Modefotografie in Nederland - Galerie Pennings

In 1967 gaf de Franse filosoof Roland Barthes in zijn boek
Système de la Mode een treffende analyse van de modefotografie:
‘In de modefotografie wordt de wereld meestal
gefotografeerd in de vorm van een decor – een achtergrond
of een scène – kortom van een theater. Het theater
van de mode is altijd thematisch: op een idee (of nauwkeuriger,
een woord) wordt via een reeks voorbeelden of
overeenkomsten gevarieerd. Bijvoorbeeld op het thema
‘Ivanhoe’ ontwikkelt het decor enkele Schotse, romantische
en middeleeuwse variaties: kale takken van een
struik, een oude muur van een kasteelruïne, een onderaardse
gang naar een gracht: dat is de Schotse rok.’ 1
De analyse van Roland Barthes gaat over het creëren van
een sfeerbeeld. Volgens hem is modefotografie theater,
een illusie. Maar dat is niet altijd zo geweest. De eerste
modefoto’s vertonen grote gelijkenis met portretfoto’s.
Modefoto’s hadden immers de taak om op realistische
wijze mode te tonen, met als doel de verkoop van kleding
te bevorderen.
Begin 20ste eeuw verschenen de eerste modefoto’s in Nederlandse
tijdschriften. Lange tijd werden modefoto’s geplaatst
naast mode-illustraties. Het duurde nog tot de
jaren vijftig voordat de vraag naar modefotografie in ons
land toenam. Dat had alles te maken met de opkomst van
de haute couture en confectieproductie, oftewel kleding in
verschillende standaard confectiematen. Vóór de Tweede
Wereldoorlog was het zelf maken of laten maken van kleding
naar patronen gangbaar. Na de textielschaarste in de
oorlog was de behoefte aan kleding groot en de Nederlandse
confectie-industrie kon nauwelijks aan de vraag
voldoen. Geleidelijk steeg met de welvaart het verlangen
naar modieuze kleding. Parijs was als vanouds toonaangevend
en lanceerde ieder seizoen een nieuwe modelijn. De
eerste Nederlandse couturiers openden hun modehuizen,
wat een stimulans betekende voor de modeproductie in
ons land. Zij maakten ook ontwerpen voor de confectie-industrie.
Zowel couturiers als confectionairs wilden reclame maken
voor hun nieuwe collecties, waardoor de vraag naar modefotografie
toenam. In de jaren vijftig won fotografie als
medium voor reclame aan populariteit. Toch waren modeillustraties,
onder andere van Constance Wibaut, ook nog
steeds populair. 2 Uiteindelijk verdrong de modefoto in de
jaren zeventig de getekende illustratie.
De modefoto’s verschenen in dag-, week- en maandbladen
en prijscouranten. Het waren vooral de geïllustreerde tijdschriften
die, door een mooie kwaliteit papier en een
hoogwaardige druktechniek, de ontwikkeling van de modefotografie
tot een zelfstandig genre mogelijk maakten.
Modefotograaf Paul Huf heeft hierin een cruciale rol gespeeld.
Hij was een van de oprichters van het lifestyle blad
Avenue. Drie decennia lang, van 1965 tot 1995, was dit
tijdschrift toonaangevend voor de Nederlandse modefotografie.
3
Parijs
Het is niet verbazingwekkend dat de modefotografie in Parijs
haar oorsprong vond. Parijs was immers al eeuwenlang
het centrum voor de mode. De grondlegger van de haute
couture was echter een Engelsman, Charles Frederick
Worth, die in 1858 in Parijs een modesalon opende. Als
eerste modeontwerper presenteerde hij ieder jaar een
nieuwe collectie. Hij werkte niet langer uitsluitend in opdracht
van particulieren, maar ontwierp ook collecties voor
ateliers en warenhuizen in Frankrijk, Engeland en Amerika.
Daarmee bereikte hij een groter publiek dan zijn voorgangers.
Hiervoor moest wel reclame worden gemaakt. Worth
introduceerde als eerste ‘levende’ mannequins in plaats
van poppen om zijn creaties te tonen. 4 Een volgende stap
was het verspreiden van afbeeldingen van deze mannequins.
Daarbij bleek het nieuwe medium fotografie een
handig hulpmiddel te zijn.
Modefoto’s verschenen voor het eerst in de jaren zestig
van de 19de eeuw in beperkte oplage in het gangbare
carte-de-visite formaat, oftewel het visitekaartje van circa
9 bij 6 cm, dat vooral zeer geliefd was voor fotoportretten.
Deze modefoto’s werden uitgedeeld aan potentiële klanten,
maar fungeerden ook als hulpmiddel voor de graveur
die er een modeprent naar maakte voor kranten en tijdschriften.
Er was namelijk nog geen reproductietechniek
voorhanden om foto’s in een grote oplage af te drukken.
Pas na 1890 werd het, door de introductie van het rastercliché,
technisch mogelijk foto’s te reproduceren in kranten
en tijdschriften. 5
Bladen
Zoals gezegd verschenen in het begin van de 20ste eeuw
de eerste modefoto’s ook in Nederlandse bladen. Het
mode- en handwerktijdschrift De Gracieuse publiceerde
vanaf 1908 buitenlandse couturefoto’s. De interesse van
de lezers ging immers uit naar Parijse, en daarnaast ook
naar Berlijnse en Weense mode. Ook plaatste De Gracieuse
gravures gemaakt naar foto’s, omdat gravures, in tegensteling
tot foto’s, in meerdere kleuren gedrukt konden worden
(afb. 1). De eerste Nederlandse modefoto’s verschenen pas
in 1915 in genoemd blad. 6
In andere tijdschriften, zoals het Maandblad der Vereeniging
voor Verbetering van Vrouwenkleeding en De Vrouw en
haar Huis treffen we al eerder, vanaf 1908, modefoto’s van
Nederlandse fotografen aan. Deze bladen tonen niet de
haute couture, maar – zoals de titel van genoemde maandblad
verraadt – praktische kleding voor de vrouw, ook wel
reformkleding geheten. Het belangrijkste strijdpunt van de
Vereeniging was de afschaffing van het korset.
In Frankrijk sloeg de reformbeweging nauwelijks aan. De
Fransen vonden de korsetloze japonnen zeker niet elegant
genoeg. Maar de beweging was wel populair in Duitsland,
MODEFOTOGRAFIE IN NEDERLAND KOSTUUM 2012 69