download pdf

een foto van Kowadlo
in Amsterdam
tijdens den hongerwinter.
Ruim 100
foto’s met een
in leiding van Max
Nord, Uitgeverij
Contact in samenwerking
met De
Bezige Bij, Amsterdam
1947.
5 Aan deze
arrestatie wordt
gerefereerd in de
in noot 4 vermelde
verklaring van
Nederland Archief.
> Pagina uit het
schrift met de
memoires van
Boris Kowadlo
[RK]
rond de bevrijding, is enkel een ringalbum van 57
foto’s bewaard gebleven, dat zich nu in het Nederlands
Fotomuseum te Rotterdam bevindt. Het bestaat
uit een door Kowadlo zorgvuldig gemaakte
en gecomponeerde selectie foto’s van 11 x 17,5 cm,
waarin hij themagewijs en bijna filmisch het verhaal
vertelt eerst van een stad in de greep van honger,
dood en verwoesting, en dan van de uitzinnige
vreugde van de bevrijding: van foto’s van hongerige
mensen die wanhopig vuilnisbakken uitschrapen
voor iets eetbaars, naar de beelden van de eerste Canadese
tanks op de Berlagebrug. Daartussen foto’s
van de aftocht van Duitse soldaten, de trots rondparaderende
jongens van de Binnenlandse Strijdkrachten,
het verwijderen van de Duitse wegwijzerborden,
het besmeuren van een bronzen kop van Hitler en
allerlei andere incidenten en gebeurtenissen die
Kowadlo tegenkwam op zijn tochten door de stad.
Ook nam Kowadlo in dit album zijn eerste foto’s
van de puinhopen in de geruïneerde Jodenbuurt op.
Wat het album duidelijk maakt is dat Kowadlo, na
jaren van opsluiting en gedwongen nietsdoen, toen
hij de situatie maar enigszins veilig achtte, direct de
straat is opgegaan en met een enorme gedrevenheid
is gaan fotograferen. Net als zijn collega-fotografen
van De Ondergedoken Camera wilde hij voor de toekomst
vastleggen wat nooit meer vergeten mocht
worden, overigens niet zonder risico en met gevaar
voor eigen leven. Ook al was de grip van de Duitsers
op de stad in de laatste maanden voor de bevrijding
zwakker, er vonden nog steeds razzia’s en arrestaties
plaats.
16
Kowadlo kroop op 24 april 1945 door het oog van de
naald, toen hij tijdens het fotograferen werd betrapt
door Duitsers. Hij vluchtte terwijl er op hem werd
geschoten. Uiteindelijk werd hij toch gegrepen en
opgebracht naar de Groote Club op de hoek van de
Kalverstraat en de Dam, een van de gebouwen waarin
de Duitsers zich hadden genesteld. Er volgde een
zwaar verhoor, maar Kowadlo kwam met de schrik
vrij, geholpen door goede valse papieren (zijn schuilnaam
was Bernard van der Linden) en zijn lichte
uiterlijk.5
De oorlogsfotografie van Kowadlo maakt deel uit
van het gezamenlijke werk van de fotografen van
De Ondergedoken Camera en is in die zin van groot
historisch belang, maar de meeste van zijn beelden
zijn niet uniek. Veel van zijn onderwerpen zijn ook
door anderen gefotografeerd. Wel uniek is de reportage
die hij als enige aanwezige fotograaf maakte
van de eerste gebedsdienst na de bevrijding in de
Portugese Synagoge. De grote 17de-eeuwse Snoge
aan het Jonas Daniël Meijerplein was het enige joodse
gebouw in Amsterdam dat redelijk ongeschonden
de oorlog door was gekomen. Hier kwamen op 9 mei
1945 een duizendtal overlevenden bijeen, van wie
sommigen van ver te voet waren gekomen. De foto’s
van Kowadlo brengen ook nu nog een sterke ontroering
teweeg in het besef van de emoties van de fotograaf
en de aanwezigen op dat historische ogenblik.
(p. 88 en p. 116)