem om zich voortdurend op de ontvanger
te concentreren.

3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
eVALuATIeBLAd: graven van een V-gracht met een profielbak
naam:
datum:
locatie:
nr. en type van de graafmachine:
rechtlijnigheid
diepte
helling
lengte
tolerantie
snelheid
Evaluatie
0 - - - + ++ opmerkingen
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
3.5.12. Graven van een V-gracht met een profielbak
Werken met een V-bak vergt enige ervaring van de
bestuurder. Ook hier is het uitermate belangrijk dat de
machine vlak opgesteld staat voor we beginnen te graven.
Om een perfecte V-sleuf te graven moet de bak tijdens het
trekken onder eenzelfde hoek blijven ten opzichte van het
maaiveld. Een grotere diepte wordt in verschillende lagen
uitgegraven.
Zorg dat het onderstel op de juiste graafrichting staat.
lijn de onderwagen en de bovenwagen perfect uit met de
lijn van de gracht om een rechte gracht te maken.
Het is belangrijk om in almaar kleinere lagen verder uit te
graven naarmate de juiste diepte bereikt is. Als de bestuurder
met een V-bak te diep of onder een verkeerde hoek ten
opzichte van het maaiveld graaft, is het moeilijk om die fout
te herstellen.
47

48
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
3.5.13. Aanleggen van een talud
Als een talud van beneden naar boven aangelegd wordt,
staat de machine boven op de verhoging. Als het talud van
boven naar beneden aangelegd wordt, staat de machine
beneden aan het talud opgesteld.
3.5.13.1. Graven van een talud van beneden naar boven
De machine staat dwars op de kruin van het talud dat
aangelegd moet worden. De afstand tot de rand moet zo
gekozen worden dat we het aan te leggen banket kunnen
bereiken met de graafbak. Met een piket bepalen we de teen
van het aan te leggen talud. (Zet meerdere piketten in één lijn.)
We bepalen de hoogte van het aan te leggen banket.
De pikettenrij is het snijpunt (beginpunt) van het talud.
We zorgen ervoor dat het banket mooi vlak is (ongeveer
waterpas).
Vervolgens maken we de schuine zijde ruw klaar (te steil
en te dik) van rechts naar links. Daarbij zorgen we dat het
snijpunt goed zichtbaar blijft. We controleren dit regelmatig.
Daarvoor stappen we uit!
We werken af van links naar rechts tot aan de eerste
tussenpiket en stappen uit om de aanzet en de helling
te controleren en indien nodig te verbeteren. Vervolgens
werken we verder tot aan de volgende piket en controleren
we ook dit stuk. Daarna werken we verder tot aan de
eindpiket en controleren we de aanzet, de helling en het
uitzicht van de volledige afstand.
Met deze werkwijze is de foutenlast klein tot onbestaande.
Bovendien kunnen we perfect tussen taludplanken werken.
Bij het afwerken moeten we ervoor zorgen dat er zo
weinig mogelijk aarde naar beneden valt op het banket. Zo
vermijden we onnodig schoonmaakwerk.

3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
Meest voorkomende fouten:
• geen werkmethode toegepast: grote foutenlast.
• De helling wordt bovenaan platter: geen perfecte kopie.
• Holle helling (springschans): verkeerde bakbeweging.
• Verlopende, vage aanzetlijn onderaan: regelmatige
controle?!
• Morsen: verkeerde bakhouding.
• talud niet aangedrukt: kan uitregenen.
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
49

50
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
3.5.13.2. Graven van een talud van boven naar beneden,
machine dwars met vaste kofferbak
We bepalen de precieze plaats en hoogte van het talud
dat we moeten maken. We werken de bovenkant vlak af
en zetten een lijn uit (die we markeren met jalons, piketjes,
steentjes, takjes, …).
We plaatsen de machine met het rijwerk dwars en maken
schuine inkepingen tot aan de piketjes. Deze inkepingen
vormen ons vertrekpunt. We gaan dus niet te ver staan.
We kijken in de bak en plaatsen de onderzijde in de
gewenste hellingsgraad. tijdens de afgraving moet de
hellingsgraad van de bak dezelfde blijven.
Aan de teen van het talud stoppen we, bepalen we de
hoogte van het grondvlak en trekken we het overtollige
materiaal weg van de teen (ongeveer 0,5 meter). Zo
vermijden we schoonmaakwerk tegen de teen.
Zodra de eerste schuine zijde met een stukje grond
vlakgemaakt is, controleren we de richting (schuine zijde) en
de hoogte van het grondvlak. Indien nodig corrigeren we tot
het gewenste resultaat bereikt is.
Daarna kopiëren we zorgvuldig dit eerste vlak en controleren
we regelmatig de richting en de hellingshoek.

3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
Meest voorkomende fouten:
• werkmethode niet toegepast: geen resultaat.
• niet of te weinig controleren door niet uit de machine te
stappen en enkel vanuit de cabine te controleren.
• te diep.
• teen niet opgeruimd.
• te steil: bakhouding/bakbeweging.
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
• De “springschans”talud: verkeerde bakbeweging.
51

Met een juiste werkmethode en regelmatige controles zijn we zeker van een goed resultaat, waarbij geen
herstelwerken nodig zijn.
52
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen

3.5.14. laden van een dumper of vrachtwagen
3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
De opstelling van de dumper ten opzichte van de kraan is heel belangrijk. De vrachtwagen wordt zo veel
mogelijk langs de achterzijde geladen. Als dat niet mogelijk is, mag ook langs de zijkant geladen worden. Bij
vrachtwagens en dumpers wordt nooit over de cabine geladen. Ook met een uitgestorte bak passeren we
nooit over de cabine.
We plaatsen de dumper zo goed mogelijk in de aslijn van de graafmachine. De draaihoek die de graafmachine
beschrijft bij het laden, moet zo klein mogelijk gehouden worden om de productiviteit zo groot mogelijk te
maken. Indien mogelijk plaatsen we de graafmachine op de hoop aarde die we moeten wegscheppen.
Ook de afstand tussen de dumper en de graafmachine is erg belangrijk. De bestuurder van de dumper zorgt
voor de juiste opstelling, maar het is de bestuurder van de graafmachine die in grote lijnen bepaalt waar de
dumper geplaatst wordt.
In de praktijk gebeurt dit als volgt:
• De kraanbestuurder maakt de laadplaats klaar (vlak en vrij van hindernissen).
• terwijl de dumper zich achteruit positioneert op de laadplaats, houdt de kraanbestuurder een volgeschepte
bak op de plaats waar hij wil dat de dumper zich opstelt. De dumper rijdt als het ware met de laadbak onder
de graafbak.
• Zodra de dumper juist staat, maakt de bestuurder de volgeschepte bak leeg.
• Als de dumper voldoende geladen is, geeft de kraanbestuurder een signaal aan de bestuurder van de
dumper dat hij kan vertrekken.
• De dumper of vrachtwagen wordt zo geplaatst dat de binnenkant van de laadbak aan de kant van de
graafmachine zich net onder het scharnierpunt van de graafarm en de giekarm bevindt. Als hij dichter
staat, gaat er tijd verloren bij het richten van de bak. Als hij verder staat, valt een deel van het opgeschepte
materiaal uit de bak. In beide gevallen is er een niet te onderschatten productiviteitsverlies.
• Het uitstorten van het materiaal over de laadvloer van de dumper gebeurt geleidelijk. We houden de
graafbak zo laag mogelijk om schokken en beschadiging te voorkomen.
53

4. BasisVaardighEdEn Bij wEg- En
omgEVingswErkEn
4.1. Graven
4. BASISVAARdIgheden BIJ Weg- en
oMgeVIngSWeRKen
4.1.1.1. Bediening van de graafarm
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
Er zijn twee hendels waarmee alle functies bestuurd
worden. Deze hendels bevinden zich voor de zitting. De
pedalen bevinden zich op de vloer, recht voor de zitting.
Met de linkerhendel besturen we de zwenkingen van de
bovenwagen en de arm en de graafarmfuncties; met de
rechterhendel de giek- en bakfuncties.
De hendels hebben een veerbelasting in de middelpositie.
In deze positie zal het onderdeel in kwestie niet werken.
De linkerhendel is voorzien van een vergrendeling met een
hendel, die we moeten gebruiken voor we de cabine kunnen
verlaten. Voor de meeste graafbewegingen gebruiken we de
beide besturingshendels tegelijk. Hiervoor is enige oefening
nodig.
Met de rechterhendel kunnen we vier bewegingen
uitvoeren: de giek naar voren of naar achteren brengen
(hendel vooruit - achteruit) en de bak open of dicht doen
(hendel naar links - naar rechts). Ook met de linkerhendel
kunnen we vier bewegingen uitvoeren: de cabine naar
links of rechts zwenken (hendel naar links - naar rechts),
de graafarm naar voren of naar achteren brengen (hendel
vooruit - achteruit).
55

56
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
4.1. Graven
4. BASISVAARdIgheden BIJ Weg- en
oMgeVIngSWeRKen
4.1.1.2. Dozerbladbediening
Het dozerblad wordt met één enkele hendel bestuurd.
Deze hendel heeft ook een veerbelasting die hem in de
middenpositie houdt. In deze positie kan het blad niet
bewegen.
Om het blad omhoog te trekken, trekken we de hendel naar
achteren en laten we hem los in de gewenste positie. Om
het blad neer te laten doen we het tegenovergestelde. Deze
hendel bevindt zich in de cabine aan de rechterkant. Op de
foto hiernaast heeft hij een zwart handvat.
4.1.1.3 Gebruik van het dozerblad
Het dozerblad gebruiken we vooral om de machine vlak te
plaatsen en zo weinig mogelijk om grond te verplaatsen.
Wanneer we met het blad werken of op de openbare weg
rijden, houden we de giek recht voor de machine. We
houden het blad hoog wanneer we rijden, want zo wordt de
ruimte tussen de machine en de bodem verhoogd.
4.1.1.4. Motorbediening
Een gashendel regelt het toerental van de motor. Om de
snelheid te verhogen trekken we de hendel achteruit. Om de
snelheid stationair te verlagen duwen we hem vooruit. We
kunnen de hendel in elke gewenste positie tussen stationair
en maximum plaatsen. Wanneer we met de hydraulische
graafmachine werken, staat de gashendel altijd op het
maximale toerental van de motor.

4. BASISVAARdIgheden BIJ Weg- en
oMgeVIngSWeRKen
4.1.2.1. Veiligheid tijdens de bediening
Alle machines kunnen gevaarlijk zijn. Wanneer een
graafmachine juist gebruikt en onderhouden wordt, is ze
veilig om mee te werken. Als ze echter slordig bediend en
slecht onderhouden wordt, kan ze een gevaar vormen voor
de bestuurder en voor andere personen.
Veiligheid is echter niet alleen een kwestie van aandacht
schenken aan waarschuwingen. Als bestuurder moet je altijd
denken aan de mogelijke gevaar en hoe je ze kan vermijden.
hou de ramen altijd schoon en gebruik de lichten om de
zichtbaarheid te verbeteren.
4.1.2.2. Andere personen
Andere personen die eventueel ook op het terrein aan het
werken zijn, moeten een voldoende grote afstand van de
machine houden, zodat ze niet gekwetst kunnen raken
wanneer de machine een plotse beweging maakt.
Meerijden op de machine kan ongevallen veroorzaken. De
graafmachine is voorzien voor één persoon. neem dus nooit
passagiers mee.
4.1.2.3. Veiligheidsgordels
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
De ROps-cabine (Roll Over protective structure) is bedoeld
om de bestuurder te beschermen bij een ongeval. Als we
geen veiligheidsgordel dragen, kunnen we binnen de
cabine rondgegooid worden of uit de machine geworpen
worden en verpletterd raken. We moeten dus altijd een
veiligheidsgordel dragen wanneer we de machine
gebruiken.
57

58
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
4. BASISVAARdIgheden BIJ Weg- en
oMgeVIngSWeRKen
4.1.3. Aanwijzingen om het werkrendement
te verbeteren
• Gebruik de trekkracht van de arm om te graven en maak
ondiepe groeven met de tanden van de bak. Diepe
groeven verminderen het werkrendement.
• Bedien de giek rustig. Begin en eindig zeer rustig als
je de giek naar omhoog en naar omlaag brengt. De giek
mag niet bruusk gestopt worden, want anders wordt de
machine sterk belast, wat een grote slijtage tot gevolg
heeft en zelfs tot schade kan leiden.
• plaats de tanden in de graafrichting. Daardoor wordt de
weerstand kleiner en wordt ook het risico op beschadiging
van de tanden kleiner.
• Als je de maximale graafkracht nodig hebt, moet je de
grond langzaam weggraven terwijl de giek en de arm in
een hoek van 90° tot 110° staan.
• schud zand en aarde uit de bak. Zet de bak bijna
horizontaal en breng hem in startpositie. Als het zand en
de aarde niet uit de bak vallen, beweeg je de bakhendel
enkele keren naar voren. schud de aarde niet met
schokken uit de bak op het einde van de slag van de
bakcilinder.
• Stop tijdig met de zwenkbeweging. Om de
zwenkbeweging te stoppen laat je de zwenkhendel los
voor je het eigenlijke graaf- of stortpunt bereikt.
• probeer meerdere bewegingen te combineren om het
rendement te doen stijgen, maar respecteer altijd de
veiligheidsregels.

4.2. profileren
4. BASISVAARdIgheden BIJ Weg- en
oMgeVIngSWeRKen
4.2.1. Graven van een sleuf met behulp
van een laserapparaat
4.2.1.1. Doel
na de opdracht is de leerling in staat een sleuf met verticale
wanden te graven volgens een opgelegd profiel.
4.2.1.2. Oefening
Graaf een sleuf volgens een opgelegd profiel en met
inachtneming van een uitgezette richtlijn. De lengte van de
sleuf is 15 meter, de diepte 0,75 meter. De breedte is gelijk
aan de breedte van de dieplepel.
4.2.1.3. Werkwijze
Zet de as van de sleuf uit.
Bepaal het niveau van het graafwerk als volgt:
• Zet de laser op een plaats waar het uit te voeren werk niet
wordt gehinderd.
• sla een piket vlakbij de sleuf.
• plaats de baak op de piket vlakbij de sleuf en lees de
waarde af (bv.1.200).
• tel daar de diepte van de sleuf bij op
(bv. afgelezen waarde = 1.200 en diepte = 0075 ->
resultaat = niveau van de sleuf = 1.275).
Graaf de sleuf en hou rekening met het opgelegde niveau.
4.2.1.4. Opmerking
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
Bij een eventuele verplaatsing van de laser moeten we
rekening houden met de nieuwe gemeten waarden. Om
het correcte niveau van de sleuf te bepalen tellen we hier de
opgegeven diepte bij.
59

60
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
4. BASISVAARdIgheden BIJ Weg- en
oMgeVIngSWeRKen
4.2.1.5. tips
De sleufbodem moet zo vlak mogelijk zijn. Een afwijking
tot 5 cm is toegestaan. Bovendien mag er geen materiaal
teruggestort worden op plaatsen die te diep uitgegraven
zijn. Anders zou een ophoging ontstaan die een gevaar voor
verzakking zou opleveren.
4.2.1.6. Materiaal
Hydraulische graafmachine die uitgerust is met een
dieplepelbak of kofferbak, laser, lintmeter, hamer, piketten en
touw.
4.2.2. Graven van een sleuf met een grijper
4.2.2.1. Doel
na afloop van de opdracht is de leerling in staat een sleuf
te graven met behulp van een grijper (grijperbak). De
wanden moeten verticaal zijn en het bodemvlak effen. Alle
draaibewegingen moeten zonder schokken uitgevoerd
worden en de uitrusting mag niet slingeren.
4.2.2.2 Oefening
Graaf een rechtlijnige sleuf volgens een tekening, met behulp
van zichtjes of baak. lengte: 0,30 m, diepte: 0,80 m.

4. BASISVAARdIgheden BIJ Weg- en
oMgeVIngSWeRKen
4.2.2.3 Werkwijze
• plaats de machine in de aslijn van de sleuf die je moet
graven (met de stabilisatoren uitgezet langs de kant van
de grijper).
• Om de juiste richtlijn aan te houden span je je werkdraad
evenwijdig naast het rijwerk, langs de kant van de
bestuurder.
• Graaf de sleuf in lagen. plaats de grijper met het kleinste
aantal tanden naar het gedeelte dat uitgegraven moet
worden.
• Graaf het bodemvlak zo effen mogelijk uit en werk
eventueel bij met een platte schop.
4.2.2.4 Opmerkingen
Hou de slingerbewegingen van de grijper tijdens het
zwenken altijd onder controle. sleep niet met de grijper,
gebruik hem niet als hamer.
4.2.2.5. Materiaal
Hydraulische graafmachine die uitgerust is met een rotatieve
grijper.
4.2.2.6. tips
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
• Met een grijper kunnen we over een hindernis heen
werken. De hindernis mag niet te hoog zijn, want we
moeten de bodem kunnen bereiken met de grijper. Indien
nodig laten we ons begeleiden door een seingever die
zich aan de andere kant van de hindernis bevindt.
• soms moet de machine haaks opgesteld worden op de
sleuf waarin we moeten werken. Dat is onder andere het
geval bij speciale punten van pijpleidingen of om een
inkalving bij leidingen bij te werken.
61

62
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
4. BASISVAARdIgheden BIJ Weg- en
oMgeVIngSWeRKen
• Om te vermijden dat de grijpbak draait bij beschoeide
sleuven en om bij het zakken niet te haperen met de
tanden, moet de grijper volledig gesloten worden.
• Als we bij een harde ondergrond even heen en weer
over de grond schrapen met de schelpen van de grijper,
kunnen we gemakkelijk in de grond dringen.
• Wanneer de grijper voor graafwerk wordt gebruikt,
plaatsen we het gedeelte met het kleinste aantal tanden
naar het gedeelte dat nog uitgegraven moet worden en
het gedeelte met het grootste aantal tanden naar het
gedeelte dat al uitgegraven is.
• Bij kleverige materialen mag de grijper niet volledig
gesloten worden, want anders verloopt het leegstorten
moeilijker. Gebruik indien mogelijk zeker een grijper met
uitwerpkleppen.
• laat nooit iemand de grijper manueel leiden. Anders kan
deze persoon zich kwetsen.
• Een grijper is geen hydraulische hamer. sla er dus niet mee
om in de grond te dringen; gebruik de hydraulische kracht
van de bedieningscilinders voor een goede indringing.

4. BASISVAARdIgheden BIJ Weg- en
oMgeVIngSWeRKen
4.3. Overbrengen van coördinaten
4.3.1. Zichten tussen twee punten
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
Om over korte afstand hoogtes over te brengen kunnen
we zichtplankjes gebruiken. Bij het straatmaken worden
drie zichtjes gebruikt. We plaatsen het voorste en achterste
zichtje op gegeven hoogtes (bijvoorbeeld op piketten of
hoogtestenen) en gebruiken het middelste zichtje om de
tussenhoogte te bepalen door over de bovenkanten van de
zichtjes te kijken. We kunnen doorzichten of tussenzichten.
Bij doorzichten plaatsen we een zichtje achter twee zichtjes
en bij tussenzichten plaatsen we een zichtje tussen twee
zichtjes.
De piketten voor nieuw bestratingwerk worden meestal
door een uitzetter gegeven (de uitvoerder of opzichter),
bijvoorbeeld met tussenafstanden van 20 m. tussenhoogtes
worden per dag tussengezicht.
straatmakers werken meestal met hoogte- en naaldstenen
die langs een draad gesteld worden.
Voer de volgende werkzaamheden uit:
• Controleer de juiste lengte van de zichtjes.
• Hou de zichtjes loodrecht.
• Controleer altijd op voorhand of ze wel even lang zijn.
• Gebruik zichtjes met verschillende kleuren, die goed
opvallen ten opzichte van elkaar en de achtergrond.
• Zicht niet tegen de zon in.
• Maak de afstand tussen het voorste en het achterste
zichtje niet groter dan 50 meter.
• Hou de zichtjes altijd verticaal.
63

4.3.2. Gewijzigd tonrond profiel uitzetten
Het gewijzigd tonrond profiel is het meest gebruikte profiel op wegen die worden bestraat.
Bij een 6 m brede, vrij afwaterende weg bepaal je drie hoogtematen tussen de kanthoogtes, namelijk de kruin
en de twee wanghoogtes. Daarvoor verdeel je de wegbreedte in vier stukken van anderhalve meter.
De wangstenen zet je als volgt uit:
• Bereken het hoogteverschil tussen de kruin en de kantlaag. Verdeel dit halve hoogteverschil in evenveel
gelijke delen als het aantal vakken waarin je de halve straat verdeelt (zie ook de tekening). span een draad
tussen de kruinhoogte en de hoogte aan de zijkant. Zet nu de wangsteen op de juiste maat aan de draad.
• Bij een weg van 6 m breed met 30 mm/m afschot heb je op de halve weg genoeg aan één wangsteen. Die
kun je als volgt uitzetten:
• de kruin komt 0,5 x 6 m x 30 mm/m = 90 mm boven de kantopsluiting.
• De porring s = H/8 = 90 mm/8 = 11,25 mm.
• De wanghoogte = H/2 + s = 90 mm/2 + 11,25 mm = 45 mm + 11,25 mm = 56,25 mm boven de
kantopsluiting.
• Dit rond je af op 55 mm. Hiermee heb je alle gegevens om het profiel uit te zetten.
opdracht :
• Bereken de hoogte en de kruin voor een weg van 9 m breed en met een afschot van 30 mm/m.
• Zet de kruin en de wanghoogte uit.
• plaats minstens 3 kruinstenen en 6 wangstenen.
64
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
4. BASISVAARdIgheden BIJ Weg- en
oMgeVIngSWeRKen

4.3.3. toestellen om coördinaten over te brengen
4. BASISVAARdIgheden BIJ Weg- en
oMgeVIngSWeRKen
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
Coördinaten overbrengen kan met een eenvoudig waterpastoestel op een statief. De hoogtes lezen we af
van op de baak.
De hoogtes kunnen we overbrengen met een laser (een vlakke roterende laser of een laser met één of twee
hellingen). Hierbij gebruiken we altijd een bakenlat en een ontvanger.
Haakse hoeken kunnen we uitzetten met een prismakruis. Daarmee kunnen we ons ook in een lijn plaatsen
zonder hulp en zonder koord.
Om bochten uit te zetten gebruiken we een bochtenspiegel.
Om lijnen uit te zetten gebruiken we jalons.
Om afstanden te meten gebruiken we een rolmeter.
65

5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen
5. EEnVoudigE BEstratingswErkEn
5.1. tien basisregels voor een correcte uitvoering van
verhardingen in betonstraatstenen
1. ondergrond
2. kantopsluiting
3. fundering
4. straatlaag
5. mengen
6. plaatsen
7. voegvulling
8. aftrillen
9. ingebruikname
10. controle en onderhoud
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
67

5.1.1. Ondergrond
Zorg voor een effen en goed verdichte ondergrond, die vrij is van water. Indien nodig wordt een drainering
aangelegd.
5.1.2. Kantopsluiting
plaats eerst een strook betonstraatstenen over de volledige breedte. Op die manier bepaal je de juiste afstand
tussen de twee kantopsluitingen. uiteraard hou je daarbij rekening met de tolerantie op de maatvoering van
de betonstraatstenen. Met deze werkwijze vermijd je overbodig knipwerk. plaats vervolgens de kantopsluiting.
Breng ten slotte een stut van schraal beton aan om de kantopsluiting op zijn plaats te houden.
68
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen

5.1.3. Fundering
5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
Voer de fundering uit volgens het voorgeschreven profiel. De bovenzijde van de fundering neemt de vorm aan
van het afgewerkte oppervlak van de bestrating. Het niveau van de fundering moet gerespecteerd worden om
achteraf geen correcties te moeten uitvoeren in bijvoorbeeld de dikte en de vorm van de straatlaag.
Verdicht de fundering goed. Zo kan de straatlaag niet weggespoeld worden en zijn er geen zettingen van de
funderingen.
Zorg dat het oppervlak van de fundering effen is om beschadigingen van de betonstraatstenen te voorkomen.
neem alle nodige voorzorgsmaatregelen om te vermijden dat er water op de fundering kan blijven staan.
Anders kan de straatlaag immers haar structuur verliezen en uitgedreven worden.
69

5.1.4. straatlaag
Zorg dat de straatlaag overal even dik is. Een te dik aangelegde straatlaag kan spoorvorming en verzakkingen
veroorzaken. Ongelijke diktes zorgen voor vervormingen.
Voor de betonstraatstenen geplaatst zijn, mag je de straatlaag nooit verdichten of laten uitharden. Dat kan
immers beschadigingen en hoogteverschillen veroorzaken.
5.1.5. Mengen van betonstraatstenen
Meng betonstraatstenen uit verschillende pakken bij het plaatsen van stenen. Zo vallen eventuele
kleurverschillen minder op.
70
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen

5.1.6. plaatsen
5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen
plaats eerst de betonstraatstenen aan de randen en gebruik zo veel mogelijk volledige stenen of
geprefabriceerde hulpstukken voor de randafwerking. Werk vanaf de geplaatste stenen om de straatlaag niet te
schenden. plaats de betonstraatstenen altijd met smalle voegen van ongeveer 3 mm.
1. tik elke steen zachtjes tegen de stenen die al geplaatst zijn.
2. laat de steen naar beneden glijden.
3. Breng hem tenslotte in eindpositie.
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
Als de voegen te smal zijn, kunnen ze niet goed gevuld worden en kunnen de randen van de betonstraatstenen
afsplinteren. Als de voegen te breed zijn, hebben de stenen dan weer te veel bewegingsruimte. plaats de stenen
zo dat ze na het vasttrillen 5 tot 10 mm hoger liggen dan de kantopsluiting of de gootelementen. Zo kunnen
er zich geen waterplassen vormen. Controleer regelmatig met een koord of een paslat of de richting van de
voeglijnen nog correct is en of de bestrating voldoende vlak is. Voer meteen de nodige correcties uit.
71

5.1.7. Voegvulling
leg een streklaag van één of twee rijen betonstraatstenen rond belangrijke punten, zoals inspectieputten.
Gebruik zo veel mogelijk geprefabriceerde hulpstukken om de openingen op te vullen. Als er toch vulstenen
gebruikt worden, moeten ze op maat gezaagd worden. De stukken steen mogen niet kleiner zijn dan een halve
steen en de stenen mogen niet verzaagd worden onder een hoek van minder dan 45°, want anders kunnen ze
afbreken.
Dek de bestrating volledig af met zuiver split of breekzand en borstel het zand in de voegen. Als de straatlaag
ongebonden is, mag je het zand ook inwassen. Bij ongebonden materialen houdt de aannemer de bestrating
vochtig door met water te sproeien om te voorkomen dat het zand na de ingebruikname uit de voegen
wordt gereden. Vul de voegen volledig, want met onvolledig gevulde voegen hebben de stenen te veel
bewegingsruimte.
72
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen

5.1.8. Aftrillen
5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
neem bij het aftrillen de volgende voorzorgsmaatregelen om beschadigingen aan de betonstraatstenen te
voorkomen:
• Borstel eerst de oppervlakte schoon. Er mogen zich geen steentjes of zand meer op het bovenvlak van de
bestrating bevinden wanneer we beginnen af te trillen.
• Gebruik een trilplaat die onderaan bekleed is met een kunststofzool. De trilplaat moet onderaan zuiver zijn.
• Hou minstens één meter afstand van de plaats waar de betonstraatstenen worden geplaatst.
• start af te trillen vanaf de rand en beweeg langzaam naar het midden toe. Op die manier is er geen gevaar
dat de kantopsluiting beschadigd raakt en wordt het profiel in stand gehouden.
Herhaal deze cyclus van invoegen/aftrillen tot de stenen volledig vastzitten. Als we zwaar verkeer verwachten,
kan de bestrating nog extra verdicht worden met een bandenwals. (Opgelet: de betonstraatstenen moeten al
volledig vastzitten voor je ze extra verdicht.) Breng tot slot nog een laag voegvullingszand aan.
73

5.1.9. Ingebruikname
Bestratingen waarvan de straatlaag en de fundering uit ongebonden materiaal bestaan, kunnen in gebruik
genomen worden zodra de betonstraatstenen volledig vastzittten en de voegen volledig gevuld zijn.
Als de straatlaag uit zandcement en/of de fundering uit een gebonden materiaal bestaat, kan de bestrating in
gebruik genomen worden zodra de fundering en/of de straatlaag uitgehard is. Hoeveel tijd hiervoor nodig is,
hangt af van de weersomstandigheden. In principe is dat ongeveer 15 dagen. uiteraard moeten ook de voegen
volledig gevuld zijn voor we de bestrating in gebruik kunnen nemen.
5.1.10. Controle en onderhoud
74
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen
Controleer de bestrating jaarlijks en na elke overstroming
grondig. Hierbij moeten de toestand van de voegvulling,
de uitzetvoegen en de vlakheid van de bestrating worden
nagekeken. Indien nodig moeten de voegen onmiddellijk
bijgevuld en de verzakkingen opnieuw op peil gebracht
worden.

5.2. plaatsen van trottoirbanden
5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen
5.2.1. Bandenlijnen uitzetten
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
trottoir- en opsluitbanden worden meestal op schraal
beton geplaatst. Het is belangrijk dat er geen kluiten of
steenbrokken onder de band komen, want anders zal deze
band niet volledig ondersteund zijn.
langs een vrij afwaterende weg worden opsluitbanden
ongeveer 20 mm boven de berm gesteld om te vermijden
dat de berm over de band en later over de stenen gaat
groeien. Waar nodig worden de bermen aangevuld.
De richting en de hoogte voor de bandenlijn worden
bepaald aan de hand van de aspiketten. Er moet rekening
gehouden worden met het zicht aan de piket.
Wanneer de aspiketten verklikt worden, wordt de bandenlijn
uit de verklikkerpiketten gehaald. soms wordt de bandenlijn
bepaald door vanuit de gevels van de woningen te meten.
Als de richting en de hoogte bepaald zijn, vinden we de
nodige tussenpunten door te zichten of met behulp van een
laser. Deze tussenpunten hebben we zowel nodig voor de
richting als voor de hoogte, om te vermijden dat de draad
doorzakt. De draad wordt ondersteund door enkele stenen
die op elkaar geplaatst zijn.
Voer in ieder geval de volgende werkzaamheden uit:
• Zet de bandenlijn uit.
• tussenzicht de tussenpunten voor de bandenlijn op de
• juiste afstand.
• Verklik de bandenlijn op een aantal plaatsen.
75

hoe spannen we een touw?
• Eerst draaien we het touw rond de piket.
• Dan kruisen we het touw op de piket.
• ten slotte spannen we het touw aan de piket zonder er een knoop in te leggen (zie derde foto).
Een andere methode is een lus maken en over de piket spannen. Om doorbuiging te voorkomen, spannen we
het touw niet meer dan 20 meter ver zonder tussen te punten.
De ijzeren of stalen piketten van ongeveer 80 cm worden verticaal en vast in de grond geslagen. De hoogtes
worden op deze piketten afgeschreven en de koorden worden aan de bovenkant van het merkteken aan de
piketten vastgemaakt. Daardoor kunnen ze gemakkelijk weer op het juiste niveau vastgemaakt worden als ze
breken. Om het niveau te controleren wordt een merkteken op de steel van de schop geplaatst (met een stift of
plakband).
De touwen kunnen aan de achterkant of de voorkant van de banden worden gespannen, afhankelijk van
waar de trottoirbanden geplaatst moeten worden. De diepte onder het touw is afhankelijk van het type band
en de dikte van de fundering. De breedte van de koffer is afhankelijk van het type band, het type greppel, de
aanvullingen van de band en de greppel. Manuele correcties kunnen achteraf uitgevoerd worden.
76
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen

Controle van de loodstand
5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen
5.2.2. trottoirbanden en greppels plaatsen
zonder helling
De banden worden 5 mm van elkaar geplaatst. Er worden
tien banden op één lijn geplaatst. De voegen van de goten
worden achteraf ingewasssen met mortel die fijn rijnzand
bevat. De banden en de goten kunnen eventueel met een
vacuümtiller geplaatst worden. Het voordeel daarvan is dat
er maar één persoon nodig is om de banden te plaatsen. Het
is aan te raden om de loodstand regelmatig te controleren
na de plaatsing van enkele trottoirbanden.
5.2.3. Werkwijze
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
Zet eerst de bandenlijn uit. Bepaal het niveau en breng het
over op de piketten (met een laser). span een touw voor de
juiste hoogte en de juiste richting. Gebruik plakband om een
merkteken aan te brengen op de piketten.
Het funderingsmateriaal in schraal beton moet onder de
juiste omstandigheden verwerkt worden:
• Het mag niet uitgedroogd zijn doordat het te lang op
voorhand ingevuld werd en onderhevig geweest is aan
zon en wind.
• na de binding mag het materiaal niet meer losgemaakt
worden.
• Voor de greppel, trottoirband, fundering en stutting
moeten de juiste hoeveelheden materiaal aangebracht
worden.
Het funderingsmateriaal moet in voldoende brede en lange
strook onder de koord gebracht worden, afhankelijk van de
lengte en breedte van de trottoirband. nadat dat gebeurd is,
kan de band machinaal aan de koord gezet worden. Breng
een stuk aan aan de achterkant van de banden om ze vast
te maken. Zorg dat er zich geen funderingmateriaal tussen
twee trottoirbanden bevindt bij de plaatsing.
77

5.2.4. Veiligheid
78
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen
til zo veel mogelijk met een rechte rug en terwijl je door je knieën buigt. Draag altijd werkkledij en
veiligheidsschoenen wanneer je werkt. Als je de banden en de greppels plaatst met behulp van een
graafmachine, ben je verplicht om een helm te dragen. Gebruik altijd gekeurd materieel om te tillen.
5.2.5. Enkele afbeeldingen uit de praktijk
na de boordstenen worden de goten geplaatst met de boordsteentang.
De goten worden op het juiste niveau gebracht met een stootijzer. Als bescherming wordt een plankje
gebruikt.
De goten worden geplaatst met een hydraulische minigraver.

5.2.6. plaatsing van trottoirbanden in een inrit
5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
Bij lage banden wordt geen rekening gehouden met het hoogteverschil tussen de band en de weg. De banden
worden op dezelfde hoogte geplaatst als het verloop van de weg. Recht tegenover de ingang van een perceel
worden hoge banden verlaagd tot 2 cm boven de gootlaag.
Wanneer de fundering vooraf gesteld wordt, wordt rekening gehouden met de breedte van de inrit plus het
dubbel van de breedte van de trottoirbanden die schuin geplaatst zullen worden. Over die breedte komt het
beton 10 cm lager dan de normale fundering.
Het schuine gedeelte van de inrit wordt verkregen door de trottoirbanden te kantelen. Het aantal schuine
banden hangt af van de werkleiding, het uitzicht en de hoogte van de trottoirbanden.
Bij hoge trottoirbanden moet de zijkant afgekort worden met de slijpmachine omdat de voeg bovenaan niet
breder mag zijn dan 6 mm. Als de trottoirband bijvoorbeeld 30 cm hoog is, moet er onderaan minstens 3 cm
afgeslepen worden. Er kunnen ook verloopstukken gebruikt worden voor het schuine gedeelte, maar dan heeft
de trottoirband een ander model in het verlaagde gedeelte dan in het hogere gedeelte.
79

80
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen
5.2.7. Volgorde van plaatsing van de boordsteen
in de inrit
1. het schuine gedeelte tegen de geplaatste trottoirband
2. het platte gedeelte van de inrit
3. het schuine gedeelte
4. de verdere afboording van de weg
5.2.8. Banden bij een inrit
Bij inritbanden wordt geen rekening gehouden met het
hoogteverschil. De banden worden op dezelfde hoogte
geplaatst als het verloop van de weg.
net als trottoirbanden worden ook inritbanden aan de draad
gesteld. De draad moet langs de achterkant van de inritband
lopen, omdat de band daar overal dezelfde hoogte heeft. let
erop dat de band niet helt, want hij is erg zwaar.
De inritbanden worden met bandenhaken opgetild aan de
voor- en achterkant. Er kunnen speciale inritbanden gebruikt
worden om een inrit te maken. Deze inritbanden bestaan
in drie uitvoeringen: links aansluitende eindstukken, rechts
aansluitende eindstukken en middenstukken.
opdracht:
• Maak een inrit met speciale inritbanden.
Voer in ieder geval de volgende werkzaamheden uit:
• Zet de richting en de hoogte van de inritbanden uit.
• plaats de inritbanden met behulp van de geschikte
hijsmiddelen.

5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen
5.2. plaatsen van trottoirbanden(indeling)
5.2.9. Goot uitzetten
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
Bij een rijweg met een verhoogde kantopsluiting wordt
langs de band een goot gestraat voor de afwatering naar
de trottoirkolken. Het hoogste punt van de goot ligt in
het midden tussen de twee kolken. Dit punt wordt het
breekpunt genoemd. Het water loopt dus altijd naar de
dichtstbijliggende kolk.
Als de afstand tussen twee kolken 20 m is en het afschot
1,5 mm/m, is de goothoogte in het breekpunt
10 m x 1,5 mm/m = 15 mm hoger dan de kolk.
Als de goot bij de kolk 130 mm onder de bovenkant
van de band ligt, is de goothoogte in het breekpunt
130 mm - 15 mm = 115 mm onder de bovenkant van de
band. Meestal is de goothoogte bij de kolk 0 mm. Bij de kolk
moet de goothoogte minstens 10 mm boven de onderkant
van de kolkinlaat liggen.
Als je de goot aan de draad straat, komt de draad vaak klem
te zitten tussen de steen en de band. Het is handiger om
een smetlijn te maken: leg de draad in kalk, span hem op de
goede hoogte langs de band en laat hem tegen de band
springen. De witte lijn die dan op de banden staat, is de
smetlijn. Ze duidt de voorkant van de goot aan. De goot kan
bestaan uit kantstroken, greppels of straatstenen. De witte
lijn is de bovenkant van de goot.
81

82
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
5.2. plaatsen van trottoirbanden
5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen
5.2.10. Een weg met helling
Als de afstand van straatkolk a tot straatkolk b 30 meter
bedraagt en het hoogteverschil a gelijk is aan b + 3 cm,
kunnen we vanuit de laagste kolk b een afstand van 20 meter
uitzetten (afstand tot het breekpunt) met een afschot van
2 mm/m (20 m x 2 mm/m = 40 mm boven straatkolk b +
10 mm boven de kolk = 50 mm). Vanuit straatkolk a meten
we 10 m x 1 mm/m = 10 mm + 10 mm boven de straatkolk,
dus ligt het breekpunt vanuit straatkolk a 20 mm hoger.
opdracht:
• plaats een trottoirband van straatkolk a tot straatkolk b.
• Zet de goot uit met een smetdraad.
• plaats de greppels ook machinaal.
• Was de goot in: maak de greppelstenen vochtig en giet de
voegen op met vloeibare cementmortel.
• na het opstijven van de mortel reinig je de greppel door
hem af te scheuren met vochtig zand.
A: hangt af van het dekkingsmateriaal, bv. dallen, klinkers,
kasseien, bezaaiing.
Aanslag B: de afstand tussen de bovenkant van de
trottoirband en de bovenkant van de greppel. Deze
maat vinden we terug op de detailtekening. Ze bedraagt
minstens 10 cm. Als de weg bijna pas ligt, mag van deze
minimummaat afgeweken worden.
De greppel wordt gelegd in een helling naar de straatkolk.
Het hoogste punt van de greppel is het breekpunt.

5.2. plaatsen van trottoirbanden
5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen
5.2.11. straatmakergereedschap gebruiken en
onderhouden
Om veilig, vlot en goed te kunnen werken is het belangrijk
dat het gereedschap goed onderhouden en juist gebruikt
wordt.
De bekken van beitels en stootijzers moeten goed geslepen
zijn. Als er bramen aan de bovenkant van de beitel zijn,
moeten die verwijderd worden. Een moker moet vrij zijn van
bramen en de steel moet goed vastzitten.
Het blad van een schop moet goed schoongehouden
worden en de lengte van de steel moet bij je lichaamslengte
passen. Ook moet de schop aangepast zijn aan het gebruik.
Knielappen moeten je knieën beschermen tegen vocht en
puin in het zandbed.
Zichtjes moeten in duidelijke kleuren geschilderd zijn, zodat
ze goed zichtbaar zijn. Ze moeten allemaal even lang zijn en
de zichtplank moet haaks op de lat staan. Bij houten zichtjes
mag de zichtplank niet scharnieren.
Een rei moet goed recht en overal even hoog zijn. Een draad
mag niet te veel rek hebben en je mag er niet te veel knopen
in maken. Knopen moeten zo klein mogelijk gehouden
worden.
Draadpennen moeten recht en glad zijn.
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
Vijf gouden regels voor veiligheid met
handgereedschappen:
• Werk alleen met gereedschap van goede kwaliteit.
• Gebruik gereedschap uitsluitend voor het werk
waarvoor het bestemd is.
• Hou gereedschap in goede staat.
• Ga na of beschadigd gereedschap hersteld kan worden
of beter weggegooid kan worden.
• Gebruik persoonlijke beschermingsmiddelen waar
nodig.
83

84
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
5.2. plaatsen van trottoirbanden
5.2.12. passtukken maken van betonbanden
5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen
Bij de plaatsing van trottoirbanden zijn bijna altijd passtukken nodig. De passtukken mogen nooit kleiner zijn
dan een halve bandlengte. Als dat mogelijk is, worden ze wel eens bij de fabrikant besteld. Daar komt veel
administratief werk bij kijken, want ieder passtuk moet gemerkt worden en dit moet bijgehouden worden op
een lijst.
Als het passtuk op het werk wordt gemaakt, kan dit op de volgende manieren:
Met een moker en een beitel, met een knipmachine of met een haakse slijpmachine
Wanneer je met de knipmachine werkt, is het belangrijk dat je:
• de hoogte van het bovenmes globaal instelt op de steendikte;
• de steen in het hart van de messen plaatst;
• de hefboom omlaag beweegt en doordrukt.
De platen waar het materiaal op rust, moeten vlak zijn. Wanneer je stenen knipt met een
knipmachine, wordt maar een klein gedeelte van de messen van die machine gebruikt.
Als je dezelfde machine gebruikt om tegels te knippen, zullen veel tegels breken omdat
het bovenmes niet gelijkmatig op de hele tegel drukt wanneer het mes naar beneden
gebracht wordt. Gebruik daarom één machine voor stenen en één machine voor tegels.
5.2.13. persoonlijke beschermingsmiddelen

5.2. plaatsen van trottoirbanden
5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen
5.2.14. Onderfundering en fundering
Eén van de redenen waarom de fundering en de
onderfundering zorgvuldig opgebouwd moeten worden,
is om het legbed van de bestrating zo droog mogelijk
te houden. Dit kan onder andere door een drainerende
fundering aan te brengen. De lagen moeten zo effen
mogelijk (tolerantie van 2 cm) en maximaal verdicht zijn, in
functie van de opbouw van de fundering en het materieel
dat op het werk ingezet kan worden.
5.2.15. Afboording en kantopsluiting
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
Alle boorden, ongeacht het type, moeten stevig en
definitief worden aangemaakt. Op deze manier kunnen
de omliggende straatstenen niet zijdelings verschuiven of
loskomen.
Voor een correcte afwatering moet een dwarshelling van
minstens 2% worden aangehouden. Het niveauverschil tussen
de greppel en de aanliggende verharding bedraagt 1 cm.
5.2.16. straatstenen afladen van de pakken
Voor een juiste weergave van de kleurschakering moeten
meerdere pakken straatstenen met elkaar vermengd worden.
De pakken moeten ook verticaal afgeladen worden en
niet horizontaal, laag per laag. Door de pakken verticaal
af te laden worden de minieme maatverschillen van de
straatstenen gelijkmatig over het werk verdeeld en kunnen
de stenen netjes in verband verwerkt worden. Beschadigde
of niet-massieve straatstenen mogen niet geplaatst worden,
maar er mogen wel passtukken uit gezaagd worden.
85

86
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
5.2. plaatsen van trottoirbanden
5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen
5.2.17. legbed en plaatsing
De straatstenen worden geplaatst op een legbed van zand
of brekerzand dat na verdichting 3 tot 4 cm dik is. Het legbed
moet met een profiel gladgetrokken worden over het gehele
werk en met de nodige precisie. Om bij het plaatsen de
lijn in het vooropgestelde verband te bewaren, moet er op
regelmatige afstand een draad gebruikt worden.
De betonstraatstenen kunnen op verschillende manieren
verwerkt worden:
Gehamerd
Bij deze methode worden de stenen steen per steen
vastgezet met een klinkerhamer of een straathamer. De
stenen die verwerkt moeten worden, liggen op een hoopje
achter de plaatser. De plaatser woelt de bedding altijd
even los met een straathamer voor hij een steen vlakklopt
met de stenen die al geplaatst zijn. Hij bewaart de hoogte
gevoelsmatig aan de hand van passtenen.
Gevlijd
Bij deze methode trekken we een straatlaag vlak aan de
hand van passtenen of een hoogtetouw. Daarna kunnen de
betonstraatstenen eenvoudig met de hand worden geschikt
of gevlijd.
Machinaal gevlijd
Bij deze methode wordt zowel het beddingtrekken als het
vlijen bijna volledig machinaal uitgevoerd. Enkele kleine
aanpassingen moeten nog manueel uitgevoerd worden.

5.2. plaatsen van trottoirbanden
5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen
5.2.17.1. putrand afstoppen
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
In een weg komen vaak inspectieputten voor. Deze putten
dienen om de riolering onder de weg te kunnen inspecteren.
De putten hebben gietstalen deksels en zijn geen ideale
voorwerpen in het wegdek. Er bestaan vierkante en ronde
putranden.
Vierkante putranden:
Vierkante putranden worden steeds vaker toegepast. Bij deze
putranden straat je eerst de stroomlaag langs de vier zijden
waartegen je het straatwerk afstopt. Als de rijweg na enige
tijd gezakt is, kun je de stroomlaag laten uitbreken en wat
schuin herstraten, zodat de putrand niet beschadigd wordt
bij sneeuwruimen.
Ronde putranden:
in oude binnensteden en dorpskernen zie je nog vrij veel
ronde putdeksels. Bij een ronde putrand breng je eerst een
rollaag van halve stenen aan. tegen deze rollaag stop je het
straatwerk af. Vergeet niet dat de passtukken aan de eisen
moeten voldoen.
opdracht:
• Breng een rollaag aan langs de putrand.
• teken de passtukken af.
• Zaag de passtukken op maat.
• Maak het straatwerk af.
• Gebruik een veiligheidsbril en oorbeschermers als je met
een haakse slijpmachine werkt.
87

88
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
5.2. plaatsen van trottoirbanden
5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen
5.2.18. Een eenvoudige straat maken
• Zet eerst de as van de weg uit.
• Zet de trottoirband uit en plaats hem machinaal met een
helling van 1%.
• Zet de goot uit en plaats ze met een helling van 1%.
• plaats de straatstenen met een helling van 2% in de
dwarsrichting in het dakprofiel en een helling van 1% in de
lengterichting.
• Breng de straatlaag op het juiste niveau door twee regels
in de langse richting te plaatsen.
• sleep de straatlaag af op de geleiders.
hoe zet je een halfsteensverband uit?
Bij het begin van de werkzaamheden zet je een lijn uit die
loodrecht op de bandenlijn staat. Dat kan je doen met de
3-4-5-steek of met een prismakruis. Aan deze lijn straat je
de opzetlaag. Het is een goede gewoonte om de haaksheid
regelmatig te controleren.
Je zet altijd op met een hele steen. Een halve steen mag je
nooit met de gehakte kant straten, omdat hij dan niet goed
op dracht komt te liggen. Een halfsteensverband kan je
afstoppen zoals hieronder afgebeeld. stukken van minder
dan een halve steen mag je niet gebruiken. Als het nodig is,
gebruik je een halve steen en een drieklezoor.
De straatstenen op de weg worden in halfsteensverband
geplaatst. Het voetpad wordt in blokverband gelegd, 1 cm
hoger dan de trottoirband.

5.2. plaatsen van trottoirbanden
5.2.19. Werktekening van een eenvoudige straat
5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
89

90
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
5.2. plaatsen van trottoirbanden
5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen
5.2.20. Enkele afbeeldingen uit de praktijk

nOtItIEs
noTITIeS
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
91

92
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
nOtItIEs
noTITIeS

nOtItIEs
noTITIeS
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
93

94
BOuWplAAtsMACHInIstEn
PRAKTIJK
nOtItIEs
noTITIeS

fvb•ffc constructiv
Koningsstraat 132/5, 1000 Brussel
t +32 2 210 03 33 • f +32 2 210 03 99
fvb.constructiv.be • fvb@constructiv.be
© fvb•ffc constructiv, Brussel, 2012.
Alle rechten van reproductie, vertaling en aanpassing onder eender welke vorm, voorbehouden voor alle landen
95

Modulaire handboeken
bouwplaatsMachinisten
• Bouwplaatsmachinisten - Praktijk
Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid
Bouwplaatsmachinisten
BOUWPLAATSMACHINISTEN
PRAKTIJK
Bouwplaatsmachinisten
praktijk
andere boekdelen:
• Motorenleer
• Bouwplaatsmachines
• Bouwtechnologie
• Toegepaste technieken
Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid