Sessie 12 - Toepassing van transcultureel zorgmodel - StudieArena

TRANSCULTURELE
VERPLEEGKUNDE
De theorie van M. Leininger en de zorg
voor dementerende Indische ouderen
Ine Bertens 4 oktober 2012
Culturele achtergronden in de zorg
Iedere zorgsituatie kent 3 culturele achtergronden
1) culturele achtergrond van patiënt en familie
2) culturele achtergrond van hulpverleners
3) cultuur van de organisatie
(ziekenhuisafdeling,
thuiszorg
hospice
verpleeghuis.)
Programma
• Wat zijn jullie ervaringen met Indische ouderen in
zorg of dementerende cliënten met een andere
achtergrond ?
• PowerPoint presentatie over de transculturele
verpleegkundige theorie van Leininger toegepast op
de zorg voor dementerende Indische ouderen.
• Film; Molukse oudere dame met dementie die nog
thuis woont en haar kinderen zorgen 24 uur per dag.
• Reader, ervaringen, opvattingen, vragen
Zorg op cultuurspecifieke maat
• Iedere patiënt, allochtoon of niet is uniek en
heeft eigen opvattingen, wat goede zorg is en
wat voor hem of haar kwaliteit van leven is.
• Het eigen levensverhaal, opvattingen van
groepsleden en familie spelen een grote rol.
• Kennis van het ziektebeeld en hoe het lichaam
werkt, of eerdere ziekte ervaringen.
• Maar vooral de mogelijkheid om met
hulpverleners en naasten hierover te
communiceren.
Vaak Nederlandse zorgverleners Emine , Farida , en de tantes
1

Wie weet wat dit is ?
Ont-moeten is ont-stempelen
• Jezelf mogen zijn met al je eigen- aardigheden
• Jezelf niet hoeven te verdedigen
• Je eigen opvattingen loslaten maakt ruimte voor
nieuwe ervaringen
• NIET: Hoe moet je voor Indische ouderen
zorgen ??
• MAAR Hoe kunnen wij als
• verpleegkundige, vrijwilliger,
Mevrouw Yilmaz Mevrouw ATMAN en haar
famili familie ondersteunen?
Doel transculturele verpleegkunde
• Doel = in de iedere fase van het
zorgverleningproces aandacht is voor de
Culturele achtergrond van de patiënt
• Zorg op (cultuur specifieke) maat.
We ontmoeten de hele dag,
daarom is ons vak zo leuk !
MADELEINE LEININGER
Cultuur is volgens Leininger
• Geleerde, gedeelde en overgedragen
kennis van leefwijzen, opvattingen,
waarden en normen van een groep,
• die richting geven aan een individu of
groep, in hun denken, besluitvorming en
hun aan vaste regels gebonden gedrag.
• Cultuurzorg is ook geleerd gedeeld en
overgedragen gedrag over goede zorg.
2

Zorg is:,
• Hulp ondersteuning, of bijstand
• aan individu of groep
• met aanwezige of te voorziene behoeften
Zorgen is:
• een eigen wijze van zorggedrag
• gebaseerd op eigen opvattingen over zorg
Verzorgen is:
• Mensen (beroepsmatig) ondersteunen om
– hun gezondheid te behouden
– hun leefwijze te verbeteren
– om te gaan met ziekte, handicap/ dood
– Op voor hen cultureel zinvolle wijze
Culturele zorgtheorie van Leininger
Vier kernconcepten staan centraal;
• Individuen, families, groepen,
gemeenschappen en instanties
• Omgeving
• Gezondheid en ziekte
• Verpleegkundige zorg
Leininger toont de relatie tussen
cultuur en zorg:
Het gaat om:
• hoe mensen zorgen.
• hoe ze verzorgd willen worden.
• hoe cultuur en zorg verbonden zijn
• de invloed van cultuur:
– op de manier van zorgen
– op de beleving van zorg in het algemeen
– op de beleving van verpleegkundige zorg
sunrisemodel
Model maakt beïnvloedende factoren zichtbaar
• Als kennismap voor onderzoekers.
• Als handvat voor de praktijk.
• Een opkomende zon als symbool van de
opkomende kennis van alle factoren die
zorggedrag beïnvloeden bij patiënten en nieuwe
inzichten geven aan zorgverleners.
Sunrisemodel toegepast
• Volgens Leininger is het mogelijk zorg
verschijnselen te ontdekken door het
bestuderen van de sociale structuur, de
taal en het wereldbeeld van een cultuur.
• Zorg beïnvloedende factoren bij
Indische ouderen in Nederland.
Indische Nederlanders van 1900 tot 1960.
3

. Bovenste deel sunrisemodel
• Het model van de opkomende zon staat
symbool voor de kennis van alle factoren die
zorggedrag van mensen (individuele, groepen)
beïnvloeden en nieuwe inzichten kunnen geven
aan zorgverleners.
• Deze factoren zijn verdeeld in 7 vakken.
• Culturele en sociale structuur dimensies
wijst op onderling beïnvloedende factoren.
• Wereldbeeld wijst op hoe mensen kijken.
Religieuze - filosofische factoren
• In Nederlands-Indië was 90 % moslim.
• Overige Christen of Hindoe (Bali)
• Bij huwelijken met Europese man werden
inlandse vrouwen tot Christen gedoopt.
• Kinderen kregen Islamitische invloeden
mee van hun baboe en schoolvriendjes.
• In Islam is gezondheid een gunst van God
• Zo kan ziekte en lijden gezien worden als
een manier om zonde goed te maken.
Politieke - wettelijke factoren
• Tot 1900 koloniale uitbuiting-> latere ereschuld
• Ethische politiek pakte gezondheidszorg en
onderwijs aan. Irrigatie en wegen aangelegd.
• Tot 1918 waren politieke partijen verboden dus
“culturele” verenigingen werden opgericht.
• In WO II kwam onafhankelijkheidsstrijd.
• Oorlog met Japan (1941) na Pearl Harbor
• Krijgsgevangenkampen, burgerinternerings-
kampen, en na de oorlog de Bersiap-tijd
• Repatriëring en opvang in Nederland in kampen.
Familiale en sociale factoren
• Racistische samenleving in Indonesië.
– Volbloed Nederlanders (Totoks)
– Indo-europeanen
– Indonesiërs .
-Nederlanders stuurden zonen naar Nederland voor een
studie en meisjes werden thuis beschermd opgevoed.
-Indische gezinnen hadden altijd andere familieleden in
huis aanwezig. Vader als gezinshoofd, moeder regelt
-Heerlijk klimaat, -huizen met grote tuinen, -hulp in huis.
Culturele waarden en opvattingen
• Alle factoren in ’t sunrisemodel hebben met
culturele waarden - opvattingen te maken.
• Gastvrijheid altijd eten klaar en meegeven)
• Eigen taal (petjo) bij- en voornaamwoorden weglaten
• Krontjong-muziek
• Beleefdheid. (niet kwetsen met kritiek)
• Aloes (fijngevoelig) en kasar (grof)
• Ander werktempo dan in Europa
• Mannen naar de sociëteit. Groot uitgaansleven
Economische factoren
• Tot 1930 zeer welvarend.
• Wereldcrisis beïnvloed grondstofhandel.
• Welvaartsdiensten zoals gezondheidszorg
onderwijs, moesten flink bezuinigen.
• Grote werkloosheid wereldwijd.
• Vooral de inlandse bevolking had armoede
• Vooral op Ambon werden veel mannen
gerekruteerd als KNIL militair uit armoede.
4

Scholingsfactoren
• Door de Ethische politiek van de ereschuld
kwam de nadruk op volksontwikkeling en
dus op onderwijs te liggen.
• Er was volksonderwijs en hoger onderwijs
• Nederlanders hadden hun eigen scholen.
• Zending en missie, en ook ”wilde”
scholen.
• Thuisonderwijs met de Clerkx- methode.
• Rijke Indiërs stuurden zonen naar Leiden.
Cultureel zorgbehoud
• Cultureel zorgbehoud verwijst naar die
assisterende, ondersteunende, voorwaarden
scheppende of in staat stellende professionele
acties en beslissingen, die mensen van een
bepaalde cultuur helpen relevante zorgwaarden
te behouden en/ of te beschermen, zodat zij hun
welzijn kunnen handhaven, herstellen van ziekte
of handicap of de dood onder ogen kunnen zien.
Eigen cultuur bepaald gedrag in stand houden
Technologische factoren
• Ook hier door ethische politiek verbetering
• Technische hoge scholen werden gestart
• Goede wegen / irrigatie werden aangelegd
• In 1900 al stroomtrams en auto’s op Java.
• Bioscopen en de NIROM radio omroep om de
Europese cultuur en nieuws te verspreiden in
afgelegen gebieden.
. Onderste deel sunrisemodel
• 3 in elkaar geschoven ringen
• Traditionele of ’’folk”’systeem (emic
kennis)
• Professionele systeem(en) (etic kennis)
• Verpleegkundige zorg (etic en emic kennis)
• Cultuurpassende zorg kent 3 zorgvormen:
• - Cultureel zorgbehoud -> (handhaving)
• - Culturele zorgaanpassing-> (Onderhandelen)
• - Culturele zorgreconstructie-> (Herstructurering)
Voorbeelden van zorgbehoud
Eigen cultureel bepaald gedrag in stand houden.
• Behoud van door klant gewenste leef –verzorgingswijzen
• Zorg wordt verleend vanuit respect voor de culturele
opvattingen en rituelen van de patiënt en familie.
• Schoenen uitdoen in de huiskamer of slofjes dragen.
• Sekse gebonden lichamelijke verzorging regelen.
• Lichaamshaar scheren bij Islamitische patiënten.
• Klant verzorgen voor de heilige mis begint op zondag.
• Bed steeds verplaatsen zodat de moslim patiënt met
het gezicht naar het oosten ligt en toch wisselligging krijgt.
• Specifieke kruiden en zalfjes toepassen bij de verzorging.
• Eigen voedingsmiddelen gebruiken of mee laten brengen .
5

Culturele zorgaanpassing
• Culturele zorgaanpassing verwijst naar die
assisterende, ondersteunende, voorwaarden
scheppende of in staat stellende creatieve
professionele acties en beslissingen, die mensen
van een bepaalde cultuur helpen zich zelf aan te
passen aan, of te onderhandelen met anderen om
met professionele zorgaanbieders te komen tot
een heilzaam of bevredigend
gezondheidsresultaat.
Onderhandelen over aanpassingen zorggedrag
Culturele zorgreconstructie
• Culturele zorgreconstructie verwijst naar die
assisterende, ondersteunende, voorwaarden
scheppende of in staat stellende professionele
acties en beslissingen, die patiënten helpen hun
manier van leven te herordenen, veranderen,
of grotendeels te wijzigen in een nieuw,
ander en heilzaam gezondheidspatroon,
waarbij onder het respecteren van de culturele
waarden en overtuigingen van de klant niettemin
een heilzamer of gezondere leefstijl wordt
aangeboden dan de verandering die met de
klanten samen is ingesteld.
• Nieuw zorggedrag aanleren
Theorie toepassen op de
eigen praktijkervaringen
Bespreek in subgroepjes een casus en besprek per casus :
• Zorgbehoud
Welke activiteiten van jou als zorgverlener sluiten aan bij door de
zorgvrager gewenste verzorgingspraktijken.
• Zorgaanpassing,
Welke activiteiten onderneem je als zorgverlener om een gedeelte van
de door de zorgvrager gewenste verzorgingspraktijken op onderdelen
aan te passen.
• Culturele zorgreconstructie
Welke activiteiten van jou als hulpverleners helpen de zorgvrager om
hun gezondheid, leef- en verzorgingspatronen geheel te veranderen op
een voor hen zinvolle wijze.
Ine.bertens@thebe.nl 06 22 94 93 68
Voorbeelden van zorgaanpassing
Onderhandelen over zorggedrag aanpassingen
• Zorgverlener en patiënt passen zich aan als dit beter is
voor het welbevinden van de patiënt.
• De culturele opvattingen van de klant / patiënt worden
gerespecteerd,en op punten aangepast.
• Bespreken van medicatiebeleid tijdens de ramadan.
• Voedingsadviezen bij diabetes patiënten.
• Afspraken maken over zorgtijden door thuiszorgwerkers
• Afspraken maken over bezoekregelingen
• Afspraken maken over zorghandelingen bij klant thuis.
• Afspraken maken over gender specifieke zorgverlening
Voorbeelden van zorgreconstructie
• Helpen bij nieuw zorggedrag aanleren.
• Dat zorggedrag moet als zinvol ervaren worden
• Als het professionele- en het folks-systeem met elkaar in
strijd zijn en er schade voor de patiënt / omgeving dreigt.
• Vanuit respect de tijd nemen om te adviseren
• Voorlichten, adviseren, op niveau van de patiënt
• Diabetes patiënten instrueren rondom regelmaat.
• Wisselingen bij langdurige bedrust.
• Revalidatie oefeningen na een beroerte.
• Zorgprofessionals inschakelen bij overbelaste families
• Vitamine D tabletten in de wintermaanden slikken (bedekte kleding)
De grenzen van mijn taal zijn
de grenzen van mijn wereld...
Wat ik niet in taal kan uitdrukken,
bepaald de grens van wat ik begrijp,
van mijn wereld
En wat niet in mijn wereld is
kan ik niet in taal uitdrukken .
* filosoof Ludwig Wittgenstein.
6