Meetinstrumenten Chronische pijn - Pijn Kennis Centrum

Meetinstrumenten
Chronische pijn
Deel 1 functionele status
A.J.A. Köke
P.H.T.G. Heuts
J.W.S.Vlaeyen
W.E.J.Weber
1

2
Inhoudsopgave
Voorwoord
1 Inleiding
2 Klinimetrie
3 Methode
4 Resultaten: beschrijvingen van vragenlijsten
Disability Rating Index
Pain Disability Index
Arthritis Impact Measurement Scale
Fibromyalgia Impact Questionnaire
Functionele Handicap Score
Vragenlijst Dagelijks Functioneren
(Nederlandse Health Assessment
Questionnaire)
Neck Disability Index
Oswestry Low Back Pain Disability Questionnaire
Patiënt Specifieke Klachten
Quebec Back Pain Disability Scale
Roland Disability Questionnaire
Shoulder Disability Questionnaire
5 Nederlandstalige vragenlijsten
Disability Rating Index
Pain Disability Index
Fibromyalgia Impact Questionnaire
Functionele Handicap Score
Vragenlijst Dagelijks Functioneren
(Nederlandse Health Assessment Questionnaire)
Neck Disability Index
Oswestry Low Back Pain Disability Questionnaire
Patiënt Specifieke Klachten
Quebec Back Pain Disability Scale
Roland Disability Questionnaire
Shoulder Disability Questionnaire
6 Begrippenlijst
7 Literatuurlijst
3

Voorwoord
De problematiek van chronische pijn is ingewikkeld. De impact op de
kwaliteit van leven van de patiënt is groot. De behandeling van pijn is globaal te
verdelen in pijnbestrijding en pijnrevalidatie. Pijnbestrijding is gericht op
beïnvloeding van de pijn zelf. Daarbij wordt getracht de intensiteit, de duur of
de frequentie van de pijnepisodes te verminderen. Revalidatie van patiënten met
pijnklachten is gericht op een zo optimaal mogelijk functioneren van de
persoon met de pijn. Pijnreductie is niet (meer) het primaire doel, het doel is
vooral om het dagelijks functioneren van de persoon te verbeteren. Zowel bij
pijnbestrijding als bij pijnrevalidatie is het gebruik van adequate meetinstrumenten
noodzakelijk om de effectiviteit van de toegepaste behandelingen te kunnen
vaststellen. Dit geldt niet alleen voor wetenschappelijk onderzoek maar net zo
goed ook voor de dagelijkse klinische praktijk. Het gebruik van
meetinstrumenten bij pijn is een uitermate boeiend terrein. Er zijn de afgelopen
25 jaar talloze meetinstrumenten ontwikkeld, en het vergt de nodige inspanning
om enig overzicht op dit terrein te krijgen. Meetinstrumenten kunnen gebruikt
worden om bijvoorbeeld de kwaliteit en intensiteit van de pijn, de mate van
functionele beperkingen, of de algehele kwaliteit van leven te meten. Iedere
dimensie heeft haar eigen meetinstrumenten. Er bestaat helaas geen
meetinstrument dat alle aspecten in een keer meet. Dit betekent dat afhankelijk
van de klachten, de behandeling en de behandeldoelen een keuze gemaakt moet
worden uit diverse meetinstrumenten.
Om het gebruik van meetinstrumenten in de dagelijkse praktijk te
stimuleren en te bevorderen heeft het Pijn Kennis Centrum (PKC) van het
Academisch Ziekenhuis Maastricht (azM)dit overzicht samengesteld. Het is
bedoeld als ordening van bestaande gegevens over instrumenten om de
toegankelijkheid te vergroten en de bruikbaarheid in de dagelijkse praktijk te
vergemakkelijken. Echter ook voor onderzoekers kan het een handig
hulpmiddel zijn om snel informatie te vinden over bepaalde meetinstrumenten.
Er is gekozen om in eerste instantie dit overzicht te beperken tot vragenlijsten
met betrekking tot het dagelijks functioneren van de patiënt met chronische
pijn. Dit wordt vaak aangeduid als de functionele status, functionele
beperkingen of disability. Deze termen worden in de literatuur niet altijd
eenduidig gebruikt. In principe bedoelen we in deze uitgave met functionele
status het niveau van de fysieke of motorische vaardigheden of activiteiten in
ADL, werk en vrije tijdsbesteding. Sommige vragenlijsten meten daarnaast ook
nog het functioneren op psychologisch of sociaal terrein. Het is de bedoeling
om in de toekomst de meetinstrumenten binnen andere dimensies van pijn op
een soortgelijke manier te ordenen.
4
In het eerste hoofdstuk worden de doelstelling en de zoekstrategie van de
inventarisatie van de meetinstrumenten van dit overzicht toegelicht. In
hoofdstuk 2 wordt vervolgens kort ingegaan op enkele basisbegrippen en
principes over het bepalen van de methodologische kwaliteit van
meetinstrumenten (klinimetrie). De gehanteerde begrippen, zoals
betrouwbaarheid en validiteit worden beschreven.
De kern van dit boek zijn natuurlijk de beschrijvingen van de
meetinstrumenten. De gegevens van de meetinstrumenten worden steeds op
dezelfde wijze beschreven aan de hand van een sjabloon (hfst 3).Aan de hand
van dit sjabloon krijgt de lezer snel een indruk van de opzet, de eigenschappen
en de methodologische kwaliteit van een bepaald meetinstrument. Naast
informatie over de methodologische kwaliteit wordt ook zeer praktische
informatie weergegeven. Bijvoorbeeld voor welke doelgroep is het
meetinstrument geschikt, hoe moet men de vragenlijst invullen en scoren, of
hoeveel tijd neemt het invullen in beslag.
De eigenlijke beschrijving van de meetinstrumenten en dus de kern van
deze publicatie staat in hoofdstuk 4.Voor nadere uitleg van gehanteerde
begrippen in de beschrijvingen verwijzen we naar hoofdstuk 5. Helaas zijn de
meeste meetinstrumenten niet in Nederland ontwikkeld. De meeste
onderzoeken over de kwaliteit hebben betrekking op de buitenlandse (meestal
Engelse of Amerikaanse) praktijk.Van een aantal meetinstrumenten hebben we
wel een Nederlandstalige versie gevonden.Van meetinstrumenten waarvan geen
Nederlandse vertaling gevonden is heeft het Pijn Kennis Centrum Maastricht
een geautoriseerde vertaling gemaakt. Dit betekent niet de klinimetrische
eigenschappen van deze (al dan niet geautoriseerde) vragenlijsten automatisch
hetzelfde zijn als de oorspronkelijke versies. Nader onderzoek naar de validiteit
en betrouwbaarheid van bijna alle in het Nederlands vertaalde vragenlijsten
blijft noodzakelijk. De Nederlandstalige vragenlijsten zijn terug te vinden in
hoofdstuk 6.
Het is de bedoeling, dat deze opsomming bijgewerkt zal worden en up-todate
kan blijven. Constructieve opmerkingen en suggesties worden op prijs
gesteld en kunnen gestuurd worden naar PKC azM en zullen waar mogelijk
verwerkt worden in dit overzicht.
5

6
Hoofdstuk 1 Inleiding
7

De bedoeling is om een overzichtelijke en goed toegankelijke weergave van
diverse meetinstrumenten aan te bieden. Dit overzicht is opgesteld voor
hulpverleners, die in de praktijk werken, en snel willen kunnen inschatten of er
een geschikt instrument voor het bepalen van het functionele niveau van een
patiënt beschikbaar is
Om evaluatieve meetinstrumenten op gebied van beperkingen te
verzamelen is een zoekstrategie in de geautomatiseerde literatuurbestanden
van Medline uitgevoerd. De trefwoorden ‘functional status’ en ‘disability’ zijn
ingevoerd en later gecombineerd met het trefwoord ‘questionnaire’. Dit
databestand is vervolgens steeds gecombineerd met een van de volgende
trefwoorden: low back pain en/of spinal disorders, neck en/of neckpain,
shoulder, knee, hip, fibromyalgia, rheumatic disease. Deze zoekstrategie is
toegepast in de jaargangen 1984 t/m 1990 en 1991 t/m 1998. De aantallen
treffers zijn in onderstaande tabellen 1 en 2 weergegeven.
Tabel 1: aantal treffers van functionele status vragenlijsten per periode en
deelgebieden
Trefwoorden 1984 t/m 1990 1991 t/m 1998
Functional status en questionnaire 41 246
+ low back of spinal disorder 0 10
+ neck 0 6
+ shoulder 0 5
+ knee 2 7
+ hip 1 13
+ fibromyalgia 0 4
+ headache 1 4
+ rheumatic disease 1 4
Tabel 2: aantal treffers van disability vragenlijsten per periode en deelgebieden
Trefwoorden 1984 t/m 1990 1991 t/m 1998
Disability questionnaire 236 876
+ low back of spinal disorder 17 81
+ neck 4 41
+ shoulder 4 19
+ knee 4 47
+ hip 1 30
+ fibromyalgia 1 26
+ headache 1 5
+ rheumatic disease 3 23
8
Op basis van screening van de artikelen zijn uiteindelijk de in dit boek
opgenomen vragenlijsten geselecteerd.Veel treffers bleken uiteindelijk een
zelfde meetinstrument te bevatten.Verder is nog in de literatuurverwijzingen
gezocht naar eventueel andere meetinstrumenten.
Opvallend is de grote toename van artikelen in de laatste jaren. Dit geeft
wellicht aan dat het evalueren van beperkingen als uitkomst steeds belangrijker
wordt geacht.
Diverse redenen om meetinstrumenten te gebruiken kunnen zijn:
1 het aantonen van de effectiviteit van een behandeling. Dit is in principe een
wetenschappelijke vraagstelling en het vereist naast een goede
onderzoeksopzet ook het gebruik van geschikte uitkomstmaten, waar de
psychometrische eigenschappen van bekend zijn. Uitspraken over de
effectiviteit van de behandeling gelden voor een groep van patiënten.
2 inzicht verkrijgen in de impact van een programma in de patiëntenzorg.
Naast effecten voor groepen patiënten wil men ook graag weten wat dit
betekent voor een individuele patiënt.Wat betekent dit specifieke
behandelprogramma voor deze patiënt?
3 vergelijkingen maken tussen ‘identieke’ behandelprogramma’s die op
verschillende locaties, plaatsen worden uitgevoerd. Dit vraagt ook een
zekere uniformiteit in het gebruik van meetinstrumenten.
4 het verbeteren van de dagelijkse zorg voor patiënten. Dit kwaliteitsbeleid
toont steeds meer kenmerken, die overeenkomen met effectonderzoek.
Daarbij zijn adequate meetinstrumenten een vereiste.
5 ziektenkostenverzekeraars en andere betalers zijn geïnteresseerd in
uitkomsten vanwege de kosten-effectiviteit.
Alhoewel er veel redenen zijn om meetinstrumenten te gebruiken, blijkt
dat ze in de praktijk weinig gebruikt worden. Kennelijk zijn er ook nogal wat
hinderpalen.Welke factoren weerhouden hulpverleners uit de dagelijkse praktijk
er vaak van om ze te gebruiken? In een artikel over het gebruik van
uitkomstmaten worden een aantal hindernissen in genoemd1:
1. de vrees, dat het gebruik van uitkomstmaten veel extra inspanning en
kosten met zich mee zou brengen. Het vergt inderdaad enige moeite en tijd
om te leren omgaan met een meetinstrument. In het begin is niet duidelijk
wat het rendement is. Het is een investering, die pas later rendeert.
2. onvoldoende kennis over het bestaan van meetinstrumenten en over hoe ze
in de praktijk gebruikt moeten worden.
9

3. een afwachtende houding:“Ik wacht tot andere professionals ze hebben
uitgetest.”
4. algemene acceptatie van een aantal interventies, zonder dat deze getoetst
zijn op effectiviteit. Daarmee vervalt voor sommigen een van de redenen
om ze te gebruiken.
Het is zinvol om een strategie te ontwikkelen om de keuze van een
instrument te vergemakkelijken, zodat toepassing in de dagelijkse praktijk
bevorderd wordt. In de literatuur worden overzichtsartikelen van
meetinstrumenten gepubliceerd 2 3 4 . Zelden echter wordt in deze artikelen
praktische informatie gegeven over hoe een instrument gebruikt moet worden.
Het in dit boek gepresenteerde overzicht van de verzamelde meetinstrumenten
combineert zowel wetenschappelijke als praktische informatie. Dit boek is
zeker geen compleet overzicht, er is een (min of meer willekeurige) selectie
gemaakt van meetinstrumenten waarbij getracht is bij veel voorkomende
(chronische) klachten minimaal een instrument te selecteren. De opgenomen
vragenlijsten zijn bovendien geselecteerd op redelijke methodologische kwaliteit
(validiteit en betrouwbaarheid) van de originele versie.
10
Hoofdstuk 2 Klinimetrie
11

De kwaliteit van een meetinstrument is afhankelijk van verschillende
eigenschappen 5 6 7 .Meetinstrumenten kunnen een diagnostisch, een
prognostisch of een evaluatief doel hebben. Per doel worden andere eisen
gesteld aan de inhoud en kwaliteit van het meetinstrument 8 9 .
Een meetinstrument moet op de eerste plaats relevant zijn. Voor
evaluatieve doeleinden moet het aansluiten bij de theoretische achtergrond van
je behandelmethode en het daaruit voortvloeiende behandeldoel. Op de
tweede plaats is de praktische toepasbaarheid van belang of een
meetinstrument bruikbaar is.Wat zijn kosten, de tijdsinvestering, de belasting
voor patiënt en beoordelaar? De in dit boek opgenomen meetinstrumenten zijn
vragenlijsten. Deze zijn meestal goedkoop, en snel in te vullen.
Naast de twee genoemde eigenschappen zijn de begrippen betrouwbaarheid
en validiteit van belang. Het begrip betrouwbaarheid beschrijft de
nauwkeurigheid van de meting. Een meting is betrouwbaar, als de uitkomsten bij
herhaling van de meting binnen een bepaalde periode hetzelfde blijken te zijn.
Het begrip betrouwbaarheid kent een aantal aspecten, namelijk: testhertestbetrouwbaarheid,
intra-en interbeoordelaarsbetrouwbaarheid en interne
consistentie. De reproduceerbaarheid van uitkomsten bij herhaling van de
meting kan op twee manieren worden beschouwd. Bij herhaling door dezelfde
persoon wordt het test-hertestbetrouwbaarheid of intra-beoordelaarsbetrouwbaarheid
genoemd.Wanneer de meting door verschillende personen
uitgevoerd wordt spreekt men van inter-beoordelaarsbetrouwbaarheid.
De betrouwbaarheid wordt meestal uitgedrukt in een maat voor
overeenstemming tussen de twee metingen. Dit kan het percentage
overeenstemming zijn of de Kappa (het percentage overeenstemming
gecorrigeerd voor toevallige overeenstemming) 5 . Een andere maat voor de
overeenstemming of samenhang is de correlatiecoëfficiënt. De waarde van de
correlatiecoëfficiënt ligt tussen –1 en +1. De waarden –1 en +1 betekenen een
perfect verband. Hoe dichter de waarde bij nul ligt hoe lager het verband en
dus hoe slechter de betrouwbaarheid is. Er bestaan meerdere
correlatiecoëfficiënten (Pearsons productmoment correlatiecoëfficiënt = r, de
Spearman correlatiecoëfficiënt = rs de intraclasscorrelatiecoëfficiënt = ICC, zie
hoofdstuk 6).Welke correlatiecoëfficiënt gebruikt mag worden is afhankelijk van
de aard van de gegevens die gemeten worden.
Een vragenlijst of een ander meetinstrument kan bestaan uit meerdere
onderdelen of vragen, die allemaal een ander aspect van het achterliggend
construct meten. Hoe goed de onderdelen samen het hele construct meten is de
“interne consistentie”. Cronbach’s alpha () is een maat voor de interne consistentie,
welke kan variëren van 0 tot 1. Hoe dichter bij 1 hoe hoger de interne
consistentie en hoe hoger men de betrouwbaarheid van de vragenlijst acht.
12
Het begrip validiteit verwijst naar de mate waarin een instrument ook
werkelijk meet wat het beoogt te meten.Theoretisch is dit een complex
onderwerp. Bij het meten van de lengte van een voorwerp is bijvoorbeeld vrij
duidelijk wat gemeten moet worden en kan de validiteit van het instrument
worden bepaald. Bij vele andere metingen is dit lastiger. Pijn bijvoorbeeld is niet
rechtstreeks observeerbaar. Hoe kan dan worden bepaald of een meting bij pijn
valide is? Voor dergelijke complexere onderwerpen zijn meerdere vormen van
validiteitbepaling ontwikkeld:
1. inhoudsvaliditeit (content validity): de mate waarin de verschillende
onderdelen/gebieden van het meetinstrument het totale inhoudsdomein van
het te meten kenmerk dekken. Dit wordt bepaald door bijvoorbeeld diverse
onafhankelijke experts (hulpverleners, onderzoekers maar ook patiënten) op
het gebied van het onderwerp te laten oordelen of inhoud compleet is.
2. construct- of begripsvaliditeit: de mate waarin een instrument
overeenkomt met het achterliggende construct (theoretische raamwerk). De
construct validiteit wordt bepaald door het te onderzoeken meetinstrument te
vergelijken met een ander meetinstrument, wat een ‘soortgelijk’ construct
beoogt te meten. De uitkomsten moeten, indien de meetinstrumenten
inderdaad hetzelfde construct meten, met elkaar overeenkomen.Als maat
gebruikt men hiervoor de al eerder genoemde correlatiecoëfficiënt.
3. criteriumvaliditeit: de mate waarin de uitkomsten van een test
overeenkomen met de uitkomsten, die worden gevonden bij toepassing van een
extern criterium. Dit extern criterium is idealiter een ‘gouden standaard’.
Wanneer deze niet aanwezig is moet men gebruik maken van een alternatieve
test, waarvan de validiteit onbekend is of minder perfect. Door gelijktijdig het
extern criterium en het te onderzoeken meetinstrument te meten bepaald men
de concurrent validiteit.Als het externe criterium pas later gemeten wordt
spreekt men van predictieve validiteit.Voor het meten van de functionele status
bestaat geen gouden standaard.
Een ander belangrijk aspect van validiteit is bij evaluatieve vragenlijsten de
responsiviteit.Responsiviteit verwijst naar de mate waarin een instrument
werkelijke veranderingen kan detecteren. Dit betekent dat een responsief
meetinstrument in staat is om te discrimineren tussen een klinisch relevante en
klinisch niet-relevante veranderingen.Voor het bepalen van de responsiviteit
bestaat geen consensus. Meerdere methoden zijn ontwikkeld om de
responsiviteit te bepalen.
Men kan de correlatie bepalen tussen de uitkomsten van een
meetinstrument met uitkomsten van andere meetinstrumenten. Indien er
13

veranderingen in de tijd gemeten worden door diverse meetinstrumenten en er
een correlatie bestaat met de veranderingen op het te onderzoeken
meetinstrument is dit een teken van een zekere mate van responsiviteit. Deze
vorm noemt men ook longitudinale constructvaliditeit 10 .
Een andere methode om de responsiviteit te bepalen is afkomstig uit
onderzoek naar de waarde van diagnostiek11.Voor een diagnostische test
worden de sensitiviteit (het percentage terecht positieve diagnoses (ziek) op
basis van de test) en de specificiteit (het percentage terecht negatieve diagnoses
(niet-ziek) op basis van de test). Deze twee gegevens worden grafisch
weergegeven in een Receiver Operator Curve (ROC). Hierbij wordt de
sensitiviteit (y-as) uitgezet tegen de 1 - specificiteit (x-as). Hoe ‘beter’ de test
hoe meer de ROC in de linker bovenhoek komt te liggen. Bij evaluatieve
meetinstrumenten wordt ook de sensitiviteit (de klinisch relevante
veranderingen) uitgezet tegen de 1 - specificiteit (de niet-klinisch relevante
veranderingen). De oppervlakte onder de ROC wordt gebruikt als maat voor
de responsiviteit. De Area Under the Curve (AUC) kan men zien als een
interpretatie van de probability van het correct discrimineren van verbeterde
en niet verbeterde patiënten. De waarde van de AUC ligt tussen de 0.5 (geen
onderscheidend vermogen) en de 1.0 (maximaal onderscheidend vermogen) 12 .
Tenslotte beschrijven we nog kort een andere methode. Dit is een
statistische methode waarbij de signaal-ruisverhouding van de scores wordt
gemeten. De uitkomsten van behandelingen variëren meestal tussen patiënten.
Niet iedereen heeft evenveel baat bij dezelfde behandeling. De verhouding
tussen de veranderingen gemeten in patiënten die verbeterd zijn en
veranderingen in patiënten die niet verbeterd zijn is een maat voor de
responsiviteit. De verhouding kan op meerder manieren worden uitgedrukt;
responsiveness ratio, callibrated responsiveness ratio en effect size.Voor
verdere uitleg wordt verwezen naar de literatuur 13 14 15 Algemeen geldt dat als de
verhouding groter is dan 1 er sprake is van responsiviteit. Hoe groter het getal
hoe groter de responsiviteit. Bij effect sizes wordt gesproken van responsiviteit
bij waarden groter dan 0.5 16 .
14
Hoofdstuk 3 Methode
15

Het gebruikte sjabloon is opgesteld naar analogie van een uitgave van de
Canadian Physiotherapy Association Health Outcomes 17 .De bedoeling is, een
overzichtelijke en goed toegankelijke weergave van diverse meetinstrument
mogelijk te maken. Het is zodanig opgesteld om snel een indruk te krijgen over
praktische en methodologische eigenschappen van het meetinstrument.
Het sjabloon bestaat uit twee delen. In het eerste gedeelte worden een
aantal algemene gegevens van het meetinstrument genoemd. Na de titel volgt in
het kort algemene informatie over het betreffende meetinstrument.
In het eerste blok van het sjabloon wordt de doelgroep van patiënten
genoemd waarvoor het meetinstrument bedoeld is. Dit betreft de
onderzoekspopulatie waarin het meetinstrument is ontwikkeld en getest.Voor
deze populatie zijn de resultaten van de testen geldig.Wil men het
meetinstrument bij andere ‘soortgelijke’ populaties gebruiken dan zijn de
resultaten van validiteit en betrouwbaarheid niet zonder meer geldig. Ook
wordt, indien bekend, aangegeven of de patiëntenpopulatie afkomstig is uit de
1 e ,2 e , of 3 e lijns gezondheidszorg.
Met de benodigde tijd wordt aangeven hoelang het invullen en scoren van
een meetinstrument duurt. Het aangeven van de kosten van een
meetinstrument kan van belang zijn bij eventueel gebruik. In dit overzicht zijn
alleen vragenlijsten opgenomen. Hieraan zijn meestal alleen de kosten van een
kopie verbonden. Echter sommige vragenlijsten worden uitgegeven door
bedrijven of instanties.Voor het gebruik ervan wordt een vergoeding, meestal
per vragenlijst, gevraagd.
In de rubriek scholing vereist wordt aangeven of het nodig is om een
specifiek training te volgen voordat men het meetinstrument kan hanteren. Dit
is meestal niet het geval.
In het volgende blok van het sjabloon volgt informatie over de instructie
aan de patiënt. Hierin staat aangegeven met welke opdracht de patiënt de
vragen moet invullen. Bijvoorbeeld de tijdsperiode waarop de vraag betrekking
heeft.
In een volgend blok worden de vorm,eventuele sub-schalen en de wijze
van scoring genoemd.
16
In het tweede deel van het sjabloon is ruimte voor aspecten van
betrouwbaarheid (interne consistentie, test-hertest betrouwbaarheid, interen
intrabeoordelaars betrouwbaarheid) en validiteit (inhoudsvaliditeit,
constructvaliditeit, criteriumvaliditeit en responsiviteit).
Op de derde bladzijde van het sjabloon staan enkele referenties, gevolgd
door opmerkingen over waar het instrument te verkrijgen is.
Indien er geen gegevens vermeld staan bij een van de genoemde onderdelen
van het sjabloon betekent dit dat óf deze gegevens niet onderzocht zijn óf dat
wij ze niet hebben kunnen achterhalen.
Op de volgende pagina’s staat als voorbeeld een niet-ingevuld sjabloon
afgebeeld.
17

MEETINSTRUMENT:
Beschrijving:
18
Doelgroep Benodigde tijd Kosten Scholing vereist
Vorm
Subschalen
Scoring
INSTRUCTIES AAN DE PATIËNT
OVERZICHT
Interne consistentie
Test-hertest betrouwbaarheid
BETROUWBAARHEID
Inter-/intrabeoordelaars betrouwbaarheid
Inhoudsvaliditeit
Constructvaliditeit
Criteriumvaliditeit
Responsiviteit
VALIDITEIT
19

20
REFERENTIES
WAAR VERKRIJGBAAR
Hoofdstuk 4 Resultaten: beschrijving van de
meetinstrumenten
21

De gevonden meetinstrumenten zijn onder te verdelen in generieke en
ziekte-specifieke maten. De generieke meetinstrumenten zijn breed toepasbaar
bij meerdere groepen patiënten. Het voordeel is dat vergelijking tussen diverse
patiëntengroepen mogelijk is. Nadeel kan zijn dat ze de functionele status (te)
algemeen meten. Mogelijk ontbreken relevante activiteiten voor bepaalde
groepen patiënten. Hier zijn de ziekte -specifieke maten meer voor geschikt.
Deze meten activiteiten die vooral belangrijk zijn voor de specifieke doelgroep
(ziekte). Het nadeel van deze is dat vergelijking met andere aandoeningen niet
mogelijk is. In dit hoofdstuk zijn de volgende vragenlijsten (in alfabetische
volgorde) opgenomen:
a Generieke functionele status vragenlijsten:
1. Disability Rating Index DRI
2. Pain Disability Index PDI
b Ziekte specifieke functionele vragenlijsten:
3. Arthritis Impact Measurement Scale AIMS
4. Fibromyalgia Impact Questionnaire FIQ
5. Functionele Handicap Score FHS
5. Vragenlijst Dagelijks Functioneren
(Nederlandse Health Assessment Questionnaire) VDF
7. Migraine Disability Assessment Scale MIDAS
8. Neck Disability Index NDI
9. Oswestry Low Back Pain Disability Questionnaire OSW
10. Patiënt Specifieke Klachten PSK
11. Quebec Back Pain Disability Scale QBPDS
12. Roland Disability Questionnaire RDQ
13. Shoulder Disability Questionnaire SDQ
22
23

MEETINSTRUMENT: Disability Rating Index (DRI)
Beschrijving:
Korte evaluatieve vragenlijst, bestaande uit 12 items, ontwikkeld voor het
meten van fysische beperkingen bij patiënten met pijnklachten in het bewegingsapparaat.
In eerste instantie ontwikkeld voor patiënten met lage rugklachten.
Doelgroep Benodigde tijd Kosten Scholing vereist
Pijn in bewegingsapparaat. Geen specifieke
Chronische lage rugpijn in 5-6 minuten Fotokopie training vereist
het bijzonder, maar ook nek,
schouder,
knie en heup
INSTRUCTIES AAN PATIËNT
“Geef door middel van een vertikaal streepje op een 100 mm horizontale lijn
aan in hoeverre u deze activiteit kunt uitvoeren”.
OVERZICHT
Vorm
Een door de patiënt zelf in te vullen vragenlijst van 12 items.
Subschalen
Geen. De vragenlijst heeft betrekking op drie gebieden van het algemeen
dagelijks functioneren: activiteiten dagelijks leven (ADL) (vragen1-4), dagelijkse
fysieke activiteiten (vragen 5-8) en zwaar werk-gerelateerde activiteiten
(vragen 9-12). De items zijn geordend van lichte naar zwaardere belasting.
Scoring
Per vraag wordt gescoord op een visuele analoge schaal (VAS). Linker en
rechter uiteinde van de schaal zijn aangegeven als “zonder moeilijkheden”
(= 0) en “helemaal niet” (= 100). De afstand tussen het ‘streepje van de
patiënt’ en het 0-punt in mm is de score per vraag.
De totaalscore is het gemiddelde van alle scores. Dit gemiddelde wordt
uitgedrukt als een percentage van hoogst mogelijke score.
Door alle 12 scores in een grafiek te presenteren kan een Disability Rating
Profile (DRP) gemaakt worden.
24
BETROUWBAARHEID
Interne consistentie
De interne consistentie is goed, Cronbach’s alpha = 0.84
Test-hertest betrouwbaarheid
Test-hertest betrouwbaarheid is goed over een periode van:
1 dag r = 0.95
3 dagen r = 0.92
Inter-/intrabeoordelaars betrouwbaarheid
Goede inter beoordelaarsbetrouwbaarheid na 3 dagen r = 0.99
Goede intra beoordelaarsbetrouwbaarheid na 3 dagen r = 0.98
VALIDITEIT
Inhoudsvaliditeit
Beoordeling door deskundigen van Rugkliniek van Academisch Ziekenhuis te
Stockholm.
Constructvaliditeit
1.De DRI discrimineert tussen gezonden en zieken (multiple sclerose)
met verschillend niveau van fysieke beperkingen.
2.De DRI discrimineert tussen twee subgroepen van dezelfde diagnostische
categorie
3.De DRI discrimineert tussen mate van functionele beperkingen in
relatie tot leeftijd in gezonde proefpersonen.
4.De DRI correleert met de Functional Status Questionnaire ICC = 0.46
5.De DRI correleert met de Oswestry Low Back Disability Questionnaire
ICC = 0.38
6.De DRI correlatie met observaties tijdens een gedragstest, waarin de
activiteiten weerspiegeld in de 12 items daadwerkelijk dienden uitgevoerd te
worden: ICC = 0.48
Criterium validiteit
Responsiviteit
De DRI geeft een significante verbetering aan in niveau van functioneren bij
postoperatieve heup en knieoperaties over een periode van 2 tot 6 maanden
(longitudinale constructvaliditeit (hfst 2)).
25

REFERENTIES
1. Salén BA, Spangfort EV, Nygren AL, Nordemar R.The Disability Rating
Index: an instrument for the assessment of disability in clinical settings.
J.Clin. Epidemiol.1994 vol. 47, 12: 1423-1434
Hoofdstuk 5
26
WAAR VERKRIJGBAAR
27

MEETINSTRUMENT: Pain Disability Index
Beschrijving:
Deze korte vragenlijst, ontwikkeld door Pollard 1 , meet de invloed van
pijnklachten op het algemeen functioneren binnen 7 gebieden:
gezin/huishouden, recreatie, sociale activiteiten, beroep, sexueel gedrag,
zelfverzorging en levensnoodzakelijke functies.
Doelgroep Benodigde tijd Kosten Scholing vereist
Patiënten met chronische pijn 2-4 minuten Fotokopie Geen specifieke
training vereist
INSTRUCTIES AAN PATIËNT
De patiënt wordt gevraagd om bij elk levensgebied aan te geven in welke mate
pijn invloed heeft op het betreffende levensgebied. Het is daarbij de bedoeling
om de gemiddelde invloed van de pijn aan te geven. Dus niet alleen als de pijn
het ergste is.
OVERZICHT
Vorm
Een door de patiënt zelf in te vullen vragenlijst met 7 items.
Subschalen
Geen.
De vragenlijst meet in 7 deelgebieden van het algemeen functioneren:
gezin/huishouden, recreatie (hobbies, sport, vrije tijd,), sociale activiteiten,
beroep, sexueel gedrag, Zelfverzorging en levens-noodzakelijke functies (eten,
slapen, ademhalen).
Scoring
Per vraag moet antwoord gegeven worden op een numerieke 11 puntsschaal.
De score 0 betekent ‘niet beperkt’ en de score 11 betekent ‘onmogelijk’
De totaalscore is de som van de individuele scores. Deze kan variëren van
0-70.
28
BETROUWBAARHEID
Interne consistentie
De interne consistentie is goed, Cronbach’s alpha varieert van 0.87 2 tot 0.86 3
Test-hertest betrouwbaarheid
De test hertest betrouwbaarheid is matig gemeten over een periode van:
2 maanden r = 0.44 3
Inter/intrabeoordelaars betrouwbaarheid
Inhoudsvaliditeit
VALIDITEIT
Constructvaliditeit
1. PDI kan discrimineren tussen niveau van de beperkingen van patiënten vlak
na een operatie en van patiënten die een aantal maanden hersteld zijn van
die operatie 1 .
2. PDI kan discrimineren tussen poliklinische en klinische patiënten met
chronische pijn 2 .
3. De score van de PDI wordt voor een grootste deel verklaard door de
factoren; de mate waarin de patiënt op bed ligt, de frequentie waarmee
activiteiten worden onderbroken en psychologische distress 3 .
Criteriumvaliditeit
Responsiviteit
29

REFERENTIES
1 Pollard CA. Preliminary validity study of Pain Disability Index. Percept. Mot.
Skills, 59 (1984) 974.
2 Tait RC, Pollard CA, Margolis RB, Duckro PN, Krause SJ.The Pain Disability
Index: psychometric and validity data.Arch. Phys. Med. Rehab. 68 (1987)
438-441.
3 Tait RC, Chibnall JT, Krause S.The Pain Disability Index: psychometric
properties. Pain, 40 (1990) 171-182.
30
Hoofdstuk 5
WAAR VERKRIJGBAAR
31

MEETINSTRUMENT: Arthritis Impact Measurement Scales (AIMS)
Beschrijving:
De Arthritis Impact Measurement Scales (AIMS) meet fysieke, sociale en
emotionele aspecten van algemeen welbevinden. De oorspronkelijke versie is
ontwikkeld in 1980, later is in 1991 een gemodificeerde versie ontwikkeld
(AIMS2) 1 . Beide meetinstrumenten zijn in het Nederlands vertaald 2 3 .De
hieronder volgende gegevens hebben betrekking op deze Nederlandse versie
van de AIMS2 3 .
Doelgroep Benodigde tijd Kosten Scholing vereist
Patiënten met 15-25 minuten Fotokopie Geen specifieke
reumatoïde artritis training vereist
INSTRUCTIES AAN DE PATIËNT
Geen specifieke instructie
OVERZICHT
Vorm
Een door de patiënt zelf in te vullen vragenlijst.
Subschalen
Er worden drie domeinen gemeten: fysieke dimensie, psychologische dimensie
en een sociale dimensie. De fysieke dimensie wordt gemeten door 6 schalen:
bewegingsmogelijkheden, lopen en buigen, hand- en vingerfuncties, armfuncties,
persoonlijke verzorging, huishoudelijke taken. De psychologische dimensie
bevat 2 schalen:
stress en stemming. De sociale dimensie bestaat uit 2 schalen: sociale
activiteiten en steun van familie en vrienden.Verder wordt de algemene invloed
van de aandoening gemeten door de schalen: reuma-pijn, werk, tevredenheid,
gezondheidsopvatting en artritis impact.
Scoring
Per vraag zijn5 antwoordmogelijkheden.
De totaalscore komt tot stand via een omrekenschema. Daarbij worden een
aantal items gehercodeerd. De originele scores per schaal worden omgezet
van 0 (erg goed) tot 10 (erg slecht). Een handleiding voor deze berekening is
aan de lijst toegevoegd.
32
BETROUWBAARHEID
Interne consistentie
De interne consistentie per schaal is voldoende tot goed, Cronbach’s alpha
varieert van
0.66 – 0.89 3 .
0.65 – 0.91 4 .
Test-hertest betrouwbaarheid
De test-hertestbetrouwbaarheid is goed over een periode van:
1 maand r = 0.73 –0.93 4 .
Intra/interbeoordelaarsbetrouwbaarheid
VALIDITEIT
Inhoudsvaliditeit
Faktoranalyse indentificeert de drie genoemde dimensies3 4 .
Constructvaliditeit
De DUTCH-AIMS2 discrimineert tussen zieken en gezonden, behalve de
subschaal steun van familie en vrienden 3 .
De correlatie met andere meetinstrumenten is berekend 3 :
The American Rheumatism Association Functional Class r = 0.31 - 0.56
Vermoeidheid (VAS) r = 0.19 - 0.51
Pijn (VAS) r = 0.29 - 0.45
Health Assessment Questionnaire (HAQ) r = 0.40 - 0.86
Criterium validiteit
Responsiviteit
33

REFERENTIES
1 Meenan RF, Mason JH,Anderson JJ et al.AIMS2: the content and properties
of a revised and expanded Arthritis Impact Measurement Scales health
status questionnaire.Arthritis Rheum 1992;35:1-10.
2 Taal E, Seydel E, Jacobs J,Wiegman O, Rasker JJ. De Nederlandse Arthritis
Impact Measyrement Scales (DUTCH-AIMS). Bepaling van fysieke en
psychosociale gezondheidsaspecten van reumatoïde arthritis.
Gedrag&Gezondheid 1989;17(2):69-74
3 Riemsma RP,Taal E, Rasker JJ, Houtman PM, van Paassen HC,Wiegman
O. Evaluation of a Dutch version of the AIMS2 for patients with rheumatoid
arthritis. Brit J Rheumatol 1996; 35:755-760.
4 Evers AW,Taal E, Kraaimaat FW, Jacobs JW,Abdel-Nasser A, Rasker
JJ, Bijlsma JW.A comparison of two recently developed health status
instruments for patients with arthritis: Dutch-AIMS2 and IRGL.Arthritis
Impact Measurement Scales. Impact of Rheumatic diseases on General
health and Lifestyle. Br J Rheumatol 1998;37(2):157-64.
34
Op te vragen bij:
Vakgroep Psychologie
Universiteit Twente
Postbus 217
7500 AE Enschede
WAAR VERKRIJGBAAR
35

MEETINSTRUMENT: Fibromyalgia Impact Questionnaire (FIQ)
Beschrijving:
De Fibromyalgia Impact Questionnaire is ontwikkeld naar analogie van de
Health Assessment Questionnaire (HAQ) en de Arthritis Impact Measurement
Scale (AIMS). Enkele items zijn uit deze twee vragenlijsten overgenomen.Tevens
zijn er enkele vragen aan toegevoegd, die al eerder werden gebruikt in
descriptieve studies over fibromyalgie 1 .
Doelgroep Benodigde tijd Kosten Scholing vereist
Patiënten met 5 minuten Fotokopie Geen specifiek
fibromyalgie training vereist
INSTRUCTIES AAN PATIËNT
Alle vragen hebben betrekking op de afgelopen week
Vraag 1 : omcirkel bij elk onderwerp hoe vaak u de activiteit kunt uitvoeren.
Vraag 2 – 3 : omcirkel het aantal dagen, dat op u van toepassing is.
Vraag 4 – 10 : geef op de lijn met een streepje aan wat bij u past.
OVERZICHT
Vorm
Een door de patiënt zelf in te vullen vragenlijst.
Subschalen
De vragenlijst bestaat uit drie delen. In deel 1 worden 10 vragen gesteld over
uitvoeren van activiteiten waarbij grote spiergroepen betrokken zijn. Deel 2
bevat twee vragen naar het aantal “goede dagen” en aantal dagen
arbeidsverzuim gedurende de afgelopen week.
In deel 3 worden 7 vragen gesteld over: mogelijkheid om te werken, pijn,
moeheid, ochtendstijfheid, algehele stijfheid, angst en depressie.
Scoring
Deel 1: per vraag 4 antwoordcategorieën (0 = altijd 1 = meestal 2 = soms 3 =
nooit).Totaalscore fysieke functioneren is de som van alle scores gedeeld door
het aantal ingevulde vragen.
Deel 2: per vraag het aantal dagen aangeven. Dit is tevens per vraag de
totaalscore.
Deel 3: per vraag score aangeven op een visuele analoge schaal (VAS). Per
vraag zijn de eindpunten van de VAS anders gedefinieerd. De totaalscore wordt
per vraag omgezet in een score van 0 tot 10.
36
Interne consistentie
BETROUWBAARHEID
Test-hertest betrouwbaarheid:
De test hertest betrouwbaarheid is voor elk item van de vragenlijst gemeten
over een periode van een week 1 :
De gemiddelde correlatie voor items over pijn r = 0.56.
De gemiddelde correlatie voor items over fysiek functioneren r = 0.95
Inter-/intrabeoordelaars betrouwbaarheid
VALIDITEIT
Inhoudsvaliditeit
Samengesteld op basis van de inhoud van de Arthritis Impact Measurement
Scale (AIMS) maar geeft niet helemaal fysieke beperkingen van fibromyalgie
patiënten weer 1 .
Constructvaliditeit
De correlatie van scores van de FIQ met andere meetinstrumenten is
berekend1:
- subschalen van de Arthritis Impact Measurement Scale (AIMS)
r varieert van 0.67 - 0.76
- ernst van de fibromyalgie /ziekte activiteit (AIMS)
r varieert van 0.28 - 0.83
- het aantal tenderpoints, gemeten in twee groepen. In groep 1
varieert r van 0.30 – 0.40 en in groep 2 varieert r van 0.14 –0.70.
Criterium validiteit
Responsiviteit
De resultaten zijn tegenstrijdig. In twee studies werd een significant
verbetering gevonden in de tijd. In twee andere studies kon dit niet worden
aangetoond 2 .
37

REFERENTIES
1 Burkhardt CS, Clark SR & Bennett RM.The Fibromyalgia Impact
Questionnaire: Development and Validation. J Rheumatol, 1991;18(5):728-
733.
2 Mannerkorpi K & Ekdahl C.Assessment of functional limitation and
disability in patients with fibromyalgia. Scand J Rheumatol, 1997;26:4-13.
38
Hoofdstuk 5
WAAR VERKRIJGBAAR
39

MEETINSTRUMENT: Functionele Handicap Score
Beschrijving:
Voor patiënten met een carpaal tunnel syndroom is een evaluatieve vragenlijst
ontwikkeld door Levine 1 .De vragenlijst bestaat uit 2 delen. Een deel scoort
de ernst van de symptomen, het andere deel scoort de functionele
beperkingen. Er bestaat een Nederlandstalige versie, die in onderzoek is
toegepast 2 .
Doelgroep Benodigde tijd Kosten Scholing vereist
Patiënten met geopereerd 5-10 minuten Fotokopie Geen specifieke
carpaal tunnel syndroom training vereist
INSTRUCTIES AAN PATIËNT
Deel 1: ‘geef de mate van typische klachten aan gedurende de afgelopen 2
weken’.
Deel 2: ‘hebben de hand/pols klachten invloed gehad op het uitvoeren van de
genoemde activiteiten gedurende afgelopen 2 weken’.
OVERZICHT
Vorm
Een door de patiënt zelf in te vullen vragenlijst.
Subschalen
Deel 1. Bevat 11 vragen met betrekking tot de ernst van de klachten.
Deel 2. Bevat 8 vragen over problemen bij uitvoeren van (hand)activiteiten in
het dagelijks leven
Scoring
Deel 1, per vraag zijn er 5 antwoordcategorieën. Score 1 betekent geen
klachten en
score 5 betekent de ergste klachten.
De totaalscore van de ernst is de gemiddelde score van de 11 vragen.
Deel 2, per activiteit zijn 5 antwoordcategorieën. Score 1 betekent ‘geen
probleem’ en score 5 geeft aan ‘ik kan het helemaal niet meer.
De totaalscore van functionele handicapscore is het gemiddelde van de 8
vragen.
40
BETROUWBAARHEID
Interne consistentie
De interne consistentie is voor beide delen goed.Voor de klachtenscore
(ernst) is Cronbach’s alpha 0.89 1 ,voor de functionele handicapscore is
Cronbach’s alpha 0.911 Test-hertest betrouwbaarheid
De test-hertest betrouwbaarheid is goed over een periode van 2 dagen 1 :
klachtenscore(ernst) r = 0.9
functionele handicapscore r = 0.93
Inter-/intrabeoordelaars betrouwbaarheid
VALIDITEIT
Inhoudsvaliditeit
De samenstelling van de vragenlijst is gebaseerd op meningen van experts
(handchirurg, reumatoloog en patiënten).
Constructvaliditeit
De klachtenscore van de FHS correleert met:
de handicapscore van de FHS rs = 0.63
de knijpkracht (grip en pinch) rs = 0.38 en 0.47
een tweepunts-discriminatie test rs = 0.15
de Semmes Weinstein Filamententest rs= 0.17
de geleidingssnelheid van n. medianus rs = 0.11
De handicapscore van de FHS correleert met:
de knijpkracht (grip en pinch) rs = 0.50 en 0.60
Een tweepunts-discriminatietest rs = 0.42
de Semmes Weinstein Filamententest rs = 0.24
de geleidingssnelheid van n. mediamus rs= 0.12
Criterium validiteit
Responsiviteit
Voor de responsiviteit is de ratio in verschil pre- en direct postoperatief
berekend (effect size). De effect size van de ernstscore bedraagt 1.4 en van de
handicapscore is de effect size 0.82. Ook zijn de effect sizes berekend over de
periode preoperatief en drie maanden later.Voor de ernstscore is de effect
size dan 1.13 en voor de handicapscore 0.71.
41

REFERENTIES
1 Levine D.W., Simmons B.P, Koris M.J., Daltroy L.H., Hohl G.G., Fossel A.H.,
Katz J.Ns.A self-administrated Questionnaire for the assessment of severity
of symptoms and functional status in carpal tunnel syndrome.The Journal
of Bone and Joint Surgery. 1993;75-A(11):1585-1592
2 Hoefnagels WAJ, van Kleef JGF, Mastenbroek GGA, de Blok JA, Breukelman
AJ, de Krom MCTFM. Operatieve behandeling wegens
carpaletunnelsyndroom: endoscopisch of klassiek(open)? Een prospectief
gerandomiseerd onderzoek. Ned.Tijdschr. Geneeskd 1997 3
mei;141(18):878-882
Hoofdstuk 5
42
WAAR VERKRIJGBAAR
43

MEETINSTRUMENT: Vragenlijst Dagelijks Functioneren (VDF)
(Nederlandse Health Assessment Questionnaire (HAQ))
Beschrijving:
De Health Assessment Questionnaire meet moeilijkheden bij het uitvoeren van
activiteiten in het dagelijks leven. De vragenlijst is ontwikkeld primair voor
patiënten met artritis 1 . Het is een veel gebruikte vragenlijst, zowel in de
dagelijkse praktijk als in onderzoek2. Er bestaat een Nederlandse vertaling van
de HAQ, de Vragenlijst Dagelijks Functioneren (VDF) 3 . Deze vertaling is
in hoofdstuk 5 opgenomen.
Doelgroep Benodigde tijd Kosten Scholing vereist
Patiënten met 5-10 minuten Fotokopie Geen specifieke
artrose of artritis. training vereist
INSTRUCTIES AAN PATIËNT
Alle vragen hebben betrekking op de afgelopen week. De vraag aan de patiënt
is of de genoemde activiteiten zelfstandig kunnen worden uitgevoerd en
hoeveel moeite men daarbij heeft.
OVERZICHT
Vorm
Een door de patiënt zelf in te vullen vragenlijst.
Subschalen
De Disability Index bestaat uit 8 onderdelen: aankleden en verzorging, opstaan,
eten, lopen, wassen en toilet, reiken en pakken, vastpakken, activiteiten
buitenshuis. In totaal worden 20 vragen gesteld.Toegevoegd worden nog twee
vragen over gebruik van hulpmiddelen en/of hulp van andere personen.
Daarnaast wordt nog een extra vraag gesteld over de ernst van de pijn. Bij de
VDF is deze pijnvraag vervangen door een tevredenheidsvraag over het
verloop van de aandoening.
Scoring
Bij de Disability Index bestaan er per vraag 4 antwoordcategorieën. De score 0
= ‘zonder moeite’ de score 3 betekent ‘onmogelijk’.
De hoogste scores van elk van de acht onderdelen worden opgeteld. Het
totaal wordt gedeeld door 8. Dit levert een totaalscore op tussen 0 en 3 (de
Functional Disability Index).
Interpretatie van deze scores worden aangegeven 2 .
De ernst van de pijn wordt aangegeven op 15 cm visuele analoge schaal (VAS).
Linker uiteinde betekent ‘geen pijn’ en rechter uiteinde geeft aan ‘ zeer ernstige
pijn’. De afstand van 0 tot het streepje vermenigvuldigt met 0,2 resulteert in
een totaalscore van 0-3.
44
BETROUWBAARHEID
Interne consistentie
De interne consistentie is goed, Cronbach’s alpha is 0.85 4 en 0.95 5
Test-hertest betrouwbaarheid:
Inter-/intrabeoordelaars betrouwbaarheid
Inhoudsvaliditeit
VALIDITEIT
Construct validiteit
De correlatie van de HAQ met de Dutch-AIMS2 subschalen varieert van
r = 0.40-0.86 4 .
De correlatie met uitkomstmaten voor ziekte-activiteit is berekend in relatie
tot een 3-jaar follow-up 6 :
Ritchie Articulair Index (RAI) (gewrichtspijn) r = 0.621
Area weighted Swollen Joint Index (ASJI) r = 0.592
Thompson Joint Index (TJI) r = 0.409
Verergering röntgenbeeld r = 0.306
Criterium validiteit
Responsiviteit
In onderzoek naar effecten van medicatie blijkt de Disability Index responsief 7 .
In Engelstalig onderzoek worden tegenstrijdige resultaten gevonden t.a.v. de
responsiviteit 8
45

REFERENTIES
1 Fries JF, Spitz PW,Young DY.The dimensions of health outcomes: the Health
Assessment Questionnaire, disability and pain scales. J Rheumatol 1982;
9:789-793.
2 McDowell I, Newell C. Measuring Health.A guide to rating scales and
questionnaires 1996 2e druk Oxford University Press p. 106-115
3 Siegert CEH,Vleming LJ,Van Den Broucke JP. Measurement of disability in
Dutch rheumatoid arthritis patiënts. Clin. Rheumatol 1984; 3:305-309.
4 Riemsma RP,Taal E, Rasker JJ, Houtman PM, Paassen van HC,Wiegman O.
Evaluation of a Dutch version of the AIMS2 for patients with rheumatoid
arthritis. Brit J. of Rheum. 1996; 35:755-760.
5 Bijlsma JW, Oude Heuvel CH, Zaalberg A. Development and validation of
the Dutch questionnaire capacities of daily life (VDF) for patients with
rheumatoid arthritis. J. of Rehab. Sciences 1990; 3(3) :71-74.
6 Leeuwen van MA, Heijde DM, Rijswijk van MH, Houtman PM, Riel van PL,
Putte van de LB, Limburg PC. Interrelationship of outcome measures and
proces variables in early rheumatoid arthritis.A comparison of radiologic
damage, physical disability, joint counts, and acute phase reactans. J.
Rheumatology 1994; 21:425-429
7 Heijde van der DM, Riel van PL, Putte van de LB. Sensitivity of a Dutch
Health Assessment Questionnaire in a trial comparing Hydroxychloroquine
vs. Sulphasalazine.Scand. J. Rheumatology 1990;19:407-412.
8 Gardiner PV, Sykes HR, Hassey GA, et al.An evaluation of the Health
Assessment Questionnaire in long-term longitudinal follow-up of disability
in rheumatoid arthritis. Br J Rheumatol 1993; 32:724-728.
Hoofdstuk 5
46
WAAR VERKRIJGBAAR
47

MEETINSTRUMENT: Migraine Disability Assessment Questionnaire
(MIDAS)
Beschrijving:
De Migraine Disability Assessment Questionnaire (MIDAS) is ontwikkeld door
R. Lipton en W. Stewart 1 . De mate van inactiviteit door migraine wordt
gescoord in drie domeinen van dagelijkse activiteiten: werk of school,
huishoudelijk werk en vrije tijd.
Doelgroep Benodigde tijd Kosten Scholing vereist
Patiënten met 10-15 minuten Fotokopie Geen specifieke
migraine training vereist
INSTRUCTIES AAN PATIËNT
Aan patiënt wordt gevraagd de vragen in te vullen met betrekking tot de
afgelopen periode van 3 maanden
OVERZICHT
Vorm
Een door de patiënt zelf in te vullen vragenlijst
Subschalen
Geen. De vragenlijst meet 3 deelgebieden van het dagelijks functioneren:
werk/school, huishouden en vrije tijd. Daarnaast worden nog twee extra
vragen gesteld m.b.t. frequentie en intensiteit van de hoofdpijn
Scoring
Tel het aantal dagen op van vraag 1 t/m 5 (tel a en b niet mee).
De totaalscore wordt onderverdeeld in 4 klassen:
Score 0 – 5 : weinig hinder MIDAS I
Score 6 –10 : milde hinder MIDAS II
Score 11-20 : matige hinder MIDAS III
Score ≥ 21 : ernstige hinder MIDAS IV
48
BETROUWBAARHEID
Interne consistentie
De interne consistentie is redelijk Cronbach’s alpha 0.77 en 0.75 3
Test-hertest betrouwbaarheid
De test-hertest betrouwbaarheid is goed gemeten over een periode van:
21-22 dagen rs = 0.78 3
Inter-/intrabeoordelaars betrouwbaarheid
VALIDITEIT
Inhoudsvaliditeit
De inhoud is gebaseerd op een peer-review van 49 artsen uit 14 landen 4
Constructvaliditeit
De MIDAS discrimineert tussen patiënten met en zonder migraine 1
Criteriumvaliditeit
Responsiviteit
49

REFERENTIES
1 Stewart W.F, Lipton R.B., Kolodner K., Liberman J., Sawyer J. Reliability of
Migraine Assesment (MIDAS) score in a popultion based sample of
headache sufferers. Cephalalgia 1999;19(2):107-114
2 Stewart W.F, Lipton R.B,Whyte J., Dowson A., Kolodner K., Liberman
J.,Sawyer J.An international study to asses the reliability of the Migraine
Disability Assessment (MIDAS) score. Neurology 1999 53(5):988-994
3 Clinical News.The MIDAS Questionnaire as the instrument of choice for
grading migraine disability.World Neurology 1998 vol 13 (4):13
4 Sawyer J, Edmeads J, Lipton R.B. Clinical utility of a new instrument
assessing migraine disability:The Migraine Disability Assessment (MIDAS)
Questionnaire. Neurology 1998;50:A433-A434
Hoofdstuk 5
50
WAAR VERKRIJGBAAR
51

MEETINSTRUMENT: Neck Disability Index (NDI)
Beschrijving:
De neck disability index (NDI) is een modificatie van de Oswestry
vragenlijst voor lage rugklachten. De opzet van deze vragenlijst is gelijk aan de
Oswestry.Alleen de items en de antwoordcategorieën zijn aangepast voor
patiënten met nekklachten 1 .
Doelgroep Benodigde tijd Kosten Scholing vereist
Patiënten met chronische 8-12 minuten Fotokopie Geen specifieke
klachten in de nek, scholing vereist
whip-lash,
INSTRUCTIES AAN PATIËNT
Met de vragenlijst willen wij een indruk krijgen over beperkingen die u
ondervindt in het dagelijks leven ten gevolge van nekklachten.
“Kruis bij elke vraag het antwoord aan dat het meest uw situatie weergeeft”
OVERZICHT
Vorm
Een door de patiënt zelf in te vullen vragenlijst van 10 items.
Subschalen
Geen. De vragenlijst meet 10 deelgebieden van het dagelijks functioneren:
pijnintensiteit, zelfverzorging, tillen, lezen, hoofdpijn, concentratie, werk,
autorijden, slaap, vrije tijd.
Scoring
Per vraag zijn er 6 antwoordcategorieën. De eerste antwoordcategorie (score
0) geeft geen beperkingen aan, de laatste categorie (score 5) betekent de
meeste beperkingen.
De totaalscore is de som van de tien delen vragen (maximaal 50)
vermenigvuldigd met factor 2. De gevonden waarde representeert het
“beperkingen-percentage” (0-100%).
52
BETROUWBAARHEID
Interne consistentie
De interne consistentie is goed Cronbach’s alpha = 0.80 1
Test-hertest betrouwbaarheid
De test hertest betrouwbaarheid goed over een periode van:
twee dagen r = 0,89 1
Inter-/intrabeoordelaars betrouwbaarheid
VALIDITEIT
Inhoudsvaliditeit
Face validity op basis van peer-review en patiënten feedback.
Constructvaliditeit
De correlatie van de NDI met ander meetinstrumenten is berekend :
de McGill Pain Questionnaire totaal r = 0.70 1
de McGill Pain Questionnaire pijnwoorden r = 0.69 1
de pijnintensiteit (VAS) r = 0.65 2
Criterium validiteit
Responsiviteit
De correlatie van de veranderingsscores van de NDI met de verbetering in
activiteiten (gescoord op een VAS) (longitudinale constructvaliditeit) is r = 0.60 1
53

REFERENTIES
1 Vernon H., Mior S.The neck disability index: a study of reliability and
validity. Journal of Manipulative and Physiological Therapeutics. 1991,14(7):
409-415
2 Marchiori DM, Henderson CNR.A cross-sectional study correlating
cervical radiographic degenerative findings to pain and disability Spine 1996;
21:2747-2752
54
Hoofdstuk 5
WAAR VERKRIJGBAAR
55

MEETINSTRUMENT: Oswestry Low Back Pain Disability Questionnaire
Beschrijving:
Deze vragenlijst is ontwikkeld op de orthopedische afdeling van het Oswestry
Hospital (Shropshire, Engeland) door Fairbanks 1 .De vragenlijst is bedoeld om
de mate van functionele beperkingen door pijn bij personen met lage
rugklachten te kwantificeren. De Oswestry is gebruikt voor screening,
therapieplanning en evaluatie van behandeling. Er bestaat in de engelse
literatuur ook een gemodificeerde versie 2 .
Doelgroep Benodigde tijd Kosten Scholing vereist
Patiënten met lage rugpijn 5-10 minuten Fotokopie Geen specifieke
training vereist
INSTRUCTIES AAN PATIËNT
Met de vragenlijst willen wij een indruk krijgen over beperkingen die u
ondervindt in het dagelijks leven ten gevolge van rugklachten.
“Kruis bij elke vraag het antwoord aan dat het meest uw situatie weergeeft”
OVERZICHT
Vorm
Een door de patiënt zelf in te vullen vragenlijst van 10 items.
Subschalen
Geen. De vragenlijst meet 10 deelgebieden van het algemeen dagelijks
functioneren: pijn, persoonlijke verzorging, tillen, lopen, zitten, staan, slapen, sex,
sociaal functioneren en reizen.
Scoring
Per vraag zijn er 6 antwoordcategorieën. De eerste antwoordcategorie (score
0) geeft geen beperkingen aan, de laatste categorie (score 5) betekent de
meeste beperkingen.
De totaalscore is de som van de tien delen vragen (maximaal 50)
vermenigvuldigd met factor 2. De gevonden waarde representeert het
“beperkingen-percentage” (0-100%).
56
BETROUWBAARHEID
Interne consistentie
Een goede interne consistentie werd gerapporteerd, echter geen Cronbach’s
alpha gegeven 1
Test-hertest betrouwbaarheid
De test hertest betrouwbaarheid is goed gemeten over een periode van
2 uur r = 0.94 3
1 dag r = 0.99 3
1 week ICC = 0.83 3
Inter-/intrabeoordelaars betrouwbaarheid
Inhoudsvaliditeit
VALIDITEIT
Constructvaliditeit
De correlatie met andere meetinstrumenten is berekend 3 :
- fysieke testen r = 0.47 –0.74
- paraspinale spieratrofie r = 0.33
- pijn intensiteit (VAS) r = 0.47 –0.62
- psychologische variabelen (MMPI) r = 0.33
- low back outcome scale r = 0.87
- pain disability index r = 0.83
Criterium validiteit
Responsiviteit
1. Longitudinale constructvaliditeit in diverse studies met verschillende andere
uitkomstmaten aangetoond 3 .
2. De effect size van de Oswestry zijn berekend voor een groep verbeterde
patiënten en een groep niet verbeterde patiënten. De effect size voor de
verbeterde groep is 0.80 en voor de niet verbeterde groep -0.04 4
3. De area under the ROC-curve voor de Oswestry bedraagt 0.76 4
57

REFERENTIES
1 Fairbanks JCT, Davies JB, Couper J, O’Brien JP.The Oswestry low-back pain
disability questionnaire. Physiotherapy 1980: 66(8):271-273
2 Hudson-Cook N,Tomes-Nicholson K, Breen A.A revised Oswestry
disability questionnaire. In: Roland MO, Jenner JR (eds). Backpain: new
approaches to rehabilitation and education. Manchester: University
Press,1989:187-204
3 Beurskens AJHM, de Vet HCW, Köke AJA, van der Heijden GJMG,
Knipschild PG. Measuring the functional status of patients with low back
pain.Assessment of the quality of four disease-specific questionnaires. Spine
1995; 20:1017-1028
4 Beurskens AJHM, de Vet HCW, Köke AJA. Responsiveness of functional
status in low back pain.A comparison of different instruments. Pain;1996
65: 71-76
58
Hoofdstuk 5
WAAR VERKRIJGBAAR
59

MEETINSTRUMENT: De Patiënt Specifiek Klachten (PSK)
Beschrijving:
Het meetinstrument Patiënt Specifiek Klachten is een manier om de functionele
status van de individuele patiënt te bepalen. De patiënt selecteert de voor
hem/haar 3 tot 5 belangrijkste klachten op het gebied van fysieke activiteiten.
Deze activiteiten moeten voor de patiënt persoonlijk relevant (belangrijk) zijn,
de patiënt moet hinder ervaren bij de uitvoering en uitvoering moet regelmatig
plaatsvinden (per week). Bij algemene functionele status vragenlijsten zijn niet
alle gevraagde items relevant voor een patiënt.Terwijl aan de andere kant
relevante activiteiten niet zijn opgenomen in de vragenlijst. Het is daarom zinvol
om de patiënt-specifieke functionele status samen met een algemenere
ziektespecifieke lijst te combineren. Patiënt-specifieke functionele status is
gebruikt bij lage rugklachten 1 ,reuma-patiënten 2 en longpatiënten 3 en andere
doelgroepen 4,5 .
Doelgroep Benodigde tijd Kosten Scholing vereist
Patiënten met lage Fotokopie Geen specifieke
rugklachten, reuma 20 minuten training vereist
en hartfalen.
Geriatrische patiënten
INSTRUCTIES AAN DE PATIËNT
Selecteer de voor u belangrijkste klachten uit deze lijst. Belangrijke klachten
zijn die activiteiten die u veel moeite kosten met uitvoeren, die u regelmatig
moet doen en die u graag weer beter wil kunnen uitvoeren.
Na selectie vindt er een rangschikking plaats van 1 t/m 5. De drie belangrijkste
worden uiteindelijk gescoord.
OVERZICHT
Vorm
De patiënt selecteert zelf activiteiten welke gebruikt worden voor de evaluatie.
Subschalen
Geen
Scoring
Per activiteit wordt een 10 cm visuele analoge schaal (VAS) ingevuld.Aan de
patiënt wordt gevraagd aan te geven hoeveel moeite het kost om de
genoemde activiteit uit te voeren door een streepje te zetten op de lijn. Het
linker uiteinde van de schaal is gedefinieerd als ‘geen enkele moeite’ en het
rechter uiteinde betekent ‘onmogelijk’. De totaalscore is de afstand (mm) van 0
tot aan het streepje van alle drie de activiteiten samen. Bij vervolgmetingen
heeft de patiënt inzage in zijn vorige scores.
60
Interne consistentie
Test-hertest betrouwbaarheid
BETROUWBAARHEID
Inter-/intrabeoordelaars betrouwbaarheid
Inhoudsvaliditeit
Constructvaliditeit
Criterium validiteit
VALIDITEIT
Responsiviteit
1. De correlatie tussen veranderingscores op de Patiënt Specifieke Klacht met
andere meetinstrumenten is berekend 1 :
de Roland Disablity Questionnaire r = 0.69 – 0.75
de pijnintensiteit (VAS) r = 0.70 - 0.80
2. De effect size is berekend voor een groep verbeterde patiënten en een
groep niet verbeterde patiënten 6 :
Effect size PSK in verbeterde groep rugpatiënten: 1.63
Effect size PSK in niet verbeterde groep rugpatiënten: 0.73
3. De area under the ROC-curve (AUC) is van de PSK 0.82 6
61

REFERENTIES
1 Beurskens AJHM, de Vet HCW, Köke AJA, Lindeman E, van der Heijden GJ,
Regtop W, Knipschild PG.A patient-specific approach for measuring
functional status in low back pain. J Manipulative Physiol Ther 1999;22:144-8
2 Tugwell P, Bombardier C, Buchanan W, Goldsmith C, Grace E, Hanna B.The
Mactar patients preference disability questionnaire.An individualized
function priority approach for assesing improvement in physical disability in
clinical trials in rheumatoid arthritis. J. Rheumatol. 1987; 14:446-451
3 Guyatt G, Berman L,Townsed M, Pugsley S, Chambers L.A measure of
quality of life for clinical trials in chronic lung disease.Thorax 1987; 42:773-
778
4 Guyatt G, Nogradi S, Halcrow S, Singer J, Sullivan M, Fallen E. Development
and testing of a new measure of health status for clinical trials in heart
failure. J. Gen. Intern. Med. 1989; 4:101-107
5 Guyatt G, Eagle D, Sackett B,William A, Griffith L, McIllroy W, Patterson C,
Turpie I. Measuring quality of life in the frail elderly. J. Clin Epidemiol 1993;
46:1433-1444
6 Beurskens AJHM, de Vet HCW, Köke AJA. Responsiveness of functional
status in low back pain.A comparison of different instruments. Pain 1996
65: 71-76
62
Hoofdstuk 5
WAAR VERKRIJGBAAR
63

MEETINSTRUMENT: Quebec Back Pain Disability Scale (QBPDS)
Beschrijving:
Deze vragenlijst is ontwikkeld volgens een methodologische procedure van
beperkingeninventarisatie.Via data-analyse heeft itemontwikkeling en selectie
plaatsgevonden. De vragenlijst is in Engelstalige literatuur als valide,
betrouwbaar en responsief genoemd 1 . Dit geldt ook voor de Nederlandstalige
versie 2. De QBPDS bevat 20 items op het gebied van dagelijkse activiteiten. De
items zijn geselecteerd uit 6 relevante sub-domeinen van functionele
vaardigheden voor patiënten met lage rugklachten.
Doelgroep Benodigde tijd Kosten Scholing vereist
Patiënten met chronische 5-10 minuten Fotokopie Geen specifieke
lage rugklachten in de training vereist
eerste lijn.
64
INSTRUCTIES AAN PATIËNT
‘Heeft u vandaag moeite om de volgende activiteiten uit te voeren vanwege
uw rugklachten?’
OVERZICHT
Vorm
Een door de patiënt zelf in te vullen vragenlijst van 20 items.
Subschalen
Geen. De vragen hebben betrekking op 6 deelgebieden van het dagelijks
functioneren: bed-rust, zitten-staan, lopen, bewegen, bukken, zware voorwerpen
verplaatsen.
Scoring
Per vraag zijn er zes antwoordcategorieën:
0 = totaal geen moeite
1 = nauwelijks moeite
2 = enige moeite
3 = veel moeite
4 = zeer veel moeite
5 = niet in staat
De totaalscore is de som van alle items. De eindscore varieert van 0 (geen
beperking) tot 100 (volledig beperkt).
BETROUWBAARHEID
Interne consistentie
De interne consistentie is goed, de Cronbach’s alpha varieert van 0.95 - 0.96 2
Test-hertest betrouwbaarheid
De test-hertest betrouwbaarheid is goed gemeten over een periode van:
1 week: r = 0.90 en ICC = 0.90 2
Inter-/intrabeoordelaars betrouwbaarheid
Inhoudsvaliditeit
VALIDITEIT
Constructvaliditeit
De correlatie van de QBPDS met ander meetinstrumenten is berekend 2 :
- de Roland Disability Questionnaire r = 0.80 en 0.91
- pijnintensiteit (VAS) r = 0.74 en 0.70
Criteriumvaliditeit
Responsiviteit
De correlatie met veranderings-scores op andere meetinstrumenten
(longitudinale constructvaliditeit) is berekend 2 :
- de Roland Disability Questionnaire r = 0.60
- de pijnintensiteit (VAS) r = 0.53
- het klachtenbeloop r = 0.35
65

REFERENTIES
1 Kopec J., Esdaile J.M.,Abrahamowicz M.,Abenhaim L.,Wood-Dauphinee S.,
Lamping D.L.,Williams J.I.The Quebec Back pain Disability Scale.
Measurement properties. Spine 1995; 20(3):341-352
2 Schoppink L.E.M., van Tulder M.W., Koes B.W., Beurskens A.J.H.M. de Bie
R.A. Reliability and validity of the Dutch adaptation of the Quebec Back
Pain Disability Scale. Physical Therapy 1996:76:268-275
Hoofdstuk 5
66
WAAR VERKRIJGBAAR
67

MEETINSTRUMENT: Roland Disability Questionnaire (RDQ)
Beschrijving:
Deze vragenlijst is afgeleid van de Sickness Impact Profile (SIP). De SIP is een
algemene gezondheidsvragenlijst voor verschillende ziektebeelden. De Roland
Disability Questionnaire is samengesteld uit 24, voor rugklachten relevante,
ja/nee items uit de SIP.Aan deze items is telkens toegevoegd de woorden
“vanwege mijn rugklachten.” Hierdoor zijn beperkingen ten gevolge van
rugklachten te onderscheiden van beperkingen door een andere oorzaak.
Er bestaan inmiddels een drie-tal versies: de originele RDQ-24 1 , een
gemodificeerde versie voor lage rugklachten met uitstraling in het been (RDQ-
23) 4 en een verkorte versie de RDQ-18 5 . De validiteit, betrouwbaarheid en
responsiviteit van de Engelstalige versies is goed 2 3 . Er is een valide
Nederlandstalige versie van de RDQ-24 6 .
Doelgroep Benodigde tijd Kosten Scholing vereist
Patiënten met acute, sub- 5-10 minuten Fotokopie Geen specifieke
acute en chronische lage training vereist
rugpijn (RDQ-24 en 18)
met uitstraling in been
(RDQ-23)
INSTRUCTIES AAN DE PATIËNT
De patiënt moet de ja/nee vragen beantwoorden met betrekking op een
tijdsperiode van de laatste 24 uur (een dag).
OVERZICHT
Vorm
Een door de patiënt zelf in te vullen vragenlijst van 18 (RDQ-18), 23 (RDQ-23)
of 24 vragen (RDQ-24)
Subschalen
Geen
Scoring
Per vraag zijn er twee antwoordcategorieën: ja - nee
De totaalscore bestaat uit het optellen van het aantal keren dat de patiënt ja
heeft ingevuld. De totaalscore kan variëren van 0 (geen beperkingen) tot 24
(ernstige beperkingen).
68
Interne consistentie
BETROUWBAARHEID
Test-hertest betrouwbaarheid
De test-hertest betrouwbaarheid is goed over een periode van 3 :
dezelfde dag r = 0.91
3 weken r = 0.83
6 maanden r = 0.72
Inter-/intrabeoordelaars betrouwbaarheid
Goede interbeoordelaarsbetrouwbaarheid: r =0.92 (2 beoordelaars) 3
Inhoudsvaliditeit
VALIDITEIT
Constructvaliditeit
De correlatie tussen de RDQ en diverse meetinstrumenten is berekend op
een tweetal momenten (0 en 4 maanden) 6 .
Bij begin 0 maanden:
Quebec Back Pain Disability Scale r = 0.80
Pijnintensiteit (VAS) r = 0.64
Nottingham Health Profile
subschaal energie r = 0.58
subschaal pijn r = 0.73
subschaal fysieke mobiliteit r = 0.77
Na 4 maanden:
Quebec Back Pain Disability Scale r = 0.92
Pijnintensiteit (VAS) r = 0.66
Nottingham Health Profile
subschaal energie r = 0.54
subschaal pijn r = 0.77
subschaal fysieke mobiliteit r = 0.80
Criterium validiteit
Responsiviteit
Om de responsiviteit aan te tonen zijn effect sizes berekend in een klinisch
verbeterde groep en een niet verbeterde groep. De effect sizes zijn voor de
verbeterde groep 2.02, en voor de niet verbeterde groep 0.41 7 .
De area under ROC (AUC) is eveneens berekend in een tweetal studies.
Deze varieert van 0.68 6 en 0.93 7 .
69

REFERENTIES
1 Roland M., Morris R.A study of the natural history of back pain. Part 1
Development of a reliable and sensitive measure of disability in low back
pain. Spine; 1983, 8: 141-145
2 Beurskens A.J.H.M., de Vet H.C.W., Köke A.J.A., Heijden van der G.J.M.G.,
Knipschild P.G. Measuring the functional status of patients with low back
pain.Assesment of the quality of four disease-specific questionnaires.Spine;
1995, 20:1017-1028
3 Stratford P.W., Binkley J., Solomon P., Gill C., Finch E.Assessing change over
time in patients with low back pain. Physical Therapy; 1994, vol. 74(6):528-
533
4 Patrick D.L., Deyo R.A.,Atlas S.J., Singer D.E., Chapin A., Keller R.B.
Assessing health-related quality of life in patients with sciatica. Spine; 1995,
20:1899-1909
5 Stratford P.W., Binkley J.M. Measurement properties of the RDQ-18.A
modified version of the Roland-Morris Disability Scale. Spine 1997; 22:2416-
2421
6 Gommans I.H.B., Koes B.W., van Tulder M.W.Validiteit en responsiviteit
Nederlandstalige Roland Disability Questionnaire.Vragenlijst naar
functionele status bij patienten met lage rugpijn. Nederlands Tijdschrift voor
Fysiotherapie 1997;107(2):28-33.
7 Beurskens A.J.H.M., de Vet H.C.W., Köke A.J.A. Responsiveness of functional
status in low back pain.A comparison of different instruments. Pain 1996,
Apr, 65(1):71-76
70
Hoofdstuk 5
WAAR VERKRIJGBAAR
71

MEETINSTRUMENT: Shoulder Disability Questionnaire
Beschrijving:
Functionele statusvragenlijst voor klachten (pijn en/of bewegingsbeperking) in
de schouderregio. De vragenlijst is ontwikkeld door G.J. van der Heijden
(Universiteit Maastricht) via een stapsgewijze methodologische procedure 1 .
Doelgroep Benodigde tijd Kosten Scholing vereist
Patiënten met pijn en/of training vereist Fotokopie Geen specifieke
beweging- beperkingen in training vereist
de schouder afkomstig
uit de eerste lijn
INSTRUCTIES AAN PATIËNT
‘Bepaal voor elke zin of u de beschreven beweging of activiteit in de
afgelopen 24 uur uitvoerde en in welke mate u er last van had in de aangedane
schouder. Last is pijn en/of bewegingsbeperking’.
OVERZICHT
Vorm
Een door de patiënt zelf in te vullen vragenlijst met 16 items
Subschalen
Geen
Scoring
Per vraag zijn er drie antwoordcategorieën:
Wel : wel last met uitvoering afgelopen 24 uur
Geen : geen last met uitvoering afgelopen 24 uur
N.V.T. : niet van toepassing, als de beweging of activiteit niet is uitgevoerd
de afgelopen 24 uur
De totaalscore is de ratio van het aantal ‘wel’ ingevulde items t.o.v. het totaal
aantal ingevulde items (wel en geen) vermenigvuldigd met 100. De eindscore
varieert van 0 - 100% beperkingen.
72
Interne consistentie
Test-hertest betrouwbaarheid
BETROUWBAARHEID
Intra/inter beoordeelaars betrouwbaarheid
VALIDITEIT
Inhoudsvaliditeit
Panel van deskundigen (artsen en fysiotherapeuten) hebben in diverse rondes
de uiteindelijke items vastgesteld. Deze zijn in een pilotstudie getest bij een
nieuwe groep patiënten1.
Constructvaliditeit
Criterium validiteit
Responsiviteit
De responsiviteit is in een tweetal studies onderzocht. Daarin zijn de
responsiveness ratio gemeten (Calibrated Responsiveness Ratio CRR) en de
Area under ROC-curve (AUC). De CRR van de Shoulder Disability bedraagt
1.14 en de AUC is 0.72 1 .
In de tweede studie vindt men een responsiveness ratio voor de SDQ na 1
maand van 2.22, en na 6 maanden 1.89 2 . De AUC waarde in deze studie
bedraagt 0.84 2 .
73

REFERENTIES
1 Heijden van der G.J.M.G. Shoulder Disability Questionnaire: design and
responsiveness of a functional status measure. In: Shoulder disorder
treatment: efficacy of ultrasound therapy and electrotherapy. PhD-Thesis
Maastricht: University of Maastricht, Datawyse/University Press 1996: 79-91
2 Windt van der D.A.W.M, van der Heijden G.J.M.G , de Winter A.F, Koes
B.W, Devillé W, Bouter L.M.The responsiveness of the Shoulder Disability
Questionnaire.Ann Rheum Dis 1998;57:82-87
Hoofdstuk 5
74
WAAR VERKRIJGBAAR
Hoofdstuk 5 Nederlandse vertalingen van de vragenlijsten
75

Disability Rating Index
Salén en Spangfort 1994
Geautoriseerde vertaling Pijn Kennis Centrum, academisch ziekenhuis
Maastricht 1999
Hoe goed kunt u de volgende activiteiten uitvoeren? Achter elke vraag moet u
een verticaal streepje zetten op de horizontale lijn. Een streepje helemaal links
zetten betekent dat u geen enkele moeite hebt met het uitvoeren van de
gevraagde activiteit. Een streepje aan de rechterkant van de lijn betekent dat u
heel veel moeite hebt met het uitvoeren van de gevraagde activiteit. U moet
alle vragen beantwoorden.
Aankleden (zonder hulp) :
geen enkele moeite onmogelijk
Buitenshuis lopen :
geen enkele moeite onmogelijk
Traplopen :
geen enkele moeite onmogelijk
Langere tijd zitten :
geen enkele moeite onmogelijk
Voorovergebogen staan :
geen enkele moeite onmogelijk
76
Het dragen van een tas :
geen enkele moeite onmogelijk
Bedden opmaken :
geen enkele moeite onmogelijk
Hardlopen :
geen enkele moeite onmogelijk
Lichte werkzaamheden :
geen enkele moeite onmogelijk
Zware werkzaamheden :
geen enkele moeite onmogelijk
Tillen van zware voorwerpen :
geen enkele moeite onmogelijk
Sport of gymnastiek :
geen enkele moeite onmogelijk
77

Pain Disability Index
Pollard 1984
Geautoriseerde vertaling Pijn Kennis Centrum, academisch ziekenhuis
Maastricht 1999
De onderstaande vragen zijn gemaakt om de invloed van uw pijnklachten op
uw leven te meten.We willen graag weten in welke mate de pijn u beperkt in
het uitvoeren van allerlei dagelijkse activiteiten, die u normaliter zou willen
doen. Beantwoord elke vraag door de gemiddelde invloed van de pijn op de
activiteit in te vullen. Dus niet als de pijn het hevigste is of juist het minste.
Voor elke vraag moet u het cijfer omcirkelen wat voor de mate van
beperking of hinder bij het uitvoeren van deze activiteit het beste weergeeft.
Een score van 0 betekent dat u helemaal geen beperkingen of hinder bij het
uitvoeren ervaart, en een score van 10 betekent dat het onmogelijk is om de
activiteit uit te voeren.
1 Familiare en huishoudelijke verantwoordelijkheden Deze categorie
houdt activiteiten in die te maken hebben met huishoudelijke werkzaamheden
in en rond het huis (b.v. tuinieren e.d.) en verplichtingen ten aanzien van andere
familieleden (b.v. kinderen naar school brengen e.d.).
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
geen beperkingen volledig beperkt
2. Recreatie
Deze categorie omvat activiteiten zoals hobby’s, sport en andere vrije
tijdsbestedingen.
78
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
geen beperkingen volledig beperkt
3. Sociale activiteiten
Deze categorie heeft te maken met samen met vrienden en/of familie uit te
voeren activiteiten, zoals feestjes, theater of concertbezoek, uit eten gaan en
andere sociale gelegenheden.
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
geen beperkingen volledig beperkt
4. Beroep
Deze categorie omvat activiteiten die geheel of gedeeltelijk te maken
hebben met uw beroep. Ook niet-betaald werk, zoals huishouden of vrijwilligers
werk, hoort hierbij.
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
geen beperkingen volledig beperkt
5. Sexuele activiteiten
Deze categorie vraagt naar de invloed op de frequentie en de kwaliteit van
uw sexleven.
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
geen beperkingen volledig beperkt
6. Zelfverzorging
Deze categorie omvat activiteiten op het gebied van persoonlijke verzorging
en onafhankelijke kunnen uitvoeren van allerlei dagelijkse activiteiten (b.v.
douchen, aankleden, autorijden)
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
geen beperkingen volledig beperkt
7. Basale levensbehoeftes
Deze categorie omvat activiteiten die de vitale levensfuncties omvatten,
zoals eten, slapen en ademhalen.
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
geen beperkingen volledig beperkt
79

80
Fibromyalgia Impact Questionnaire
Burckhardt 1991
Geautoriseerde vertaling Pijn Kennis Centrum, academisch ziekenhuis
Maastricht 1999
Toelichting: Omcirkel het antwoord dat het beste beschrijft hoe u de
afgelopen week de genoemde activiteit gemiddeld heeft kunnen uitvoeren.
Heeft u de activiteit niet uitgevoerd , sla dan de vraag over.
1. Bent u in staat om zelfstandig
Boodschappen te doen altijd meestal soms nooit
De was te doen altijd meestal soms nooit
Maaltijden klaar te maken altijd meestal soms nooit
De afwas met de hand te doen altijd meestal soms nooit
Te stofzuigen altijd meestal soms nooit
De bedden op te maken altijd meestal soms nooit
Een eindje te lopen altijd meestal soms nooit
Op bezoek te gaan bij familie en vrienden altijd meestal soms nooit
Auto te rijden altijd meestal soms nooit
Trap te open altijd meestal soms nooit
Te tuinieren altijd meestal soms nooit
2. Hoeveel van de afgelopen 7 dagen (verleden week), heeft u zich goed
gevoeld?
0 1 2 3 4 5 6 7
3. Hoeveel dagen in de afgelopen week bent u vanwege de fibromyalgie niet
gaan werken?
(Indien u geen betaald werk heeft kunt u de vraag overslaan.)
0 1 2 3 4 5 6 7
Hoeveel invloed heeft de pijn of andere symptomen op het kunnen uitvoeren
van uw (betaalde) werkzaamheden?
geen heel veel
5. Hoe hevig is uw pijn geweest?
geen pijn ondragelijk
6. Hoe vermoeid bent u geweest?
geen moeheid ontzettend moe
7. Hoe voelde u zich het ‘s morgens bij het opstaan?
goed uitgerust nog erg vermoeid
8. Hoeveel last heeft u van stijfheid?
geen stijfheid zeer stijf
9. Hoe gespannen, nerveus of angstig voelt u zich?
niet gespannen zeer gespannen
10. Hoe depressief of somber voelt u zich?
niet somber zeer somber
81

Deel 1. Klachtenscore
Functionele Handicap Score
Levine 1993
1. Hoe ernstig is de pijn in de hand of pols die u ‘s nachts hebt?
Ik heb geen pijn in mijn hand of pols ‘s nachts 1
De pijn is mild 2
De pijn is behoorlijk 3
De pijn is ernstig 4
De pijn is nauwelijks te verdragen 5
2. Hoe vaak wordt u wakker van de pijn gedurende de nacht?
Nooit 1
Eenmaal 2
Twee- of driemaal 3
Vier- of vijfmaal 4
Vaker dan vijfmaal 5
3. Hebt u overdag ook pijn in uw hand of pols?
Ik heb nooit pijn overdag 1
Ik heb milde pijn overdag 2
Ik heb behoorlijk veel pijn overdag 3
Ik heb ernstige pijn overdag 4
Ik heb nauwelijks te verdragen pijn overdag 5
4. Hoe vaak hebt u pijn overdag
82
Nooit 1
Eenmaal per dag 2
Twee- of driemaal 3
Vier- of vijfmaal 4
Vaker dan vijfmaal 5
5. Hoe lang duurt zo’n periode met pijn gemiddeld overdag?
Ik heb geen pijn overdag 1
Minder dan 10 minuten 2
10 minuten tot een uur 3
Meer dan een uur 4
De pijn is constant aanwezig overdag 5
6. Hebt u een doof gevoel of gevoelloosheid in uw hand?
Nee 1
Ik heb een beetje een doof gevoel in mijn hand 2
Ik heb een behoorlijk doof gevoel in mijn hand 3
Ik heb een ernstig doof gevoel in mijn hand 4
Ik heb een zeer ernstig doof gevoel in mijn hand 5
7. Hebt u krachtsverlies (zwakte) van de hand?
Nee 1
Ja, iets zwakte 2
Ja, behoorlijke zwakte 3
Ja, ernstige zwakte 4
Ik kan bijna niets meer met de hand 5
8. Hebt u tintelingen of een slapend gevoel in uw hand?
Nee 1
Ja, milde tintelingen 2
Ja, behoorlijke tintelingen 3
Ja, ernstig veel tintelingen 4
Ja, zeer ernstige tintelingen 5
9. Hoe ernstig zijn het dove gevoel of de tintelingen ‘s nachts?
Ik heb ‘s nachts geen doof gevoel of tintelingen 1
De klacht is mild 2
De klacht is behoorlijk 3
De klacht is ernstig 4
De klacht is zeer ernstig 5
83

10. Hoe vaak wordt u wakker van een doof gevoel of tintelingen?
Nooit 1
Eenmaal per dag 2
Twee- of driemaal 3
Vier- of vijfmaal 4
Vaker dan vijfmaal 5
11. Hebt u problemen met het vastpakken van kleine voorwerpen, bijvoorbeeld
sleutel of balpen?
84
Geen 1
Een beetje problemen 2
Behoorlijk wat problemen 3
Ernstige problemen 4
Ik kan zulke voorwerpen helemaal niet vastpakken 5
Deel 2: functionele handicapscore
Geef aan hoeveel moeite u heeft ervaren, vanwege hand of polsklachten, bij
het uitvoeren van onderstaande activiteiten op een voor u normale dag
gedurende de afgelopen twee weken. Omcirkel het antwoord dat het beste
weergeeft hoe u de activiteit kon uitvoeren.
geen een beetje behoorlijk ernstige
ik kan het
helemaal
probleem problemen wat problemen problemen niet meer
Schrijven 1 2 3 4 5
Knoopjes
vastmaken 1 2 3 4 5
Een boek vasthouden
bij het 1 2 3 4 5
lezen
Een telefoon
vasthouden 1 2 3 4 5
Een potje
openmaken 1 2 3 4 5
Huishoudelijk
werk verrichten 1 2 3 4 5
Tassen dragen 1 2 3 4 5
Baden/aankleden 1 2 3 4 5
85

86
Vragenlijst Dagelijks Functioneren
(Nederlandse Health Assesment Questionnaire HAQ)
J.W.J. Bijlsma 1990
Toelichting
Uw gewrichtsklachten kunnen uw normale bezigheden beïnvloeden. Het
doel van deze vragenlijst is een indruk te krijgen van uw lichamelijk
functioneren van de afgelopen week.
Wilt u aangeven welk alternatief de afgelopen week het meest op u van
toepassing was?
Omcircel hiertoe één van de antwoordmogelijkheden achter elke vraag.
Het is belangrijk dat u élke vraag beantwoordt.
Of u een bepaalde aktiviteit met of zonder hulpmiddelen uitvoert is bij de
beantwoording van de vragen niet belangrijk.
Het gaat erom of u de aktiviteiten zelfstandig(dus zonder hulp van iemand
anders) kon verrichten en hoeveel moeite u daarbij had.
Een voorbeeld:
LET OP! DE VOLGENDE UITSPRAAK HEEFT BETREKKING
OP DE AFGELOPEN WEEK.
zelfstandig zelfstandig zelfstandig niet
zonder met enige met veel zelfstandig
moeite moeite moeite mogelijk
Kon u opstaan uit een rechte stoel
zonder leuningen? A B C D
Als u de afgelopen week in staat bent geweest zelf met enige moeite op te
staan uit een rechte stoel zonder leuningen, zet dan een cirkeltje om de letter B.
In dit geval vult u de vraag als volgt in:
zelfstandig zelfstandig zelfstandig niet
zonder met enige met veel zelfstandig
moeite moeite moeite mogelijk
Kon u opstaan uit een rechte stoel
zonder leuningen? A B C D
87

LET OP! DE VOLGENDE UITSPRAKEN HEBBEN STEEDS BETREKKING
OP DE AFGELOPEN WEEK
zelfstandig zelfstandig zelfstandig niet
zonder met enige met veel zelfstandig
moeite moeite moeite mogelijk
1. Aankleden en opmaken:
Kon u:
-zichzelf aankleden, incl.
knoopjes en veters
vastmaken? A B C D
-uw haar wassen? A B C D
2. Opstaan:
Kon u:
-opstaan uit een rechte stoel
zonder leuningen? A B C D
-zelf in en uit bed
komen? A B C D
3. Eten:
Kon u:
-uw vlees snijden? A B C D
-een vol glas of kopje aan uw
mond brengen? A B C D
-een nieuw pak melk of
frisdrank openen? A B C D
4. Lopen:
Kon u:
-een kwartiertje buiten op
vlak terrein lopen? A B C D
88
-5 treden op lopen? A B C D
Wilt u aankruisen welke hulpmiddelen of aanpassingen u hebt gebruikt bij
een of meer van de hierboven genoemde bezigheden?
O stok O hulpmiddelen voor het aankleden
(kousen aantrekker, lange schoenlepel,
O looprek knopenhaakje, kleedstokje e.d.)
O krukken O aangepast bestek
O rolstoel O overige (gaarne omschrijven): ………………
O aangepaste stoel
O aangepast bed O geen hulpmiddelen en aanpassingen
Wilt u aankruisen of u bij een of meer van de hierboven genoemde
aktiviteiten doorgaans door iemand wordt geholpen?
O aankleden en opmaken O eten
O opstaan O lopen
LET OP! DE VOLGENDE UITSPRAKEN HEBBEN STEEDS BETREKKING
OP DE AFGELOPEN WEEK
zelfstandig zelfstandig zelfstandig niet
zonder met enige met veel zelfstandig
moeite moeite moeite mogelijk
5. Wassen en toilet:
Kon u:
-uw hele lichaam wassen,
en afdrogen? A B C D
-van en op het
toilet komen? A B C D
6. Reiken en pakken:
Kon u:
-iets van ongeveer 2,5 kg
(bijv. een zware pan) van
net boven uw
hoofd pakken? A B C D
89

zelfstandig zelfstandig zelfstandig niet
zonder met enige met veel zelfstandig
moeite moeite moeite mogelijk
-een gevallen kledingstuk
van de grond rapen? A B C D
7. Vastpakken:
Kon u:
-de voordeur openen? A B C D
-de deksel van een al eerder
geopend potje afdraaien? A B C D
-kranen open en dicht draaien
(geen zwenkkranen)? A B C D
-een pen of potlood hanteren?
A B C D
8. Aktiviteiten:
Kon u:
-dagelijkse boodschappen doen?
A B C D
90
-in en uit de auto stappen?
A B C D
-werkzaamheden doen als
stofzuigen of afwassen of
wat in de tuin werken? A B C D
Wilt u aankruisen welke hulpmiddelen of aanpassingen u hebt gebruikt bij
een of meer van de hierboven genoemde bezigheden?
O verhoogd toilet O lange grepen (om iets op te rapen)
O douchestoel of douchezitje O overige (gaarne omschrijven):
O opener voor potten
O handgrepen in de badkamer
O aangepaste kranen O hulpmiddelen en aanpassingen
Wilt u aankruisen of u bij een of meer van de hierboven genoemde
aktiviteiten doorgaans door iemand wordt geholpen?
O wassen en toiletbezoek O vastpakken
O reiken en pakken O boodschappen doen en huishoudelijk
werk
9. Hoe tevreden bent u over het verloop van uw aandoening in de
afgelopen week?
O meer tevreden dan voorheen
O ongeveer gelijk dan voorheen
O minder tevreden dan voorheen
O ik weet het niet
Hieronder is ruimte voor uw opmerkingen op deze lijst.
91

Migraine Disability Assessment Scale (MIDAS)
R.B. Lipton 1998
Beantwoord de volgende vragen over ALLE hoofdpijn die u in de laatste 3
maanden heeft gehad. Schrijf het antwoord op de daarvoor bestemde ruimte
achter iedere vraag.Vul een ‘nul’ in indien u genoemde activiteit niet heeft
verricht in de laatste 3 maanden.
1. Hoeveel dagen in de laatste 3 maanden heeft u verzuimd van
school of werk vanwege uw hoofdpijn? …………….. dagen
2. Hoeveel dagen in de laatste 3 maanden heeft u slechts de helft
of nog minder van uw werkzaamheden op school of op het
werk verricht vanwege uw hoofdpijn? …………….. dagen
(De dagen bij vraag 1 waarop u verzuimd heeft
van school of werk niet meerekenen).
3. Hoeveel dagen in de laatste 3 maanden bent u niet in staat
geweest huishoudelijk werk te verrichten
vanwege uw hoofdpijn …………….. dagen
4. Hoeveel dagen in de laatste 3 maanden heeft u slechts de helft
of nog minder van uw werkzaamheden in het huishouden
verricht vanwege uw hoofdpijn?
(De dagen bij vraag 3 waarop u niet in staat bent geweest
huishoudelijk werk te verrichten
niet meerekenen.) ..……………. dagen
5. Hoeveel dagen in de laatste 3 maanden heeft u niet kunnen
deelnemen aan activiteiten met familie, sociale activiteiten of
vrijetijdsbesteding vanwege
uw hoofdpijn? …………….. dagen
92
a Op hoeveel dagen in de laatste 3 maanden had u hoofdpijn?
(Als de hoofdpijn langer dan 1 dag
duurde, tel dan elke dag.) …………….. dagen
b Hoe heftig was de hoofdpijn gemiddeld op een schaal van
1 tot 10? (0 = geen pijn, 10 = heftiger kan niet) ……………..
93

Neck Disability Index
Vernon 1991
1. Pijn
❏ Ik heb nu geen pijn
❏ Ik heb nu weinig pijn
❏ Ik heb nu matige pijn
❏ Ik heb nu vrij hevige pijn
❏ Ik heb nu zeer hevige pijn
❏ Ik heb nu de slechts denkbare pijn
2. Persoonlijke verzorging (wassen, aan- en uitkleden)
❏ Ik kan goed voor mezelf zorgen zonder dat de pijn toeneemt
❏ Ik kan goed voor mezelf zorgen hoewel dat de pijn doet toenemen
❏ Voor mezelf zorgen is pijnlijk en gaat langzaam en voorzichtig
❏ Voor mezelf zorgen lukt goed maar vaak met enige hulp
❏ Elke dag voor mezelf zorgen lukt meestal alleen met hulp
❏ Ik kan mezelf niet aankleden; mezelf wassen gaat moeilijk en ik blijf in bed
3. Tillen
❏ Ik kan een zwaar gewicht tillen zonder dat de pijn toeneemt
❏ Ik kan een zwaar gewicht tillen, maar dat doet de pijn toenemen
❏ De pijn weerhoudt mij van het optillen van een zwaar gewicht van de
grond, maar zou dat wel kunnen wanneer dat gewicht hoger (bijv. op
een tafel) gelegen is
❏ Ik kan alleen zeer lichte gewichten tillen
❏ Ik kan helemaal niets tillen of dragen
4. Lezen
❏ Ik kan zo veel lezen als ik wil zonder pijn in mijn nek
❏ Ik kan zo veel lezen als ik wil met weinig pijn in mijn nek
❏ Ik kan zo veel lezen als ik wil met matige pijn in mijn nek
❏ Ik kan niet zo veel lezen als ik zou willen vanwege de matige pijn in
mijn nek
❏ Ik kan bijna niet meer lezen vanwege de hevige pijn in mijn nek
❏ Ik kan helemaal niet meer lezen
5. Hoofdpijn
❏ Ik heb helemaal geen hoofdpijn
❏ Ik heb af en toe lichte hoofdpijn
❏ Ik heb af en toe matige hoofdpijn
❏ Ik heb vaak matige hoofdpijn
❏ Ik heb vaak hevige hoofdpijn
❏ Ik heb bijna altijd hoofdpijn
94
6. Concentratie
❏ Ik kan mij goed concentreren zonder moeite wanneer ik dat wil
❏ Ik kan mij goed concentreren met enige moeite wanneer ik dat wil
❏ Het kost mij duidelijk moeite om te concentreren wanneer ik dat wil
❏ Het kost mij veel moeite om te concentreren wanneer ik dat wil
❏ Het kost mij zeer veel moeite om te concentreren wanneer ik dat wil
❏ Ik kan mij helemaal niet concentreren
7. Werk
❏ Ik kan zo veel werk doen als ik wil
❏ Ik kan alleen mijn gewone werk doen, maar niet meer
❏ Ik kan het grootste deel van mijn gewone werk doen, maar niet meer
❏ Ik kan mijn gewone werk niet doen
❏ Ik kan bijna geen enkel werk meer doen
❏ Ik kan helemaal niet meer werken
8 Autorijden
❏ Ik kan autorijden zonder enige nekpijn
❏ Ik kan autorijden zo lang als ik wil met weinig pijn in mijn nek
❏ Ik kan autorijden zo lang als ik wil met matige pijn in mijn nek
❏ Ik kan niet autorijden zo lang als ik wil vanwege de matige pijn in
mijn nek
❏ Ik kan bijna niet meer autorijden vanwege de hevige pijn in mijn nek
❏ Ik kan helemaal niet meer autorijden
9. Slapen
❏ Ik heb geen moeite met slapen
❏ Mijn slaap is heel licht gestoord (minder dan 1 uur wakker)
❏ Mijn slaap is licht gestoord (1 tot 2 uur wakker)
❏ Mijn slaap is matig gestoord (2 tot 3 uur wakker)
❏ Mijn slaap is fors gestoord (3 tot 5 uur wakker)
❏ Mijn slaap is volledig gestoord (5 tot 7 uur wakker)
10. Vrije tijd
❏ Ik kan aan alle activiteiten meedoen zonder enige pijn in mijn nek
❏ Ik kan aan alle activiteiten meedoen met enige pijn in mijn nek
❏ Vanwege de pijn in mijn nek kan ik aan de meeste, maar niet alle,
gebruikelijke activiteiten meedoen
❏ Vanwege de pijn in mijn nek kan ik aan maar weinig gebruikelijke
activiteiten meedoen
❏ Vanwege de pijn in mijn nek kan ik nagenoeg aan geen activiteiten
meedoen
❏ Ik kan aan geen enkele activiteit meer meedoen
95

96
Oswestry Low Back Pain Disability Questionnaire
Fairbanks 1980
Deze vragenlijst is gemaakt om ons meer informatie te geven over uw rug.
We kunnen hiermee nagaan hoe uw rugpijn u belemmert tijdens dagelijkse
werkzaamheden.
Antwoordt u alstublieft ieder onderdeel. Kruis bij ieder onderdeel het vakje
aan dat op u van toepassing is. Soms is het moeilijk om tussen twee vakjes te
kiezen, kruis dan het vakje aan dat uw probleem het beste beschrijft.
Als een onderdeel niet op u van toepassing is bijvoorbeeld: gebruiken van
pijnstillers of het sexleven, dan kunt u dat onderdeel overslaan.
97

Onderdeel 1 – Ernst van de pijn
❏ Ik kan de pijn verdragen zonder pijnstillers te hoeven gebruiken
❏ De pijn is erg, maar ik hoef nog net geen pijnstillers te gebruiken
❏ Pijnstillers doen de pijn volledig verdwijnen
❏ Pijnstillers helpen matig tegen de pijn
❏ Pijnstillers helpen maar een beetje
❏ Pijnstillers helpen niet en ik gebruik ze dus niet
Onderdeel 2 – Zelfverzorging (wassen, kleden)
❏ Ik kan mijzelf normaal wassen en aankleden zonder extra pijn
❏ Ik kan mijzelf normaal wassen en aankleden maar heb dan wel extra pijn
❏ Als ik mijzelf was en aankleed doet het pijn en daarom ben ik daar
langzaam en voorzichtig mee
❏ Ik heb enige hulp nodig maar kan m.b.t. wassen en aankleden het
meeste zelf
❏ Ik heb elke dag hulp nodig bij de meeste aspecten van de zelfverzorging
❏ Ik kleed me niet aan, was mezelf met moeite en blijf in bed
Onderdeel 3 – Tillen
❏ Ik kan een zwaar voorwerp zonder extra pijn tillen
❏ Ik kan een zwaar voorwerp tillen maar dat doet extra pijn
❏ Ik kan door de pijn geen zware voorwerpen van de grond optillen,
maar het lukt me wel als ze op een handige plaats staan, bijv. op tafel
❏ Ik kan door de pijn geen zware voorwerpen tillen maar wel lichte tot
middelzware als ze op een handige plaats staan
❏ Ik kan alleen heel lichte voorwerpen tillen
❏ Ik kan niets tillen of dragen
Onderdeel 4 – Lopen
❏ Pijn voorkomt niet dat ik ver kan lopen
❏ Pijn voorkomt dat ik verder kan lopen dan 2 kilometer
❏ Pijn voorkomt dat ik verder kan lopen dan 1 kilometer
❏ Pijn voorkomt dat ik verder kan lopen dan 500 meter
❏ Ik kan alleen met een stok of krukken lopen
❏ Ik breng het grootste deel van de tijd in bed door en moet naar het
toilet kruipen
Onderdeel 5 – Zitten
❏ Ik kan in elke stoel zitten zo lang als ik wil
❏ Ik kan allen in mijn favoriete stoel zitten zolang als ik wil
❏ Ik kan door de pijn niet langer dan een uur blijven zitten
❏ Ik kan door de pijn niet langer dan een half uur blijven zitten
❏ Ik kan door de pijn niet langen dan 10 minuten blijven zitten
❏ Ik kan door de pijn helemaal niet zitten
98
Onderdeel 6 – Staan
❏ Ik kan staan zolang ik wil zonder meer pijn te krijgen
❏ Ik kan staan zolang ik wil, maar dat veroorzaakt meer pijn
❏ Door de pijn kan ik niet langer dan 1 uur blijven staan
❏ Door de pijn kan ik niet langer dan 30 minuten blijven staan
❏ Door de pijn kan ik niet langer dan 10 minuten blijven staan
❏ Door de pijn kan ik niet blijven staan
Onderdeel 7 – Slapen
❏ Ondanks de pijn slaap ik goed
❏ Ik kan alleen goed slapen als ik tabletten inneem
❏ Zelfs als ik tabletten inneem slaap ik minder dan 6 uur per nacht
❏ Zelfs als ik tabletten inneem slaap ik minder dan 4 uur per nacht
❏ Zelfs als ik tabletten inneem slaap ik minder dan 2 uur per nacht
❏ Door de pijn slaap ik in het geheel niet
Onderdeel 8 – Het sexleven
❏ Mijn sexleven is normaal en bezorgt me geen extra pijn
❏ Mijn sexleven is normaal maar bezorgt me wel extra pijn
❏ Mijn sexleven is bijna normaal maar erg pijnlijk
❏ Mijn sexleven wordt ernstig beperkt door de pijn
❏ Mijn sexleven is vrijwel afwezig door de pijn
❏ Door de pijn heb ik in het geheel geen sexleven meer
Onderdeel 9 – Het sociale leven
❏ Mijn sociale leven is normaal en bezorgt me geen extra pijn
❏ Mijn sociale leven is normaal maar bezorgt me wel extra pijn
❏ Met uitzondering van de meer inspannende bezigheden zoals dansen
e.d. heeft de pijn niet een belangrijke invloed op mijn sociale leven
❏ De pijn heeft mijn leven beperkt en ik ga minder vaak de deur uit
❏ Door de pijn is mijn sociale leven beperkt tot mijn eigen huis
❏ Ik heb geen sociaal leven vanwege de pijn
Onderdeel 10 – Reizen/Transport
❏ Ik kan overal naar toe reizen zonder extra pijn
❏ Ik kan overal naar toe reizen maar heb dan extra pijn
❏ De pijn is weliswaar erg maar ik kan toch reizen maken die langer
duren dan 2 uur
❏ Door de pijn kan ik niet langer reizen dan 1 uur
❏ Door de pijn kan ik slechts korte, noodzakelijke tochtjes maken die
korter duren dan 30 minuten
❏ Door de pijn ga ik alleen maar de deur uit om naar de dokter of het
ziekenhuis te gaan
99

De Patiënt Specifieke Klachten
Beurskens Köke de Vet 1996
Instructie behandelaar
1 Laat de patiënt activiteiten of bewegingen op de lijst aankruisen waar hij/zij
moeite mee heeft met uitvoeren i.v.m. de pijnklachten. Het moeten
activiteiten en/of bewegingen zijn die de patiënt belangrijk vindt en die niet
te vermijden zijn.
2 Laat de patiënt vervolgens de patiënt de 3 moeilijkste, belangrijkste en
meest frequent uitgevoerde activiteiten of bewegingen selecteren.
3 Laat de patiënt de gekozen activiteiten zo gedefinieerd mogelijk
omschrijven. Probeer zoveel mogelijk te kwantificeren in termen van
tijdsduur, afstand, te tillen gewicht, etc.
4 Laat de patiënt deze drie activiteiten of bewegingen rangordenen naar mate
van belangrijkheid voor de patiënt zelf.
5 Het is aan te bevelen om de selectieprocedure van de activiteiten tweemaal,
met een korte tussenperiode (1 week), uit te voeren. Geef de patiënt in de
tussentijd de opdracht om nog eens goed na te denken over wat de
belangrijkste klachte zijn. Bij de tweede keer kunnen dan de definitieve
activiteiten en/of bewegingen geselecteerd worden.
Hierdoor vindt een bewustere selectie plaats dan bij een eenmalige selectie.
6 Scoor uiteindelijk van de drie activiteiten of bewegingen de mate van
moeilijkheid bij uitvoeren op een 100 mm Visueel Analoge Schaal (VAS) aan
het begin van de behandeling en aan het einde van de behandeling.
7 Om het effect van therapie te evalueren kunnen de scores van de drie
metingen apart gebruikt worden of het gemiddelde van de drie metingen.
Het effect wordt altijd uitgedrukt in verschilscore tussen voor- en nameting.
Trek de score van de nameting af van de voormeting. Bijvoorbeeld:
Voormeting 70 mm, nameting is 30 mm (van links af gemeten), de
effectscore is dan 40 mm.
100
Patiënten toelichting
Uw pijnklachten hebben invloed op activiteiten en bewegingen die u
dagelijks doet. De meeste hinder ervaart u van activiteiten die moeilijk te
vermijden zijn.Voor iedereen zijn de gevolgen van pijn verschillend.
Iederpersoon zal bepaalde activiteiten en bewegingen graag zien verbeteren
door de behandeling. Op de volgende pagina staan een aantal activiteiten die
u mogelijk veel moeite kosten om uit te voeren vanwege uw pijn.
Probeer de problemen te herkennen waar u de afgelopen week door uw
pijn last van had. Kleur of kruis het bolletje aan voor deze activiteit in de
onderstaande activiteitenlijst.We vragen u die problemen aan te kruisen die
u heel belangrijk vind en die u het liefst zou zien veranderen in de komende
maanden. U mag ook zelf activiteiten benoemen die u belangrijk vindt maar
niet in de lijst voorkomen.
O in bed liggen O in huis lopen
O omdraaien in bed O wandelen
O opstaan uit bed O hard lopen
O opstaan uit een stoel O traplopen
O gaan zitten op een stoel O dragen van een voorwerp
O lang achtereen zitten O iets oprapen van de grond
O in/uit de auto stappen O tillen
O rijden in auto of bus O uitgaan
O fietsen O seksuele activiteiten
O staan O uitvoeren werk
O lang achtereen staan O uitvoeren hobby’s n.l
O lang achtereen gebukt staan O iets oprapen van de grond
O voorovergebogen staan, b.v. aan O uitvoeren huishoudelijk werk n.l
een aanrecht ………………………………………..
O bukken met gedraaide rug O sporten n.l………………………
O licht werk in en om het huis n.l O op reis gaan
O andere nl…………………………
O zwaar werk in en om het huis ………………………………………..
n.l……………………………… ………………………………………..
Selectie van de drie belangrijkste klachten (moeilijk uitvoerbaar en vaak
voorkomend). Rangschik deze naar mate van belangrijkheid:
1………………………………….
2………………………………….
3………………………………….
101

Voorbeeld hoe in te vullen
Probleem: Wandelen (30 minuten)
Hoe moeilijk was het de afgelopen week om deze activiteit uit te voeren?
Plaatst u het streepje links dan kost wandelen u weinig moeite
geen enkele moeite onmogelijk
Plaatst u het streepje rechts dan kost wandelen meer moeite
geen enkele moeite onmogelijk
Datum: .. - .. - ….
Probleem 1………………………………………….
Hoe moeilijk was het in de afgelopen week om deze activiteit uit te voeren?
geen enkele moeite onmogelijk
Probleem 2………………………………………….
Hoe moeilijk was het in de afgelopen week om deze activiteit uit te voeren?
geen enkele moeite onmogelijk
Probleem 3………………………………………….
onmogelijk
Hoe moeilijk was het in de afgelopen week om deze activiteit uit te voeren?
geen enkele moeite onmogelijk
102
Quebec Back Pain Disability Scale
Kopec 1995
Nederlandse vertaling Schoppink EM 1996
Onderstaande vragenlijst gaat over de manier waarop uw rugklachten uw
dagelijks leven beïnvloeden. Mensen met rugklachten kunnen moeite hebben
met het uitvoeren van sommige dagelijkse activiteiten.Wij willen graag weten of
u moeite heeft met het uitvoeren van onderstaande activiteiten vanwege uw
rugklachten. Voor elke activiteit is er een schaal van 0 tot 5.Wilt u bij iedere
activiteit één antwoord kiezen (geen activiteit overslaan), en het daarbij
behorende cijfer omcirkelen.
Heeft u vandaag moeite om de volgende activiteiten uit te voeren
vanwege uw rugklachten?
103

Totaal Zeer
Geen Nauwelijks Enige Veel Veel Niet in
Moeite Moeite Moeite Moeite Moeite Staat
1. Opstaan uit bed 0 1 2 3 4 5
2. De hele nacht slapen 0 1 2 3 4 5
3. Omdraaien in bed 0 1 2 3 4 5
4. Auto rijden 0 1 2 3 4 5
5. 20 tot 30 minuten
(achter elkaar) staan 0 1 2 3 4 5
6. Enkele uren in een stoel
zitten 0 1 2 3 4 5
7. Een trap oplopen 0 1 2 3 4 5
8. Een klein eindje lopen
(300-400 m) 0 1 2 3 4 5
9. Enkele kilometers lopen 0 1 2 3 4 5
10. Naar een hoge plank reiken 0 1 2 3 4 5
11. Een bal werpen 0 1 2 3 4 5
12. Een eindje hardlopen
(+ 100 m) 0 1 2 3 4 5
13. Iets uit de koelkast
pakken 0 1 2 3 4 5
14. Het bed opmaken 0 1 2 3 4 5
15. Sokken (of panty)
aantrekken 0 1 2 3 4 5
16. Voorover buigen om bijv.
de Badkuip of w.c. schoon
te maken 0 1 2 3 4 5
17. Een stoel verplaatsen 0 1 2 3 4 5
18. Een zware deur opentrekken
of open duwen 0 1 2 3 4 5
19. Dragen van 2 tassen met
boodschappen 0 1 2 3 4 5
20. Een zware koffer optillen
en dragen 0 1 2 3 4 5
104
Roland Disability Questionnaire
Roland 1983
Nederlandse vertaling G.J. van der Heijden 1991
Uw rugklachten kunnen u belemmeren bij uw normale dagelijkse
bezigheden. Deze vragenlijst bevat een aantal zinnen waarmee mensen met
rugklachten zichzelf en hun situatie beschrijven. Mogelijk beschrijven deze
zinnen ook situaties zoals u die vandaag ervaart.Als u de vragenlijst leest, denk
dan aan uzelf vandaag.Kruis het vakje onder ja aan indien de zin vandaag op u
van toepassing is. Kruis het vakje onder neen aan indien de zin vandaag niet op
u van toepassing is. Lees de zinnen aandachtig en bepaal of de zin vandaag op u
van toepassing is voordat u een antwoord geeft.
Ja Neen
Het grootste gedeelte van de tijd blijf ik thuis omwille van
mijn rugklachten O O
Wegens mijn rugklachten verander ik vaak van positie om een
prettige houding te vinden O O
Door mijn rugklachten loop ik langzamer dan gewoonlijk O O
Door mijn rugklachten kan ik de gebruikelijke werkzaamheden
in en rond mijn huis niet doen O O
Wegens mijn rugklachten gebruik ik de trapleuning bij het naar
boven lopen via de trap O O
Wegens mijn rugklachten ga ik vaker dan gewoonlijk liggen O O
Wegens mijn rugklachten moet ik mij vastpakken en optrekken
uit een leunstoel om op te staan O O
Wegens mijn rugklachten probeer ik andere mensen dingen
voor me te laten doen O O
105

Ja Neen
Ik kleed me trager dan gewoonlijk aan omwille van mijn
rugklachten O O
Omwille van mijn rugklachten sta ik alleen voor korte
perioden op O O
Wegens mijn rugklachten vermijd ik bukken of knielen O O
Door mijn rugklachten is het moeilijk om van een stoel op
te staan O O
Ik heb bijna de gehele dag last van rugpijn O O
Door mijn rugklachten kan ik mij in bed moeilijk omdraaien O O
Door mijn rugklachten heb ik gebrek aan eetlust O O
Ik heb moeite met het aantrekken van sokken (of kousen)
wegens mijn rugklachten O O
Wegens mijn rugklachten loop ik alleen korte afstanden O O
Ik slaap slecht door mijn rugklachten O O
Ik krijg hulp bij het aankleden in verband met mijn rugklachten O O
Ik zit het grootste gedeelte van de dag wegens mijn rugklachten O O
Ik verband met mijn rugklachten vermijd ik zwaar werk in en
rond het huis O O
Door mijn rugklachten raak ik sneller door mensen geïrriteerd
dan anders O O
Door mijn rugklachten loop ik de trap langzamer op dan
gewoonlijk O O
Ik lig bijna de hele dag in bed in verband met mijn rugklachten O O
106
INVULSTRUCTIE
Shoulder Disability Questionnaire
G.J. van der Heijden 1994
De volgende zinnen beschrijven verschillende situaties waarin pijn en
bewegingsbeperking in uw behandelde schouder uw dagelijkse bezigheden
kunnen beperken.
Daarbij wordt met ‘last’ bedoeld: pijn en/of bewegingsbeperking in de
behandelde schouder.
Met ‘aangedane zijde’ wordt bedoeld: de zijde van de behandelde schouder.
Lees elke zin aandachtig, en denk dan aan u zelf in de afgelopen 24 uur.
Bepaal voor elke zin of u de beschreven beweging of activiteit in de afgelopen
24 uur uitvoerde. Er zijn 3 antwoordmogelijkheden:
Wel het vakje onder wel kruist u aan als u wel last van de behandelde
schouder had tijdens de uitvoering van beschreven beweging of
aktiviteit in de afgelopen 24 uur
Geen het vakje onder geen kruist u aan als u geen last van de behandelde
schouder had tijdens de uitvoering van beschreven beweging of
activiteit in de afgelopen 24 uur
N.v.t. het vakje onder n.v.t. kruist u aan als u de beschreven beweging of
activiteit in de afgelopen 24 uur niet uitvoerde.
Als u zich vergist heeft: zet een cirkel om het foutieve antwoord, en kruis
alsnog het juiste antwoord aan.
wel geen n.v.t.
Ik word ‘s nachts wakker omdat ik last heb van de
behandelde schouder O O O
Tijdens het liggen op de behandelde schouder heb ik
daar last van O O O
Ik heb last van de behandelde schouder tijdens het aan-
of uittrekken van een trui of jas O O O
Ik heb last van de behandelde schouder tijdens mijn
gebruikelijke dagelijkse activiteiten in en om huis O O O
107

wel geen n.v.t.
Tijdens bewegingen met mijn behandelde schouder heb
ik daar last van O O O
Tijdens steunen op mijn ellebogen of handen heb ik last
van de behandelde schouder O O O
Tijdens schrijven (of typen) heb ik last van de behandelde
schouder O O O
Tijdens het vasthouden van het stuur van mijn auto of
fiets heb ik last van de behandelde schouder O O O
Tijdens tillen van een voorwerp (aan de aangedane zijde)
heb ik last van de behandelde schouder O O O
Tijdens het boven schouderhoogte reiken of grijpen met
mijn hand (aan de aangedane zijde) heb ik last van de
behandelde schouder O O O
Tijdens het openen of sluiten van een deur met mijn hand
(aan de aangedane zijde) heb ik last van de behandelde
schouder O O O
Tijdens het naar mijn billen brengen van mijn hand (aan de
aangedane zijde) heb ik last van de behandelde schouder O O O
Tijdens het naar mijn lage rug brengen van mijn hand
(aan de aangedane zijde) heb ik last van de behandelde
schouder O O O
Tijdens het naar mijn nek brengen van mijn hand (aan
de aangedane zijde) heb ik last van de behandelde
schouder O O O
Ik wrijf meer dan eens per dag over de behandelde
schouder O O O
Ik ben prikkelbaar tegen mensen uit mijn omgeving
omdat ik last heb van de behandelde schouder O O O
108
Hoofdstuk 6 Begrippenlijst
109

Area Under the Curve AUC: maat die gebruikt wordt om de
responsiviteit uit te drukken. Het is de ruimte die onder de receiver operating
curve gemeten wordt (zie receiver operating curve). Hoe dichter de waarde bij
1 uitkomt hoe groter de responsiviteit.
Cronbach’s alpha: dit is een maat voor de onderlinge correlaties tussen
de scores op de afzonderlijke items van de vragenlijst. Een vragenlijst kan
bestaan uit meerdere onderdelen of vragen, die allemaal een ander aspect van
het achterliggend construct meten. Hoe goed de onderdelen samen het hele
construct meten is de interne consistentie. Cronbach’s alpha (α) is een maat
voor de interne consistentie, welke kan variëren van 0 tot 1. Hoe dichter bij 1
hoe hoger de interne consistentie en hoe hoger men de betrouwbaarheid van
de vragenlijst acht.
Correlatie: de samenhang tussen twee variabelen, deze samenhang kan
worden samengevat in één getal. Dit getal is de correlatiecoëfficiënt.
Correlatiecoëfficiënt: deze geeft aan in hoeverre de relatie tussen beide
variabelen (beoordelingen of test-hertest) lijkt op een rechte lijn. De waarde
van de correlatiecoëfficiënt ligt tussen –1 en +1. De waarden –1 en +1
betekenen een perfect verband. Hoe dichter de waarde bij nul ligt hoe lager
het verband. De Pearson product momentcorrelatiecoëfficiënt wordt
aangegeven met de afkorting r. Deze geeft het verband aan tussen de absolute
waarden van twee variabelen. De Spearman correlatiecoëfficiënt rs geeft de
correlatie aan tussen de rangorde van de waarden van twee variabelen. Deze
gebruikt men als men niet beschikt over numerieke waarden. Ook als
numerieke waarden zo scheef verdeeld zijn dat ze uitschieters vertonen is het
beter om ze eerst om te zetten in rangordes.
Effect size: een maat om de responsiviteit uit te drukken. De verschilscore
tussen begin en eind van de behandeling worden gedeeld door de variatie in
scores bij het begin van de behandeling. Scores groter dan 0.5 worden gezien
als responsief.
Intra Class Correlatiecoëfficiënt ICC: indien men de samenhang wil
bepalen tussen meer dan twee beoordelaars of beoordelingen dan kan men
voor ieder paar apart de correlatiecoëfficiënt berekenen of men kan deze in
een maat samenvatten: de ICC. Een ander voordeel is dat de ICC ook
systematische verschillen in de overeenstemming of samenhang incorporeert.
De score van de ICC wordt uitgedrukt in een waarde tussen -1 en 1. Hoe
110
dichter bij 1 of –1 hoe beter de correlatie. Hoe dichter bij nul hoe slechter de
correlatie.
Puntenschaal: een scoresysteem, waarbij de patiënt moet aangeven welke
van de gegeven antwoordcategorie op hem van toepassing is. De verbale
antwoordcategorieën kunnen bestaan uit b.v uitstekend, goed, matig of slecht,
maar ook uitgebreidere antwoorden zijn mogelijk. De verbale categorieën
worden omgezet in ordinale scores (0,1,2 etc). Het aantal punten kan eveneens
variëren van 0 tot 4, 5, 7 etc. antwoordcategorieën.
Receiver Operating Curve (ROC): in een ROC wordt de sensitiviteit en
1-specificiteit van een diagnostische test tegen elkaar uitgezet in een grafiek.
Naarmate de curve meer in het linker bovenkwadrant van de grafiek komt te
liggen is de test ‘beter’. Deze techniek wordt ook toegepast om de responsiviteit
van een evaluatief meetinstrument te bepalen. De sensitiviteit wordt gezien als
een maat om klinisch relevante veranderingen te kunnen meten. De specificiteit is
de mate, waarin het meetinstrument geen verandering meet als er werkelijk ook
geen verandering is. Ook hier geldt dat naarmate de in een grafiek uitgezette
curve meer naar linksboven verschuift de responsiviteit groter is.
Responsiveness Ratio: de verhouding tussen vooruitgang bij patiënten die
(klinisch relevant) verbeterd zijn en patiënten die (klinisch niet relevant)
verbeterd zijn.
Spearman rangcorrelatiecoëfficiënt (r s ) : zie correlatiecoëfficiënt
Split-half reliability: is een methode om de interne consistentie te
bepalen van een vragenlijst (zie Cronbach’s alpha). Hierbij verdeelt men de
vragenlijst ad random in twee helften, waarna de correlatie tussen de
eindscores van beide helften berekend wordt
Pearson product-moment correlatiecoëfficiënt (r) : zie
correlatiecoëfficiënt
Visueel Analoge Schaal VAS: dit is een scoringsmanier die gebruikt
wordt bij vragenlijsten.Aan de patiënt wordt gevraagd een verticaal streepje te
zetten op een lijn van 10 cm. De beiden uiteinden van de lijn zijn gemarkeerd
met een tekst. Bijvoorbeeld: linkeruiteinde “geen moeite met uitvoeren” en het
rechteruiteinde “onmogelijk om uit te voeren”. De afstand van de linkerzijde
tot het streepje is de score.
111

112
7 Literatuurlijst
113

1. Kendall N. Developing outcome assessments: a step by step approach. NZ
Joural of Physiotherapy 1997; 11-17.
2. Williams AC. Pain measurement in chronic pain management. Pain Reviews
1995; 2: 39-63.
3. Turk DC & Melzack R. Handbook of Pain Assessment.The Guilford Press,
New York & London, 1992.
4. Crombez G, Broeck van den A,Vlaeyen JWS. Objectief meten bij chronische
pijn: een overzicht van Nederlandstalige instrumenten. Pijninformatorium
1997; PT 2000-1 Bohn Stafleu Van Loghum Houten/Antwerpen
5. Bouter LM, van Dongen MCJM. Epidemiologisch onderzoek. Opzet en
interpretatie 1991 Bohn Stafleu van Loghum Houten/Antwerpen 2e druk
6. Streiner DL & Norman GR. Health Measurement Scales; a practical guide
to their development and use. Oxford University Press, 1989.
7. McDowell I, Newell C. Measuring Health.A guide tot rating scales and
questionnaires 2e druk Oxford University Press, 1996
8. Jaeschke R, Guyatt GH. How to develop and validate a new quality of life
instrument Quality of life assessments in clinical trial, edited by B. Spilker.
Raven Press, Ltd New York 1990 p. 47-57.
9. Kirshner B, Guyatt GH.A methodologic frame work for assessing health
indices. J Chron Dis 1985; 38(1): 27-36
10. Beurskens AJHM, de Vet HCW, Köke AJA, van der Heijden GJMG,
Knipschild PG. Measuring the functionale status of patiënts with low back
pain.Assessment of the quality of four disease specific questionnaires. Spine
1995; 20:1017-1028
11. Deyo RA, Centor RM.Assessing the responsiveness of functional scales to
clinical change:An analogy to diagnostic test performance. J Chron Dis
1986; 39:897-906
12. Deyo RA, Diehr P, Patrick DL. Reproducibility and responsiveness of health
status measures. Statistics and strategies for evaluation. Controlled Clin
Trials 1991; 12:142-158
13. Cohen J. Statistical power analysis for the behavioural sciences. New York:
Academic Press, 1977: 1-27
14. Kazis LE,Anderson JJ, Meenan RF. Effect sizes for interpreting changes in
health status. Medical Care 1989; 27:178-189
15. Guyatt G,Walter S, Norman G. Measuring change over time: assessing the
usefulness of evaluative instruments. J Chron Dis 1987; 40:171-178
16. Cohen J. Statistical power analysis for the behavioral sciences (2e ed).
Lawrence Erlbaum Associates, Hillsdale, New Jersey, 1988
17. Basmajian J (Ed.) Physical Rehabilitation Outcome Measures.Williams &
Wilkins, Baltimore USA, 1995
114
115

116