BOUWPLAATSMACHINISTEN PRAKTIJK - ffc Constructiv

Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid 

BouwplaatsmachinistEn 

BOUWPLAATSMACHINISTEN 

PRAKTIJK

Situering 

VOORWOORD 

Er bestaan al verschillende uitgaven over bouwplaatsmachines, maar de meeste zijn verouderd. Daarom is de 

vraag naar een modern handboek, waarin ook de nieuwe technieken aan bod komen, enorm groot. 

Het ‘Modulair handboek Bouwplaatsmachinisten’ werd geschreven in opdracht van fvb-ffc Constructiv (Fonds 

voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid). De dienst Gemechaniseerde beroepen (MECA) van het fvb vormde het 

redactieteam. De verschillende boekdelen werden in samenwerking met de opleidingsinstellingen uitgewerkt. 

Dit handboek werd opgebouwd uit verschillende boekdelen en verder opgesplitst in modules. De structuur en 

inhoud werden aangepast aan de nieuwe technieken in de bouw- en machinewereld. 

In het naslagwerk werd tekst zoveel mogelijk afgewisseld met afbeeldingen. Hierdoor krijgt de lezer het 

leermateriaal meer visueel aangeboden. 

Om goed aan te sluiten bij de realiteit en de principes van competentieleren is een praktijkgerichte beschrijving 

het uitgangspunt van elk onderwerp. De boekdelen bevatten ook praktijkoefeningen. 

Opleidingsonafhankelijk 

Het handboek werd zo ontwikkeld dat het voor verschillende doelgroepen toegankelijk is. 

We streven naar een doorlopende opleiding: zo kan zowel een leerling bouwplaatsmachinist als een 

werkzoekende in de bouw of een werknemer van een bouwbedrijf dit handboek gebruiken. 

Een geïntegreerde aanpak 

Veiligheid, gezondheid en milieu zijn thema’s die de redactie hoog in het vaandel draagt. Het is voor 

een bouwplaatsmachinist uitermate belangrijk dat hij daar de nodige aandacht aan besteedt. Om de 

toepasbaarheid te optimaliseren werden deze thema’s zoveel mogelijk geïntegreerd in het handboek. 

Robert Vertenueil 

Voorzitter fvb-ffc Constructiv 

BOuWplAAtsMACHInIstEn 

PRAKTIJK 

3

4 



InHOuDstAFEl 

1. start – En stopprocEdurE ...............7 

1.1. Dagelijkse controle ........................................................7 

1.1.1. Visuele controle .......................................................7 

1.1.2. Controle van het motoroliepeil ........................8 

1.1.3. Controle van het peil van 

de hydraulische olie ...............................................9 

1.1.4. Controle van het koelvloeistofpeil ...............10 

1.1.5. Controle van de koelventilatorriem .............11 

1.1.6. Controle van de bandenspanning ...............11 

1.1.7. Controle van de rupsspanning ......................11 

1.1.8. Inschakelen van de stroomonderbreker....12 

1.2. startprocedure ..............................................................13 

1.2.1. starten van de machine ....................................13 

1.2.2. Opwarmen van de hydraulische olie ..........14 

1.2.3. Visuele controle ....................................................14 

1.2.4. smeren van de machine ...................................14 

1.3. stopprocedure ..............................................................18 

1.3.1. Voltanken van de machine ..............................18 

1.3.2. parkeren van de machine .................................18 

1.3.3. De tien geboden van de bestuurder van 

bouwplaatsmachines .........................................20 

1.4. Werking van een graafmachine ..........................21 

2. EEn opdracht oF projEct 

Voor dE Bouwplaatsmachinist 

rEalisErEn ..................................................................23 

2.1. project 1: een wandelpad aanleggen .............23 

2.2. project 2: een visput uitgraven ............................24 

3. dE rij- En BEsturingstEchniEkEn 

.........................................................................................................25 

3.1. Rupskraan (minigraver en 

gewone graafmachine) ...........................................25 

3.1.1. Gewoon rijden ......................................................25 

3.1.2. Manoeuvreren .......................................................27 

3.2. Bandenkraan ...................................................................29 

3.2.1. Rij- en besturingstechnieken ..........................29 

3.2.2. Aandachtspunten ................................................29 

3.3. Beheerst bewegen ......................................................30 

3.4. Besturen op basis van seintekens......................31 

3.5. Hydraulische graafmachine ..................................32 

3.5.1. Vlakstellen van de machine .............................32 

3.5.2. nivelleren op zicht ..............................................34 

3.5.3. nivelleren op zicht op 2 en 3 niveaus .........35 

3.5.4. Op- en afrijden van een helling .....................36 

3.5.5. Maken van een ophoging................................38 

3.5.6. Wisselen van uitrusting .....................................39 

3.5.7. uitzetten en maken van een rechte sleuf .42 

3.5.8. uitzetten van haakse hoeken en graven 

van een eenvoudige fundering en een 

fundering volgens een opgegeven plan...43 

3.5.9. uitzetten en graven van een bocht .............44 

3.5.10. Maken van 4 vierkanten in een vierkant ...45 

3.5.11. nivelleren van een perceel met behulp 

van een lasertoestel .........................................46 

3.5.12. Graven van een V-gracht met 

een profielbak .....................................................47 

3.5.13. Aanleggen van een talud ..............................48 

3.5.14. laden van een dumper of vrachtwagen ....53

InHOuDstAFEl 

4. BasisVaardighEdEn Bij wEg- 

En omgEVingswErkEn ............................55 

4.1. Graven ................................................................................55 

4.1.1.1. Bediening van de graafarm ..........................55 

4.1.1.2. Dozerbladbediening .......................................56 

4.1.1.3. Gebruik van het dozerblad...........................56 

4.1.1.4. Motorbediening................................................56 

4.1.2.1. Veiligheid tijdens de bediening .................57 

4.1.2.2. Andere personen..............................................57 

4.1.2.3. Veiligheidsgordels ............................................57 

4.1.3. Aanwijzingen om het werkrendement 

te verbeteren .........................................................58 

4.2. profileren ...........................................................................59 

4.2.1. Graven van een sleuf met behulp van 

een laserapparaat ................................................59 

4.3. Overbrengen van coördinaten ...........................63 

4.3.1. Zichten tussen twee punten ..........................63 

4.3.2. Gewijzigd tonrond profiel uitzetten ............64 

4.3.3. toestellen om coördinaten 

over te brengen ....................................................65 

5. EEnVoudigE 

BEstratingswErkEn ...................................67 

5.1. tien basisregels voor een correcte uitvoering 

van verhardingen in betonstraatstenen ........67 

5.1.1. Ondergrond ...........................................................68 

5.1.2. Kantopsluiting .......................................................68 

5.1.3. Fundering ................................................................69 

5.1.4. straatlaag .................................................................70 

5.1.5. Mengen van betonstraatstenen....................70 



5.1.6. plaatsen ....................................................................71 

5.1.7. Voegvulling .............................................................72 

5.1.8. Aftrillen .....................................................................73 

5.1.9. Ingebruikname .....................................................74 

5.1.10. Controle en onderhoud .................................74 

5.2. plaatsen van trottoirbanden .................................75 

5.2.1. Bandenlijnen uitzetten ......................................75 

5.2.2. trottoirbanden en greppels plaatsen 

zonder helling .......................................................77 

5.2.3. Werkwijze ................................................................77 

5.2.4. Veiligheid .................................................................78 

5.2.5. Enkele afbeeldingen uit de praktijk .............78 

5.2.6. plaatsing van trottoirbanden in een inrit...79 

5.2.7. Volgorde van plaatsing 

van de boordsteen in de inrit .........................80 

5.2.8. Banden bij een inrit .............................................80 

5.2.9. Goot uitzetten .......................................................81 

5.2.10. Een weg met helling ........................................82 

5.2.11. straatmakergereedschap gebruiken en 

onderhouden ......................................................83 

5.2.12. passtukken maken van betonbanden ......84 

5.2.13. persoonlijke beschermingsmiddelen .......84 

5.2.14. Onderfundering en fundering ....................85 

5.2.15. Afboording en kantopsluiting .....................85 

5.2.16. straatstenen afladen van de pakken ........85 

5.2.17. legbed en plaatsing ........................................86 

5.2.18. Een eenvoudige straat maken .....................88 

5.2.19. Werktekening van 

een eenvoudige straat ....................................89 

5.2.20. Enkele afbeeldingen uit de praktijk ...........90 

5

© fvb•ffc Constructiv, Brussel, 2012 

Alle rechten van reproductie, vertaling 

en aanpassing onder eender welke vorm, 

voorbehouden voor alle landen. 

n001BM - versie augustus 2012. 

D/2011/1698/07 

6 

Contact 

Voor opmerkingen, vragen en suggesties kun je terecht bij: 

fvb•ffc Constructiv 

Koningsstraat 132/5 

1000 Brussel 

tel.: 0032 2 210 03 33 

Fax: 0032 2 210 03 99 

website : fvb.constructiv.be

1. start – En stopprocEdurE 

1.1. Dagelijkse controle 

1. START – en SToPPRoCeduRe 

De dagelijkse controle moet uitgevoerd worden bij aanvang 

van de werkdag, voor de machine gestart wordt. Het is een 

routinecontrole om na te gaan of de machine operationeel, 

volledig uitgerust en bedrijfsklaar is. Zo kunnen lekken en 

onregelmatigheden tijdig verholpen worden, wat belangrijk 

is voor de levensduur van de machine en veiligheid van 

het personeel. De bestuurder is verantwoordelijk voor deze 

controle. Hij moet de machinehandleiding kennen en ze 

in zijn bezit hebben. De dagelijkse controle bestaat uit de 

volgende handelingen: 

1.1.1. Visuele controle 



Bij de visuele controle lopen we even om de machine heen 

om eventuele lekken of andere onregelmatigheden op te 

sporen. We letten er ook op dat er geen obstakels zijn die 

verhinderen dat de machine kan bewegen of vertrekken. 

7

8 




1.1.2. Controle van het motoroliepeil 

Het peil van de motorolie wordt gecontroleerd terwijl de 

machine goed horizontaal staat en de motor stilligt. Voor we 

de peilstok uit de geleidingsbuis verwijderen, maken we de 

plaats rond de peilstok op het motorblok schoon, zodat er 

geen vuil van het motorblok wordt meegenomen wanneer 

we de peilstok uit de buis trekken of terug op zijn plaats 

brengen. 

Vervolgens trekken we de oliepeilstok uit de buis en wrijven 

we hem schoon met een schone poetslap. 

We kijken waar de merktekens zich bevinden en brengen de 

peilstok terug in de buis (tot tegen de aanslag). 

Daarna trekken we de peilstok opnieuw uit de buis en lezen 

we het oliepeil af. Het is belangrijk dat we het uiteinde van 

de peilstok hierbij naar beneden te houden, want anders 

kan er olie over de peilstok lopen, waardoor de aflezing fout 

zal zijn. We moeten de peilstok ook draaien en het peil ter 

controle ook aflezen langs de andere kant. Het peil moet zich 

tussen de onderste (min.) en de bovenste (max.) maatstreep 

bevinden. 

Indien nodig vullen we olie bij, maar we blijven altijd onder 

de aanduiding ‘max’. In de machinehandleiding staat welk 

type olie we nodig hebben. Als we olie bijgevuld hebben, 

melden we dat aan de persoon die verantwoordelijk is voor 

het onderhoud, zodat nagegaan kan worden wat de oorzaak 

van het olieverlies is.

tekeningen die aanduiden in welke 

stand van de cilinders het hydrauliekpeil 

gecontroleerd moet worden bij verschillende 

merken van machines 




1.1.3. Controle van het peil van de hydraulische olie 

Het peil van de hydraulische olie moet gecontroleerd worden 

terwijl de machine goed horizontaal staat en de werkcilinders 

zich in de stand bevinden die de constructeur opgegeven 

heeft. Controleer dit in de machinehandleiding. 

Het oliepeil moet zich in het midden van het peilglas of 

tussen de markeringen min. en max. bevinden. Als we het 

hydrauliekpeil moeten controleren bij een machine waar 

al mee gewerkt is, mogen we zeker niet vergeten om eerst 

de druk van de tank te laten via de vulstop. In de meeste 

hydrauliektanken wordt immers een druk opgebouwd, 

waardoor de olie onder een lage druk naar de pompen 

gevoed wordt. 

9

Metalen expansievat plastic expansievat 

met peilglas 

Opgelet 

10 



Bij het opendraaien van de radiator is het 

belangrijk dat we eerst de druk aflaten en 

de stop pas daarna volledig losdraaien. 

Anders lopen we een ernstig risico op 

brandwonden door de overkokende 

koelvloeistof. Dit is alleen het geval als de 

motor niet volledig koud is. Als we deze 

controle ’s morgens uitvoeren voor de 

machine gestart is, staat het systeem nog 

niet onder druk en is er geen risico. 


1.1.4. Controle van het koelvloeistofpeil 

tegenwoordig hebben de meeste watergekoelde motoren 

een gesloten koelwatercircuit. Machines met zo’n gesloten 

koelwatercircuit beschikken over een expansietankje, 

een voorraadbakje dat meestal uit plastic gemaakt is en 

waarin het koelwater kan uitzetten zonder dat het verloren 

gaat wanneer het opwarmt. Het waterniveau in het 

expansietankje moet zich tussen de markeringen min. en 

max. bevinden wanneer het koelwater koud is. 

normaal volstaat het om het niveau van het expansietankje 

te controleren, maar als de radiator over een vulstop beschikt, 

kunnen we het best af en toe ook het niveau in de radiator 

controleren. 

Als de machine niet over een expansietankje beschikt, is 

het koelwatersysteem open. Ook dan controleren we het 

koelwaterpeil in de radiator. Het peil moet zich altijd boven 

de koelribben bevinden. Als we koelvloeistof moeten 

bijvullen, doen we dit met een mengsel van 50% (kraantjes) 

water en 50% antivriesmiddel. Dit mengsel moet zich het 

hele jaar door in het koelcircuit bevinden en niet alleen ’s 

winters, zoals vroeger gebruikelijk was.

te slap gespannen te strak gespannen 

rups rups 

goede rupsspanning 


1.1.5. Controle van de koelventilatorriem 

Bij luchtgekoelde motoren wordt de motorkoeling verzekerd 

door een koelschroef, die in de meeste gevallen aangedreven 

wordt door een riem. Het is belangrijk om de spanning 

van deze riem (tegen doorslippen) en de staat ervan (geen 

scheurtjes) te controleren. 

1.1.6. Controle van de bandenspanning 

De bandenspanning controleren we visueel. Een controle 

van de druk volstaat als we deze controle wekelijks uitvoeren. 

We moeten kijken of er zich geen voorwerpen vastgezet 

hebben tussen de banden of de profielen en of er geen 

defecten aan de banden zijn, zoals scheur(tjes) of breuken. 

1.1.7. Controle van de rupsspanning 



De rupsspanning controleren we visueel. De juiste 

rupsspanning is afhankelijk van de ondergrond. Hoe we 

de spanning moeten controleren, staat beschreven in de 

machinehandleiding. 

Verder zorgen we ervoor dat de rupsen vrij zijn van obstakels, 

zodat het rijwerk niet beschadigd raakt. 

normaal wordt een machine proper achtergelaten, maar als 

het nodig is, maken we de rupsen schoon voor we met de 

machine beginnen te werken. 

11

Opgelet 

12 



tegenwoordig zijn vele machines 

uitgerust met een elektrische 

stroomonderbreker. Bij deze machines 

zorgt een hoofdrelais ervoor dat alle 

spanning wordt afgebroken wanneer 

de bestuurder de machine uitschakelt. 

Omgekeerd schakelt dit relais ook alle 

spanning in wanneer de bestuurder het 

contact aanzet. 


1.1.8. Inschakelen van de stroomonderbreker 

Als de machine uitgerust is met een stroomonderbreker, 

schakelen we deze in voor we in de cabine van de machine 

stappen.

1.2. startprocedure 


1.2.1. starten van de machine 



Allereerst controleren we of de machine in een 

neutrale stand staat, zodat ze veilig gestart kan worden. 

neutrale stand betekent: parkeerrem (indien aanwezig) 

ingeschakeld, de versnellingen in neutraal en geen enkele 

bedieningshendel geactiveerd. Controleer ook of de 

stophendels niet meer in de stopstand staan, want anders 

is er geen brandstoftoevoer. De gashendel of draaiknop 

plaatsen we in de positie van het stationair toerental. 

Voor we het contact inschakelen, controleren we eerst 

of de waarschuwingslampjes die moeten branden, ook 

daadwerkelijk branden. Zo weten we dat ze niet defect zijn 

en dat we gewaarschuwd worden bij een eventuele panne. 

Het is dus zeer belangrijk om dit te controleren voor het 

starten. 

Welke waarschuwingslampjes gaan branden bij het 

aanzetten van het contact, verschilt van machine tot 

machine. Hoe moderner de machine, hoe meer lampjes 

zullen branden. De rode lampjes zijn echter het belangrijkst. 

In ieder geval moeten we minstens controleren of 

de volgende lichtjes (indien aanwezig) branden: het 

motoroliedrukverklikkerlichtje, het waarschuwingslampje 

van het koelwater, het waarschuwingslampje van de 

batterijlading en het rode stoplampje dat aangeeft wanneer 

er zich een ernstig mankement voordoet. Deze vier lampjes 

zijn waarschijnlijk de belangrijkste lampjes op de meeste 

voertuigen. 

Vervolgens laten we de motor (indien nodig) voorgloeien 

en starten we de machine. Als de motor niet binnen 15 à 

20 seconden aanslaat, wachten we ongeveer 1 minuut en 

proberen we nog eens. Als we niet lang genoeg wachten 

tussen twee pogingen, kunnen de elektriciteitskabels van het 

startsysteem of de startmotor oververhit raken. Wanneer de 

motor draait, controleren we of de waarschuwingslampjes 

gedoofd zijn. 

We laten de motor rustig warmdraaien terwijl we nog enkele 

andere werken uitvoeren. 

13

14 




1.2.2. Opwarmen van de hydraulische olie 

We maken enkele keren traag alle mogelijke hydraulische 

bewegingen om de olie langzaam op te warmen en na te 

gaan of de machine al deze bewegingen vrij en normaal 

kan uitvoeren. terwijl kunnen we controleren of we geen 

abnormale, schurende geluiden horen in de delen die 

gesmeerd worden. 

1.2.3. Visuele controle 

We lopen nog een keer rond de machine om te controleren 

of er geen lekken zijn. 

1.2.4. smeren van de machine 

De uitrustingsstukken van de machine smeren we dagelijks, 

de andere onderdelen gewoonlijk wekelijks. natuurlijk 

moeten we hierbij altijd rekening houden met de richtlijnen 

van de constructeur. 

Voor het smeren moeten de machine en de bussen op 

temperatuur zijn: ’s avonds aan het einde van een werkdag 

of ’s ochtends na eerst een halfuurtje gewerkt te hebben, zijn 

dus de beste momenten om de onderdelen te smeren. 

Welke punten gesmeerd moeten worden en hoe vaak, 

kunnen we altijd terugvinden in de machinehandleiding. 

Meestal bevindt zich op de machine ook een sticker met een 

smeerschema. 

Hierna volgt de juiste manier om met een vetpomp te 

werken. Het lijkt misschien simpel, maar vetpompen worden 

erg vaak fout gebruikt, waardoor heel veel van deze pompen 

kapotgaan.




Eerst maken we de pomp helemaal en grondig zuiver. Daarna draaien we het deksel een heel klein beetje 

los. We duwen de vergrendeling van de as goed in en trekken de as terwijl naar achteren. Dit lukt nu zonder 

problemen, want we hebben het deksel een beetje losgezet, waardoor er lucht in de pomp kan. 

Vervolgens draaien we het deksel van de pomp. We gaan naar een afvalcontainer die vethoudende producten 

mag bevatten en duwen de vergrendeling terug in. Daarna duwen we het vetpatroon uit de pomp met behulp 

van de zuiger in de pomp. 

Als het vetpatroon uit de pomp is, maken we de zuiger en de binnenkant van de pomp weer schoon en vetvrij. 

Dit is belangrijk omdat er geen vet aan het nieuwe vetpatroon mag hangen, want anders komt het patroon 

nadien niet gemakkelijk uit de pomp. 

15

16 


Daarna duwen we de vergrendeling opnieuw in en trekken we de zuiger weer naar achteren in zijn uiterste 

positie. We blokkeren de vergrendeling ook zorgvuldig. Vervolgens nemen we een nieuw vetpatroon, nemen 

we het deksel eraf en schuiven we het patroon met de open kant in de pomp. 

nadien vijzen we het deksel weer op de pomp, maar we zetten het nog niet helemaal vast. We ontgrendelen 

de asblokkering weer en duwen de zuiger zo ver mogelijk naar voren in de pomp. Boven een vod of in de 

geschikte afvalcontainer ontluchten we vervolgens de pomp door enkele slagen te maken tot er vet uitkomt. 

ten slotte zetten we het deksel goed vast. 

Als we deze stappen gevolgd hebben, is de pomp klaar om te smeren. 

Opgelet 



dIT doen We nooIT MeT een PoMP!

smeerplan van een machine 




17

18 



1.3. stopprocedure 


1.3.1. Voltanken van de machine 

Voor we de machine aan het einde van de werkdag parkeren, 

moeten we het brandstofreservoir volledig vullen. Dit 

voorkomt condensatie in de tank en zorgt ervoor dat we 

de machine ‘s morgens altijd kunnen starten zonder dat 

de motor zonder brandstof valt. tijdens het tanken ligt de 

motor van de machine stil en roken we zeker niet. De motor 

moet stilliggen omdat het eventuele vuil in de tank wordt 

opgewoeld tijdens het tanken. Als de motor zou draaien, zou 

dit vuil mee aangezogen kunnen worden. 

Voor we beginnen te tanken, maken we de omgeving rond 

de vuldop schoon. Zo kan er zeker geen vuil in de tank 

spoelen als we zouden morsen. We zorgen er ook voor dat de 

machine in een neutrale positie staat en dat de parkeerrem 

(indien aanwezig) ingeschakeld is. 

1.3.2. parkeren van de machine 

We parkeren de machine altijd op een stabiele en vlakke 

plaats. Als dat niet mogelijk is, parkeren we ze haaks op de 

helling. We zorgen er ook voor dat de machine niet in plassen 

water of modder staat, want anders lopen we het risico dat 

we de volgende dag niet kunnen werken door vorst of dat er 

pannes aan de machine zijn. 

We laten de uitrustingsstukken altijd op de grond rusten en 

proberen de machine zo te plaatsen dat de hydraulische 

cilinders ingetrokken (en dus beschermd) zijn. Bij werken in 

extreem stoffige omstandigheden maken we de luchtfilter 

en de koelradiatoren schoon met perslucht. Daarbij moeten 

we er wel op letten dat we niet te dichtbij komen met de 

blaasmond, zodat we de koelribben van de radiator niet 

beschadigen.




Koelradiatoren moeten gereinigd worden in de 

tegengestelde richting van de koelstroom van de ventilator. 

luchtfilters worden van binnen naar buiten uitgeblazen. We 

reinigen enkel het buitenste element van luchtfilters; het 

binnenste element wordt nooit gereinigd, enkel vervangen. 

Bij de reiniging worden de stofdeeltjes van het filtermateriaal 

verwijderd. Ook hier zorgen we ervoor dat we niet te veel 

druk gebruiken en niet te dichtbij komen met de blaasmond, 

zodat we de filter niet beschadigen. 

Vervolgens zorgen we ervoor dat de machine in een neutrale 

positie staat en dat de parkeerrem (indien aanwezig) 

ingeschakeld is. 

Voor we de motor stilleggen, laten we hem nog even 

draaien aan een stationair toerental. Dat doen we vooral 

om ervoor te zorgen dat de turbo gesmeerd wordt tot hij 

stilstaat. terwijl de turbo uitloopt, zetten we de gashendel (of 

gasknop) op stationair toerental. Als we dat niet doen, starten 

we de motor de volgende dag onmiddellijk aan een te hoog 

toerental. Vervolgens zorgen we ervoor dat alle elektrische 

verbruikers in hun neutrale stand worden gezet. 

Wanneer we de motor stilgelegd hebben, ontlasten we de 

restdrukken in de bedieningscircuits. Daarna zetten we het 

contact uit, verwijderen we de contactsleutel en stappen 

we uit de cabine met ons gezicht naar de machine gericht. 

Hierbij gebruiken we de handgrepen en opstaptreden. We 

springen nooit uit de machine! 

We sluiten de cabine af met de sleutels, schakelen de 

stroomonderbreker uit (indien aanwezig) en laten de sleutels 

achter op de daartoe voorziene plaats. 

19

20 




1.3.3. De tien geboden van de bestuurder van bouwplaatsmachines 

1. noteer altijd de beginuren en de einduren. 

2. Controleer het motoroliepeil. Voeg nooit olie toe zonder de instructeur te verwittigen. 

3. Controleer het peil van de hydraulische olie. 

4. Controleer het peil van de koelvloeistofpeil. Kijk hiervoor naar het expansievaatje (als dat 

aanwezig is). 

5. Start de motor aan een zo laag mogelijk toerental nadat je de nodige controles uitgevoerd hebt. 

6. Smeer elke maandag alle smeernippels. 

7. draag altijd veiligheidsschoenen en werkkledij tijdens de praktijklessen. 

8. Laat nooit personen langs de buitenkant van de cabine staan en zich vasthouden. er mogen altijd 

evenveel personen de machine betreden als er zetels voorzien zijn. 

9. Plaats de motor tijdens het werk altijd op het maximale toerental. 

10. Indien mogelijk plaats je de veiligheidshendel naar omhoog en de uitrusting met een gestrekte 

graafarm op de grond wanneer je stopt. Laat de motor draaien aan het minimale toerental. Reinig 

de cabine en het rijwerk voor je de sleutel van het contact haalt en de cabine sluit. 

EEN GOEDE BESTUURDER BLIJFT ALTIJD KALM!

1.4. Werking van een graafmachine 




Hierboven zie je een schematische voorstelling van hoe we moeten werken met een hydraulische 

graafmachine met Europese bediening. 

21

2. EEn opdracht oF projEct Voor 

dE Bouwplaatsmachinist rEalisErEn 

opdracht: 

• Maak een planning op voor het uit te voeren werk. 

• Bereken hoeveel vierkante meter straatstenen nodig zijn. 

• Bepaal het aantal trottoirbanden en de hoekstukken. 

• Bereken de kostprijs van dit project. 

• Voer het project uit volgens de regels en respecteer de veiligheid. 

succes! 

2. een oPdRAChT of PRoJeCT VooR 

de BouWPLAATSMAChInIST ReALISeRen 

2.1. project 1: een wandelpad aanleggen 



23

24 



2.2. project 2: een visput uitgraven 

2. een oPdRAChT of PRoJeCT VooR 

de BouWPLAATSMAChInIST ReALISeRen 

• Zet de visput uit met de vijfpuntsmethode. 

• Zet eerst de middellijn uit en zet daarna de vier cirkels uit 

met een touw. 

• Verbind snijpunt 1 met snijpunt 3 en snijpunt 2 met 

snijpunt 4. Het snijpunt van deze twee rechten (punt 5) is 

het middelpunt van de segmentboog. 

• Doe hetzelfde aan de andere kant van de visput. 

• De cirkels hebben een diameter van 200 centimeter. 

• Graaf de put 40 cm diep uit. 

• Voorzie rond de put een boord van 20 cm breed en 20 cm 

diep om planten in te plaatsen. 

• Voor de afboording worden klinkers gebruikt. 

• Bereken de inhoud van de visput.

3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen 

3. dE rij- En BEsturingstEchniEkEn 

Onder rijen besturingstechnieken verstaan we de graafmachine van plaats A naar plaats B verplaatsen. We 

maken een onderscheid tussen een rupskraan en een bandenkraan. 

3.1. Rupskraan (minigraver en gewone graafmachine) 

3.1.1. Gewoon rijden 



Het is van groot belang te weten dat er een voorkant en 

een achterkant is aan het rijwerk van een rupskraan. Aan de 

voorkant bevindt zich het spanwiel. 

Als de machine uitgerust is met een dozerblad, bevindt zich 

dat ook aan de voorkant. De machine heeft immers meer 

duwkracht in voorwaartse richting. 

Aan de achterkant bevindt zich het trekwiel of sprocketwiel. 

25

26 




Verder in de cursus gebruiken we de termen vooruit rijden en 

achteruit rijden. Vooruit rijden betekent dan de machine in 

de richting van het spanwiel bewegen en achteruit rijden de 

machine in de richting van het trekwiel bewegen. 

Bij het rijden met een graafmachine moeten we altijd 

aandacht hebben voor de voorkant van het rijwerk (de plaats 

van het spanwiel en het trekwiel). Verder moeten we altijd in 

de rijrichting kijken en zo weinig mogelijk rijden, want rijden 

kost geld. Ook moeten alle verplaatsingen veilig gebeuren, 

ook het open afrijden van een helling. Hou de uitrusting (de 

bak) ongeveer een halve meter boven het maaiveld. 

het is erg belangrijk dat we zo weinig mogelijk 

met de machine rijden !


3.1.2. Manoeuvreren 



Bij moderne machines wordt het rijwerk van een rupskraan 

hoofdzakelijk met twee pedalen bediend. Vaak is op elke 

pedaal een stang bevestigd, zodat we de machine ook 

manueel kunnen bedienen bij moeilijke opdrachten, zoals 

bij een nauwe doorgang, om iets op een dieplader te laden, 

voor beginnende machinisten, ... 

Elk pedaal kan onafhankelijk van de andere pedalen in twee 

richtingen bewegen, namelijk vooruit en achteruit. 

Hieronder overlopen we hoe we enkele manoeuvres moeten 

uitvoeren. 

1. Vooruit rijden (de bestuurder kijkt in de richting van het 

spanwiel): 

we duwen de beide hendels of pedalen even ver naar 

voren. 

2. Achteruit rijden (de bestuurder kijkt in de richting van het 

trekwiel): 

we duwen de beide hendels of pedalen even ver naar 

achteren. 

27

28 




3. Vooruit rijden en een bocht van meer dan 90°nemen 

(naar rechts of naar links): 

Om een bocht naar rechts of naar links te nemen, duwen 

we de rechterhendel of linkerhendel (of pedaal) naar 

voren. 

4. om de as draaien 

Hiervoor trekken we tegelijkertijd de rechterhendel 

helemaal naar voren en de linkerhendel volledig 

naar ons toe. Hierbij letten we erop dat er zich geen 

materiaalhopen of andere hindernissen aan de zijkant van 

het rijwerk bevinden. Obstakels kunnen immers schade 

veroorzaken. Om de as draaien werkt trouwens ophoging 

van materiaal in de hand. 

• Als de beide hendels of pedalen in de neutrale stand staan, 

worden de remmen automatisch ingeschakeld. 

• De bestuurder moet altijd in de richting van de verplaatsing 

kijken om te voorkomen dat er zich personen achter de 

machine bevinden. 

• Behoud minstens 80 cm vrije ruimte rondom een obstakel. 

• Gebruik de hogesnelheidspedaal enkel voor grote 

verplaatsingen en om rechtdoor te rijden.

3.2. Bandenkraan 


3.2.1. Rij- en besturingstechnieken 

Rijden met een rupskraan en rijden met een bandenkraan 

zijn niet met elkaar te vergelijken. Een bandenkraan bedienen 

we met een rijhendel of rijpedaal, waarmee verschillende 

snelheidskeuzes mogelijk zijn, al dan niet traploos. 

3.2.2. Aandachtspunten 

Bij het rijden met een bandenkraan moet speciale aandacht 

besteed worden aan de stabiliteit van de machine. Omdat 

bandenmachines meestal iets hoger zijn dan gewone 

rupskranen, zijn ze minder stabiel. 

Als we vooruit rijden, moeten we gewoon sturen. Als de 

stuurkabine boven de achterkant van het rijwerk staat, 

moeten we omgekeerd sturen, wat tot zeer gevaarlijke en 

verwarde situaties kan leiden. 

Rij dus zo veel mogelijk met de stuurwielen en de cabine in 

dezelfde richting (vooruit). 

Zet stabilisatoren los voor je begint te rijden. 



29

30 



3.3. Beheerst bewegen 


Bij de bediening van een graafmachine moet de bestuurder 

alle bewegingen beheerst uitvoeren. In moeilijke situaties (bv. 

dieplader, nauwe doorgang, …) moet gewerkt worden aan 

een lager motortoerental om te vermijden dat de machine 

plots een onverwachte beweging maakt (bv. wegglijden van 

de dieplader, hapering in een nauwe doorgang, …). 

Welke fouten in verband met veiligheid zie je op de foto’s 

hiernaast? 

Bij het veranderen van rijrichting schakelen we langzaam 

over van vooruit naar achteruit of omgekeerd. Vooral bij 

wegwerkzaamheden (bandenkraan) is dit erg belangrijk, 

want er kunnen zich veel personen in de nabije omgeving 

van de kraan bevinden (om borduren, greppels, klinkers, enz. 

te plaatsen). 

tijdens het werken en rijden met de machine moeten 

schokken altijd vermeden worden. Zo houden we de 

machine stabiel en voorkomen we beschadigingen aan 

de uitrusting ervan. Bovendien voorkomen we zo ook 

ergonomische problemen, zoals rugklachten, bij de 

bestuurder. 

Bij hijswerkzaamheden kunnen schokkende bewegingen 

gevaarlijke situaties veroorzaken. Dit kan gevaarlijk zijn voor: 

• de hijsmiddelen; 

• de gehesen last; 

• de machine zelf; 

• de veiligheid in het algemeen.


3.4. Besturen op basis van seintekens 



seintekens dienen om: 

• de bestuurder te helpen bij het verplaatsen van de 

machine; 

• de bestuurder te begeleiden bij het verplaatsen 

van lasten. 

Omdat de kraanbestuurder niet altijd juist kan 

inschatten wat er moet gebeuren, moet hij zich laten 

bijstaan door een seingever, zowel voor horizontale 

als voor verticale verplaatsingen. De seingever is 

verplicht om altijd een veiligheidshelm te dragen. 

De seingever en de kraanbestuurder moeten elkaar 

ook gedurende de hele verplaatsing kunnen zien. Als 

dat niet mogelijk is, moet een portofoon of telefoon 

gebruikt worden. 

Bij de communicatie tussen de seingever en de 

kraanbestuurder gelden de volgende regels: 

• De seingever houdt voortdurend contact met de 

kraanbestuurder (visueel, verbaal, ...). 

• De seingever moet het hele traject kunnen volgen. 

• De seingever oefent een veiligheidsfunctie uit (hij 

is minstens 18 jaar, medisch gekeurd, heeft een 

opleiding gekregen, …). 

• Heel belangrijk bij het seingeven is uniformiteit. 

Daarom zijn standaardtekens afgesproken. 

Hiernaast zetten we de meest voorkomende even 

op een rijtje. 

31

32 



3.5. praktische oefeningen 


3.5.1. Vlakstellen van de machine 

De belangrijkste oefening om met een graafmachine te 

kunnen werken, is de machine vlakstellen. De machine moet 

altijd vlakgesteld worden voor we een werk uitvoeren. Als 

beginnende bestuurder kunnen we de machine als volgt 

vlakstellen: 

• We kiezen een referentiepunt, bv. een dakgoot van een 

nabijgelegen gebouw. 

• We heffen de giek naar omhoog tot de onderkant van de 

bak één lijn vormt met het referentiepunt. 

• Om onze machine perfect vlak te stellen, voeren we deze 

handeling uit in twee richtingen: eenmaal in de richting 

van het rijwerk (belangrijkste richting) en eenmaal haaks 

op het rijwerk. 

• Als we langs de beide kanten een vlakke lijn hebben, staat 

de machine perfect vlak. 

• De machine kan het gemakkelijkst vlakgesteld worden in 

de rijrichting.




Daarom is het aan te raden alleen te graven (nivelleren) in 

de richting van het rijwerk en niet te breed te werken. De 

maximale breedte is de breedte van de graafmachine + 

maximaal één bakbreedte langs de beide kanten van de 

machine. 

Als de machine niet vlak staat, graven we een beetje grond 

uit onder de hoogste kant en strooien we die grond op de 

laagste kant. Zolang de machine niet vlak staat, kunnen we 

niet beginnen met nivelleren. Ervaren machinisten voelen 

gemakkelijk aan of hun machine al dan niet vlak staat. 

De machine vlakstellen is een opdracht die de bestuurder 

voortdurend moet uitoefenen. Daarom is het noodzakelijk 

dat elke beginnende bestuurder deze handeling heel vaak 

oefent. Alleen zo wordt een graafmachine vlakstellen een 

automatisme. 

Als bestuurder maak je de plaats naar waar je de 

machine straks zal verplaatsen, zo veel mogelijk vlak 

voor de verplaatsing. 

De oefeningen die verder in de cursus uitgelegd worden, 

worden steeds voorafgegaan door het vlakstellen van de 

machine. 

33

34 




3.5.2. nivelleren op zicht 

We nivelleren een terrein van 10 m bij 10 m. Dit doen we 

in stroken, minstens drie naast elkaar. We proberen de 

verschillende stroken mooi op elkaar te laten aansluiten. 

We nivelleren op niveau 0.0 en werken de oefening zo 

nauwkeurig mogelijk af. Dit wil zeggen dat we alle mogelijke 

oneffenheden door onbeheerste of verkeerde bewegingen 

van de machine vermijden. Ook op de stroken naast het 

terrein dat we nivelleren, verwijderen we de grootste 

oneffenheden.


3.5.3. nivelleren op zicht op twee en drie niveaus 

3.5.3.1. Op twee niveaus 

5 m 

We nivelleren een terrein van ongeveer 10 m bij 10 m. We 

nivelleren een strook van 5 m achteruit, met een maximale 

breedte van 3 bakken. Daarna graven we de volgende 5 m 

uit op een diepte van ongeveer 20 cm. 

nadat het terrein over de volledige lengte genivelleerd is, 

hernemen we de volgende strook tot het terrein over de 

volledige oppervlakte van 100 m² genivelleerd is. 

De uitgegraven hoeveelheid grond wordt op één hoop 

gestapeld buiten de zone van de oefening. 

3.5.3.2. Op drie niveaus 

Voor het nivelleren op drie niveaus vertrekken we van 

de vorige oefening. We nivellen het terrein eerst op twee 

niveaus en werken dan verder tot nog eens 5 m verder 

achteruit, terug op niveau 0.0. Daarna doen we hetzelfdevoor 

de volgende strook. 

5 m 

0.2 m 

0.2 m 

5 m 

5 m 



5 m 

35

36 




3.5.4. Op- en afrijden van een helling 

3.5.4.1. Een helling oprijden 

Voor we een helling oprijden, moeten we ze zo goed 

mogelijk vlak maken. 

Het vlak maken is bedoeld om te verhinderen dat de 

machine zijdelings gaat hellen of zelfs wegglijdt. 

Als we op een lange helling moeten rijden, moeten we 

ervoor zorgen dat we onze machine voortdurend in één 

richting vlak houden. 

We kunnen de helling het best vooruit oprijden, dus met 

het spanwiel aan de voorkant van het rijwerk. Zodra we op 

de helling gereden zijn, houden we de uitrusting of de bak 

ongeveer 50 cm boven de grond. 

net voor de machine kantelt, plaatsen we de uitrusting op 

de grond. Zo vermijden we een schok door het vallen van de 

machine.


3.5.4.2. Een helling afrijden 



Ook voor we een helling afrijden, moeten we de helling 

vlak maken. Als algemene regel kunnen we stellen dat 

we de helling ook vooruit mogen afrijden. Bij lange, steile, 

gladde hellingen is het aangeraden de helling achterwaarts 

af te rijden. Als de machine dan wegglijdt, kunnen we de 

uitrusting gebruiken om te remmen. 

We plaatsen de machine zo goed mogelijk in de richting 

van de helling. net voor het knikmoment plaatsen we de 

uitrusting of de bak op de helling. 

We rijden nog een beetje vooruit tot de machine kantelt. 

Daarna heffen we de uitrusting opnieuw ongeveer 50 cm 

boven de grond. 

Zodra we op de helling zijn, rijden we ze zo recht mogelijk af. 

We moeten vermijden om nog te draaien, want anders kan 

de machine een plotse, onverwachte beweging maken en 

kan er gevaar ontstaan. 

37

38 




3.5.5. Maken van een ophoging 

• We maken een ophoging van ongeveer 50 cm hoog, 2 m 

breed en ongeveer 10 m lang. 

• Daarvoor graven we de grond langs de beide kanten van 

de ophoging weg over een breedte van ongeveer 3 m en 

een diepte van 25 cm. 

• We maken de uitgegraven stroken zo goed mogelijk vlak 

en stapelen de grond in het midden van de uitgraving. 

• De ophoging zelf wordt aan de zijkanten afgewerkt. 

• De bovenkant wordt vlak gemaakt. 

• We rijden nooit met de graafmachine op de ophoging.

stap 1 

stap 2 

stap 3 


3.5.6. Wisselen van uitrusting 

Bij een bakwissel is het erg belangrijk dat de bak die 

aangepikt moet worden, vlak opgesteld staat tegenover de 

graafmachine. De bak die afgekoppeld moet worden, moet 

daarom ook zo vlak mogelijk afgepikt worden. De machine 

moet zo opgesteld zijn dat de bestuurder voldoende 

bewegingsruimte heeft om de giek juist te kunnen 

positioneren ten opzichte van de bak die aangepikt moet 

worden. 

3.5.6.1. Klassieke bakwissel 



De meest eenvoudige manier is de wissel waarbij de assen 

uit de bak geslagen worden. Dit gebeurt bij oudere machines 

of bij grotere machines waarbij niet zo vaak van bak 

gewisseld moet worden. 

Stap 1 

We hangen de bak zo aan de giek dat het achterste 

scharnierpunt niet meer onder spanning staat. We 

verwijderen de as van het achterste scharnierpunt en 

vervangen hem door een as van een kleinere diameter. 

Stap 2 

We zoeken de stand van de giek waarbij de voorste as niet 

meer onder spanning staat en verwijderen deze as. 

Stap 3 

We plaatsen de bak op de plaats waar we hem willen 

neerzetten. nadat we de kleinere as van het achterste 

scharnierpunt verwijderd hebben, is de bak los van de 

machine. Een andere uitrusting aanpikken doen we op 

dezelfde manier. Het is aangeraden om de gewisselde assen 

een extra smeerbeurt te geven na de bakwissel. 

39

40 




3.5.6.2. Manueel snelwisselsysteem 

Bij dit systeem moet een spievormig stuk metaal handmatig 

losgeschroefd worden om van bak te wisselen. 

Werkvolgorde: 

• We doen de bak helemaal dicht en brengen de voorgiek 

helemaal naar voren. 

• We plaatsen de bak op een hoogte waarbij we de bouten 

en de spie gemakkelijk kunnen verwijderen. 

• Daarna plaatsen we de bak mooi vlak op de voorziene 

plaats. 

• Voor het aanpikken van de bak plaatsen we de 

graafmachine op de juiste plaats (met voldoende 

bewegingsruimte). 

• We pikken de bak op met de daarvoor voorziene pennen 

of haken. 

• We doen de bak helemaal dicht. 

• We heffen de giek voldoende hoog, zodat we de voorgiek 

helemaal naar voren kunnen brengen. 

• Vervolgens brengen we de spie aan en schroeven we hem 

vast met de daarvoor voorziene bouten. 

Het besproken systeem is een veelgebruikt systeem. Er 

bestaan varianten op, maar het basisprincipe blijft altijd 

hetzelfde. 

Er wordt aangeraden om de spanning van de bouten 

regelmatig te controleren. Door trillingen kunnen bouten 

immers soms loskomen. Als de spie te ver inschuift (tot tegen 

de aanslag), verslijt de connector en komt er spanning op de 

bouten. 

Wanneer een uitrusting vervangen wordt, controleren we de 

eventuele speling. Ook houden we de bevestigingsogen en 

assen rein.

Afpikken en aanpikken van een graafbak: 


3.5.6.3. Automatisch snelwisselsysteem 



Bij het automatische snelwisselsysteem is de werkvolgorde 

dezelfde als bij het manuele systeem. Hier wordt de spie 

echter hydraulisch verwijderd en teruggeplaatst vanuit de 

bedieningspost. 

Het is bij de beide snelwisselsystemen belangrijk dat de 

aanslagpunten altijd volledig vuilvrij zijn. Zo wordt de juiste 

positie van de bak aan het snelwisselsysteem gewaarborgd 

en wordt speling op het systeem vermeden. 

41

42 




3.5.7. uitzetten en maken van een rechte sleuf 

• We maken een sleuf met een breedte en een diepte van 

één bak van de graafmachine. 

• Eerst zorgen we voor een vlak stuk van 10 m bij 15 m. 

• In het lange stuk graven we een sleuf van 15 m. 

• De uitgegraven grond wordt aan één kant van de sleuf 

verzameld. 

• De zijkanten van de sleuf worden perfect afgewerkt. 

• Er wordt een afwijking van 10 cm getolereerd in de diepte 

en op de rechtheid. 

• ter uitbreiding van de oefening kan langs een touw 

gewerkt worden.




3.5.8. uitzetten van haakse hoeken en graven van 

een eenvoudige fundering en een fundering 

volgens een opgegeven plan 

• We gebruiken touwen en piketten om de fundering uit 

te zetten en verzamelen de uitgegraven aarde buiten de 

uitgraving. 

• We gebruiken de 3-4-5-methode om de haaksheid 

te controleren. We controleren ook de lengte van de 

parallelle zijden. 

• We graven uit op één bakdiepte, berekenen de inhoud 

van de sleuf en noteren ook hoeveel tijd nodig is voor de 

uitgraving. 

43

44 




3.5.9. uitzetten en graven van een bocht 

• We zetten een bocht uit met behulp van een lintmeter 

met een straal van 5 m. 

• tussen het beginpunt en het eindpunt van de bocht 

zetten we een vijftal punten uit. 

• We graven één bakbreedte uit op een diepte van 40 cm. 

• We verzamelen de uitgegraven aarde op één plaats buiten 

de werkzone. 

• We werken de bocht en de boorden zo goed mogelijk af. 

• De bocht moet mooi de ronding van de straal volgen.




3.5.10. Maken van vier vierkanten in een vierkant 

• We maken het perceel dat bewerkt moet worden, vlak. 

• Afhankelijk van de grootte van de graafmachine maken 

we bijvoorbeeld vier vierkanten van 1,5 m bij 1,5 m in een 

vierkant van 3 m bij 3 m. 

• Het eerste vierkant graven we uit op een diepte van 

- 0,2 m. De uitgegraven grond stapelen we op het vierkant 

ernaast, waar we dus een ophoging van 0,2 m maken. 

We werken de boorden vlak en zo recht mogelijk af. De 

overblijvende vierkanten worden afwisselend uitgegraven 

en opgehoogd. Op die manier bekomen we een 

dambordprofiel. 

• Bij een juist uitgevoerde oefening is er geen grond te 

weinig of te veel. 

• Ook een juiste opstelling en werkvolgorde spelen hier een 

grote rol. 

45

46 




3.5.11. nivelleren van een perceel met behulp 

van een lasertoestel 

Om een perceel te nivelleren met behulp van een laser 

worden twee methodes courant toegepast. 

Bij de eerste methode worden de gemeten hoogtes 

voortdurend doorgegeven aan de bestuurder, die de 

gevraagde hoogtes op zijn beurt aanpast. 

Bij de tweede methode wordt een ontvanger op de voorgiek 

van de kraan gemonteerd. De bestuurder kan vanuit de 

cabine zien waar er bijgestuurd moet worden. Ook de 

plaatsen waar de hoogte correct is, kan de bestuurder zien. 

Bij deze tweede methode is het belangrijk dat de bestuurder 

goed weet wat de stand van de bak en de voorgiek was bij 

het instellen van de laserapparatuur. Zo kan hij de correcte 

hoogte respecteren. 

In de praktijk voert de bestuurder op geregelde tijdstippen 

een controle uit om de juiste hoogte te kennen. Het is niet 

houdbaar voor hem om zich voortdurend op de ontvanger 

te concentreren.


eVALuATIeBLAd: graven van een V-gracht met een profielbak 

naam: 

datum: 

locatie: 

nr. en type van de graafmachine: 

rechtlijnigheid 

diepte 

helling 

lengte 

tolerantie 

snelheid 

Evaluatie 

0 - - - + ++ opmerkingen 



3.5.12. Graven van een V-gracht met een profielbak 

Werken met een V-bak vergt enige ervaring van de 

bestuurder. Ook hier is het uitermate belangrijk dat de 

machine vlak opgesteld staat voor we beginnen te graven. 

Om een perfecte V-sleuf te graven moet de bak tijdens het 

trekken onder eenzelfde hoek blijven ten opzichte van het 

maaiveld. Een grotere diepte wordt in verschillende lagen 

uitgegraven. 

Zorg dat het onderstel op de juiste graafrichting staat. 

lijn de onderwagen en de bovenwagen perfect uit met de 

lijn van de gracht om een rechte gracht te maken. 

Het is belangrijk om in almaar kleinere lagen verder uit te 

graven naarmate de juiste diepte bereikt is. Als de bestuurder 

met een V-bak te diep of onder een verkeerde hoek ten 

opzichte van het maaiveld graaft, is het moeilijk om die fout 

te herstellen. 

47

48 




3.5.13. Aanleggen van een talud 

Als een talud van beneden naar boven aangelegd wordt, 

staat de machine boven op de verhoging. Als het talud van 

boven naar beneden aangelegd wordt, staat de machine 

beneden aan het talud opgesteld. 

3.5.13.1. Graven van een talud van beneden naar boven 

De machine staat dwars op de kruin van het talud dat 

aangelegd moet worden. De afstand tot de rand moet zo 

gekozen worden dat we het aan te leggen banket kunnen 

bereiken met de graafbak. Met een piket bepalen we de teen 

van het aan te leggen talud. (Zet meerdere piketten in één lijn.) 

We bepalen de hoogte van het aan te leggen banket. 

De pikettenrij is het snijpunt (beginpunt) van het talud. 

We zorgen ervoor dat het banket mooi vlak is (ongeveer 

waterpas). 

Vervolgens maken we de schuine zijde ruw klaar (te steil 

en te dik) van rechts naar links. Daarbij zorgen we dat het 

snijpunt goed zichtbaar blijft. We controleren dit regelmatig. 

Daarvoor stappen we uit! 

We werken af van links naar rechts tot aan de eerste 

tussenpiket en stappen uit om de aanzet en de helling 

te controleren en indien nodig te verbeteren. Vervolgens 

werken we verder tot aan de volgende piket en controleren 

we ook dit stuk. Daarna werken we verder tot aan de 

eindpiket en controleren we de aanzet, de helling en het 

uitzicht van de volledige afstand. 

Met deze werkwijze is de foutenlast klein tot onbestaande. 

Bovendien kunnen we perfect tussen taludplanken werken. 

Bij het afwerken moeten we ervoor zorgen dat er zo 

weinig mogelijk aarde naar beneden valt op het banket. Zo 

vermijden we onnodig schoonmaakwerk.


Meest voorkomende fouten: 

• geen werkmethode toegepast: grote foutenlast. 

• De helling wordt bovenaan platter: geen perfecte kopie. 

• Holle helling (springschans): verkeerde bakbeweging. 

• Verlopende, vage aanzetlijn onderaan: regelmatige 

controle?! 

• Morsen: verkeerde bakhouding. 

• talud niet aangedrukt: kan uitregenen. 



49

50 




3.5.13.2. Graven van een talud van boven naar beneden, 

machine dwars met vaste kofferbak 

We bepalen de precieze plaats en hoogte van het talud 

dat we moeten maken. We werken de bovenkant vlak af 

en zetten een lijn uit (die we markeren met jalons, piketjes, 

steentjes, takjes, …). 

We plaatsen de machine met het rijwerk dwars en maken 

schuine inkepingen tot aan de piketjes. Deze inkepingen 

vormen ons vertrekpunt. We gaan dus niet te ver staan. 

We kijken in de bak en plaatsen de onderzijde in de 

gewenste hellingsgraad. tijdens de afgraving moet de 

hellingsgraad van de bak dezelfde blijven. 

Aan de teen van het talud stoppen we, bepalen we de 

hoogte van het grondvlak en trekken we het overtollige 

materiaal weg van de teen (ongeveer 0,5 meter). Zo 

vermijden we schoonmaakwerk tegen de teen. 

Zodra de eerste schuine zijde met een stukje grond 

vlakgemaakt is, controleren we de richting (schuine zijde) en 

de hoogte van het grondvlak. Indien nodig corrigeren we tot 

het gewenste resultaat bereikt is. 

Daarna kopiëren we zorgvuldig dit eerste vlak en controleren 

we regelmatig de richting en de hellingshoek.


Meest voorkomende fouten: 

• werkmethode niet toegepast: geen resultaat. 

• niet of te weinig controleren door niet uit de machine te 

stappen en enkel vanuit de cabine te controleren. 

• te diep. 

• teen niet opgeruimd. 

• te steil: bakhouding/bakbeweging. 



• De “springschans”talud: verkeerde bakbeweging. 

51

Met een juiste werkmethode en regelmatige controles zijn we zeker van een goed resultaat, waarbij geen 

herstelwerken nodig zijn. 

52 



3. de RIJ- en BeSTuRIngSTeChnIeKen

3.5.14. laden van een dumper of vrachtwagen 




De opstelling van de dumper ten opzichte van de kraan is heel belangrijk. De vrachtwagen wordt zo veel 

mogelijk langs de achterzijde geladen. Als dat niet mogelijk is, mag ook langs de zijkant geladen worden. Bij 

vrachtwagens en dumpers wordt nooit over de cabine geladen. Ook met een uitgestorte bak passeren we 

nooit over de cabine. 

We plaatsen de dumper zo goed mogelijk in de aslijn van de graafmachine. De draaihoek die de graafmachine 

beschrijft bij het laden, moet zo klein mogelijk gehouden worden om de productiviteit zo groot mogelijk te 

maken. Indien mogelijk plaatsen we de graafmachine op de hoop aarde die we moeten wegscheppen. 

Ook de afstand tussen de dumper en de graafmachine is erg belangrijk. De bestuurder van de dumper zorgt 

voor de juiste opstelling, maar het is de bestuurder van de graafmachine die in grote lijnen bepaalt waar de 

dumper geplaatst wordt. 

In de praktijk gebeurt dit als volgt: 

• De kraanbestuurder maakt de laadplaats klaar (vlak en vrij van hindernissen). 

• terwijl de dumper zich achteruit positioneert op de laadplaats, houdt de kraanbestuurder een volgeschepte 

bak op de plaats waar hij wil dat de dumper zich opstelt. De dumper rijdt als het ware met de laadbak onder 

de graafbak. 

• Zodra de dumper juist staat, maakt de bestuurder de volgeschepte bak leeg. 

• Als de dumper voldoende geladen is, geeft de kraanbestuurder een signaal aan de bestuurder van de 

dumper dat hij kan vertrekken. 

• De dumper of vrachtwagen wordt zo geplaatst dat de binnenkant van de laadbak aan de kant van de 

graafmachine zich net onder het scharnierpunt van de graafarm en de giekarm bevindt. Als hij dichter 

staat, gaat er tijd verloren bij het richten van de bak. Als hij verder staat, valt een deel van het opgeschepte 

materiaal uit de bak. In beide gevallen is er een niet te onderschatten productiviteitsverlies. 

• Het uitstorten van het materiaal over de laadvloer van de dumper gebeurt geleidelijk. We houden de 

graafbak zo laag mogelijk om schokken en beschadiging te voorkomen. 

53

4. BasisVaardighEdEn Bij wEg- En 

omgEVingswErkEn 

4.1. Graven 

4. BASISVAARdIgheden BIJ Weg- en 

oMgeVIngSWeRKen 

4.1.1.1. Bediening van de graafarm 



Er zijn twee hendels waarmee alle functies bestuurd 

worden. Deze hendels bevinden zich voor de zitting. De 

pedalen bevinden zich op de vloer, recht voor de zitting. 

Met de linkerhendel besturen we de zwenkingen van de 

bovenwagen en de arm en de graafarmfuncties; met de 

rechterhendel de giek- en bakfuncties. 

De hendels hebben een veerbelasting in de middelpositie. 

In deze positie zal het onderdeel in kwestie niet werken. 

De linkerhendel is voorzien van een vergrendeling met een 

hendel, die we moeten gebruiken voor we de cabine kunnen 

verlaten. Voor de meeste graafbewegingen gebruiken we de 

beide besturingshendels tegelijk. Hiervoor is enige oefening 

nodig. 

Met de rechterhendel kunnen we vier bewegingen 

uitvoeren: de giek naar voren of naar achteren brengen 

(hendel vooruit - achteruit) en de bak open of dicht doen 

(hendel naar links - naar rechts). Ook met de linkerhendel 

kunnen we vier bewegingen uitvoeren: de cabine naar 

links of rechts zwenken (hendel naar links - naar rechts), 

de graafarm naar voren of naar achteren brengen (hendel 

vooruit - achteruit). 

55

56 



4.1. Graven 



4.1.1.2. Dozerbladbediening 

Het dozerblad wordt met één enkele hendel bestuurd. 

Deze hendel heeft ook een veerbelasting die hem in de 

middenpositie houdt. In deze positie kan het blad niet 

bewegen. 

Om het blad omhoog te trekken, trekken we de hendel naar 

achteren en laten we hem los in de gewenste positie. Om 

het blad neer te laten doen we het tegenovergestelde. Deze 

hendel bevindt zich in de cabine aan de rechterkant. Op de 

foto hiernaast heeft hij een zwart handvat. 

4.1.1.3 Gebruik van het dozerblad 

Het dozerblad gebruiken we vooral om de machine vlak te 

plaatsen en zo weinig mogelijk om grond te verplaatsen. 

Wanneer we met het blad werken of op de openbare weg 

rijden, houden we de giek recht voor de machine. We 

houden het blad hoog wanneer we rijden, want zo wordt de 

ruimte tussen de machine en de bodem verhoogd. 

4.1.1.4. Motorbediening 

Een gashendel regelt het toerental van de motor. Om de 

snelheid te verhogen trekken we de hendel achteruit. Om de 

snelheid stationair te verlagen duwen we hem vooruit. We 

kunnen de hendel in elke gewenste positie tussen stationair 

en maximum plaatsen. Wanneer we met de hydraulische 

graafmachine werken, staat de gashendel altijd op het 

maximale toerental van de motor.



4.1.2.1. Veiligheid tijdens de bediening 

Alle machines kunnen gevaarlijk zijn. Wanneer een 

graafmachine juist gebruikt en onderhouden wordt, is ze 

veilig om mee te werken. Als ze echter slordig bediend en 

slecht onderhouden wordt, kan ze een gevaar vormen voor 

de bestuurder en voor andere personen. 

Veiligheid is echter niet alleen een kwestie van aandacht 

schenken aan waarschuwingen. Als bestuurder moet je altijd 

denken aan de mogelijke gevaar en hoe je ze kan vermijden. 

hou de ramen altijd schoon en gebruik de lichten om de 

zichtbaarheid te verbeteren. 

4.1.2.2. Andere personen 

Andere personen die eventueel ook op het terrein aan het 

werken zijn, moeten een voldoende grote afstand van de 

machine houden, zodat ze niet gekwetst kunnen raken 

wanneer de machine een plotse beweging maakt. 

Meerijden op de machine kan ongevallen veroorzaken. De 

graafmachine is voorzien voor één persoon. neem dus nooit 

passagiers mee. 

4.1.2.3. Veiligheidsgordels 



De ROps-cabine (Roll Over protective structure) is bedoeld 

om de bestuurder te beschermen bij een ongeval. Als we 

geen veiligheidsgordel dragen, kunnen we binnen de 

cabine rondgegooid worden of uit de machine geworpen 

worden en verpletterd raken. We moeten dus altijd een 

veiligheidsgordel dragen wanneer we de machine 

gebruiken. 

57

58 





4.1.3. Aanwijzingen om het werkrendement 

te verbeteren 

• Gebruik de trekkracht van de arm om te graven en maak 

ondiepe groeven met de tanden van de bak. Diepe 

groeven verminderen het werkrendement. 

• Bedien de giek rustig. Begin en eindig zeer rustig als 

je de giek naar omhoog en naar omlaag brengt. De giek 

mag niet bruusk gestopt worden, want anders wordt de 

machine sterk belast, wat een grote slijtage tot gevolg 

heeft en zelfs tot schade kan leiden. 

• plaats de tanden in de graafrichting. Daardoor wordt de 

weerstand kleiner en wordt ook het risico op beschadiging 

van de tanden kleiner. 

• Als je de maximale graafkracht nodig hebt, moet je de 

grond langzaam weggraven terwijl de giek en de arm in 

een hoek van 90° tot 110° staan. 

• schud zand en aarde uit de bak. Zet de bak bijna 

horizontaal en breng hem in startpositie. Als het zand en 

de aarde niet uit de bak vallen, beweeg je de bakhendel 

enkele keren naar voren. schud de aarde niet met 

schokken uit de bak op het einde van de slag van de 

bakcilinder. 

• Stop tijdig met de zwenkbeweging. Om de 

zwenkbeweging te stoppen laat je de zwenkhendel los 

voor je het eigenlijke graaf- of stortpunt bereikt. 

• probeer meerdere bewegingen te combineren om het 

rendement te doen stijgen, maar respecteer altijd de 

veiligheidsregels.

4.2. profileren 



4.2.1. Graven van een sleuf met behulp 

van een laserapparaat 

4.2.1.1. Doel 

na de opdracht is de leerling in staat een sleuf met verticale 

wanden te graven volgens een opgelegd profiel. 

4.2.1.2. Oefening 

Graaf een sleuf volgens een opgelegd profiel en met 

inachtneming van een uitgezette richtlijn. De lengte van de 

sleuf is 15 meter, de diepte 0,75 meter. De breedte is gelijk 

aan de breedte van de dieplepel. 

4.2.1.3. Werkwijze 

Zet de as van de sleuf uit. 

Bepaal het niveau van het graafwerk als volgt: 

• Zet de laser op een plaats waar het uit te voeren werk niet 

wordt gehinderd. 

• sla een piket vlakbij de sleuf. 

• plaats de baak op de piket vlakbij de sleuf en lees de 

waarde af (bv.1.200). 

• tel daar de diepte van de sleuf bij op 

(bv. afgelezen waarde = 1.200 en diepte = 0075 -> 

resultaat = niveau van de sleuf = 1.275). 

Graaf de sleuf en hou rekening met het opgelegde niveau. 

4.2.1.4. Opmerking 



Bij een eventuele verplaatsing van de laser moeten we 

rekening houden met de nieuwe gemeten waarden. Om 

het correcte niveau van de sleuf te bepalen tellen we hier de 

opgegeven diepte bij. 

59

60 





4.2.1.5. tips 

De sleufbodem moet zo vlak mogelijk zijn. Een afwijking 

tot 5 cm is toegestaan. Bovendien mag er geen materiaal 

teruggestort worden op plaatsen die te diep uitgegraven 

zijn. Anders zou een ophoging ontstaan die een gevaar voor 

verzakking zou opleveren. 

4.2.1.6. Materiaal 

Hydraulische graafmachine die uitgerust is met een 

dieplepelbak of kofferbak, laser, lintmeter, hamer, piketten en 

touw. 

4.2.2. Graven van een sleuf met een grijper 

4.2.2.1. Doel 

na afloop van de opdracht is de leerling in staat een sleuf 

te graven met behulp van een grijper (grijperbak). De 

wanden moeten verticaal zijn en het bodemvlak effen. Alle 

draaibewegingen moeten zonder schokken uitgevoerd 

worden en de uitrusting mag niet slingeren. 

4.2.2.2 Oefening 

Graaf een rechtlijnige sleuf volgens een tekening, met behulp 

van zichtjes of baak. lengte: 0,30 m, diepte: 0,80 m.



4.2.2.3 Werkwijze 

• plaats de machine in de aslijn van de sleuf die je moet 

graven (met de stabilisatoren uitgezet langs de kant van 

de grijper). 

• Om de juiste richtlijn aan te houden span je je werkdraad 

evenwijdig naast het rijwerk, langs de kant van de 

bestuurder. 

• Graaf de sleuf in lagen. plaats de grijper met het kleinste 

aantal tanden naar het gedeelte dat uitgegraven moet 

worden. 

• Graaf het bodemvlak zo effen mogelijk uit en werk 

eventueel bij met een platte schop. 

4.2.2.4 Opmerkingen 

Hou de slingerbewegingen van de grijper tijdens het 

zwenken altijd onder controle. sleep niet met de grijper, 

gebruik hem niet als hamer. 

4.2.2.5. Materiaal 

Hydraulische graafmachine die uitgerust is met een rotatieve 

grijper. 

4.2.2.6. tips 



• Met een grijper kunnen we over een hindernis heen 

werken. De hindernis mag niet te hoog zijn, want we 

moeten de bodem kunnen bereiken met de grijper. Indien 

nodig laten we ons begeleiden door een seingever die 

zich aan de andere kant van de hindernis bevindt. 

• soms moet de machine haaks opgesteld worden op de 

sleuf waarin we moeten werken. Dat is onder andere het 

geval bij speciale punten van pijpleidingen of om een 

inkalving bij leidingen bij te werken. 

61

62 





• Om te vermijden dat de grijpbak draait bij beschoeide 

sleuven en om bij het zakken niet te haperen met de 

tanden, moet de grijper volledig gesloten worden. 

• Als we bij een harde ondergrond even heen en weer 

over de grond schrapen met de schelpen van de grijper, 

kunnen we gemakkelijk in de grond dringen. 

• Wanneer de grijper voor graafwerk wordt gebruikt, 

plaatsen we het gedeelte met het kleinste aantal tanden 

naar het gedeelte dat nog uitgegraven moet worden en 

het gedeelte met het grootste aantal tanden naar het 

gedeelte dat al uitgegraven is. 

• Bij kleverige materialen mag de grijper niet volledig 

gesloten worden, want anders verloopt het leegstorten 

moeilijker. Gebruik indien mogelijk zeker een grijper met 

uitwerpkleppen. 

• laat nooit iemand de grijper manueel leiden. Anders kan 

deze persoon zich kwetsen. 

• Een grijper is geen hydraulische hamer. sla er dus niet mee 

om in de grond te dringen; gebruik de hydraulische kracht 

van de bedieningscilinders voor een goede indringing.



4.3. Overbrengen van coördinaten 

4.3.1. Zichten tussen twee punten 



Om over korte afstand hoogtes over te brengen kunnen 

we zichtplankjes gebruiken. Bij het straatmaken worden 

drie zichtjes gebruikt. We plaatsen het voorste en achterste 

zichtje op gegeven hoogtes (bijvoorbeeld op piketten of 

hoogtestenen) en gebruiken het middelste zichtje om de 

tussenhoogte te bepalen door over de bovenkanten van de 

zichtjes te kijken. We kunnen doorzichten of tussenzichten. 

Bij doorzichten plaatsen we een zichtje achter twee zichtjes 

en bij tussenzichten plaatsen we een zichtje tussen twee 

zichtjes. 

De piketten voor nieuw bestratingwerk worden meestal 

door een uitzetter gegeven (de uitvoerder of opzichter), 

bijvoorbeeld met tussenafstanden van 20 m. tussenhoogtes 

worden per dag tussengezicht. 

straatmakers werken meestal met hoogte- en naaldstenen 

die langs een draad gesteld worden. 

Voer de volgende werkzaamheden uit: 

• Controleer de juiste lengte van de zichtjes. 

• Hou de zichtjes loodrecht. 

• Controleer altijd op voorhand of ze wel even lang zijn. 

• Gebruik zichtjes met verschillende kleuren, die goed 

opvallen ten opzichte van elkaar en de achtergrond. 

• Zicht niet tegen de zon in. 

• Maak de afstand tussen het voorste en het achterste 

zichtje niet groter dan 50 meter. 

• Hou de zichtjes altijd verticaal. 

63

4.3.2. Gewijzigd tonrond profiel uitzetten 

Het gewijzigd tonrond profiel is het meest gebruikte profiel op wegen die worden bestraat. 

Bij een 6 m brede, vrij afwaterende weg bepaal je drie hoogtematen tussen de kanthoogtes, namelijk de kruin 

en de twee wanghoogtes. Daarvoor verdeel je de wegbreedte in vier stukken van anderhalve meter. 

De wangstenen zet je als volgt uit: 

• Bereken het hoogteverschil tussen de kruin en de kantlaag. Verdeel dit halve hoogteverschil in evenveel 

gelijke delen als het aantal vakken waarin je de halve straat verdeelt (zie ook de tekening). span een draad 

tussen de kruinhoogte en de hoogte aan de zijkant. Zet nu de wangsteen op de juiste maat aan de draad. 

• Bij een weg van 6 m breed met 30 mm/m afschot heb je op de halve weg genoeg aan één wangsteen. Die 

kun je als volgt uitzetten: 

• de kruin komt 0,5 x 6 m x 30 mm/m = 90 mm boven de kantopsluiting. 

• De porring s = H/8 = 90 mm/8 = 11,25 mm. 

• De wanghoogte = H/2 + s = 90 mm/2 + 11,25 mm = 45 mm + 11,25 mm = 56,25 mm boven de 

kantopsluiting. 

• Dit rond je af op 55 mm. Hiermee heb je alle gegevens om het profiel uit te zetten. 

opdracht : 

• Bereken de hoogte en de kruin voor een weg van 9 m breed en met een afschot van 30 mm/m. 

• Zet de kruin en de wanghoogte uit. 

• plaats minstens 3 kruinstenen en 6 wangstenen. 

64 




oMgeVIngSWeRKen

4.3.3. toestellen om coördinaten over te brengen 





Coördinaten overbrengen kan met een eenvoudig waterpastoestel op een statief. De hoogtes lezen we af 

van op de baak. 

De hoogtes kunnen we overbrengen met een laser (een vlakke roterende laser of een laser met één of twee 

hellingen). Hierbij gebruiken we altijd een bakenlat en een ontvanger. 

Haakse hoeken kunnen we uitzetten met een prismakruis. Daarmee kunnen we ons ook in een lijn plaatsen 

zonder hulp en zonder koord. 

Om bochten uit te zetten gebruiken we een bochtenspiegel. 

Om lijnen uit te zetten gebruiken we jalons. 

Om afstanden te meten gebruiken we een rolmeter. 

65

5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen 

5. EEnVoudigE BEstratingswErkEn 

5.1. tien basisregels voor een correcte uitvoering van 

verhardingen in betonstraatstenen 

1. ondergrond 

2. kantopsluiting 

3. fundering 

4. straatlaag 

5. mengen 

6. plaatsen 

7. voegvulling 

8. aftrillen 

9. ingebruikname 

10. controle en onderhoud 



67

5.1.1. Ondergrond 

Zorg voor een effen en goed verdichte ondergrond, die vrij is van water. Indien nodig wordt een drainering 

aangelegd. 

5.1.2. Kantopsluiting 

plaats eerst een strook betonstraatstenen over de volledige breedte. Op die manier bepaal je de juiste afstand 

tussen de twee kantopsluitingen. uiteraard hou je daarbij rekening met de tolerantie op de maatvoering van 

de betonstraatstenen. Met deze werkwijze vermijd je overbodig knipwerk. plaats vervolgens de kantopsluiting. 

Breng ten slotte een stut van schraal beton aan om de kantopsluiting op zijn plaats te houden. 

68 



5. eenVoudIge BeSTRATIngSWeRKen

5.1.3. Fundering 




Voer de fundering uit volgens het voorgeschreven profiel. De bovenzijde van de fundering neemt de vorm aan 

van het afgewerkte oppervlak van de bestrating. Het niveau van de fundering moet gerespecteerd worden om 

achteraf geen correcties te moeten uitvoeren in bijvoorbeeld de dikte en de vorm van de straatlaag. 

Verdicht de fundering goed. Zo kan de straatlaag niet weggespoeld worden en zijn er geen zettingen van de 

funderingen. 

Zorg dat het oppervlak van de fundering effen is om beschadigingen van de betonstraatstenen te voorkomen. 

neem alle nodige voorzorgsmaatregelen om te vermijden dat er water op de fundering kan blijven staan. 

Anders kan de straatlaag immers haar structuur verliezen en uitgedreven worden. 

69

5.1.4. straatlaag 

Zorg dat de straatlaag overal even dik is. Een te dik aangelegde straatlaag kan spoorvorming en verzakkingen 

veroorzaken. Ongelijke diktes zorgen voor vervormingen. 

Voor de betonstraatstenen geplaatst zijn, mag je de straatlaag nooit verdichten of laten uitharden. Dat kan 

immers beschadigingen en hoogteverschillen veroorzaken. 

5.1.5. Mengen van betonstraatstenen 

Meng betonstraatstenen uit verschillende pakken bij het plaatsen van stenen. Zo vallen eventuele 

kleurverschillen minder op. 

70 




5.1.6. plaatsen 


plaats eerst de betonstraatstenen aan de randen en gebruik zo veel mogelijk volledige stenen of 

geprefabriceerde hulpstukken voor de randafwerking. Werk vanaf de geplaatste stenen om de straatlaag niet te 

schenden. plaats de betonstraatstenen altijd met smalle voegen van ongeveer 3 mm. 

1. tik elke steen zachtjes tegen de stenen die al geplaatst zijn. 

2. laat de steen naar beneden glijden. 

3. Breng hem tenslotte in eindpositie. 



Als de voegen te smal zijn, kunnen ze niet goed gevuld worden en kunnen de randen van de betonstraatstenen 

afsplinteren. Als de voegen te breed zijn, hebben de stenen dan weer te veel bewegingsruimte. plaats de stenen 

zo dat ze na het vasttrillen 5 tot 10 mm hoger liggen dan de kantopsluiting of de gootelementen. Zo kunnen 

er zich geen waterplassen vormen. Controleer regelmatig met een koord of een paslat of de richting van de 

voeglijnen nog correct is en of de bestrating voldoende vlak is. Voer meteen de nodige correcties uit. 

71

5.1.7. Voegvulling 

leg een streklaag van één of twee rijen betonstraatstenen rond belangrijke punten, zoals inspectieputten. 

Gebruik zo veel mogelijk geprefabriceerde hulpstukken om de openingen op te vullen. Als er toch vulstenen 

gebruikt worden, moeten ze op maat gezaagd worden. De stukken steen mogen niet kleiner zijn dan een halve 

steen en de stenen mogen niet verzaagd worden onder een hoek van minder dan 45°, want anders kunnen ze 

afbreken. 

Dek de bestrating volledig af met zuiver split of breekzand en borstel het zand in de voegen. Als de straatlaag 

ongebonden is, mag je het zand ook inwassen. Bij ongebonden materialen houdt de aannemer de bestrating 

vochtig door met water te sproeien om te voorkomen dat het zand na de ingebruikname uit de voegen 

wordt gereden. Vul de voegen volledig, want met onvolledig gevulde voegen hebben de stenen te veel 

bewegingsruimte. 

72 




5.1.8. Aftrillen 




neem bij het aftrillen de volgende voorzorgsmaatregelen om beschadigingen aan de betonstraatstenen te 

voorkomen: 

• Borstel eerst de oppervlakte schoon. Er mogen zich geen steentjes of zand meer op het bovenvlak van de 

bestrating bevinden wanneer we beginnen af te trillen. 

• Gebruik een trilplaat die onderaan bekleed is met een kunststofzool. De trilplaat moet onderaan zuiver zijn. 

• Hou minstens één meter afstand van de plaats waar de betonstraatstenen worden geplaatst. 

• start af te trillen vanaf de rand en beweeg langzaam naar het midden toe. Op die manier is er geen gevaar 

dat de kantopsluiting beschadigd raakt en wordt het profiel in stand gehouden. 

Herhaal deze cyclus van invoegen/aftrillen tot de stenen volledig vastzitten. Als we zwaar verkeer verwachten, 

kan de bestrating nog extra verdicht worden met een bandenwals. (Opgelet: de betonstraatstenen moeten al 

volledig vastzitten voor je ze extra verdicht.) Breng tot slot nog een laag voegvullingszand aan. 

73

5.1.9. Ingebruikname 

Bestratingen waarvan de straatlaag en de fundering uit ongebonden materiaal bestaan, kunnen in gebruik 

genomen worden zodra de betonstraatstenen volledig vastzittten en de voegen volledig gevuld zijn. 

Als de straatlaag uit zandcement en/of de fundering uit een gebonden materiaal bestaat, kan de bestrating in 

gebruik genomen worden zodra de fundering en/of de straatlaag uitgehard is. Hoeveel tijd hiervoor nodig is, 

hangt af van de weersomstandigheden. In principe is dat ongeveer 15 dagen. uiteraard moeten ook de voegen 

volledig gevuld zijn voor we de bestrating in gebruik kunnen nemen. 

5.1.10. Controle en onderhoud 

74 




Controleer de bestrating jaarlijks en na elke overstroming 

grondig. Hierbij moeten de toestand van de voegvulling, 

de uitzetvoegen en de vlakheid van de bestrating worden 

nagekeken. Indien nodig moeten de voegen onmiddellijk 

bijgevuld en de verzakkingen opnieuw op peil gebracht 

worden.

5.2. plaatsen van trottoirbanden 


5.2.1. Bandenlijnen uitzetten 



trottoir- en opsluitbanden worden meestal op schraal 

beton geplaatst. Het is belangrijk dat er geen kluiten of 

steenbrokken onder de band komen, want anders zal deze 

band niet volledig ondersteund zijn. 

langs een vrij afwaterende weg worden opsluitbanden 

ongeveer 20 mm boven de berm gesteld om te vermijden 

dat de berm over de band en later over de stenen gaat 

groeien. Waar nodig worden de bermen aangevuld. 

De richting en de hoogte voor de bandenlijn worden 

bepaald aan de hand van de aspiketten. Er moet rekening 

gehouden worden met het zicht aan de piket. 

Wanneer de aspiketten verklikt worden, wordt de bandenlijn 

uit de verklikkerpiketten gehaald. soms wordt de bandenlijn 

bepaald door vanuit de gevels van de woningen te meten. 

Als de richting en de hoogte bepaald zijn, vinden we de 

nodige tussenpunten door te zichten of met behulp van een 

laser. Deze tussenpunten hebben we zowel nodig voor de 

richting als voor de hoogte, om te vermijden dat de draad 

doorzakt. De draad wordt ondersteund door enkele stenen 

die op elkaar geplaatst zijn. 

Voer in ieder geval de volgende werkzaamheden uit: 

• Zet de bandenlijn uit. 

• tussenzicht de tussenpunten voor de bandenlijn op de 

• juiste afstand. 

• Verklik de bandenlijn op een aantal plaatsen. 

75

hoe spannen we een touw? 

• Eerst draaien we het touw rond de piket. 

• Dan kruisen we het touw op de piket. 

• ten slotte spannen we het touw aan de piket zonder er een knoop in te leggen (zie derde foto). 

Een andere methode is een lus maken en over de piket spannen. Om doorbuiging te voorkomen, spannen we 

het touw niet meer dan 20 meter ver zonder tussen te punten. 

De ijzeren of stalen piketten van ongeveer 80 cm worden verticaal en vast in de grond geslagen. De hoogtes 

worden op deze piketten afgeschreven en de koorden worden aan de bovenkant van het merkteken aan de 

piketten vastgemaakt. Daardoor kunnen ze gemakkelijk weer op het juiste niveau vastgemaakt worden als ze 

breken. Om het niveau te controleren wordt een merkteken op de steel van de schop geplaatst (met een stift of 

plakband). 

De touwen kunnen aan de achterkant of de voorkant van de banden worden gespannen, afhankelijk van 

waar de trottoirbanden geplaatst moeten worden. De diepte onder het touw is afhankelijk van het type band 

en de dikte van de fundering. De breedte van de koffer is afhankelijk van het type band, het type greppel, de 

aanvullingen van de band en de greppel. Manuele correcties kunnen achteraf uitgevoerd worden. 

76 




Controle van de loodstand 


5.2.2. trottoirbanden en greppels plaatsen 

zonder helling 

De banden worden 5 mm van elkaar geplaatst. Er worden 

tien banden op één lijn geplaatst. De voegen van de goten 

worden achteraf ingewasssen met mortel die fijn rijnzand 

bevat. De banden en de goten kunnen eventueel met een 

vacuümtiller geplaatst worden. Het voordeel daarvan is dat 

er maar één persoon nodig is om de banden te plaatsen. Het 

is aan te raden om de loodstand regelmatig te controleren 

na de plaatsing van enkele trottoirbanden. 

5.2.3. Werkwijze 



Zet eerst de bandenlijn uit. Bepaal het niveau en breng het 

over op de piketten (met een laser). span een touw voor de 

juiste hoogte en de juiste richting. Gebruik plakband om een 

merkteken aan te brengen op de piketten. 

Het funderingsmateriaal in schraal beton moet onder de 

juiste omstandigheden verwerkt worden: 

• Het mag niet uitgedroogd zijn doordat het te lang op 

voorhand ingevuld werd en onderhevig geweest is aan 

zon en wind. 

• na de binding mag het materiaal niet meer losgemaakt 

worden. 

• Voor de greppel, trottoirband, fundering en stutting 

moeten de juiste hoeveelheden materiaal aangebracht 

worden. 

Het funderingsmateriaal moet in voldoende brede en lange 

strook onder de koord gebracht worden, afhankelijk van de 

lengte en breedte van de trottoirband. nadat dat gebeurd is, 

kan de band machinaal aan de koord gezet worden. Breng 

een stuk aan aan de achterkant van de banden om ze vast 

te maken. Zorg dat er zich geen funderingmateriaal tussen 

twee trottoirbanden bevindt bij de plaatsing. 

77

5.2.4. Veiligheid 

78 




til zo veel mogelijk met een rechte rug en terwijl je door je knieën buigt. Draag altijd werkkledij en 

veiligheidsschoenen wanneer je werkt. Als je de banden en de greppels plaatst met behulp van een 

graafmachine, ben je verplicht om een helm te dragen. Gebruik altijd gekeurd materieel om te tillen. 

5.2.5. Enkele afbeeldingen uit de praktijk 

na de boordstenen worden de goten geplaatst met de boordsteentang. 

De goten worden op het juiste niveau gebracht met een stootijzer. Als bescherming wordt een plankje 

gebruikt. 

De goten worden geplaatst met een hydraulische minigraver.

5.2.6. plaatsing van trottoirbanden in een inrit 




Bij lage banden wordt geen rekening gehouden met het hoogteverschil tussen de band en de weg. De banden 

worden op dezelfde hoogte geplaatst als het verloop van de weg. Recht tegenover de ingang van een perceel 

worden hoge banden verlaagd tot 2 cm boven de gootlaag. 

Wanneer de fundering vooraf gesteld wordt, wordt rekening gehouden met de breedte van de inrit plus het 

dubbel van de breedte van de trottoirbanden die schuin geplaatst zullen worden. Over die breedte komt het 

beton 10 cm lager dan de normale fundering. 

Het schuine gedeelte van de inrit wordt verkregen door de trottoirbanden te kantelen. Het aantal schuine 

banden hangt af van de werkleiding, het uitzicht en de hoogte van de trottoirbanden. 

Bij hoge trottoirbanden moet de zijkant afgekort worden met de slijpmachine omdat de voeg bovenaan niet 

breder mag zijn dan 6 mm. Als de trottoirband bijvoorbeeld 30 cm hoog is, moet er onderaan minstens 3 cm 

afgeslepen worden. Er kunnen ook verloopstukken gebruikt worden voor het schuine gedeelte, maar dan heeft 

de trottoirband een ander model in het verlaagde gedeelte dan in het hogere gedeelte. 

79

80 




5.2.7. Volgorde van plaatsing van de boordsteen 

in de inrit 

1. het schuine gedeelte tegen de geplaatste trottoirband 

2. het platte gedeelte van de inrit 

3. het schuine gedeelte 

4. de verdere afboording van de weg 

5.2.8. Banden bij een inrit 

Bij inritbanden wordt geen rekening gehouden met het 

hoogteverschil. De banden worden op dezelfde hoogte 

geplaatst als het verloop van de weg. 

net als trottoirbanden worden ook inritbanden aan de draad 

gesteld. De draad moet langs de achterkant van de inritband 

lopen, omdat de band daar overal dezelfde hoogte heeft. let 

erop dat de band niet helt, want hij is erg zwaar. 

De inritbanden worden met bandenhaken opgetild aan de 

voor- en achterkant. Er kunnen speciale inritbanden gebruikt 

worden om een inrit te maken. Deze inritbanden bestaan 

in drie uitvoeringen: links aansluitende eindstukken, rechts 

aansluitende eindstukken en middenstukken. 

opdracht: 

• Maak een inrit met speciale inritbanden. 

Voer in ieder geval de volgende werkzaamheden uit: 

• Zet de richting en de hoogte van de inritbanden uit. 

• plaats de inritbanden met behulp van de geschikte 

hijsmiddelen.


5.2. plaatsen van trottoirbanden(indeling) 

5.2.9. Goot uitzetten 



Bij een rijweg met een verhoogde kantopsluiting wordt 

langs de band een goot gestraat voor de afwatering naar 

de trottoirkolken. Het hoogste punt van de goot ligt in 

het midden tussen de twee kolken. Dit punt wordt het 

breekpunt genoemd. Het water loopt dus altijd naar de 

dichtstbijliggende kolk. 

Als de afstand tussen twee kolken 20 m is en het afschot 

1,5 mm/m, is de goothoogte in het breekpunt 

10 m x 1,5 mm/m = 15 mm hoger dan de kolk. 

Als de goot bij de kolk 130 mm onder de bovenkant 

van de band ligt, is de goothoogte in het breekpunt 

130 mm - 15 mm = 115 mm onder de bovenkant van de 

band. Meestal is de goothoogte bij de kolk 0 mm. Bij de kolk 

moet de goothoogte minstens 10 mm boven de onderkant 

van de kolkinlaat liggen. 

Als je de goot aan de draad straat, komt de draad vaak klem 

te zitten tussen de steen en de band. Het is handiger om 

een smetlijn te maken: leg de draad in kalk, span hem op de 

goede hoogte langs de band en laat hem tegen de band 

springen. De witte lijn die dan op de banden staat, is de 

smetlijn. Ze duidt de voorkant van de goot aan. De goot kan 

bestaan uit kantstroken, greppels of straatstenen. De witte 

lijn is de bovenkant van de goot. 

81

82 





5.2.10. Een weg met helling 

Als de afstand van straatkolk a tot straatkolk b 30 meter 

bedraagt en het hoogteverschil a gelijk is aan b + 3 cm, 

kunnen we vanuit de laagste kolk b een afstand van 20 meter 

uitzetten (afstand tot het breekpunt) met een afschot van 

2 mm/m (20 m x 2 mm/m = 40 mm boven straatkolk b + 

10 mm boven de kolk = 50 mm). Vanuit straatkolk a meten 

we 10 m x 1 mm/m = 10 mm + 10 mm boven de straatkolk, 

dus ligt het breekpunt vanuit straatkolk a 20 mm hoger. 

opdracht: 

• plaats een trottoirband van straatkolk a tot straatkolk b. 

• Zet de goot uit met een smetdraad. 

• plaats de greppels ook machinaal. 

• Was de goot in: maak de greppelstenen vochtig en giet de 

voegen op met vloeibare cementmortel. 

• na het opstijven van de mortel reinig je de greppel door 

hem af te scheuren met vochtig zand. 

A: hangt af van het dekkingsmateriaal, bv. dallen, klinkers, 

kasseien, bezaaiing. 

Aanslag B: de afstand tussen de bovenkant van de 

trottoirband en de bovenkant van de greppel. Deze 

maat vinden we terug op de detailtekening. Ze bedraagt 

minstens 10 cm. Als de weg bijna pas ligt, mag van deze 

minimummaat afgeweken worden. 

De greppel wordt gelegd in een helling naar de straatkolk. 

Het hoogste punt van de greppel is het breekpunt.



5.2.11. straatmakergereedschap gebruiken en 

onderhouden 

Om veilig, vlot en goed te kunnen werken is het belangrijk 

dat het gereedschap goed onderhouden en juist gebruikt 

wordt. 

De bekken van beitels en stootijzers moeten goed geslepen 

zijn. Als er bramen aan de bovenkant van de beitel zijn, 

moeten die verwijderd worden. Een moker moet vrij zijn van 

bramen en de steel moet goed vastzitten. 

Het blad van een schop moet goed schoongehouden 

worden en de lengte van de steel moet bij je lichaamslengte 

passen. Ook moet de schop aangepast zijn aan het gebruik. 

Knielappen moeten je knieën beschermen tegen vocht en 

puin in het zandbed. 

Zichtjes moeten in duidelijke kleuren geschilderd zijn, zodat 

ze goed zichtbaar zijn. Ze moeten allemaal even lang zijn en 

de zichtplank moet haaks op de lat staan. Bij houten zichtjes 

mag de zichtplank niet scharnieren. 

Een rei moet goed recht en overal even hoog zijn. Een draad 

mag niet te veel rek hebben en je mag er niet te veel knopen 

in maken. Knopen moeten zo klein mogelijk gehouden 

worden. 

Draadpennen moeten recht en glad zijn. 



Vijf gouden regels voor veiligheid met 

handgereedschappen: 

• Werk alleen met gereedschap van goede kwaliteit. 

• Gebruik gereedschap uitsluitend voor het werk 

waarvoor het bestemd is. 

• Hou gereedschap in goede staat. 

• Ga na of beschadigd gereedschap hersteld kan worden 

of beter weggegooid kan worden. 

• Gebruik persoonlijke beschermingsmiddelen waar 

nodig. 

83

84 




5.2.12. passtukken maken van betonbanden 


Bij de plaatsing van trottoirbanden zijn bijna altijd passtukken nodig. De passtukken mogen nooit kleiner zijn 

dan een halve bandlengte. Als dat mogelijk is, worden ze wel eens bij de fabrikant besteld. Daar komt veel 

administratief werk bij kijken, want ieder passtuk moet gemerkt worden en dit moet bijgehouden worden op 

een lijst. 

Als het passtuk op het werk wordt gemaakt, kan dit op de volgende manieren: 

Met een moker en een beitel, met een knipmachine of met een haakse slijpmachine 

Wanneer je met de knipmachine werkt, is het belangrijk dat je: 

• de hoogte van het bovenmes globaal instelt op de steendikte; 

• de steen in het hart van de messen plaatst; 

• de hefboom omlaag beweegt en doordrukt. 

De platen waar het materiaal op rust, moeten vlak zijn. Wanneer je stenen knipt met een 

knipmachine, wordt maar een klein gedeelte van de messen van die machine gebruikt. 

Als je dezelfde machine gebruikt om tegels te knippen, zullen veel tegels breken omdat 

het bovenmes niet gelijkmatig op de hele tegel drukt wanneer het mes naar beneden 

gebracht wordt. Gebruik daarom één machine voor stenen en één machine voor tegels. 

5.2.13. persoonlijke beschermingsmiddelen



5.2.14. Onderfundering en fundering 

Eén van de redenen waarom de fundering en de 

onderfundering zorgvuldig opgebouwd moeten worden, 

is om het legbed van de bestrating zo droog mogelijk 

te houden. Dit kan onder andere door een drainerende 

fundering aan te brengen. De lagen moeten zo effen 

mogelijk (tolerantie van 2 cm) en maximaal verdicht zijn, in 

functie van de opbouw van de fundering en het materieel 

dat op het werk ingezet kan worden. 

5.2.15. Afboording en kantopsluiting 



Alle boorden, ongeacht het type, moeten stevig en 

definitief worden aangemaakt. Op deze manier kunnen 

de omliggende straatstenen niet zijdelings verschuiven of 

loskomen. 

Voor een correcte afwatering moet een dwarshelling van 

minstens 2% worden aangehouden. Het niveauverschil tussen 

de greppel en de aanliggende verharding bedraagt 1 cm. 

5.2.16. straatstenen afladen van de pakken 

Voor een juiste weergave van de kleurschakering moeten 

meerdere pakken straatstenen met elkaar vermengd worden. 

De pakken moeten ook verticaal afgeladen worden en 

niet horizontaal, laag per laag. Door de pakken verticaal 

af te laden worden de minieme maatverschillen van de 

straatstenen gelijkmatig over het werk verdeeld en kunnen 

de stenen netjes in verband verwerkt worden. Beschadigde 

of niet-massieve straatstenen mogen niet geplaatst worden, 

maar er mogen wel passtukken uit gezaagd worden. 

85

86 





5.2.17. legbed en plaatsing 

De straatstenen worden geplaatst op een legbed van zand 

of brekerzand dat na verdichting 3 tot 4 cm dik is. Het legbed 

moet met een profiel gladgetrokken worden over het gehele 

werk en met de nodige precisie. Om bij het plaatsen de 

lijn in het vooropgestelde verband te bewaren, moet er op 

regelmatige afstand een draad gebruikt worden. 

De betonstraatstenen kunnen op verschillende manieren 

verwerkt worden: 

Gehamerd 

Bij deze methode worden de stenen steen per steen 

vastgezet met een klinkerhamer of een straathamer. De 

stenen die verwerkt moeten worden, liggen op een hoopje 

achter de plaatser. De plaatser woelt de bedding altijd 

even los met een straathamer voor hij een steen vlakklopt 

met de stenen die al geplaatst zijn. Hij bewaart de hoogte 

gevoelsmatig aan de hand van passtenen. 

Gevlijd 

Bij deze methode trekken we een straatlaag vlak aan de 

hand van passtenen of een hoogtetouw. Daarna kunnen de 

betonstraatstenen eenvoudig met de hand worden geschikt 

of gevlijd. 

Machinaal gevlijd 

Bij deze methode wordt zowel het beddingtrekken als het 

vlijen bijna volledig machinaal uitgevoerd. Enkele kleine 

aanpassingen moeten nog manueel uitgevoerd worden.



5.2.17.1. putrand afstoppen 



In een weg komen vaak inspectieputten voor. Deze putten 

dienen om de riolering onder de weg te kunnen inspecteren. 

De putten hebben gietstalen deksels en zijn geen ideale 

voorwerpen in het wegdek. Er bestaan vierkante en ronde 

putranden. 

Vierkante putranden: 

Vierkante putranden worden steeds vaker toegepast. Bij deze 

putranden straat je eerst de stroomlaag langs de vier zijden 

waartegen je het straatwerk afstopt. Als de rijweg na enige 

tijd gezakt is, kun je de stroomlaag laten uitbreken en wat 

schuin herstraten, zodat de putrand niet beschadigd wordt 

bij sneeuwruimen. 

Ronde putranden: 

in oude binnensteden en dorpskernen zie je nog vrij veel 

ronde putdeksels. Bij een ronde putrand breng je eerst een 

rollaag van halve stenen aan. tegen deze rollaag stop je het 

straatwerk af. Vergeet niet dat de passtukken aan de eisen 

moeten voldoen. 

opdracht: 

• Breng een rollaag aan langs de putrand. 

• teken de passtukken af. 

• Zaag de passtukken op maat. 

• Maak het straatwerk af. 

• Gebruik een veiligheidsbril en oorbeschermers als je met 

een haakse slijpmachine werkt. 

87

88 





5.2.18. Een eenvoudige straat maken 

• Zet eerst de as van de weg uit. 

• Zet de trottoirband uit en plaats hem machinaal met een 

helling van 1%. 

• Zet de goot uit en plaats ze met een helling van 1%. 

• plaats de straatstenen met een helling van 2% in de 

dwarsrichting in het dakprofiel en een helling van 1% in de 

lengterichting. 

• Breng de straatlaag op het juiste niveau door twee regels 

in de langse richting te plaatsen. 

• sleep de straatlaag af op de geleiders. 

hoe zet je een halfsteensverband uit? 

Bij het begin van de werkzaamheden zet je een lijn uit die 

loodrecht op de bandenlijn staat. Dat kan je doen met de 

3-4-5-steek of met een prismakruis. Aan deze lijn straat je 

de opzetlaag. Het is een goede gewoonte om de haaksheid 

regelmatig te controleren. 

Je zet altijd op met een hele steen. Een halve steen mag je 

nooit met de gehakte kant straten, omdat hij dan niet goed 

op dracht komt te liggen. Een halfsteensverband kan je 

afstoppen zoals hieronder afgebeeld. stukken van minder 

dan een halve steen mag je niet gebruiken. Als het nodig is, 

gebruik je een halve steen en een drieklezoor. 

De straatstenen op de weg worden in halfsteensverband 

geplaatst. Het voetpad wordt in blokverband gelegd, 1 cm 

hoger dan de trottoirband.


5.2.19. Werktekening van een eenvoudige straat 




89

90 





5.2.20. Enkele afbeeldingen uit de praktijk

nOtItIEs 

noTITIeS 



91

92 



nOtItIEs 

noTITIeS

nOtItIEs 

noTITIeS 



93

94 



nOtItIEs 

noTITIeS

fvb•ffc constructiv 

Koningsstraat 132/5, 1000 Brussel 

t +32 2 210 03 33 • f +32 2 210 03 99 

fvb.constructiv.be • fvb@constructiv.be 

© fvb•ffc constructiv, Brussel, 2012. 

Alle rechten van reproductie, vertaling en aanpassing onder eender welke vorm, voorbehouden voor alle landen 

95

Modulaire handboeken 

bouwplaatsMachinisten 

• Bouwplaatsmachinisten - Praktijk 

Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid 

Bouwplaatsmachinisten 

BOUWPLAATSMACHINISTEN 


Bouwplaatsmachinisten 

praktijk 

andere boekdelen: 

• Motorenleer 

• Bouwplaatsmachines 

• Bouwtechnologie 

• Toegepaste technieken 

Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid

BOUWPLAATSMACHINISTEN PRAKTIJK - ffc Constructiv

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?