Klik hier om het artikel te downloaden - Ducotools

OLIEWETSTENEN
1.Inleiding
Het afwetten van gereedschap, met name beitels, door middel van oliewetstenen is de laatste
decennia enigszins in onbruik geraakt. Dit heeft mijn inziens een aantal redenen waarvan ik als
voornaamste noem:
1. De sterk toegenomen populariteit van alternatieve wetstenen met name Japanse
waterstenen.Dit is een wereldwijd fenomeen.Hier in West-Europa zijn waterstenen altijd
al populair geweest.Denk bijvoorbeeld aan het Belgisch Brok.
2. De grote mate van uitputting van de traditionele steengroeven met name in het
Amerikaanse Arkansas, waardoor de kwaliteit van deze stenen sterk is afgenomen.
Nu is het afwetten een zeer persoonlijke zaak waarover net zoveel
meningen bestaan als er vakspecialisten zijn. Niettemin wil ik proberen in
het navolgende enkele argumenten op een rij te zetten die nog steeds het
gebruik van oliestenen kunnen bepleiten. Ook zal ik proberen iets
te zeggen over de karakteristieken van de diverse oliestenen, hetgeen
hopelijk een verantwoorde keuze kan ondersteunen.
2. Oliestenen of waterstenen?
Het argument dat met name pleit voor het gebruik van waterstenen is dat zij sneller materiaal
afnemen dan de hardere oliestenen. Dit is op zichzelf waar maar er is een keerzijde. Waterstenen
nemen nl. wel sneller af maar doordat zij zachter zijn is de slijtage veel groter, waardoor veel
meer tijd moet worden besteed aan het vlakken van de stenen. Ook zullen zij hierdoor sneller
vervangen moeten worden. Dit werd vroeger ook al onderkend getuige een stukje dat ik
tegenkwam in de van Embden catalogus nr 26 van omstreeks 1900. Hierin ( pag. 562) wordt een
vergelijking gemaakt tussen Belgisch Brok enerzijds en Washita stenen of India
stenen(kunstmatig gefabriceerde oliesteen) anderzijds.
Er wordt gesteld dat de brokken elk jaar aan vervanging
toe zijn terwijl een Washitasteen 10 jaar meegaat. Hierbij
moet wel worden aangetekend dat stenen tegenwoordig
minder gebruikt worden dan toen om de simpele reden,
dat tegenwoordig meer machinaal gedaan kan worden,
maar dit doet op zich aan de verhouding tussen beide
levensduren niets af.( 1:10).
Iedereen die nu naar de winkel wil hollen om zich een
Washita aan te schaffen op basis van dit argument
moet toch nog even doorlezen want dit is helaas niet het
hele verhaal.
3. Oude of nieuwe Arkansas stenen?
Veel moderne auteurs op het gebied van
slijptechnieken geven tegenwoordig de voorkeur aan
Pagina 565 uit de van Embden
catalogus nr 26 ( ongeveer
1900) met afbeeldingen van
Pike Washita stenen
Een Washita oliesteen uit de jaren 50
nieuw in doosje met zowel het Norton
als Behr Manning merk
Pagina 568 uit de van Embden
catalogus nr 26(ongeveer
1900) met afbeeldingen van
Pike Harde Arkansas stenen.
waterstenen en dan met name Japanse waterstenen, maar dit is vaak gebaseerd op een
vergelijking met moderne Arkansas stenen. Deze zijn echter van een duidelijk inferieure kwaliteit.
Zo schrijft de bekende autoriteit Leonard Lee, oprichter van Lee Valley en Veritas, in zijn boek
The Complete Guide to Sharpening het volgende:
Gedurende m eer dan een eeuw dom ineerde het novaculiet gesteente in Arkansas de m arkt voor
wetstenen ..Naarm ate de tijd voortschreed, toen de beste delen van dit gesteente waren
afgegraven, werd de kwaliteit onbetrouwbaar. Het is erg m oeilijk om heden ten dage Arkansas stenen
van topkwaliteit op de m arkt te vinden .(pag.31 vertaling auteur) .
Mijn eigen ervaring sluit hierbij aan. De nieuwe Arkansas stenen die nu nog nieuw te koop zijn
verschillen in alles van de oude Arkansas stenen, die ik vaak in handen krijg. Het is heel moeilijk
met deze stenen een mooi scherp resultaat te krijgen. Hoe anders is dit bij oude stenen.

Arkansas stenen worden van grof naar fijn onderverdeeld in Washita, zachte Arkansas, harde
Arkansas en zwarte harde Arkansas. De harde Arkansas kende nog een variant die werd aangeduid
met de term translucent hetgeen doorschijnend betekent. Het was niet zo dat de stenen
daadwerkelijk doorschijnend waren maar als we ze tegen het licht houden, blijkt met name aan de
randen en de hoeken dat het lijkt alsof ze licht doorlaten. Deze stenen werden traditioneel gebruikt
voor chirurgische instrumenten en werden zeer gewaardeerd om hun constante kwaliteit en hun
vermogen een zeer scherpe snijkant te produceren. Er zijn nogal wat tegenstrijdige meningen over
wat beter is: de translucent of de zwarte Arkansas. Naar mijn mening is het deels persoonlijk
deels afhankelijk van de steen in kwestie. We hebben hier immers te maken met natuurstenen en
deze zijn alleen globaal te rangschikken. De ene translucent kan best beter zijn dan een harde
zwarte Arkansas terwijl ook het omgekeerde kan voorkomen.
De Washita is de traditionele steen die voor de meeste vaklieden in de houtbewerking als de top
werd beschouwd. Dit blijkt ook uit de prijzen van deze stenen. Blijkens wederom de van Embden
catalogus kostte een 20 x 5 x 2,5 cm zgn. Lily White Washita omstreeks 1900 bijna twee gulden,
een bedrag waarvoor een volleerd meubelmaker een volle dag moest werken.(Ter vergelijking
Belgische Brokken kostten toen 15 ct per stuk).
Washita stenen kwamen uit het gebergte bij de Quashita(vandaar de naam) rivier in Arkansas niet
ver van de plek waar ook de andere Arkansas stenen vandaan komen. Meestal als we oude
Washita stenen tegenkomen is de kleur donkergrijs zelfs zwart. Dit komt door de inwerking van
olie en metaaldeeltjes. Schoonmaken leidt ertoe dat de kleur lichter wordt maar ze zullen nooit
meer de oorspronkelijke witte kleur bereiken van de nieuwe Arkansas. Overigens bestaan voor het
schoonmaken verschillende recepten van uitkoken tot het gebruik van vaatwassers, echter om
ruzie met huisgenoten te vermijden, is een nachtje in warm water met biotex ook een goede
oplossing. Afgezien van de kleur dient schoonmaken een belangrijker doel nl de werking van de
steen te verbeteren. Door veelvuldig gebruik zullen ijzerdeeltjes achterblijven op de steen en
hierdoor zal de werking van de steen verminderen. Goed afvegen van de steen na gebruik helpt,
maar eens in de zoveel tijd zal schoongemaakt moeten worden.
Een van de redenen van de populariteit van Washita stenen was dat ze in verhouding tot andere
Arkansas stenen sneller materiaal afnemen omdat ze zachter zijn en tegelijkertijd toch een scherpe
snijkant produceren. Hierdoor zal periodiek de steen gevlakt moeten worden, al hoeft dit minder
vaak te gebeuren dan bij waterstenen. Ook hierdoor zal de werking van de steen een stuk
verbeteren. Het vlakken van de steen kan op velerlei manieren gebeuren maar de manier die ik
prefereer is het spannen van fijn ( 600 korrel) watervast schuurpapier over een absoluut vlak
oppervlak, bijv. een zaagtafel(er zijn ook vlakke staalplaten in de handel). Indien veel materiaal
moet worden afgenomen kan eerst begonnen worden met grover schuurpapier. Water is belangrijk
om het steenslijpsel af te voeren anders raakt het schuurpapier snel verstopt. Aangezien het
steenslijpsel bij Arkansas stenen(behalve uiteraard de zwarte) wit van kleur is, kan men aan de
hand hiervan de oorspronkelijke kleur bepalen. Het vlakken van stenen kan ook gedaan worden
met carborundum poeder dat in verschillende gradaties verkrijgbaar is. Als ondergrond kan een
glasplaat gebruikt worden.
Oude wetstenen zitten vaak in door de eigenaar zelf gemaakte kistjes. Dit fenomeen zegt ook al
iets over de waarde van de steen voor de echte vakman.Door het feit dat de steen waarschijnlijk
altijd in het kistje heeft gezeten, wil het nog wel eens voorkomen dat de oorspronkelijke labels of
delen daarvan, die meestal op de zijkant van de steen stonden, nog aanwezig zijn. Dit helpt
uiteraard enorm bij de identificatie.(De aanwezigheid van labels vergt echter veel zorg bij het
schoonmaken!) De grote namen op het gebied van Arkansas stenen waren Pike en Norton.
Een originele Pike Washita
uit het begin van de 20 e
eeuw.De steen is gebruikt,
maar zat in een kistje
waardoor het etiket
bewaard is gebleven.
Een harde Arkansas met
zowel het Pike merk als die
van Norton en Behr
Manning. De kleur van de
steen is door gebruik
grijsachtig geworden.
Origineel kistje van Pike
(logo op deksel) met daarin
een Washita en aan de
andere kant een Crystolon
steen.
Een Pike India steen voor
het afwetten van gutsen.

Isaac Pike begon in 1823 met de verkoop van wetstenen, eerst voor de zeis, later ook voor ander
gereedschap. Met de overname van Chase Brothers in 1891 werd met de verkoop van Arkansas
stenen begonnen. Veel oude stenen hebben nog het logo van Pike, de hoofdletter P met een vis
erdoorheen. In 1932 werd Pike op zijn beurt overgenomen door Norton en ging verder door
het leven als de Norton Pike Company terwijl de verkopen door de Behr
Manning Company
werden gedaan. Ik noem deze namen hier omdat men ze vaak op oude doosjes / stenen
tegenkomt.
De beste kwaliteit Washita was de al eerder genoemde variant
Lily White . Andere kwaliteiten werden aangeduid met 1 en 2. Ofschoon minder van kwaliteit dan
de Lily White zijn deze laatsten nog altijd aanzienlijk beter dan wat tegenwoordig onder de naam
Washita verkocht wordt.
Voordat Arkansas stenen de markt veroverden, werden in het algemeen zgn. Turkse stenen
gebruikt. Ook al eerder geciteerde van Embden catalogus maakt hier melding van. Deze waren
goedkoper dan de Arkansas stenen maar duurder dan de Belgische Brokken. Turkse stenen waren
zwart van kleur met lichte dooradering. Deze stenen kwamen uit het Midden-Oosten en werden
reeds in de Middeleeuwen geëxporteerd. Zij werden gebruikt met potvisolie. In het Rijksmuseum te
Amsterdam bevindt zich een uitgehold blok waarin een wetsteen ligt welke komt van de Nova
Zembla expeditie in 1596.
Vier moderne Arkansas
stenen v.l.n.r. : Washita,
zachte Arkansas, harde
translucent en harde
zwarte Arkansas.
Een Charnley Forest
oliesteen.
Een harde zwarte Arkansas.
Let op de diep zwarte
kleur.
Een andere oliewetsteen welke zeer gezocht is, is de Engelse Charnley Forest steen. Deze steen is
grijs groen van kleur en dooraderd. De eigenschappen zijn vergelijkbaar met die van de Washita
stenen ofschoon het gesteente heel anders is.
4. Kunstmatige of natuurstenen?
Twee gebruikte Washita
stenen: De meest rechtse is
een zgn Lily White .Deze
steen is voelbaar fijner dan
de nr 1 links.
Een Washita oliesteen met
links een olie eservoir. Door
hierop te drukken, loopt de
olie over de steen
(gepatenteerd 26-5-1903)
Een translucent Arkansas.
Deze vraag is minder eenduidig te beantwoorden dan die van het vorige hoofdstuk. Beiden hebben
nl. hun verdiensten. Het grote voordeel van kunstmatige stenen is dat hun werking voorspelbaar
is. Een natuursteen is en blijft een natuurproduct waardoor variaties kunnen optreden, zelfs in een
en dezelfde steen. In kunstmatige stenen kunnen we globaal twee soorten onderscheiden:
1.silicium koolstof (silicon carbide). Dit zijn de zgn. carborundum stenen(door Norton op de markt
gebracht onder de merknaam Crystolon). In het algemeen kan een carborundum steen snel veel
materiaal afnemen. Dat zij ook veel sneller slijten is niet zo n bezwaar gezien het feit dat deze
stenen niet duur zijn. De kleur is grijs.
2.aluminium-oxide(aluminum oxide). Dit soort stenen wordt door Norton op de markt gebracht
onder de merknaam India en zijn roodachtig bruin van kleur. Evenals de carborundum stenen zijn
deze in drie of zelfs vier gradaties te krijgen van grof tot fijn. Ook zijn er combinatiestenen van

grof en fijn. Over het algemeen slijten deze stenen minder hard en geven een scherper resultaat,
zij het minder snel. De verschillen in korrel(grit) van de diverse stenen wordt door Norton als volgt
weergegeven:
grove Crystolon 120
grove India 135
medium Crystolon 180
medium India 240
fijne Crystolon 280
fijne India 340
Washita 340
zachte Washita 450
harde witte Arkansas 1200
harde zwarte Arkansas 2000
harde translucent Arkansas 2000
Ik heb lang geaarzeld om deze tabel hier op te nemen aangezien dit snel tot verwarring kan leiden.
De korrelgrootte zegt nl. niet alles over de scherpte van de snijkant die men krijgt. Een oude
Washita geeft nl. een veel scherper resultaat dan de 340 korrel uit deze tabel doet vermoeden.
Bedacht moet worden dat deze tabel gebaseerd is op de stenen van nu, niet op de kwaliteit en
korrel van de oude stenen, waar we in het vorige hoofdstuk een lans voor braken..
Ook is het belangrijk in de gaten te houden dat deze korrels niet vergelijkbaar zijn met die van
waterstenen. Om een met de zwarte Arkansas vergelijkbare watersteen te vinden, zal men op
meer dan de dubbele korrelgrootte uitkomen.
Ook zou men uit de tabel al te gemakkelijk de conclusie kunnen trekken dat er geen verschil is
tussen een Washita en een fijne India. Niets is minder waar daar waar het gaat om oude Washita
stenen, welke een zeer scherpe snijkant geven. De reden waarom de korrel van natuurstenen
moeilijk te vergelijken is met kunstmatige stenen, is dat in Arkansas stenen de korrel even groot
is of we nu over harde of zachte stenen praten.(In het novaculiet van de Arkansas stenen zitten
silicumkristallen die 3-5 micron groot zijn). Wat bij Arkansas stenen het verschil maakt, is de
dichtheid van de kristallen.De hardere stenen zullen meer kristallen hebben dan zachtere stenen en
dus de indruk geven van een fijnere korrel.
Mijns inziens is een ideale combinatie van oliestenen een medium of fijne India gecombineerd met
een Washita. Voor wie geen slijpsteen heeft, kan een carborundum erbij nemen om snel materiaal
te kunnen afnemen. Met deze combinatie stenen zal het wetten niet veel langzamer gaan dan op
waterstenen en met een mooie oude Washita als laatste steen zal het resultaat er niet voor onder
doen.Voor wie echt perfectie zoekt , kan als laatste steen nog zijn toevlucht nemen tot een harde
Arkansas maar voor de meeste houtbewerkingen zal dit niet noodzakelijk zijn.

This document was created with Win2PDF available at http://www.win2pdf.com.
The unregistered version of Win2PDF is for evaluation or non-commercial use only.
This page will not be added after purchasing Win2PDF.