Interview Sjoerd Zondervan - GGZ inGeest

100 100 Jaar Jaar VK: VK: VK: voormalig voormalig directeur directeur algemene algemene zaken zaken Sjoerd Sjoerd Zondervan
Zondervan
Vechten Vechten Vechten voor voor de Valeriuskliniek
Valeriuskliniek
De De Valeriuskliniek Valeriuskliniek met met haar haar kortdurende kortdurende opnames opnames voldeed voldeed niet niet aan aan nieuwe nieuwe overheids overheidseisen overheids eisen voor voor
voor
complete complete psychiatrische psychiatrische zorg, zorg, en en funderingsproblemen funderingsproblemen leverden ins instortingsgevaar ins
tortingsgevaar op. op. ‘De ‘De VK VK wordt
wordt
opgeheven,’ opgeheven,’ meldde meldde het het nieuws. nieuws. De De 41 41-jarige 41 jarige Sjoerd Zondervan
Zondervan, Zondervan
, die die in in 1982 1982 1982 aantrad aantrad als als directeur directeur, directeur ,
kreeg kreeg kreeg het het allemaal allemaal op op zijn zijn bordje bordje. bordje . Een Een verhaal verhaal over over politieke politieke steekspellen, steekspellen, slapeloze nachten nachten en
en
overleven overleven door door regels regels regels te te breke breken. breke breke n.
Sjoerd Zondervan studeerde economie aan de Vrije Universiteit, begeleidde van 1968-1970 school- en
tehuisprojecten van de Methodist Missionary Society in Ivoorkust, was adjunct-secretaris bij de
voorloper van het Trimbos Instituut en directeur van het Ooglijders Gasthuis in Utrecht. Gepokt en
gemazeld dus als bestuurder –gelukkig maar, want meteen de eerste dagen als kersverse VK-directeur
moest hij álle zeilen bij zetten.
Dag één: ‘de VK wordt opgeheven’
‘Op de avond van mijn eerste
werkdag zag ik op het Journaal dat
er te veel bedden waren in
Amsterdam en dat onder andere de
Valeriuskliniek zou sluiten. Ik schrok
natuurlijk, maar wist toch wel dat
het echt alléén om de neurologische
bedden ging die naar de VU zouden
gaan. De afdeling Neurologie moest
weg uit de kliniek omdat het van
specialistisch, categoraal ziekenhuis
werd omgevormd tot algemeen
psychiatrisch ziekenhuis. Dat was
nodig vanwege het nieuwe beleid van provincie en gemeenten om langdurig opgenomen patiënten uit
het psychiatrisch ziekenhuis Santpoort terug te laten keren naar de stad, om hier te integreren. Wij
hadden als VK alleen kortdurende opnameplekken. Maar als algemeen psychiatrisch ziekenhuis
moesten we ook langdurende plaatsen bieden. Neurologie paste daar niet meer bij. Met die omvorming
ben ik vanaf dag één al begonnen.’
Dag Dag twee twee: twee : ‘de fundering is rot’
‘De aannemer, die al enige tijd met de fundering onder de polikliniek bezig was, liet ons weten dat de
problemen die daar verholpen werden zich waarschijnlijk op meerdere plaatsen onder de kliniek
zouden voordoen. Daar was namelijk dezelfde funderingsmethode toegepast. Er kwamen ook scheuren
in de muren op andere plaatsen. Later bleek dat dit waarschijnlijk vier miljoen gulden zou gaan kosten.
De Vereniging tot Christelijke verzorging van Geestes- en Zenuwzieken, die eigenaar was van de
kliniek, moest dit gaan lenen. Ik gaf de aannemer opdracht om door te gaan met de
herstelwerkzaamheden. Maar dat deed ik zonder de vergunning die nodig was van het ministerie van
Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur. Diezelfde Vereniging vertelde mij dat ik hierdoor ruzie zou
krijgen met het ministerie. En ja, op een dag belde de verantwoordelijk ambtenaar van WVC: “Weet wel,

als je doorgaat zonder vergunning pleeg je een economisch delict.” Aan de andere kant zei de
binnenwacht: “Als je níet doorgaat met dit te herstellen, komen personeel en patiënten in gevaar.” Want
dan zou de boel dreigen in te storten. Hier heb ik wel de nodige slapeloze nachten door gehad. We
hebben ons suf vergaderd: er moest wat gebeuren, íemand moest verantwoordelijkheid nemen.
Uiteindelijk zei de minister: als je nu snel een spoedprocedure indient bij ons dan krijg je binnen een
half jaar de vergunning. Dat was beter dan de twee jaar die er voor stond. Maar gezien het gevaar wilde
ik ook geen half jaar wachten, dus kreeg de aannemer opdracht om alvast de voorbereidende
werkzaamheden voor het project van vier miljoen te starten.’
Oorlog Oorlog kliniek kliniek - overheid
overheid
‘Er was een soort oorlogssituatie tussen de Valeriuskliniek en de gemeentelijke en provinciale
overheden,’ verklaart Sjoerd. ‘Zo zei de Amsterdamse wethouder dat we met een andere psychiatrische
voorziening moesten fuseren om die langdurige plaatsen erbij te krijgen zodat we een algemeen
psychiatrisch ziekenhuis werden, anders konden we naar Bennekom vertrekken.’ In Bennekom zat het
hoofdkantoor van eerder al genoemde Vereniging tot Christelijke verzorging van Geestes- en
Zenuwzieken, waar de VK deel van was. ‘De Vereniging wilde helemaal geen algemeen psychiatrisch
ziekenhuis. Ons dwarsliggen én de funderingsproblemen waren voor de politiek aanleiding om te
zeggen dat de VK dan maar helemaal weg moest. Ook omdat het gebouw waarschijnlijk toch al niet
lang meer overeind zou blijven staan.’ Nu was Sjoerd al wel begonnen met de omvorming tot algemeen
psychiatrisch ziekenhuis, maar hij noch de Vereniging stonden te juichen over de door de overheid
beoogde fusiepartner: psychiatrisch ziekenhuis J.C. de Keijzer. ‘We vonden deze instelling geen
kwaliteit hebben. Het was gehuisvest in een aantal aan elkaar gekoppelde gebouwen, een kruip-door-
sluipdoorcomplex met gangetjes en trappetjes. Dat was niet al te best voor de ongeveer negentig
bewoners, meestal mensen van 65+ die in de war waren en moeilijk liepen. Een ambtenaar van het
ministerie kwam eens kijken vond de toestand ontoelaatbaar. Het hielp ook niet dat hij vast kwam te
zitten op de WC.’
Vertrek Vertrek Neurologie
Neurologie
‘In mei 1985 gingen de bussen met zestig Neurologiepatiënten naar het VU-ziekenhuis, dat ze van ons
overnam. Dat was een ongelooflijk traumatische ervaring, voor veel patiënten en voor de medewerkers
die al jarenlang gewend waren aan de VK. Maar sommigen zagen er echt naar uit, zoals neurologisch
specialisten die graag meer samenwerking hadden met specialisten van andere wetenschappelijke
disciplines. Neurologie, fysiotherapie, de bieb en de EEG-ruimte waren verdwenen. Plus een deel van
het verpleegkundig, technisch, administratief en laboratoriumpersoneel. De Neurologieafdelingen in de
vleugels op éénhoog hebben we tijdelijk gesloten voor renovatie en verbouwing. Het werd heel stil in
de VK.’
Teveel Teveel personeel personeel
personeel
Het vertrek van Neurologie en andere onderdelen leverde een ander probleem op: de VK had hierdoor
te veel personeel. ‘We probeerden zoveel mogelijk medewerkers door de VU te laten overnemen. Maar
voor sommigen moesten we een ontslagvergunning aanvragen. We hadden nog maar 120,
kortdurende, psychiatrische bedden over, en de bestaanszekerheid van de Valeriuskliniek was in
gevaar. In die tijd zat de economie ook tegen en hebben we alle medewerkers 5% laten inleveren. Ik
herinner me nog de robbertjes vechten met de OR daarover. Maar iedereen maakte zich vooral zorgen
over het voortbestaan van onze kliniek.’
Gered Gered door door door langdurende langdurende plaatsen
plaatsen
Het aanvullen van de kortdurende VK-plekken met langdurende plaatsen was nu echt van
levensbelang. ‘Na veel vergaderen gingen de besturen van de VK en J.C. de Keijzer in 1987 tóch op in
een algemeen psychiatrisch ziekenhuis: de Stichting Psychiatrisch Centrum Amsterdam. Zo kregen we

er 90 langdurende plekken bij. Vanwege de onaanvaardbare staat van het gebouw hebben we J.C. de
Keijzer rond 1989 laten overgaan in de Walborgkliniek in Buitenveldert, dat we hadden gestript en
klaargemaakt voor langdurige patiënten. De Walborg hebben we geafficheerd als langdurende
plaatsenonderdeel van ons algemeen psychiatrisch ziekenhuis. Naast de patiënten van J.C. de Keijzer
kregen we ook 120 mensen uit Santpoort. Die hebben we eerst tijdelijk gehuisvest in een voormalig
joods verpleeghuis, in afwachting van de nieuwbouw in Nieuw-Sloten aan de Bocholtstraat. Zo had het
PCA uiteindelijk 120 kortdurende opnameplekken in de VK en 210 langdurende daarbuiten.’
De De VK VK koopt koopt zich zich vrij
vrij
‘Een daad van ongehoorzaamheid,’ zo omschrijft Sjoerd de fusieovereenkomst die directie en bestuur
van de Valeriuskliniek met J.C. de Keijzer hadden getekend. ‘De Vereniging als rechtspersoon, waarvan
de VK onderdeel was, had eigenlijk moeten tekenen. Wij hebben het onderhandelingsresultaat gewoon
aan Bennekom voorgelegd. In feite waren we daarmee het eerste Verenigingsziekenhuis dat los kwam
van de Vereniging. Tot onze, en ik denk ook hun eigen, verbazing hebben ze getekend. De Vereniging
heeft het gebouw van de Valeriuskliniek toen voor vier miljoen gulden verkocht aan het PCA.’
Vijf Vijf Vijf directe directeuren
directe directeuren
uren
In de jaren negentig werkte Sjoerd als PCA-directeur mee aan de fusie met de deeltijdbehandeling van
het Dercksen Centrum en het ambulante Riagg Zuid/Nieuw-West tot GGZ Buitenamstel (dat samen met
de Geestgronden weer voorloper was van GGZ inGeest). ‘De regionalisering en samenvoegingen van
toen waren een goede zaak: al die verschillende levensbeschouwelijke instituutjes konden helemaal
geen goede en complete zorg bieden. Die fusie leidde er wel toe dat we ineens met vijf directeuren
zaten: twee van het PCA en drie van de Riagg Zuid/Nieuw West. Dat was eigenlijk onzin. Één ging weg,
bleef psychiater. Van de andere vier liepen er drie al tegen de zestig en die zijn ook vertrokken,
waaronder ik. Ik had, vond ik, zo zoetjesaan ook al lang genoeg meegelopen als VK- en later PCA-
directeur en genoeg trammelant meegemaakt. In 1998 ging ik weg.’
Affiniteit
Affiniteit
Sjoerd was nog VK-directeur toen hij, net als eind jaren zestig, weer op reis ging om te werken als
projectmanager in ontwikkelingslanden. Eerst werd hij uitgezonden naar Jemen door het VNO-Project
Uitzending Managers. ‘Dat deed ik in mijn vakantie.’ Na zijn pensionering begeleidde Sjoerd in totaal
twaalf projecten wereldwijd –meestal algemene ziekenhuizen, en één psychiatrisch ziekenhuis. ‘Ik heb
altijd affiniteit gehad met ontwikkelingswerk.’ En eens per jaar gaat Sjoerd op ‘directeurenweekend’
met ex-collega’s van onder andere de voormalige klinieken Dennenoord, Bloemendaal en
Vogelenzang. ‘Zo houd ik de herinnering aan mijn tijd bij de Valeriuskliniek levend.’
Door: David de Leeuw, dienst communicatie GGZ inGeest