Provinciehuis hasselt - DuboLimburg

Provinciehuis
hasselt
Projectfiche

Dubolimburg: wat doen wij voor u?
Dubolimburg is dé gespreks- en adviespartner wat betreft duurzaam bouwen en wonen voor gemeenten,
particulieren, bouwprofessionelen en onderwijsinstellingen. Dankzij haar uitgebreide netwerk – met daarin
vertegenwoordigers uit alle betrokken sectoren – heeft Dubolimburg een solide basis en kan de organisatie putten
uit knowhow en ervaring van een breed draagvlak om zo ook het beleid mee richting te helpen geven.
Gemeenten kunnen bij Dubolimburg terecht voor persoonlijke ondersteuning op maat tijdens de loop van hun
projecten. Wij bieden begeleiding aan de Limburgse gemeenten op een aantal verschillende manieren. Aan de ene
kant adviseren we lokale overheden op maat en ondersteunen we, met uitgebreid planadvies, het streven van de
gemeentebesturen naar een beter, duurzamer patrimonium.
Aan de andere kant helpt Dubolimburg de gemeenten om hun rol als eerstelijnsadviseur zo goed mogelijk te
spelen. Het Platform Dubolimburg, dat in december 2008 haar werking opstartte, speelt hierin een sleutelrol. Het
Platform is een kennis- en ervaringsuitwisselingsorgaan voor alle Limburgse gemeenten op het vlak van duurzaam
plannen, bouwen en leven. Het stimuleert de lokale besturen om duurzaam wonen en bouwen standaard op te
nemen in hun stedenbouwkundige projecten, nieuwbouwprojecten, renovaties en campagnes.
Dubolimburg geeft gemeenten ook de mogelijkheid om informatie, sensibilisering en advies aan haar
inwoners aan te bieden. Met Quickscans On The Road kunnen gemeentebesturen gedurende 4 uur een
Dubolimburgprofessional (gratis) inschakelen om korte mondelinge planadviezen te geven op basis van concrete
vragen van inwoners. Met het aanbod beursstanden – zowel bemande als onbemande – zorgt Dubolimburg ook
op evenementen van steden en gemeenten voor ondersteuning en informatie op maat.
De projectfiche die nu voor u ligt kadert in de platformwerking voor Limburgse gemeenten en steunt op het principe
van ‘leren van de buren’. Gemeenten kunnen via deze fiches beroep doen op de kennis en ervaring van andere
gemeenten. Bij elk project wordt tevens een contactpersoon vermeld zodat u, indien uw gemeente gelijkaardige
ambities heeft, steeds te rade kunt gaan bij experts ter zake.
De fiches zijn steeds opgebouwd volgens een duidelijk stramien: na een bondige projectomschrijving en een
oplijsting van de administratieve gegevens, vindt u een overzicht van de toegepaste duurzaamheidsmaatregelen.
Vervolgens komt een uiteenzetting van het procesverloop aan bod gevolgd door extra informatie omtrent de
economische aspecten en technische fiches van gebruikte materialen. Tot slot vindt u onder het item ‘bijkomende
informatie’ een aantal nuttige websites die u kan raadplegen en een aantal bijlagen die betrekking hebben op het
project zoals bijvoorbeeld een lichtstudie, een grondplan, een epb-berekening enzovoort.
Wenst u meer informatie? neem zeker contact met ons op:
Dubolimburg
Marktplein 7 bus 1
3550 Heusden-Zolder
011/517 057
steunpunt@dubolimburg.be
www.dubolimburg.be
Europese Unie
Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling
3

4
Inhoudstabel

Provinciehuis hasselt
ADMINISTRATIEVE GEGEVENS 7
DUURZAAMHEIDSASPECTEN 8
PROJECTVERLOOP 10
SPECIFIEKE PROJECTKWALITEIT 11
ECONOMISCHE ASPECTEN/TECHNISCHE FICHE 13
BIJKOMENDE INFORMATIE 14
WEBSITES 14
5

Provinciehuis hasselt
Dit project behelst een gedeelde nieuwbouw voor Cegeka en het provinciehuis gebouwd door AGSH (Autonoom
Gemeentebedrijf Stad Hasselt). Het gebouw bevindt zich op het grondgebied van het provinciehuis. Het gebouw
valt op door de hellingsgraad van de tegenover elkaar staande torens. Deze projectfiche beperkt zich tot het
gebouw van de provincie Limburg.
Welke rol speelde Dubolimburg in dit project?
• De Meetlat Duurzaam Bouwen van Dubolimburg werd aangewend om het project te evalueren
op gebied van duurzaamheid (zie bijkomende informatie)
•
•
•
Er werd een diepgaande analyse van materialen aan de hand van een duurzaamheidsdatabank
uitgevoerd.
Er werden verschillende inspanningen gedaan voor een goed projectmanagement.
Een systeem van betonkernactivering in combinatie met een warmtepomp is
geïmplementeerd.
ADMINISTRATIEVE GEGEVENS
Bouwheer: Cegeka, Provincie Limburg,
Autonoom Gemeentebedrijf Stadsontwikkeling Hasselt (AGSH)
Architect: Holistic architecture 50|5
Betrokken provinciale diensten: AGSH, dienst Facilitair Beheer, dienst Milieu en Natuur
Betrokken externen: VIKA ingenieur GMBH, Dubolimburg, Arcade NV,
Libost-groep NV
Locatie: Universiteitslaan 9, 3500 Hasselt
Ingebruikname: Eerste helft 2010
Oppervlakte: 15 400m²
Contactpersoon: Holistic architecture 50|5: Didier Dereze
Architect Werfleider
011 28 49 69
7

8
DUURZAAMHEIDSASPECTEN
1.
2.
3.
4.
Omgeving
•
•
•
De aan te leggen binnentuin gebeurt in samenspraak met de groendienst Hasselt. Ecologisch beheer
staat hier op de eerste plaats.
Aangeplante planten zijn altijd inheems. Er werd grondig bestudeerd wat de optimale vereisten
waren voor de planten.
Groen wordt gebruikt als barrière tussen de twee gebouwen.
Mobiliteit
• Een fietsenstalling is voorzien in de kelder.
•
•
Er is een parking die gedeeltelijk ondergronds ligt. Hierdoor valt er natuurlijk licht binnen en is er
natuurlijke ventilatie.
Er is een bushalte binnen een straal van 200 m aanwezig.
Welzijn
• Het gebouw is integraal toegankelijk voor rolstoelgebruikers.
•
•
Het is een flexibel gebouw waarbij de indeling en inrichting van de verschillende ruimtes gemakkelijk
kan worden aangepast.
Deuren en ruggen van de kasten zijn van een akoestisch absorberende meubelplaat gemaakt.
Projectmanagement
• Er werd rekening gehouden met de onderhouds- en uitbatingskost van het gebouw op lange termijn.
•
•
•
Er is een handleiding verspreid en beschikbaar gesteld voor het personeel waarin de gebruikte
technieken worden besproken en hoe hiermee omgegaan kan worden (zie bijkomende informatie)
Voor het onderhoud van het gebouw werd door de architect een onderhoudsboekje opgesteld waar
men alle informatie terug vindt voor het onderhoud van de verschillende materialen, technieken, …
Een overeenkomst tussen bouwheer en architect is opgesteld waarin een plafond budget voor
aanwerving van duurzame technieken is opgenomen.

5.
6.
7.
Energie
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Gevels bevatten een minimum van 10 cm isolatie.
Er werd geopteerd voor een vliesgevel die bestaat uit driedubbele beglazing in combinatie met
geïsoleerde gevelpanelen.
Gebruik van kunstmatige verlichting wordt zoveel mogelijk vermeden door daglichtgestuurde
verlichting.
Er is een warmtepomp geïnstalleerd die warmte onttrekt aan de aarde.
Betonkernactivering zorgt voor een optimale warmtehuishouding in het gebouw.
Lamellen gaan oververhitting tegen (uitvoerige simulaties zijn op voorhand uitgevoerd).
Er gebeurt een monitoring van het energiegebruik door het ingenieursbureau technieken.
In het provinciehuis is geen actieve koeling voorzien. Er wordt gerekend op een goede werking van
de betonkernactivering.
Provinciehuis: E-peil 46 en K-peil 26.
Er zijn voorzieningen voor zonnepanelen, maar deze zijn nog niet geïnstalleerd.
Bepaalde stopcontacten worden tijdens de nacht zonder spanning gezet (oa. waarop PC’s zijn
aangesloten).
De netspanning moet voor ieder kantoor afzonderlijk elke morgen opnieuw geactiveerd worden via
een schakelaar.
Water
• Hemelwater wordt opgevangen en zoveel mogelijk hergebruikt, ondermeer voor het doorspoelen van
toiletten en de besproeiing van de tuin.
•
Overschotten van het hemelwater worden opgeslagen in een bufferruimte onder de
watertrappenpartij (volume van 78m3). Hierdoor heeft deze anders onbruikbare ruimte nu wel een
functie (zie bijkomende informatie).
Materialen
• Lokaal verkrijgbare materialen werden gebruikt. Zo werd voor het metselwerk gebruik gemaakt van
breuksteen (schisteuze zandsteen) afkomstig van Carrieres de la Warche.
•
•
•
•
•
Al het hout is FSC gelabeld.
Geweven tapijt neemt stofdeeltjes gemakkelijk op en geeft ze ook weer af bij reiniging. Dit specifieke
type van tapijt komt mensen met een allergie ten goede (recent onderzoek Duitse Astma en Allergie
bond).
Er werd gebruik gemaakt van een duurzame materialenbibliotheek (zie bijkomende informatie) voor
de materiaalkeuze.
Het skelet bestaat volledig uit beton, met natuursteen aan de buitenkant en een glazen gevel.
Muren, vloeren en plafonds werden minimaal bezet en geverfd voor een zo efficiënt mogelijk gebruik
van betonkernactivering.
9

10
PROJECTVERLOOP
Cegeka voelde als snel groeiend bedrijf de nood tot uitbreiding van hun kantoorgelegenheid. Er was echter niet
de mogelijkheid om op hun bestaande bouwperceel een nieuw gebouw in te planten. Tegelijkertijd was er bij de
provincie de behoefte om te centraliseren op vraag van de stad Hasselt (vandaar de betrokkenheid van AGSH).
Reeds van de start werd er beslist een zo duurzaam mogelijk gebouw op te richten.
Holistic Architecture 50|5 sloot een soort van resultaatsverbintenis af met de opdrachtgever dewelke inhield dat ze
binnen dit budget zouden blijven.
Er werden enkele externe bedrijven ingeschakeld. VIKA werd ingeschakeld voor technische informatie en Libost
verzorgde de berekeningen. Het project werd getoetst aan de “Meetlat duurzaam bouwen” van Dubolimburg
(zie bijkomende informatie). De bouwheren kwamen om de twee weken samen en er werden regelmatig raden
voorzien. Holistic analyseerde de volledige duurzaamheid van het project waarbij men tot 20 jaar vooruit keek.
Libost speelde een aanzienlijke rol in het projectverhaal doordat het gebouw verschillende technieken heeft en
alles werd projectgebonden berekend. De opdracht van Libost stopt ook niet na de oplevering van het gebouw. Zij
houden zich ook nog bezig met de opvolging van het energiegebruik.
SPECIFIEKE PROJECTKWALITEIT
•
•
•
•
•
Diepgaande analyse van materialen aan de hand van een materialendatabank. Deze databank
is ontwikkeld door Holistic Architecture 50|5. Materialen worden geordend naar hun ecologische
voetafdruk. Deze voetafdruk houdt rekening met de milieubelasting van een product tijdens de
gehele levenscyclus.
Opvolging gebeurt niet enkel in de planningsfase maar ook tijdens constructie en na oplevering.
Dit uit zich onder andere in een blowerdoortest om de eigen luchtdichtheid te berekenen en te
vergelijken met de theoretische luchtdichtheid. Alsook het feit dat het verbruik en de technieken
verder worden opgevolgd na de oplevering van het gebouw.
Er wordt rekening gehouden met de onderhouds- en uitbatingskost van het gebouw op lange termijn.
Er is een handleiding verspreid en beschikbaar gesteld voor het personeel waarin de gebruikte
technieken worden besproken en hoe hiermee omgegaan kan worden. Ook is er een
onderhoudsboekje door het architectenbureau opgesteld. (deze documenten zijn terug te vinden in
de bijlage)
Gebruik van betonkernactivering in combinatie met een warmtepomp.

ECONOMISCHE ASPECTEN/TECHNISCHE FICHE
•
•
•
De ondergronds parking is opgevat in drie bouwlagen waarvan de helft boven de grond ligt.
Dit heeft als voordeel dat het licht en de lucht makkelijk kan toetreden tot deze lagen waardoor
kunstmatige verlichting en ventilatie tot een minimum kunnen worden beperkt. Hierdoor wordt ook
het comfortgevoel van de gebruikers verbruikers. (zie doorsnede ‘aanvulling technische fiche’, rode
rechthoek).
Doordat de gebouwen gekanteld zijn, ontstaat er een kleine ruimte die niet als vloeroppervlak kan
dienen. Deze ontleent zich echter uitstekend voor het wegwerken van leidingen en bekabeling.
Het provinciehuis maakt hier maximaal gebruik van door al zijn aansluitingen aan deze schuine
wanden te voorzien. Dit leidt tot een flexibele inrichting en een optimale benutting van de ruimte. (zie
doorsnede ‘aanvulling technische fiche’, groene cirkels).
De verlichting is daglichtgestuurd. Dit houdt in dat de lichtintensiteit wordt afgesteld op de
beschikbare hoeveelheid natuurlijk licht zodat er altijd een optimale lichtintensiteit aanwezig .
Indien er echter extra licht nodig is, kan de gebruiker met een schakelaar desgewenst de intensiteit
verhogen.
Werking betonkernactivering
Bij betonkernactivering worden kunststofleidingen ingestort in de betonnen welfsels, vergelijkbaar met
vloerverwarmingleidingen die in de chape geplaatst worden. Door de leidingen in de betonnen welfsels te
plaatsen, wordt de volledige dikte van de beton opgewarmd of afgekoeld door het water dat door de leidingen
stroomt. Vanuit de vloer wordt vervolgens warmte of koude afgegeven naar de ruimte die in contact staat met
de betonnen welfsels, dus zowel naar de boven- als onderliggende ruimte. De warmte en koude wordt door
de volledige betonoppervlakte gelijkmatig afgegeven volgens het principe van straling. Het systeem maakt
ook gebruik van de accumulatie van de betonmassa. De warmte of koude wordt opgeslagen en wordt traag
afgegeven. Zo kan het beton ’s nachts opgeladen worden en kan pas overdag de afgifte gebeuren, of worden
piekvermogens afgevlakt worden waardoor het productievermogen kleiner gedimensioneerd kan worden. Door
deze tijdsvertraging wordt er geen onderscheid meer gemaakt tussen daggebruik en nachtverlaging. Het gebouw
wordt 24u/24u op temperatuur gehouden wat tot gevolg heeft dat het ook buiten de klassieke diensttijden gebruikt
kan worden.
Betonkernactivering heeft een zelfregelend vermogen. Omdat het afgiftevermogen bepaald wordt door het
temperatuursverschil tussen de betonoppervlakte en de binnentemperatuur, stijgt of daalt het vermogen met
een daling of stijging van de binnentemperatuur (in geval van verwarming). Door een klein temperatuursverschil
in te stellen tussen de betontemperatuur en de binnentemperatuur is er ook geen kans op oververhitting in de
verwarmingssituatie. Naarmate dat de binnentemperatuur stijgt, vermindert het afgiftevermogen, tot zelfs nul op
het moment dat beton- en binnentemperatuur gelijk zijn. Wanneer de binnentemperatuur dan nog zou stijgen,
treedt de betonoppervlakte zelfs op als een koelelement.
In vergelijking met een klassiek verwarmings- en koelingssysteem met bv ventilo-convectoren heeft dit systeem
nog enkele andere voordelen:
•
•
•
•
Geen plaatsinname in de lokalen door ventilo-convectoren en leidingen
Geen geluidsproductie van ventilatoren in de lokalen
Geen tochtklachten
Geen stofverplaatsing
Bij toepassing van dit systeem dient wel met een aantal zaken rekening gehouden te worden. Zo dient de
betonoppervlakte maximaal in contact te zijn met de werkruimtes. Dit wil zeggen dat er geen verlaagde
plafonds kunnen geplaatst worden. Ook vermindert de aanwezigheid van tapijt en een verhoogde vloer het
afgiftevermogen, hoewel de afgifte via de vloer sowieso minder is dan via het plafond. Er wordt met de specifieke
uitvoering rekening gehouden in de berekeningen en de simulaties. Ook dienen andere akoestische maatregelen
getroffen te worden om de harde betonnen oppervlakte te compenseren.
11

12
Een kenmerk van dit systeem, net als vloerverwarming, is dat het een zekere traagheid heeft. Dit wilt zeggen
dat het moeilijk heel snel kan reageren op plots wisselende buitenomstandigheden. Bijvoorbeeld bij een koelere,
bewolkte dag na een week van hete dagen, zal die eerste koelere dag binnen als wat frisser ervaren worden
zonder echt koud te zijn. Om dit te compenseren werd in de ventilatie-installatie extra systemen voorzien om deze
plotse wijzigingen te kunnen opvangen.
Werking warmtepomp
In de natuur gebeurt warmtetransport van objecten op hoge temperatuur naar objecten op lage temperatuur. Een
voorwerp dat warmer is dan de omgeving zal afkoelen, zijn warmte afgeven aan de omgeving. Een warmtepomp
doet het omgekeerde. Een warmtepomp is een apparaat dat thermische energie (=warmte) onttrekt aan een
medium (warmtebron) op een bepaalde temperatuur en deze thermische energie bij een hogere temperatuur aan
een ander medium (warmteafgiftesysteem) afgeeft. De warmtepomp “pompt” dus thermische energie van een laag
naar een hoog temperatuursniveau. Het warmtetransport gebeurt door middel van een vloeistof (warmtedragend
medium). De werking van een warmtepomp is gebaseerd op drie fysische verschijnselen:
1.
2.
3.
Bij verdamping wordt warmte opgenomen en bij condensatie komt warmte vrij.
Het kookpunt van een vloeistof, d.w.z. de temperatuur waarbij de vloeistof overgaat in dampvorm, is
afhankelijk van de druk van de vloeistof. Het kookpunt stijgt bij stijgende druk van de vloeistof.
De temperatuur van een gas stijgt onder toenemende druk.
Niet elke vloeistof is geschikt als warmtedragend medium in een warmtepomp. Men kiest een vloeistof waarvan
het kookpunt bij lage druk onder de temperatuur van de warmtebron ligt. Dan kan de vloeistof al bij die lage
temperatuur verdampen en warmte onttrekken aan de warmtebron (verschijnsel 1). Brengen we nu met een
compressor de ontstane damp onder een hogere druk (waardoor het kookpunt en de temperatuur hoger komen
te liggen: verschijnsel 2 en 3), dan zal de damp bij een hogere temperatuur condenseren (vloeibaar worden) en
warmte afgeven aan het warmteafgiftesysteem. Om terug te keren naar de begin-toestand is het nodig om een
drukverlaging te realiseren met behulp van een expansieventiel, de cyclus kan dan herbeginnen.
Werking verlichting
De verlichting in de burelen werkt via het systeem van bewegingsdetectie. Dit betekent dat de verlichting bij het
binnenkomen van het lokaal automatisch aanschakelt naar 250 lux. Indien er omwille van het daglicht reeds meer
dan 250 lux bereikt wordt, schakelt de verlichting niet aan. Indien deze lichtsterkte te weinig is, kan de lichtsterkte
via een wandschakelaar verhoogd worden tot 500 lux. Met dezelfde schakelaar kan de verlichting ook volledig
uitgeschakeld worden.
rekenvoorbeeld besparing tgv hemelwaterput
Het toepassen van duurzaamheidaspecten brengt vaak extra kosten mee, maar ze sparen er ook uit. Hieronder
staat een voorbeeld van een besparing door het gebruik van een hemelwaterput.
Op de factuur van de drinkwatermaatschappij staat dat een bedrijf van 300 werknemers het voorbije jaar 3358
m³ drinkwater heeft gebruikt. Door dit jaarlijkse verbruik te delen door het aantal werknemers en het aantal dagen
per jaar, weten we dat elke werknemer ongeveer 30,67 liter drinkwater per dag verbruikt. Indien het bedrijf een
hemelwaterput installeert en het hemelwater hergebruikt voor het doorspoelen van het toilet en de schoonmaak,
kan het, zoals hieronder berekend, een aanzienlijke besparing realiseren.
Verbruikspost Aantal liter/dag
x aantal personen
Dagelijks verbruik
WC 30 liter/dag x 300 personen 9.000 liter/dag
Schoonmaak 200 liter/dag 200 liter/dag
Totaal 9.200 liter/dag
Dit bedrijf verbruikt gemiddeld 280 m³ hemelwater per maand. Een gemiddelde drinkwaterfactuur rekent 3,64 euro/
m³ water aan. Stel dat hiervan de helft wordt voorzien door hemelwater, dan levert dit een besparing van ongeveer
509 euro per maand of 6112 euro per jaar op.

BIJKOMENDE INFORMATIE
Dubolimburg
Marktplein 7 bus 1
3550 Heusden-Zolder
011/517 057
steunpunt@dubolimburg.be
www.dubolimburg.be
Bijlagen
Klik om te openen
•
Plannen
• Doorsnedes
• Gevels ( noordgevel, oostgevel, zuidgevel,
westgevel)
• Inplantingsplan
• Grondplannen van de verschillende niveaus
(zip
best.)
• Aanduiding bufferruimte water
• Aanduiding technische ruimte
• Resultaat evaluatie Meetlat Duurzaam Bouwen
• Documentatie gericht aan het personeel
• Technische beschrijving betonkernactivering
• Document schisteuze zandsteen
• Bestektekst duurzaam hout FSC
• Bestektekst FSC hout Nederland
• Duurzaam hout in bestekteksten fiche 1 FSC
WEBSITES
Klik om te openen
Dubolimburg
Meetlat Duurzaam Bouwen
Holistic Architecture
Provincie
Libost
Cegeka
Arcade NV
Duurzaamheidsdatabank
FSC
Betonkernactivering
Warmtepomp
Duitse Astma en Allergie bond (DAAB)
15