Modefotografie in Nederland - Galerie Pennings

More documents

Recommendations

Info

In 1967 gaf de Franse filosoof Roland Barthes in zijn boek Système de la Mode een treffende analyse van de modefotografie: ‘In de modefotografie wordt de wereld meestal gefotografeerd in de vorm van een decor – een achtergrond of een scène – kortom van een theater. Het theater van de mode is altijd thematisch: op een idee (of nauwkeuriger, een woord) wordt via een reeks voorbeelden of overeenkomsten gevarieerd. Bijvoorbeeld op het thema ‘Ivanhoe’ ontwikkelt het decor enkele Schotse, romantische en middeleeuwse variaties: kale takken van een struik, een oude muur van een kasteelruïne, een onderaardse gang naar een gracht: dat is de Schotse rok.’ 1 De analyse van Roland Barthes gaat over het creëren van een sfeerbeeld. Volgens hem is modefotografie theater, een illusie. Maar dat is niet altijd zo geweest. De eerste modefoto’s vertonen grote gelijkenis met portretfoto’s. Modefoto’s hadden immers de taak om op realistische wijze mode te tonen, met als doel de verkoop van kleding te bevorderen. Begin 20ste eeuw verschenen de eerste modefoto’s in Nederlandse tijdschriften. Lange tijd werden modefoto’s geplaatst naast mode-illustraties. Het duurde nog tot de jaren vijftig voordat de vraag naar modefotografie in ons land toenam. Dat had alles te maken met de opkomst van de haute couture en confectieproductie, oftewel kleding in verschillende standaard confectiematen. Vóór de Tweede Wereldoorlog was het zelf maken of laten maken van kleding naar patronen gangbaar. Na de textielschaarste in de oorlog was de behoefte aan kleding groot en de Nederlandse confectie-industrie kon nauwelijks aan de vraag voldoen. Geleidelijk steeg met de welvaart het verlangen naar modieuze kleding. Parijs was als vanouds toonaangevend en lanceerde ieder seizoen een nieuwe modelijn. De eerste Nederlandse couturiers openden hun modehuizen, wat een stimulans betekende voor de modeproductie in ons land. Zij maakten ook ontwerpen voor de confectie-industrie. Zowel couturiers als confectionairs wilden reclame maken voor hun nieuwe collecties, waardoor de vraag naar modefotografie toenam. In de jaren vijftig won fotografie als medium voor reclame aan populariteit. Toch waren modeillustraties, onder andere van Constance Wibaut, ook nog steeds populair. 2 Uiteindelijk verdrong de modefoto in de jaren zeventig de getekende illustratie. De modefoto’s verschenen in dag-, week- en maandbladen en prijscouranten. Het waren vooral de geïllustreerde tijdschriften die, door een mooie kwaliteit papier en een hoogwaardige druktechniek, de ontwikkeling van de modefotografie tot een zelfstandig genre mogelijk maakten. Modefotograaf Paul Huf heeft hierin een cruciale rol gespeeld. Hij was een van de oprichters van het lifestyle blad Avenue. Drie decennia lang, van 1965 tot 1995, was dit tijdschrift toonaangevend voor de Nederlandse modefotografie. 3 Parijs Het is niet verbazingwekkend dat de modefotografie in Parijs haar oorsprong vond. Parijs was immers al eeuwenlang het centrum voor de mode. De grondlegger van de haute couture was echter een Engelsman, Charles Frederick Worth, die in 1858 in Parijs een modesalon opende. Als eerste modeontwerper presenteerde hij ieder jaar een nieuwe collectie. Hij werkte niet langer uitsluitend in opdracht van particulieren, maar ontwierp ook collecties voor ateliers en warenhuizen in Frankrijk, Engeland en Amerika. Daarmee bereikte hij een groter publiek dan zijn voorgangers. Hiervoor moest wel reclame worden gemaakt. Worth introduceerde als eerste ‘levende’ mannequins in plaats van poppen om zijn creaties te tonen. 4 Een volgende stap was het verspreiden van afbeeldingen van deze mannequins. Daarbij bleek het nieuwe medium fotografie een handig hulpmiddel te zijn. Modefoto’s verschenen voor het eerst in de jaren zestig van de 19de eeuw in beperkte oplage in het gangbare carte-de-visite formaat, oftewel het visitekaartje van circa 9 bij 6 cm, dat vooral zeer geliefd was voor fotoportretten. Deze modefoto’s werden uitgedeeld aan potentiële klanten, maar fungeerden ook als hulpmiddel voor de graveur die er een modeprent naar maakte voor kranten en tijdschriften. Er was namelijk nog geen reproductietechniek voorhanden om foto’s in een grote oplage af te drukken. Pas na 1890 werd het, door de introductie van het rastercliché, technisch mogelijk foto’s te reproduceren in kranten en tijdschriften. 5 Bladen Zoals gezegd verschenen in het begin van de 20ste eeuw de eerste modefoto’s ook in Nederlandse bladen. Het mode- en handwerktijdschrift De Gracieuse publiceerde vanaf 1908 buitenlandse couturefoto’s. De interesse van de lezers ging immers uit naar Parijse, en daarnaast ook naar Berlijnse en Weense mode. Ook plaatste De Gracieuse gravures gemaakt naar foto’s, omdat gravures, in tegensteling tot foto’s, in meerdere kleuren gedrukt konden worden (afb. 1). De eerste Nederlandse modefoto’s verschenen pas in 1915 in genoemd blad. 6 In andere tijdschriften, zoals het Maandblad der Vereeniging voor Verbetering van Vrouwenkleeding en De Vrouw en haar Huis treffen we al eerder, vanaf 1908, modefoto’s van Nederlandse fotografen aan. Deze bladen tonen niet de haute couture, maar – zoals de titel van genoemde maandblad verraadt – praktische kleding voor de vrouw, ook wel reformkleding geheten. Het belangrijkste strijdpunt van de Vereeniging was de afschaffing van het korset. In Frankrijk sloeg de reformbeweging nauwelijks aan. De Fransen vonden de korsetloze japonnen zeker niet elegant genoeg. Maar de beweging was wel populair in Duitsland, MODEFOTOGRAFIE IN NEDERLAND KOSTUUM 2012 69
Engeland en Nederland. 7 Omdat deze landen voor wat betreft reformkleding geen foto’s konden betrekken uit Parijs, waren ze aangewezen op eigen modeontwerpers en eigen fotografen. In 1908 deed de redactie van het Maandblad een beroep op lezeressen om ‘mooie photo’s van japonnen’ op te sturen. De genoemde bladen tonen sobere portretfoto’s van bij voorkeur bekende tijdgenoten in reformkleding. Deze foto’s zijn niet altijd van goede kwaliteit. Waarschijnlijk zijn ze veelal door amateurfotografen gemaakt. Maar een aantal is in een portretstudio vervaardigd door een professionele fotograaf (afb. 2). Toneel afb. 1 De Nederlandse modefotografie kreeg een nieuwe impuls door de oprichting van Het Tooneel in 1915. Dit tijdschrift publiceerde portret- en theaterfoto’s van actrices in modieuze kleding, waarmee ze ook in een bepaald toneelstuk optraden. Soms maakten zij reclame voor een Nederlands modemagazijn, dat veelal Franse modellen of afgeleiden daarvan verkocht. In feite fungeerden de toneelspeelsters als fotomodellen. In Parijs deed dit verschijnsel zich al rond de eeuwwisseling voor. 8 Populaire actrices lieten zich zowel op als buiten het podium kleden door topcouturiers en vervulden zodoende een belangrijke taak bij de presentatie van mode aan het publiek. De zeer gedetaileerde beschrijvingen van de kleding in toneelkritieken van kranten en tijdschriften onderstrepen het belang hiervan. Dit gold zowel voor Frankrijk als voor Nederland. afb. 1 Gravure naar een foto van Reutlinger. Voorplaat van De Gracieuse 1908, no. 16. Collectie Koninklijke Bibliotheek, Den Haag. In Nederland werden deze theater-, portret- of modefoto’s gemaakt door bekende fotografen als Henri Berssenbrugge, M.M. Couvée, Jacob Merkelbach en Godfried de Groot (afb. 3). In deze periode plaatsten Nederlandse tijdschriften nog veel Franse modefoto’s. Maar door de populariteit van de film werden ook Amerikaanse en Duitse glamourfoto’s gepubliceerd. Van Godfried de Groot weten we dat hij tijdens het fotograferen soms buitenlandse mode- of filmbladen raadpleegde om pose en belichting te vergelijken. 9 Vogue en Harper’s Bazaar Hoewel Parijs nog steeds het centrum voor de mode was, waren de Franse modefotografen na 1910 niet langer toonaangevend. Vanaf dat jaar namen de Amerikaanse tijdschriften Vogue en Harper’s Bazaar vrij snel de leiding over. Zij namen bekende fotografen in dienst voor het maken van modereportages, eerst Baron Adolf de Meyer, later Edward Steichen. Nieuw bij deze bladen was de grote aandacht voor fotografie en de invloedrijke en inspirerende taak van de moderedacteur en de art-director; met hen stond of viel een modetijdschrift. In de jaren dertig en tijdens de Tweede Wereldoorlog emigreerden vele Europese fotografen naar Amerika, onder wie Martin Munkacsi, André Kertesz en Horst P. Horst. Zij werden door genoemde tijdschriften als modefotograaf gecontracteerd. Hun komst was van grote invloed op de ontwikkeling van de modefotografie in de Verenigde Staten. De Amerikaanse modetijdschriften bleven tot de jaren zeventig toonaangevend. 10 De Nederlandse interesse voor de ontwikkelingen in de modefotografie in het buitenland blijkt uit de selectie van modefoto’s voor foto ’37. Op deze tentoonstelling, die in 1937 in het Stedelijk Museum in Amsterdam werd gehouden, was werk te zien van André Durst en Horst P. Horst, beiden werkzaam voor de Franse Vogue-studio. 11 Helaas kregen fotografen in Nederland vóór de Tweede Wereldoorlog weinig mode-opdrachten. Het ontbrak hier eenvoudigweg aan een creatief modecentrum en een belangrijke confectie-industrie. Wel gaven modemagazijnen als Metz & Co en Gerzon opdrachten aan fotografen voor het vervaardigen van omslagen van prijscouranten (afb. 4). Ook verschenen interessante, meer artistieke modefoto’s in Wij, Het Rijk der Vrouw en International Textiles. International Textiles was een in Nederland in meerdere talen uitgegeven modevakblad waarover Laszlo Moholy- Nagy enige tijd de artistieke leiding had. Jammer genoeg werden de foto’s vaak anoniem afgedrukt. 12 Het zou interessant zijn de archieven van de in deze periode werkzame 70 KOSTUUM 2012 MODEFOTOGRAFIE IN NEDERLAND
Page 1: Modefotografie in Nederland Irma va
Page 5 and 6: een thema publiceren. Veelal werden
Page 7 and 8: 74 KOSTUUM 2012 MODEFOTOGRAFIE IN N
Page 9 and 10: man. 19 Het archief van Paul Hartla

Modefotografie in Nederland - Galerie Pennings

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?