Vragen aan de nieuwe directeur Professor Henk van Os: De ...

BULLETIN VAN DE VERENIGING REMBRANDT JAARGANG 13 NO 2 ZOMER 2003
■ Vragen aan de nieuwe directeur ■ Professor Henk van Os: De schreeuw van Munch
■ Kunst verzamelen: Jacoba de Jonge ■ Algemene Ledenvergadering in Eindhoven

Beschermvrouwe H.M. de Koningin
BESTUUR
Mr J.M. Boll, voorzitter
Jhr Mr A.A. Loudon, vice-voorzitter
Mevrouw Mr A.A. van Berge,
secretaris
Drs H.B. van Wijk, penningmeester
Prof. Dr C.H. Blotkamp
Dr R.E.O. Ekkart
Prof. Dr P.A. Hecht
Prof. Drs R. de Leeuw
Dr J.R. ter Molen
Drs M. Sanders
Mevrouw L.C.E. van Tets-van
Tienhoven
Drs C. baron van Tuyll van
Serooskerken
Mr J.G. de Vries Robbé
BUREAU (9 – 13 UUR)
Drs H.M. Blankenberg, directeur
Contacten Musea/PR
Mevrouw Drs F.M. Bijl de Vroe-
Verloop
Fondsenwerving
Mevrouw Drs C.S. de Witt Wijnen-
Jansen Schoonhoven
Lange Voorhout 15,
2514 EA Den Haag
T: 070-4271720
F: 070-4271940
E: bureau@verenigingrembrandt.nl
www.verenigingrembrandt.nl
RAAD VAN ADVISEURS
Prof. dr J. Th. M. Bank
Drs M.A. van den Bergh
Mevrouw Drs M.H. Breitbarth-van
der Stok
Mr Drs L.C. Brinkman
Mevrouw Prof. Dr C.A. Chavannes-
Mazel
Drs H.L.M. Defoer
Prof. Mr E.J. Dommering
Drs F.J. Duparc
Mevrouw Prof. Dr C.W. Fock
R.H. Fuchs
Mevrouw A. van Grevenstein-Kruse
Mr R.W.J. Groenink
Drs J.H. van Heijningen Nanninga
Drs B.F. van Ittersum
Prof. Dr C.J.A. Jörg
J.M.N. Leighton
REKENINGEN
Bank Mees Pierson, Amsterdam
25 22 00 861 (voor betaling contributie)
Bank Mees Pierson, Amsterdam
21 33 99 385
Postbank 11 71 21
ten name van de Vereniging
Rembrandt, Den Haag
Colofon: Samenstelling en redactie:
Teio Meedendorp, Amsterdam
Ontwerp: van Rosmalen & Schenk, Amsterdam
Lithografie: Scan Profile, Oisterwijk
Druk: Waanders Drukkers, Zwolle
Dr J.L. Locher
Mevrouw Drs D.H.A.C. Lokin
Jhr G.E. Loudon
Drs Ing. C. Maas
Drs H.J.A.T. Meertens
Drs R.C.J. Meijer
Dr D. Overbosch
Mr L. R. J. ridder van Rappard
Mr S.A. Reinink
M.J.M. van Rooy
Prof. dr P. Schnabel
Drs J.J.Th. Sillevis
Mevrouw Dr M.F. Simon Thomas
Mevrouw Dr N.C. Sluijter-Seijffert
Drs C.B. Smithuijsen
A.L. Stal
Dr E.J. van Straaten
Drs M.J.F. Weck
Jhr M.A. van Weede
KLACHTENCOMMISSIE
FONDSENWERVING
Mr S. Royer, voorzitter
Mevrouw Mr A.M.C. Marius-van
Eeghen, secretaris
Mevrouw Mr M.C. Scholten
Dr J.M. de Groot
Mr H. baron van Imhoff
Leden van de Vereniging Rembrandt
kunnen bij het secretariaat extra
Bulletins bestellen voor € 7,- per stuk
(excl. portokosten).
illustratie omslag:
Schotel
China, Jingdezhen
Ca. 1700. Porselein
Groninger Museum, Groningen

De Vereniging Rembrandt
is een particuliere organisatie,
opgericht in 1883. Zij heeft
als doel door het beschikbaar
stellen van geldelijke middelen
musea en andere openbare
verzamelingen effectieve hulp
te bieden bij het verwerven
van kunstvoorwerpen.
4
6
28
33
34
INHOUD AANWINSTEN
Vragen aan de nieuwe directeur
Een nadere kennismaking met drs
H.M. Blankenberg, sinds 1 januari 2003
fulltime directeur van de Vereniging
Rembrandt.
Ogenblik
Prof. dr H.W. van Os
Het schilderij De schreeuw van Edvard
Munch is een icoon van de moderne
kunst. Maar wat kan de enorme
populariteit van dit werk ons nog meer
vertellen?
Kunst verzamelen: de ruisende japonnen van Jacoba de Jonge
Teio Meedendorp
Jacoba de Jonge was 17 jaar toen zij een
19de-eeuwse japon aantrok en opeens
aan den lijve ondervond hoe men zich
vroeger niet alleen kleedde, maar ook
bewoog. Een verzamelpassie was geboren,
die al veertig jaar lang onverminderd
voortduurt.
Nieuws van de Vereniging Rembrandt
Algemeen
De Algemene Ledenvergadering van de Vereniging Rembrandt
vindt dit jaar plaats op zaterdag 11 oktober 2003 in de Stadskerk
Sinte Cathrien te Eindhoven. Aansluitend wordt een bezoek
gebracht aan het vernieuwde Van Abbemuseum.
Voor programma en aanmelding zie de achterpagina van dit
Bulletin en de bijgevoegde antwoordkaart.
7
11
14
18
21
25
R
RIJKSMUSEUM, AMSTERDAM
Havengezicht bij zonsopgang
Claude Lorrain
HISTORISCH MUSEUM DEN BRIEL
Portret van Cornelis Briel
David Bailly
HISTORISCH MUSEUM DEVENTER
Gegraveerde zilveren beker
Antoni Magnus
GRONINGER MUSEUM
Schotel
China, Jingdezhen
STEDELIJK MUSEUM DE LAKENHAL, LEIDEN
Vijf glas-in-lood ramen
Theo van Doesburg
CENTRAAL MUSEUM, UTRECHT
Expecting
Pipilotti Rist

Vragen aan de nieuwe directeur
‘Het is toch geweldig te kunnen bijdragen aan het nationaal openbaar kunstbezit’
TEIO MEEDENDORP
Drs H.M. Blankenberg is per 1 januari 2003
aangesteld als directeur van de Vereniging
Rembrandt (VR). Hiermee volgt hij drs B.F.
van Ittersum op, die bijna vier jaar deze positie
bekleedde. Met Huub Blankenberg heeft
de vereniging voor het eerst een fulltime
directeur. Aan de hand van een aantal vragen
wordt hij nader bij de leden geïntroduceerd.
Voordat u begin dit jaar in Den Haag bij
het bureau van de VR aan de slag bent
gegaan, was u als directeur verbonden aan
het Nationaal Museum van Speelklok tot
Pierement in Utrecht.
Wat is dat voor een
museum, hoe lang bent
u daaraan verbonden
geweest? En wat deed u
daarvoor?
‘Ik studeerde
geschiedenis
in Utrecht,
waarbij ik een
sterke voorliefde
had
voor cultuurgeschiedenis. Ook buiten de
studie speelde cultuur een belangrijke rol
(toneel, muziek, musea). Als student gaf ik
rondleidingen in het Museum Catharijneconvent
en in het Nationaal Museum van
Speelklok tot Pierement. In 1982 werd
daar een nieuwe functie gecreëerd: hoofd
educatie. Die mocht ik inhoud gaan geven.
Speelklok is een fantastisch museum vanwege
de collectie automatische muziekinstrumenten
die doorlopend live wordt
gedemonstreerd. Er heerst altijd een grote
vrolijkheid bij medewerkers en bezoekers;
dat werkt erg motiverend. Het museum
beschikt over een restauratieatelier dat een
zeldzaam specialisme beoefent en dat dan
ook wereldwijd wordt ingeschakeld. In 1990
4 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
werd ik benoemd tot directeur. Mijn voorganger,
Jan Jaap Haspels, was gepromoveerd
op de mechanische muziek en vond
dat hij als conservator van meer betekenis
voor het museum zou kunnen zijn dan als
directeur, met alle managementtaken die
die functie met zich meebrengt.
Die stap pakte goed uit en ik heb het directeurschap
gedurende 12 jaar met veel plezier
vervuld. Toen de VR op zoek was naar een
nieuwe directeur en ik voor die functie in
aanmerking bleek te komen, heb ik toch
besloten om het museum – na 20 jaar – te
verlaten, al was het alleen al opdat ik mijzelf
later niet zou kunnen verwijten nooit eens
iets anders te hebben geprobeerd. Daarbij
had ik de VR meegemaakt als een prachtige
instelling, die veel voor de museumwereld
betekent. Als ik het museum zou verlaten,
dan leek mij dit de goede weg.’
U bent de tweede directeur van de VR. Toen
Boudewijn van Ittersum in 1999 aantrad als
eerste directeur was een van zijn belangrijkste
taken de Vereniging meer algemene
bekendheid te geven. Het
ledenaantal is tijdens zijn
directeursperiode door
diverse acties fors toegenomen
en het bureau
van de VR is verder geprofessionaliseerd.
Voor
welke belangrijke taken
ziet de nieuwe directeur
zich gesteld?
‘De keuze van
het bestuur
voor een grotereprofessionalisering
is, denk
ik, een goede
geweest. Ook
in de wereld
van de Goede
Doelen hebben
we nu eenmaal, veel meer dan vroeger, te
maken met marktwerking, concurrentie,
communicatie enzovoort. Dat vereist een
professionele aanpak. Van Ittersum heeft
daar al in belangrijke mate inhoud aan gegeven.
De sterke punten van de VR zijn de
betrokkenheid van de leden, de onomstreden
integriteit en expertise van het bestuur
en de adviseurs, en de slagvaardigheid bij
steunverlening aan musea. Ik vind dat we
die sterke kanten verder moeten uitbuiten.
In de praktijk betekent dat dat we gaan
proberen de contacten met de leden te
intensiveren en dat we de aard en de betekenis
van de VR nog meer bekendheid
gaan geven. Een groei van het ledenaantal
is daarnaast nodig om het financiële en
maatschappelijke draagvlak te vergroten.
Daaraan zullen we in de vorm van nieuwe
acties gaan werken. Verder hoop ik dat we
er meer mensen van kunnen overtuigen
dat het heel leuk is om bij te dragen aan
een themafonds of een Fonds op Naam
om daarmee op een heel directe manier
invloed uit te oefenen op het kunstbezit in
Nederland.’
‘We zullen de
publiciteit zoeken.’
Van Ittersum stelde bij de aanvang van zijn
directeurschap als uitgangspunt, dat ‘over
tien jaar [2009] voor heel Nederland duidelijk
is dat de VR dé particuliere organisatie
in Nederland is die zich
inzet voor het behoud
en de verrijking van het
Nederlandse openbare
kunstbezit.’ Lopen we op
schema? Of zijn we er
misschien al?
‘Nee, we zijn
er nog lang
niet. De insiders
kennen de
betekenis van
de vereniging,
maar Neder-
land is groter. We zullen dus de publiciteit
zoeken. In dat kader ben ik blij met onze
deelname aan het AVRO-programma Nieuw
in Nederland, waarmee we hopelijk een
groot en nieuw publiek bereiken. Verder

oeden we op plannen om in samenwerking
met verschillende partners het gezicht
van de VR over het voetlicht te brengen.’
Een belangrijke, relatief nieuwe ontwikkeling
binnen de VR is het initiëren van
(thema)fondsen voor bepaalde verzamelgebieden.
Wat wil de VR met deze fondsen,
hoeveel zijn er nu en wat
voor soort fondsen kunnen
we in de toekomst
verwachten?
5 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
‘Het doel van
de themafondsen
en de
Fondsen op
Naam is om de begunstigers van de VR
meer richting te laten geven aan hun schenking.
Begunstigers van een themafonds
– vanaf 5000 euro – kunnen aangeven of
zij hun bijdrage aan oude of moderne kunst,
schilderkunst, beeldhouwkunst, glas, zilver
enzovoort willen (doen) besteden. Bij een
Fonds op Naam – vanaf 75.000 euro – kan
de begunstiger heel expliciete voorwaarden
stellen. Wij hopen dat hierdoor schenkingen
worden gestimuleerd en dat de betrokkenheid
van de schenkers wordt vergroot;
het is immers leuk te weten dat een specifiek
kunstwerk (deels) met jóuw geld is
verworven. De VR kent nu zeven Fondsen
op Naam. We hopen door met enige
regelmaat themabijeenkomsten te organiseren,
zoals in het nabije verleden over
glas, zilver en religieuze kunst, de belangstelling
voor de themafondsen verder aan
te wakkeren.’
Hoe zit het met de financiële armslag van
de VR? In tijden van economische crisis
hebben de kunsten het doorgaans moeilijk.
Enige tijd geleden spraken de directeuren
van de VR en het Prins
Bernhard Cultuurfonds
in het Bulletin hun zorg
uit over een mogelijke
herverdeling van de
loterijgelden. Hoe is de
situatie nu?
‘Er zijn wel
theorieën die
stellen dat de
kunsten juist
welvaren bij
tijden van eco-
FOTO: ROEL ROZENBURG
‘Ik vind dat we onze
sterke kanten verder
moeten uitbuiten.’
nomische crisis, omdat immateriële zaken
dan weer meer op de voorgrond treden
maar, toegegeven, financieel gezien zou
er nu wel eens een eind aan de malaise
mogen komen. Sponsoring door het bedrijfsleven,
die voor veel kunstinstellingen
belangrijk is, gaat momenteel erg moeizaam.
De VR, die het vooral van particuliere
bijdragen moet hebben, is wat minder
gevoelig voor de economische situatie
maar op termijn werkt die natuurlijk toch
door in het geefgedrag. De loterijproblematiek
is nog niet opgelost. De VR is voor
een belangrijk deel afhankelijk van loterijgelden,
die voor de sector cultuur worden
verdeeld door het Prins Bernhard Cultuurfonds.
Wij ontvangen nu van het PBC jaarlijks
zo’n 600.000 euro. Op dit moment
moeten de loterijen 60 procent van hun
opbrengst besteden aan Goede Doelen.
Het lijkt er nu op dat het totale uitkeringspercentage
van de loterijopbrengst van 60
naar 40 procent zal worden teruggebracht.
Maar optimisten in de branche verwachten
dat de totale omzet van de loterijen in de
komende jaren wel eens flink zou kunnen
toenemen, waardoor de VR er per saldo
niet op achteruit hoeft te gaan.’
Wat verwacht u van de overheid als het
gaat om het nationaal openbaar kunstbezit?
Wat voorbarig misschien, maar
heeft u al contact gehad met de nieuwe
staats secretaris Medy
van der Laan?
‘Ik vind dat de
overheid een
generale verantwoordelijkheid heeft voor
het openbaar kunstbezit. Dat wil niet zeggen
dat zij daarom ook alle aankopen zou
moeten financieren. Ik vind de reguliere
aankoopbudgetten van Nederlandse musea
wel héél bescheiden maar op dit gebied is

• OGENBLIK •
Schreeuw
PROF. DR H.W. VAN O S
De schreeuw
Edvard Munch, 1893. Tempera en oliepastel op karton,
91 x 73,5 cm. Nasjonalgalleriet, Oslo
Op zondag 13 april zond de AVRO een
documentaire uit over het beroemde
schilderij De schreeuw van Edvard
Munch. Het was een prachtig programma.
Dat kwam niet alleen doordat alles
wat kunsthistorisch over dat ene werk
geweten kan worden, aan de orde
kwam, maar vooral doordat werd getoond
hoe dat schilderij tot de meest
verschillende beeldende variaties heeft
geleid. Designers, reclamejongens, cartoonisten,
ontwerpers van t-shirts en
van plastic opblaaspoppen, allemaal
zagen ze het hunne in dat schilderij.
Tot aan Andy Warhol toe. Nu zult u
zeggen dat ook de Nachtwacht, de
Sixtijnse Madonna en de Mona Lisa tot
verrassende, nieuwe versies aanleiding
hebben gegeven. Dan hebt u gelijk. Maar ik wil opmerken dat zoiets heel bijzonder
is. Dat het heel veel zegt over de kracht van sommige kunstwerken en dat
het zeer de moeite waard is om na te denken over de vraag wat het is dat deze
kunstwerken geschikt maakt om signalen te worden van een levensgevoel.
Tijdens de uitzending bleek dat pas ten tijde van het existentialisme De
schreeuw razend populair werd. De keuze van kunst uit het verleden zegt dus
ook iets over jouw heden. Voor mij betekent zo’n mededeling dat ik me met een
schok opnieuw bewust word van de meest basale taak van museummensen en
kunsthistorici. Zij moeten kunstwerken beschikbaar houden, opdat ze ooit
opnieuw ontdekt kunnen worden. Als ze dat in Oslo niet hadden gedaan, was er
nooit een hype rond De schreeuw ontstaan. De laatste tijd is er veel drukte over
museumdirecteuren. Wie moeten al die vacatures van belangrijke musea vervullen?
In de discussie speelt de noodzaak om mensen te vinden die een vaak zeer
heterogene groep mensen kunnen motiveren, geen rol. Ook vraagt bijna niemand
zich af of een nieuwe directeur in staat zal zijn de publieke interesse te
wekken voor de vaste collectie van een museum. Toch is dat de belangrijkste
taak van zo’n functionaris, tenminste wanneer het gaat over collecties van de betekenis
van het Stedelijk, van Boijmans
Van Beuningen en van het Van Abbe.
Aan de rijkdom van die verzamelingen
heeft onze Vereniging in ruime mate bijgedragen.
Musea zijn geen avontuurlijke
kunsthallen. Vandaar dat een schreeuw
om de promotie van wat er is in onze
musea uit dit Bulletin steeds opnieuw
Henk van Os temidden van De schreeuwopblaaspoppen.
(foto: Beeldenstorm, AVRO)
moet opklinken.
• OGENBLIK •
‘Ik vind dat we onze
sterke kanten verder
moeten uitbuiten.’
er ook een taak weggelegd voor particulieren
en het bedrijfsleven. Heel goed vond
ik het idee dat onder het staatssecretariaat
van Rick van der Ploeg ontstond om particuliere
bijdragen voor kunstaankopen door
de overheid te laten verdubbelen. Ik hoop
dat de nieuwe staatssecretaris dit idee overneemt.
Ik heb nog geen contact met haar
gehad. We zullen haar even de tijd gunnen
om zich in de portefeuille in te werken maar
daarna zeker onze opwachting bij haar
maken.’
De VR is een particuliere organisatie. De
Algemene Ledenvergadering vindt dit jaar
plaats in het (vernieuwde) Van Abbemuseum
in Eindhoven. De opkomst van de
leden bij deze vergaderingen
en ook bij de
voorjaarsbijeenkomsten
is altijd overweldigend.
Wat verwacht u van de
leden van de VR en wat
kunnen zij in ruil daarvoor
terugverwachten?
‘Uit de grote
opkomst bij de
ledenvergaderingen
blijkt
de grote betrokkenheid
bij de vereniging.
Die ver-
wacht ik ook omdat de VR – en daarmee de
leden – zich met een prachtig doel bezighoudt,
waarvan de resultaten voor iedereen
te genieten zijn. Het is natuurlijk aan ons
– het bestuur en het bureau – om die betrokkenheid
levend te houden en te bevorderen.
Daarom maken we dit fraaie Bulletin,
onderhouden we een website, organiseren
we ledenbijeenkomsten en ontvangen de
leden de Rembrandtkaart, die gratis toegang
tot meer dan honderd Nederlandse
musea geeft. Maar los daarvan: het is toch
geweldig om te kunnen bijdragen aan het
nationaal kunstbezit?’

Rijksmuseum
Amsterdam
Havengezicht bij zonsopgang
Claude Lorrain. Pen in bruin, wit gehoogd, op blauw
papier, 19 x 25,9 cm (blad 19 van het Liber Veritatis)
BRITISH MUSEUM, LONDEN
7 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
Havengezicht bij zonsopgang
Claude Gellée, genaamd Le Lorrain (Chamaigne ca. 1600 - 1682 Rome)
1637-1638. Olieverf op doek, 74 x 99 cm
Herkomst: kunsthandel Hazlitt Gooden & Fox, Londen
Alhoewel het Rijksmuseum gedurende de 19de eeuw
een klein aantal buitenlandse schilderijen verwierf,
werd op dit gebied pas in 1925 een substantiële basis
gelegd toen de Vereniging Rembrandt een belangrijke
groep Italiaanse schilderijen uit de verzameling
van de aartshertog van Oldenburg aan het museum
schonk. Nu, opnieuw (mede) dankzij de ondersteuning
van de Vereniging Rembrandt, is de deelcollectie
Zuid-Europese schilderkunst van het Rijksmuseum
aanzienlijk versterkt met de aankoop van een in Rome
geschilderd topstuk van de Franse landschapschilder
Claude Lorrain. Een landschap van deze kunstenaar,
die tevens een sleutelrol vervulde in de ontwikkeling
van de Nederlandse ‘italianisanten’, was al lang een
grote wens van het museum. De nieuwe aanwinst vervult
dan ook een belangrijke plaats in de verzameling,
zowel in relatie tot de buitenlandse als de Nederlandse
schilderkunst.
SFEER
Havengezicht bij zonsopgang toont de bijzondere kwaliteiten
van een schilder die de landschapschilderkunst nieuw
leven inblies. Afgebeeld is een denkbeeldige haven aan de
Middellandse Zee, met rechts een Romeinse triomfboog,
links een antieke stad, en in het midden een eiland dat
doet denken aan de eilanden voor de kust bij Napels.
Het onderwerp is echter minder belangrijk dan Lorrains
evocatie van het afgebeelde moment, vroeg in de ochtend
wanneer de duisternis nog niet helemaal is verdreven en
de zonnestralen nog nauwelijks warmte geven. Lorrains
grootste verdienste is het oproepen van sfeer. Hij schilderde
nauwelijks naar de alledaagse werkelijkheid, maar
stelde zijn composities kunstmatig samen uit verschillende
bronnen. De triomfboog staat bijvoorbeeld in Rome: de
Arco degli Argentieri, die door de schilder van zijn locatie
tegen de kerk van San Giorgio in Velabro naar de kust
werd verplaatst. De diverse onmiskenbaar romantische
schepen hebben verhoudingsgewijs zulke lange masten
dat zij technisch gezien nooit zouden kunnen varen.
Lorrain wilde met deze manier van werken zijn gefilterde
visie op de natuur zo goed mogelijk weergeven. In dit
schilderij maakte hij als het ware een samenvatting van
alle fraaie zonsopgangen die men ooit heeft gezien.
Het silhouet van de ronde toren steekt fraai af tegen het
ochtendgloren met een zon die vanachter een wolk tevoorschijn
komt. De antieke gebouwen en beelden uiterst links
(poëtisch gehuld in de ochtendmist), de subtiele kleurschakeringen
op de triomfboog en bovenal het ruimtelijke
gevoel van de overkoepelende hemel zijn afgebeeld met
een technische perfectie die Lorrain als enige van zijn
generatie beheerste.
ITALIE
Het lijkt tegenstrijdig dat Lorrains kunstmatige, geïdealiseerde
landschappen en zeegezichten voor een deel ook
waren gebaseerd op zijn eigen directe beleving van de
natuur. We weten van 17de-eeuwse schrijvers dat Lorrain
op het platteland rondom Rome en plein air heeft geschetst
en geschilderd. Dat was iets nieuws voor een landschapschilder
in de vroege 17de eeuw, vooral die uit Noord-
Europa, waar de traditie van Vlaamse fantasielandschappen
nog sterk was. Maar het is duidelijk dat de uit Lotharingen
afkomstige kunstenaar Claude Gellée – vandaar zijn schildersnaam
Lorrain – zeer onder de indruk raakte van de
schoonheid van de Italiaanse natuur toen hij als jongen
voor het eerst naar Rome reisde.

8 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
Aanvankelijk was Lorrain een leerlingpasteibakker,
maar later kwam hij in de leer bij de Italiaanse schilder
Agostino Tassi (ca.1580-1644). In 1626 vestigde hij zich
definitief te Rome, nadat hij nog enkele jaren in Nancy
had gewoond. Daarna werd hij al snel de beroemdste
landschapschilder van Europa. Hij ontving opdrachten
uit tal van landen, waaronder Nederland, en in de periode
1635-1640 consolideerde hij zijn reputatie met zijn
nieuwe benadering voor een emotionele beleving van de
natuur, waarvan de nieuwe aanwinst van het Rijksmuseum
zo’n perfect voorbeeld is. Havengezicht bij zonsopgang is

namelijk te dateren in 1637-1638 en valt middenin deze
intense en experimentele periode. De datering wordt gestaafd
door een tekening van Lorrain in diens zogenoemde
Liber Veritatis (British Museum, Londen), een groot tekenboek
waarin hij zijn voltooide doeken vrij nauwkeurig
kopieerde. Hoewel de tekening naar Havengezicht bij
zonsopgang (nr.19 in het boek) niet is gedateerd, blijkt uit
de plaatsing ervan tussen de pagina’s met andere, wel
gedateerde kopieën, dat het schilderij in de periode
1637-1638 moet zijn gemaakt.
Binnen de context van het Liber Veritatis is het opvallend
dat de tekening naar Havengezicht bij zonsopgang de
eerste is waarin Lorrain veel met wit heeft opgehoogd.
Dat zou kunnen betekenen dat hij er trots op was dat de
lichteffecten in de hemel hem zo goed waren gelukt.
Ook wordt vanuit de context van het tekenboek duidelijk
dat de kunstenaar zijn havengezichten concipieerde als
variaties op een thema. We vinden in deze composities
steeds dezelfde elementen – een ronde toren, schepen,
een eiland, een bootje, stuwadoors – die op verschillende
wijzen zijn gecombineerd. Zo kon Lorrain ten volle uitdrukking
geven aan de wissende kwaliteiten van het licht
op verschillende momenten van de dag, van dageraad tot
zonsondergang. Een typisch voorbeeld is een schilderij
dat zich nu in het Engelse landhuis Ickworth bevindt.
Hierop zijn dezelfde objecten zichtbaar als op Havengezicht
bij zonsopgang, alleen wordt de voorstelling ditmaal opgelicht
door de stralen van een ondergaande zon. Het is een
aardig toeval dat dit schilderij een link heeft met Nederland,
want in 1752 heeft de Engelse prentmaker Thomas
Major (1720?-1799) er een gravure van uitgegeven die is
opgedragen aan his Majesty’s Minister Plenipotentiary at
The Hague.
OPDRACHT EN INVLOED
Van Lorrains eigen annotatie op de achterkant van de
tekening naar Havengezicht bij zonsopgang weten we dat
het doek werd geschilderd in opdracht van Monsieur
Guillaume Perrochel, die in dezelfde periode ook een
ander schilderij (nu verloren) van de kunstenaar heeft gekocht.
Enkele jaren later, ca.1639-1640, bestelde Perrochel
nog eens twee schilderijen bij Lorrain: hij moet dus bijzonder
tevreden zijn geweest met zijn eerdere aankopen.
Over deze opdrachtgever is helaas weinig bekend. Hij schijnt
een conseilleur in Parijs en Versailles te zijn geweest, hetgeen
betekent dat hij afkomstig was uit de haute bourgeoisie.
Dit was typerend voor Lorrains opdrachtgevers in deze
periode. Een paar jaar later werkte de kunstenaar vooral
9 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
Havengezicht
Thomas Major, naar Claude Lorrain, 1752.
Gravure, 38, 5 x 45,5 cm
RIJKSPRENTENKABINET, RIJKSMUSEUM, AMSTERDAM
Landschap met de doop van
de kamerling
Herman van Swanevelt, ca. 1638.
Olieverf op doek, 97,2 x 129,5 cm
RIJKSMUSEUM, AMSTERDAM

Landschap met overzetveer
Jan Both, ca. 1645. Olieverf
op doek, 76 x 91 cm
RIJKSMUSEUM, AMSTERDAM
voor bekende prinsen, kardinalen, pausen en vorsten,
waardoor zijn geraffineerde stijl zich door heel Europa
zou verspreiden.
De namen van Lorrains Hollandse opdrachtgevers zijn
helaas onbekend. Maar van annotaties in het Liber Veritatis
weten we dat hij tenminste twee schilderijen heeft gemaakt
die voor ‘Amsterdama’ (sic) bestemd waren. Zijn relaties
met enkele Nederlandse collega’s zijn duidelijker. In Rome
woonde hij in de via Margutta, de wijk waar veel Hollandse
en Vlaamse schilders zich vestigden, en het schijnt dat de
uit Woerden afkomstige kunstenaar Herman van Swanevelt
(ca.1600-1655) enige tijd zijn huisgenoot was. In ieder
geval heeft Lorrain met de Duitse schilder Joachim von
Sandrart (1606-1688) – die later zijn biografie schreef –
en waarschijnlijk ook met Van Swanevelt, Bartholomeus
Breenbergh (1598/1600-1657) en andere Nederlandse
vrienden schildertochtjes in de Romeinse Campania
gemaakt. Wellicht leerde hij veel van zijn collega’s, maar
omgekeerd heeft zijn eigen visie van het ideale landschap
een nog veel grotere invloed gehad op de kunst van de
Nederlanders, die ook wel ‘italianisanten’ worden genoemd.
Dat is nu duidelijk te zien in zaal 215 van het Rijksmuseum,
waar de nieuwe aanwinst hangt tussen werken
van Herman van Swanevelt en Jan Both (ca.1618-1652),
die beiden aspecten van Lorrains voorbeeld overnamen.
Both richtte zich vooral op de lichteffecten in de wolken
10 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
en de atmosfeer van de hemel. Van Swanevelt liet zich door
Lorrain inspireren in het subtiele verloop van de voorgrond
naar de achtergrond en de zorgvuldige plaatsing
van diverse figuren die zich tegen het licht aftekenen.
Het is niet precies bekend hoe lang het Havengezicht
bij zonsopgang in Frankrijk is gebleven. Waarschijnlijk tot
het midden van de 18de eeuw en misschien zelfs tot aan
de Franse Revolutie, toen veel schilderijen van Lorrain
door Britse verzamelaars werden gekocht. De Engelsen
waren werkelijk dol op deze schilder. Een groot deel van
de ongeveer 250 nu bekende landschappen van zijn hand
kwamen op een zeker moment in Engeland terecht, hoewel
veel hiervan weer is verdwenen naar grote Amerikaanse
en Europese musea. Havengezicht bij zonsopgang bevond
zich al vóór 1820 in de verzameling van de Schotse Lord
Macdonald of Sleat, bij wiens nazaten het tot 1966 is gebleven.
Met de verkoop dat jaar kwam het doek voor het
eerst in de wetenschappelijke belangstelling te staan en de
herontdekking werd door de Engelse deskundige Michael
Kitson in 1967 in een belangrijk artikel gepubliceerd.
Het schilderij werd door een privé-verzamelaar gekocht,
waarmee het opnieuw uit het zicht verdween, totdat het
Rijksmuseum het dit jaar wist te verwerven. Met deze aankoop
laat het Rijksmuseum, met hulp van de Vereniging
Rembrandt, de SponsorBingo Loterij en met de ondersteuning
van een particulier, een vrijwel onbekende maar
typische Lorrain van bijzondere kwaliteit weer stralen
voor de ogen van een internationaal publiek. ◆
Duncan Bull
Geraadpleegde literatuur
M. Kitson, ‘Claude Lorrain: Two Unpublished
Paintings and the Problem of
Variants’, in Studies in Renaissance
and Baroque Art Presented to
Anthony Blunt on his 60th Birthday,
Londen/New York 1967, pp. 142-
149
M. Kitson, Claude Lorrain: Liber Veritatis,
Londen 1978
M. Roethlisberger, Claude Lorrain: The
Paintings, New Haven 1961
M. Roethlisberger, Claude Lorrain: The
Drawings, Berkeley/Los Angeles 1968
H.D. Russell, Claude Lorrain 1600-1682,
cat. tent. National Gallery of Art,
Washington 1983
H. Wine, Claude: The Poetic Landscape,
cat. tent. National Gallery, Londen
1994

Het is om meerdere redenen verheugend dat het Historisch Museum
Den Briel, mede met steun van de Vereniging Rembrandt, David Bailly’s
Portret van Cornelis Briel heeft kunnen verwerven. Het is het eerste
portret van een Brielse regent uit de17de eeuw in de collectie van het
museum. Bovendien zijn er uit deze voor Brielle zo belangrijke periode
maar weinig portretten bekend van personen wier leven zo goed is
gedocumenteerd. Het schilderij werpt niet alleen een fraai licht op de
geschiedenis van Brielle, maar is ook een aankoop van nationaal belang.
De aankoop werd
mogelijk gemaakt
dankzij steun van:
de Vereniging
Rembrandt, de
Mondriaan Stichting,
de Vereniging
Vrienden van het
Historisch Museum
Den Briel, de Stichting
Geuzenstad,
Lyondell Chemie
bv, Huntsman
Holland bv, Shell
Raffinaderij Nederland
bv, Buijtink &
Moerland Notarissen,
Pont Meyer bv
en de gemeente
Brielle.
Historisch Museum Den Briel
Brielle
DAVID BAILLY
Van de Leidse kunstenaar David Bailly (1584-1657) bevindt
zich slechts een klein aantal schilderijen in Nederlandse
openbare collecties. Zijn magnum opus, Vanitas-stilleven
met zelfportret uit 1651, werd in 1966 door het Stedelijk
Museum De Lakenhal in Leiden aangekocht. Voorts bevinden
zich nog drie aan hem toegeschreven portretten
in het Rijksmuseum en één in het Stedelijk Museum
Alkmaar: deze schilderijen kunnen wat kwaliteit betreft
echter niet de vergelijking met het Leidse stilleven en de
recente Brielse aanwinst doorstaan. Die laatste is het meest
geslaagde voorbeeld dat wij kennen van een portret dat
Bailly in opdracht maakte.
Bailly, een zoon van Vlaamse immigranten, onderging in
zijn jeugd te Leiden de invloed van Jacques de Gheyn II
(1565-1629). Later ging hij in de leer bij de Leidse schilder
en arts Adriaen Verburgh (geboorte- en sterfdatum onbekend),
en bij de Amsterdamse portretschilder Cornelis
van der Voort (ca.1576-1624). In de periode van 1608 tot
1613 reisde hij via Duitsland en Oostenrijk naar Italië, waar
hij onder andere in Rome en Venetië verbleef. Tijdens
zijn terugreis voerde hij enkele opdrachten uit voor leden
van de Duitse adel, om zich daarna als kunstenaar in
Leiden te vestigen.
Bailly specialiseerde zich in zowel stillevens als portretten.
Het aantal stillevens dat aan hem kan worden
toegeschreven, is echter gering; hij stond in de eerste
plaats bekend als portretschilder. 1 Hij genoot een goede
reputatie, zoals blijkt uit een indrukwekkende reeks van
opdrachtgevers. 2 Gerenommeerde hoogleraren aan de
Leidse universiteit, zoals Vossius en Barlaeus, maar ook
studenten, patriciërs en collega-kunstenaars lieten zich
door hem vereeuwigen. Ook uit andere zaken blijkt dat
hij een belangrijke positie innam in de Leidse schildersgemeenschap.
Zo was hij in 1648 nauw betrokken bij de
heroprichting van het plaatselijke St. Lucasgilde, waarvan
hij in datzelfde jaar hoofdman werd.
11 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
Portret van Cornelis Briel (1619-1657)
David Bailly (Leiden 1584-1657 Leiden)
1643. Olieverf op paneel, 71,3 x 59,8 cm
Gedateerd, linksboven: A[nno] 1643
Herkomst: kunsthandel Charles Roelofsz, Amsterdam
CORNELIS BRIEL
De geportretteerde, Cornelis Briel (1619-1657), stamde
uit een Brielse regentenfamilie. Zijn grootvader en vader,
Cornelis senior, waren beiden jarenlang schepen van de
stad en van tijd tot tijd burgemeester. In het jaar dat
Cornelis werd geboren, was zijn vader penningmeester
van het college van de Groote Visserij en rentmeester van
de domeinen van Voorne. In de Groote Visserij waren alle
belangrijke vissersteden van Holland vertegenwoordigd.
Voor Brielle was een goede stem in dit college van groot
belang. Cornelis senior was in 1614 in Delft getrouwd met
Cecilia van Beresteyn (1589-1661), zijn tweede vrouw.
Zij kregen zeven kinderen, maar drie stierven vóór hun
zevende levensjaar. Cornelis was de enige jongen die
opgroeide tot volwassen man. In 1625 overleed zijn vader.
Cecilia van Beresteyn hertrouwde met mr. Pieter de Witt,
heer van Burght, en het gezin verhuisde naar Zierikzee.
Cornelis ging, zoals voor een welgestelde jongeman uit
Brielle niet ongebruikelijk was, aan de Leidse universiteit
studeren. Getuige een document in het Gemeentearchief
te Leiden schreef hij zich daar op 26 maart 1640 in aan de
rechtenfaculteit. Over zijn verdere reilen en zeilen in de
universiteitsstad is helaas niets bekend. Het is in ieder geval
in die periode dat hij Bailly moet hebben ontmoet, en zijn
portret tot stand is gekomen. In 1643, toen Cornelis voor
hem poseerde, was de schilder al 59 jaar oud.
Het schilderij toont de geportretteerde in zwarte kledij,
met een groot split in de mouwen van de buis en een
ruime, platte kraag. Opvallend zijn de wilskrachtige kin,
naast de ietwat brutale oogopslag, en het lange rossige haar
met lovelock, een haarstreng voorzien van een sierlijke strik.
Deze werd door ongehuwde mannen gedragen ten teken
van hun vrijgezellenstaat. Het is een opmerkelijk detail
dat maar zelden voorkomt in 17de-eeuwse Nederlandse
portretten. Wel zien we de lovelock met enige regelmaat
in portretten door Engelse schilders.
Het lijkt aannemelijk dat Cornelis Briel door de goede
reputatie van Bailly werd aangetrokken tot het laten vervaardigen
van zijn portret. Er kan echter nog een andere
reden zijn geweest. Het portret in het Stedelijk Museum
Alkmaar laat eveneens een Leidse student zien: Dirck van
Egmond van de Nijenburg (1614-1663), die zich op 25
februari 1634 inschreef aan zowel de rechten- als de filosofiefaculteit.
Het portret van Cornelis Briel vertoont, vooral
in details van de kleding, een aantal opvallende overeenkomsten
met dit schilderij. Van Egmond was enkele jaren
ouder dan Briel: mogelijk kenden de twee elkaar en attendeerde
Van Egmond zijn jongere studiegenoot op Bailly.

12 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003

CARRIERE
Aanleiding voor de opdracht was misschien het huwelijk
van Cornelis’ zuster Magdalena (1617-1685) met Jacob
de Jonge van Ellemeet (?-1650), dat in 1643 plaatsvond.
Het huwelijk werd voltrokken in Den Haag en Cornelis
was er waarschijnlijk bij aanwezig. De Jonge van Ellemeet
was lid van de vroedschap van Brielle, stadspensionaris en
curator van de Latijnse School. Hij bezat veel onroerend
goed op Voorne en Goeree-Overflakkee. Cornelis keerde
in 1649 terug in Brielle. Een jaar later overleed De Jonge,
waarna Cornelis hem opvolgde als lid van de vroedschap
en als curator van de Latijnse School. Omdat hij ook optrad
als belangenbehartiger voor zijn zus bij de afwikkeling
van de nalatenschap, is het waarschijnlijk dat hij nauwe
banden met zijn zus en zwager onderhield. 3
De benoeming als opvolger van De Jonge in de vroedschap
ging echter niet zonder slag of stoot. De burgemeester
weigerde zijn benoeming tot schepen te bekrachtigen
en hem de eed af te laten nemen door de baljuw. Een
meerderheid van de leden van de vroedschap zette echter
door en ontbood zelf de baljuw. De reden voor de weerstand
tegen Cornelis is niet bekend. Het ging hem in de
jaren tussen 1650 en 1654 in ieder geval financieel en
bestuurlijk voor de wind. Hij kocht bedrijfspanden en
grond op binnen de stad Brielle en bezat land en mogelijk
een woon- of buitenhuis in de polder Hoog en Laag
Strype. 4 In 1654 volgde zijn benoeming tot baljuw van
Voorne. Omdat deze functie onverenigbaar was met die
van schepen, legde hij zijn functie in het stadsbestuur neer.
De baljuw was een van de machtigste mannen op het
eiland, aangezien hij de uitvoerende macht buiten Brielle
grotendeels in handen had. Bovendien werd Cornelis ook
aangesteld als directeur opter Mase. 5 Blijkbaar is het Cornelis
goed gelukt om de oorspronkelijke weerstand tegen hem
te overwinnen. Hij overleed echter al in 1657, slechts 38
jaar oud, vrouw- en kinderloos. Medici die het portret van
Bailly hebben bekeken, kwamen recent tot het vermoeden
dat hij mogelijk leed aan acromegalie, ofwel ‘reuzengroei’.
Dit is echter niet met zekerheid vast te stellen
omdat verdere gegevens over zijn uiterlijk, gezondheid en
doodsoorzaak ontbreken. Wel weten wij dat hij vrouw- en
kinderloos is gebleven. ◆
Mark van Hattem en Carlo van Oosterhout
13 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
Noten
1. Jan Orlers’ Beschrijvinge der
Stad Leyden (1641), dat behalve
een geschiedenis van de stad
ook een lofzang op een zevental
schilders bevat, onder wie Bailly,
zegt bijvoorbeeld niets over
Bailly’s activiteiten als stillevenschilder.
2. Josua Bruyn, ‘David Bailly’ in:
Portret van Dirck van Egmond van de Nijenburg (1614-1663)
David Bailly
Ca. 1640. Olieverf op paneel, 71,9 x 60,5 cm
STEDELIJK MUSEUM ALKMAAR (in bruikleen van de Stichting
Van Foreest en Van Egmond van de Nijenburgh, Heiloo)
Oud Holland 66 (1951), pp.
148-164 en 212-227
3. Informatie ontleend aan het
Streekarchief Voorne-Putten,
resoluties magistraat en notarieel
archief.
4. Streekarchief Voorne-Putten, 24
Manuscript, 18-7-1654; Veldboek
Rockanje.
5. Het is nog onvoldoende bekend
wat deze positie precies inhield.
Er zijn weliswaar aktes getekend
door de directeur opter Mase,
maar die houden met vele zaken
verband. Vermoedelijk was de
directeur opter Mase verantwoordelijk
voor het loodswezen en
de postbezorging op de Maas,
namens een verband van steden
met in elk geval Brielle, Rotterdam
en Dordrecht.

Historisch Museum
Deventer
Gegraveerde zilveren beker
Antoni Magnus (1605- na 1677)
1664. Zilver, H 18,5 cm, diameter mondrand 11 cm, diameter
bodem 8,2 cm. Merken: meesterteken Antoni Magnus;
stadskeur adelaar; jaarletter M. Herkomst: veiling Christie’s
Amsterdam, 4 maart 2003, nr 359
Tijdens een feestelijke ontvangst op het stadhuis
te Deventer werd op 8 april jl. door de Vereniging
De Waag, bij monde van haar voorzitter drs J.W.
Holthuis en met een toelichting van dr Joh. R. ter
Molen, een uitzonderlijk fraaie gegraveerde zilveren
beker van de Deventer zilversmid Antoni Magnus
aan de burgemeester overgedragen. Deze kostbare
beker kon worden verworven door de Vereniging
De Waag ten behoeve van het Historisch Museum
Deventer met substantiële bijdragen van de Vereniging
Rembrandt en de Mondriaan Stichting. De
beker bevond zich tot 1984 in de belangrijke verza-
14 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
Kapitein Extravagant
die een amoureuze brief
overhandigt aan een
bode (Duplessis 1402).
Onderaan twee groteske
dwergen (Lieure 145
en 134).
meling van mr J.W. Frederiks en werd dat jaar in
Genève geveild. Het toenmalige Museum De Waag
probeerde destijds al – mede dankzij toegezegde
steun van de Vereniging Rembrandt – dit topstuk
naar Deventer te halen. Vanwege de internationale
kwaliteit van het object was deze poging vergeefs
en werd de beker verworven voor de Arabische
Al-Tajir-collectie. Toen het voorwerp recentelijk
opnieuw op de veiling kwam, kon het na enkele
eeuwen van afwezigheid eindelijk terugkeren naar
zijn stad van herkomst om aldaar in de openbare
museumcollectie zijn definitieve plaats te krijgen.

Masker (verbonden
met twee andere
maskers door
rolwerk), met
daaronder een
groteske dwerg
(Lieure 139).
ANTONI MAGNUS EN HET DEVENTER GOUDSMEDENGILDE
Antoni Magnus werd op 29 december 1605 in Deventer
gedoopt als zoon van de militair Pouwel Magnus en Agnete
Sweelinck, een dochter van de goudsmid Gerrit Sweelinck
en familie van de beroemde componist Jan Pietersz.
Sweelinck (1561-1621). Antoni vestigde zich in het huis
van zijn vader in de Golstraat (‘Goltstraet’). Als Anthonius
Magnus goltsmit werd hem op 8 januari 1635 uyt sonderlinge
gunst het grootburgerschap van de stad Deventer verleend.
Toen op 10 februari 1677 zijn vrouw in de Lebuinuskerk
werd begraven, was Magnus blijkens een aantekening in
het begraafboek van de kerk nog in leven. Zelf moet hij
dus op een later tijdstip zijn overleden, maar de exacte
datum is niet bekend.
15 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
Masker in rolwerk,
waaronder de voorstelling
van de maîtresse
die de liefdesbrief van
kapitein Extravagant in
ontvangst neemt van de
jonge bode (Duplessis
1403). Onderaan twee
groteske dwergen
(Lieure 133 en 146).
Antoni Magnus staat als nummer 12 op de gildeplaat van
de Deventer zilversmeden genoteerd met zijn merkteken
en naam. Om een betere controle mogelijk te maken had
men in 1630 besloten dat de gildebroeders hun naam en
merkteken op een koperen plaat moesten aanbrengen.
Op deze plaat staan naast elkaar een volgnummer en één
of twee meestertekens ingeslagen, waarachter de naam
in schrijfletters is gegraveerd. Er zijn slechts twee zilveren
bekers bekend die het meesterteken van Magnus dragen:
een avondmaalbeker in het bezit van de Hervormde
Gemeente te Voorst en de nieuwe aanwinst voor het
Historisch Museum Deventer. Beide zijn fraai gegraveerd
en staan beschreven in Deventer zilver, een publicatie uit
1997 door Joh. R. ter Molen. 1
Foto’s: Christie’s, Amsterdam

Titelpagina Varie Figuri Gobbi di Jacopo Callot (Lieure 128) Dwerg met wijnfles en glas, van
voren gezien (Lieure 133)
De voor Deventer verworven beker draagt als keur de
adelaar, hetgeen duidt op de middelste kwaliteit zilver, het
zogenaamde Rijksdaalderzilver. Deventer maakte gebruik
van drie verschillende kwaliteiten zilver. De hoogste klasse,
Spaans realenzilver, moest behalve met het stadswapen, de
adelaar, ook met een ander merk, het schildje, worden
gekeurd. De middelste soort droeg alleen het adelaarskeur,
terwijl de derde kwaliteit, het Koningsdaalder zilver, alleen
het schildje droeg. De relatie tussen de zilverwaarde van
een voorwerp en de waarde van de gangbare zilveren
munten komt in deze regelgeving duidelijk tot uitdrukking.
Omstreeks 1620 werd naast een van de in Deventer
gebruikte stadskeuren en het meesterteken van de verantwoordelijke
zilversmid, als derde merkteken de jaarletter
toegevoegd. De jaarlijks gekozen keurmeester bracht,
wanneer het zilvergehalte de toets der kritiek kon doorstaan,
op het door hem onderzochte voorwerp een letter
van het alfabet aan, zij het dat in Deventer gedurende de
17de eeuw nog niet voor elk jaar een nieuwe letter werd
gebruikt. Deze merken zijn thans uiteraard een belangrijk
hulpmiddel geworden bij de datering van zilverwerk.
DECORATIE
De beker heeft een zeer verfijnde gravure. Het moet echter
worden betwijfeld of Antoni Magnus hiervoor verantwoordelijk
is geweest. Zowel de uitzonderlijk hoge kwaliteit
van het graveerwerk als het internationale karakter van
de prenten die hier als voorbeeld werden gebruikt, doen
vermoeden dat een beroep is gedaan op een specialist die
waarschijnlijk in een van de grote kunstcentra werkzaam
was of tijdelijk in Deventer verbleef. Hoewel de vorm van
de beker traditioneel is, is de decoratie hoogst ongewoon.
Langs de bovenrand zijn drie maskers aangebracht, die
door middel van rolwerk met elkaar zijn verbonden.
Daaronder wordt een aantal figuren afgebeeld die ontleend
zijn aan prenten van de Franse kunstenaar Abraham
Bosse (1602-1676): een heer die een liefdesbrief aan een
boodschapper overhandigt (Lettre Amoureuse du Capitaine
Extravagant à sa Maitresse, Duplessis 1402), een dame die
deze brief van de jonge bode in ontvangst neemt terwijl
16 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
haar hondje hem in de broek bijt (Response de la Demoiselle
à la lettre du Capitaine Extravagant, Duplessis 1403) en een
figuur met in zijn uitgestrekte hand een wortel (Le Capitaine
Fracasse, Duplessis 1409). 2 Erotische symboliek te over.
Een zestal kleinere dansende, drinkende en musicerende
groteske dwergen is langs de onderzijde gegraveerd naar
prentvoorbeelden van Jacques Callot (1592/1593-1635). 3
De prenten van Callot en Bosse waren destijds in grote
delen van Europa bekend. In 1641 werden ze in één adem
genoemd met die van Rembrandt. 4 Zoals in Frankrijk naar
het voorbeeld van Rembrandts etsen prenten werden
gemaakt, verschenen er Nederlandse uitvoeringen van
prenten van de Franse kunstenaars Callot en Bosse.
In die periode bestond er in de prentkunst een levendige
wisselwerking en handel tussen Nederland en Frankrijk.
Abraham Bosse was in Nederland zeer bekend, onder
andere door zijn verhandeling over het etsen uit 1645,
waarvan ook een Nederlandse vertaling verscheen. Zijn
prenten oefenden een grote aantrekkingskracht uit op
het publiek en zijn invloed op de graveur van de Deventer
beker illustreert het internationale karakter van de beeldtaal
uit die tijd. Bosse werd op zijn beurt weer beïnvloed
door Jacques Callot, die tijdens een verblijf in Italië kennismaakte
met de commedia dell’arte en haar realistische
volkstypen.
De inscriptie op de beker luidt: GERRIT. IANSSEN. LINTELO.
SOONS SOON VAN HENDRICK. TYMENSEN. LINTELO.
NAGELMAKER. IAN REYNIERS. 1664. BERENT. COVRS. INDERTYDT
OLDERLVIDEN. Het zijn de namen van de drie olderluiden
of olderlieden van naar alle waarschijnlijkheid het
Deventer smedengilde die in 1664 opdracht gaven tot
het maken van de beker. De bodemplaat is versierd met
het wapen van de familie Van Lintelo. Zoals de inscriptie
aangeeft, was Gerrit Janssen Lintelo ‘nagelmaker’ (smid)
en een kleinzoon van Hendrick Tymensen Lintelo. Deze
grootvader was eveneens smid, getuige zijn opname in het
Burgerboek van Deventer op 9 oktober 1614 en woonachtig
in de Smedenstraat.
In 1882 was de beker, waarvan toen niet meer bekend
was dat het Deventer zilver betrof, in bezit van een zekere
Dwerg met wijnfles en glas, van
achteren gezien (Lieure 134)
Afbeeldingen van de
afzonderlijke groteske dwergen
van Jacques Callot.

Dwerg met hoge hoed en
hangbuik (Lieure 139)
Dwerg met snaarinstrument
(Lieure 142)
H. Botterweg uit Zwolle. 5 Dit was ongetwijfeld de Hendrik
Botterweg die een schildersbedrijf in de Zwolse Nieuwstraat
had. Hij was zeker geen kunstverzamelaar, maar zal
deze beker eerder door vererving in zijn bezit hebben
gekregen. Botterweg was in 1819 in Zwolle geboren, maar
zowel zijn vader als zijn grootvader kwam uit Deventer.
Beide voorouders waren smid in Deventer, de grootvader
woonde bovendien in de Smedenstraat. Het is niet onwaarschijnlijk
dat de vader of de grootvader van Hendrik
Botterweg de beker in zijn bezit heeft gekregen als een
van de laatste olderluiden van het in de Franse tijd opgeheven
smedengilde. De opheffing van de ambachtsgilden
betekende tevens in veel gevallen het verloren gaan van
gildenarchieven en andere bezittingen. In het beste geval
bleven bezittingen bewaard in particulier bezit binnen de
familie van de voormalige gildenleden. Daarom deed het
Deventer gemeentebestuur in 1868 een oproep om gildenvoorwerpen
zoals gildenborden, bierkannen, bekers,
bokalen, proefstukken enzovoort, die nog bij veel stadgenoten
aanwezig waren, te schenken aan de stad om die
op het stadhuis tentoon te stellen. Dit had enig succes. Zo
schonk smid G. Broekers uit de Smedenstraat een 17deeeuws
gildenbord van het smedengilde. Met nog vier andere
toen verworven gildenborden is deze nog steeds op
het stadhuis te bewonderen. Van het smedengilde is echter
geen enkel archiefstuk bewaard gebleven.
GILDENZILVER
Van de grote rijkdom aan voorwerpen die aan de Deventer
ambachtsgilden hebben toebehoord, is ondanks de oproep
uit 1868 slechts weinig bewaard gebleven. Tot nog toe
waren er drie zilveren bekers bekend van de koekbakkers
en de schippers. In 1723 en in 1750 heeft het koekbakkersgilde
een aantal lepels gekocht, die, zoals uit een inboedellijst
is gebleken, niet zozeer gerekend werden tot de
eigendommen van het gilde als wel tot het bezit van de
leden zelf. Van het smedengilde bevindt zich in de collectie
van het Historisch Museum, naast de recent verworven
beker, een zilveren komfoor van zilversmid Lambertus
Krop, dat in 1708 door burgemeester Johan van Suchtelen
17 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
Dwerg met strijkstok en rooster
(Lieure 145)
aan dit gilde werd geschonken. Het goudsmedengilde
zelf had, curieus detail, in 1731 een koperen busje laten
maken voor het bewaren van de gemeenschappelijke kas.
In1623 raakten de gilden aanvankelijk dakloos, omdat zij
het Arme Fraterhuis moesten verlaten dat werd ingericht
tot Spinhuis. Blijkens een rekest verzochten de ‘gemene
gilden’ in 1633 om nieuwe huisvesting, die zij verkregen
in een van de vrijgekomen muntmeesterateliers aan de
Lange Gang in het Meester Geertshuis aan de Bagijnenstraat,
het voormalige naar Geert Grote genoemde klooster
dat de beginselen van de moderne devotie was toegedaan.
Dit pand bleef tot 1691 als gilde-huijs in gebruik. Tot de
‘gemene gilden’ behoorde ook het smedengilde, waarvan
de olderluiden het maken van de hier beschreven zilveren
beker in opdracht gaven aan een lokale zilversmid. Het
gildehuis diende de gilden niet alleen tot hare vergaderingen,
maar ook voor vriendtlicke bijkompsten. Waarschijnlijk kwam
elk gilde hier voor zijn maandelijkse avond bijeen voor
een maaltijd en zeker voor een goed glas bier of wijn.
De collectie van het Historisch Museum Deventer, dat
voortaan onderdak zal bieden aan deze unieke beker,
omvat een rijkdom aan voorwerpen uit het recente en
minder recente verleden: een belangrijke verzameling glas,
keramiek, zilver, schilder- en beeldhouwkunst, tekeningen
en prenten, curiosa en gebruiksvoorwerpen uit de afgelopen
eeuwen, die een beeld geven van de geschiedenis van
Deventer en omstreken. Een groot deel van de collectie
is door opgravingen, aankopen en schenkingen bijeengebracht,
terwijl een ander deel in de vorige eeuw reeds
was verzameld in het ‘Kabinet van Zeldzaamheden’. 6
Het spreekt voor zichzelf dat de Vereniging De Waag en
daarmee de stad Deventer ook in dit Bulletin nog eens
haar grote erkentelijkheid wil uiten jegens de Vereniging
Rembrandt voor haar ruimhartige ondersteuning. Bestuur
en museumstaf nodigen dan ook de leden van de Vereniging
Rembrandt graag uit om dit schitterende 17de-eeuwse
kleinood met eigen ogen in Deventer te komen bekijken. ◆
Mr H.J. Nalis en drs B. Rademaker-Helfferich
Doedelzakspelende dwerg
(Lieure 146)
Noten
1. Joh. R. ter Molen, Deventer
zilver, Deventer 1997, pp.
76-79, 106-107, 199, 201
2. De nummers verwijzen naar:
G. Duplessis, Catalogue de
l’oeuvre de Abraham Bosse,
Parijs 1859
3. Zie J. Lieure, Jacques Callot,
Parijs 1924-1929 (fotogr.
herdruk 1969), nrs 133,
134, 139, 142, 145, 146
4. Door Tommaso Garzoni in
zijn La piazza universale di
tutte le professioni del
mondo, Frankfurt 1641
5. De beker maakte dat jaar deel
uit van een tentoonstelling,
zie Catalogus der Geschiedkundig-Overijsselsche
tentoonstelling, geopend
te Zwolle den 18 Augustus
1882, Zwolle 1882, p.137,
nr 1712
6. De geschiedenis en herkomst
van de collectie werd in
1999 beschreven door de
heer B. Dubbe, voormalig
voorzitter van de Vereniging
De Waag en tevens kenner
van het Deventer zilver: zie
B. Dubbe, 50 miniaturen.
Voorwerpen uit het bezit
van Historisch Museum De
Waag, Deventer 1999
Overige literatuur over
de beker
J.W. Frederiks, Dutch Silver, dl.
III, Den Haag 1960, nr.175,
afb. 140, 141
Th.M. Duyvené de Wit-
Klinkhamer, ‘Seventeenth
Century Silver in the J.W.
Frederiks collection’, Apollo
(November 1964), pp.
390 e.v.
A.L. den Blaauwen et al.,
Nederlands Zilver/Dutch
Silver 1580-1830, Den
Haag 1979, pp. 150, 151,
nr. 73
Vanessa Brett, The Sotheby’s
Directory of Silver 1600-
1940, Londen 1986, p.
109, nr. 315
Christie’s, The Glory of the
Goldsmith. Magnificent
Gold and Silver from the
Al-Tajir Collection, Londen
1989, p.13, nr. 4
Eddy de Jongh & Ger Luijten,
Spiegel van alledag.
Nederlandse genreprenten
1550-1600, Amsterdam/
Gent 1997, pp. 286-287
Lydie van Dijk (red.), Glans
langs de IJssel. Zilver uit
Zutphen, Deventer, Zwolle
en Kampen, Zwolle 1999,
p. 92
Christies’ Amsterdam, Dutch
and Foreign Silver, Russian
Works of Art and Objects
of Vertu, Amsterdam
2003, pp. 84-85, nr. 359

DE SCHOTEL
De voorstelling op de schotel is
uitgevoerd in bovenglazuur-emailkleuren
groen, ijzerrood, aubergine,
blauw, zwart en in goud. Het is een
schitterende representant van het
zogenaamde famille verte, een groep
Chinees porselein die wordt gekarakteriseerd
door het gebruik van diverse
tinten groen email die een overheersend
element in de versiering vormen.
Het famille verte werd als specifieke
kleurstelling in de porseleinfabrieken
in Jingdezhen aan het eind van de
17de eeuw ontwikkeld en komt zowel
voor op porselein voor de binnenlandse
Chinese markt als op porselein
dat voor export naar het westen was
bestemd. Van omstreeks 1690 tot 1720
was het de belangrijkste polychrome
variant binnen het assortiment dat
voor de export werd vervaardigd en in
Nederlandse collecties is het als type
dan ook goed vertegenwoordigd.
De schotel onderscheidt zich echter
van veel ander famille verte door
zijn zeer rijke versiering. Op de voorzijde
ziet men rond een centrale voorstelling
drie rijen boven elkaar geplaatste
lotusbladvormige vakken met
daarin voorstellingen van Chinese
figuren in een interieur of een landschap.
In totaal zijn er 24 van derge-
18 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
Groninger Museum
Groningen
Met steun van de Vereniging Rembrandt, de Vrienden
van het Groninger Museum en een anonieme weldoener
in de Verenigde Staten is voor de collectie oosterse
keramiek in het Groninger Museum een belangrijke
en bijzonder fraaie schotel van Chinees famille verteporselein
verworven. De aanwinst kon worden gecombineerd
met een kom die zich reeds in de collectie bevond,
zodat ze nu een paar vormen. Een dergelijke
combinatie van grote kom met schotel was tot dusver
niet in Chinees porselein bekend. Ook de versiering
is hoogst ongebruikelijk en interessant. Bovendien is
deze zeer fraai en gedetailleerd geschilderd.
Schotel
China, Jingdezhen
Ca. 1700. Porselein, famille verte, diameter rand 50,5 cm
Herkomst: Aronson Antiquairs, Amsterdam
lijke vakken uitgespaard op een zwartgespikkelde
groene ondergrond met
losse bloesems. Rond de rand is een
band geschilderd, ingedeeld in kleine
panelen gevuld met gelukssymbolen
met daartussen diverse geometrische
patronen. Een soortgelijke band loopt
langs de buitenrand, de achterzijde
is verder onversierd. Onderop de
bodem is de schotel in onderglazuur
kobaltblauw gemerkt met een artemisiablad.
KOM EN SCHOTEL
In 1918 legateerde de bekende
Groningse verzamelaar A. Nap zijn
collectie oosterse keramiek aan het
Groninger Museum. Zowel op het
gebied van het Chinese als op dat
van het Japanse porselein had Nap
met een uitstekend gevoel voor zeldzaamheid
en kwaliteit verzameld en
zelfs nu nog, een eeuw later, behoren
veel van de topstukken in het museum
tot zijn legaat. Een daarvan is een
grote Chinese kom met dezelfde voorstellingen
in de panelen en dezelfde
randversiering als de nieuwverworven
schotel. Er mag dan ook worden
verondersteld dat de schotel als onderschotel
heeft gediend voor een
identieke kom. Een dergelijke combinatie
was wel in Japans porselein
bekend, maar niet in Chinees export-
Kom
China, Jingdezhen. Ca. 1700. Porselein,
famille verte, diameter 24 cm, hoogte 18 cm
GRONINGER MUSEUM, GRONINGEN
porselein. De combinatie van een
kom en schotel van dit formaat, die
nu aantoonbaar heeft bestaan, vormt
dan ook een verrassende en belangrijke
toevoeging aan het beeld dat wij
van het Chinese exportassortiment
hebben. De schildering op de schotel
is zo mogelijk van nog betere kwaliteit
dan die op de kom en is bovendien
minder gesleten. Het goud is beter
bewaard gebleven en de emails zijn
helder en briljant.
ROMANCE
De betekenis van de voorstellingen is
niet moeilijk te duiden. De in totaal
vijfentwintig scènes illustreren episoden
uit de Chinese liefdeskomedie
Xixiang Ji, in het westen bekend als
de Roman van de Westerse Kamer. Het
verhaal is geschreven door Wang Shifu
(ca.1250-1300) en is onveranderd
bijzonder populair geweest in China
als tekst en als toneelstuk. 1 De oudste
nog bekende teksteditie dateert van
het eind van de15de eeuw; van de
ontelbare latere uitgaven zijn er vele
geïllustreerd met houtsneden. Deze
dienden weer als voorbeeld voor porseleinschilders,
borduurders, bamboesnijders,
lakwerkers en andere
ambachtslieden, die gebruik maakten
van de bekendheid van het verhaal
en van de verschillende scènes door
ze op hun producten af te beelden, in
de hoop daarmee klanten te winnen.
De inhoud van de Xixiang Ji is in
het kort als volgt. De student Zhang
Gong, onderweg naar Peking om zijn
examens af te leggen, overnacht in een
klooster waar ook de mooie Yingying
logeert samen met haar moeder,
mevrouw Cui, en de dienstmeid Hong
Niang. Hij is meteen verliefd op
Yingying en tracht met gedichten en
luitspel haar hart te winnen. Dan verschijnt
een plaatselijke rebellenleider
die Yingying opeist. In wanhoop

19 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003

Noten
1. Zie voor een overzicht van het
verhaal en zijn culturele betekenis:
Stephen H. West en
Wilt Idema, Wang Shifu. The
Story of the Western Wing,
Berkeley 1995. Voor identificatie
van scènes op porselein:
Craig Clunas, ‘The West
Chamber: A Literary Theme
in Chinese Porcelain Decoration’,
in: Transactions of the
Oriental Ceramic Society 46
(1981/1982), pp. 69-86
2. Een van de zeer weinige andere
stukken Chinees porselein
versierd in famille verte met
een uitgebreide serie voorstellingen
uit de Xixiang Ji is een
vissenkom uit de voormalige
collectie van keurvorst
Augustus de Sterke, nu in het
Zwinger in Dresden; zie Eva
Ströber, ‘La Maladie de
Porcelaine.’ East Asian Porcelain
from the Collection of
Augustus the Strong, Berlijn
2001, pp. 100-101
De schotel gecombineerd met de kom.
belooft de moeder haar dochter aan
degene die hen uit deze situatie redt.
Gelukkig heeft Zhang Gong een
bloedbroeder die generaal is en die
met zijn troepen in de buurt verblijft.
Een monnik fungeert als boodschapper,
de generaal komt te hulp en de
bandiet wordt verslagen. Dan moet
de moeder echter bekennen dat zij
haar dochter eerder al aan haar neef
Zheng Heng heeft toegezegd. Nu
grijpt de dienstmeid Hong Niang in
en regelt geheime ontmoetingen tussen
de twee geliefden, brengt brieven
over en leidt de moeder op een dwaalspoor.
Ze worden echter verraden
door een geadopteerde zoon van de
familie Cui en de moeder is furieus
door de gebeurtenissen die zich buiten
haar om afspelen. Hong Niang
wordt ondervraagd en bekent, maar
weet tegelijkertijd haar meesteres
20 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
ervan te overtuigen dat er niets meer
aan te doen valt en dat een huwelijk
de enige oplossing is. Mevrouw Cui
stemt ten slotte toe op voorwaarde dat
de student zijn examens haalt. Zhang
Gong vertrekt en haalt zijn titel, maar
nu verschijnt neef Zheng Heng ten
tonele en claimt zijn bruid. Opnieuw
moet de generaal interveniëren
maar uiteindelijk komt alles goed en
huwen Zhang Gong en Yingying in
het klooster met alle hoofdpersonen
als getuigen, de slotscène die is afgebeeld
in het midden van de schotel.
BEELDTRADITIE
Aangezien het verhaal in China wijd
en zijd bekend was, ontstond er een
beeldtraditie die met slechts enkele
karakteristieke elementen aangaf
welke episode uit het verhaal werd
weergegeven. De attributen van de
figuren maakten verder duidelijk wie
precies waren afgebeeld. De snit van
de kleding, de gebaren en een aanduiding
van landschap of interieur
hielpen verder bij de identificatie van
de scène die bedoeld was. Op de kom
en de schotel is een ongebruikelijk
groot aantal van dergelijke episoden
afgebeeld, die met elkaar als een
soort stripverhaal de hele roman in
een notendop weergeven. Het verhaal
begint in de binnenste rij, loopt
rond, vervolgt in het paneel een rij
hoger, boven de beginscène, loopt
weer rond en springt dan over op de
derde rij. Zo uitvoerig komt het maar
heel zelden op porselein voor; op
andere Chinese kommen, borden
en schotels zijn meestal slechts twee
tot zes verschillende scènes uit de
‘Westerse Kamer’ afgebeeld. 2
Door de uitgebreidheid van de set
verhalende scènes op kom en schotel,
door de zeer hoge kwaliteit van de
beschildering en door de mogelijkheid
om nu kom en schotel samen
te kunnen voegen, kan men stellen
dat de schotel een aanwinst van
internationaal belang is en een zeer
waardevolle verrijking vormt voor
de collectie van het Groninger
Museum. ◆
Christiaan Jörg
* Het ligt in de bedoeling kom en schotel
binnenkort op een bijzondere manier samen
te presenteren in het Starck-paviljoen van
het Groninger Museum en een apart boekje
te publiceren met meer informatie over de
voorstellingen op de kom en de schotel in de
context van famille verte-exportporselein.

Stedelijk
Museum De
Lakenhal
Leiden
21 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
Vier glas-in-loodbovenlichten, 1917
Theo van Doesburg (1883-1931)
bovenlichten elk 30 x 22 cm
Herkomst: erven mevrouw T. Peereboom-Hoogland
Glas-in-lood-compositie I, 1916-1917
Theo van Doesburg (1883-1931)
100 x 66,5 cm
Herkomst: erven mevrouw T. Peereboom-Hoogland
Stedelijk Museum De Lakenhal heeft eind 2002 met
steun van de Vereniging Rembrandt en dankzij de
Vereniging van Belangstellenden in De Lakenhal zeer
belangrijk werk van Theo van Doesburg (1883-1931)
kunnen aankopen. Het betreft in totaal vijf glas-inloodramen
die Van Doesburg in 1916-1917 ontwierp
voor de burgemeesterswoning in Broek in Waterland.
Dit huis werd gebouwd door de architect J.J.P. Oud
(1890-1963), die in die tijd net als Van Doesburg in
Leiden woonde. De ramen werden direct van de erven
verworven. Het ontwerp van de glas-in-loodramen was
de eerste opdracht die Van Doesburg via architect
Oud kreeg en het was tegelijkertijd de eerste keer dat
Van Doesburg in deze techniek werkte. Oud en Van
Doesburg zouden elkaar in hun Leidse jaren zeer
stimuleren in hun ideeën betreffende het samengaan
van architectuur en schilderkunst.

Theo van Doesburg
en Helena Milius in
het atelier aan het
Kort Galgewater 3
te Leiden, 1918.
ICN, Van Doesburg-
Archief, schenking
Van Moorsel
LEIDEN
In 1916 was Theo van Doesburg in Leiden komen wonen.
Het was niet het artistieke klimaat dat hem vanuit Haarlem
naar deze stad trok, maar zijn vriendin en latere tweede
echtgenote Helena Milius. Van Doesburg had zich voor
zijn komst naar Leiden al als een aan de weg timmerende
moderne kunstenaar laten kennen. Zo verdedigde hij met
gedrevenheid in woord en geschrift de moderne kunst en
richtte hij samen met andere progressieve kunstenaars in
1916 in Amsterdam de kunstvereniging De Anderen op.
Ook Leiden zou spoedig de wervelende energie van deze
kunstenaar voelen. Daar werd in 1916 op zijn initiatief de
kunstclub De Sphinx opgericht. Voorzitter hiervan werd
de architect J.J.P. Oud. In 1917 richtte Van Doesburg in
Leiden De Stijl op, waaraan ook Oud actief deelnam.
Oud woonde sinds 1913 in Leiden en werd door de
schilder Harm Kamerlingh Onnes attent gemaakt op Van
Doesburgs streven een kunstvereniging op te richten. Oud
schreef Van Doesburg vervolgens een brief met de vraag
of het niet zinvol zou zijn ook architecten in deze nieuwe
club op te nemen. Dat was koren op de molen van Van
Doesburg, die in Oud onmiddellijk een geestverwant voelde
23 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
voor de in zijn ogen noodzakelijke samenwerking tussen
architectuur en schilderkunst. Van Doesburg was een
voorstander van abstracte kunst binnen de architectuur
aangezien deze – door het ontbreken van een realistische
natuurvoorstelling – het geestelijke beter kon benadrukken,
waarmee een immateriële sfeer in de materiële en
gesloten bouwkundige ruimte kon worden ingebracht.
OPDRACHTEN
Van totale abstractie kon bij de opdracht voor een raam
in de achterdeur van de burgemeesterswoning in Broek
in Waterland echter nog geen sprake zijn. Men had Van
Doesburg blijkbaar gevraagd het gemeentewapen van het
dorp, een zwaan met een bundel pijlen, in de compositie
te verwerken. Aldus geschiedde, maar Van Doesburg
greep wel de kans aan om dit figuratieve deel te plaatsen
in een zuiver geometrisch-abstract kader, waarbij de loodlijnen
heel sec voor de geometrische ‘tekening’ zorgen.
Deze compositie van geometrische vormen wordt wel in
verband gebracht met Vilmos Huszárs Schilderij (geel) dat
Van Doesburg sedert 1916 in zijn bezit had, maar ook met
tekeningen van een bloemstilleven uit 1916 van hemzelf. 1

Noten
1. Els Hoek (red.), Theo
van Doesburg. Oeuvrecatalogus,
Centraal
Museum Utrecht/
Kröller Müller Museum
Otterlo 2000, pp.
172-173
2. Carel Blotkamp e.a.,
De beginjaren van
De Stijl, 1917-1922,
Utrecht 1982, p. 12
3. Evert van Straaten,
Theo van Doesburg.
Schilder en architect,
Den Haag 1988, pp.
24-27
4. Geciteerd in op.cit.
(noot 1), p. 182
5. Glas-in-lood-compositie
VIII, 1918-1919,
34,5 x 81,5 cm (twee
exemplaren), en Glasin-lood-compositie
IX, 1918-1919, 34,5 x
86,5 cm, Stedelijk
Museum De Lakenhal,
Leiden (bruikleen
ICN, Rijswijk, schenking
Van Moorsel)
Glas-in-lood-compositie III
Theo van Doesburg, 1917. Glas-in-lood, 48,5 x 45 cm.
Eén van de vijf ramen voor een onderwijzerswoning van de
architect Jan Wils in Sint Anthoniepolder.
STEDELIJK MUSEUM DE LAKENHAL, LEIDEN (bruikleen ICN,
Amsterdam/Rijswijk, schenking Van Moorsel)
De burgemeester was zo verguld met het raam dat Van
Doesburg even later ook de opdracht kreeg de vier bovenlichten
in glas-en-lood te ontwerpen. Deze zijn geheel
abstract, hoewel de oorspronkelijke aanleiding in de visuele
werkelijkheid lijkt te liggen: het motief is door Carel
Blotkamp omschreven als ‘gestileerde zwanen’. 2 Evert van
Straaten identificeerde het motief als een fragment van
een zittende vrouwenfiguur op een tekening uit 1917. 3
In elk raam komt hetzelfde motief twee maal voor. Daarbij
is het één keer 180° gedraaid, zodat het motief linksonder,
rechtsboven wordt herhaald. Elk raampje is als geheel gespiegeld
ten opzichte van het ernaast liggende raampje.
Ze verschillen onderling van kleur maar vormen tezamen
wel één geheel. Van Doesburg was zowel tevreden met de
ramen als met de samenwerking. Zoowel de architect als de
uitvoerder begrijpen wat ik wil, schreef hij op 9 mei 1917
aan zijn vriend Antony Kok, en werken mij zeer in de hand.
Dat is prettig. 4
VEREENVOUDIGING VAN KLEUR EN VORM
De toepassing van beeldende kunst in de architectuur had
de interesse van menig avant-gardistische kunstenaar. In
24 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
het bijzonder stond glas-in-lood bij de avant-garde in deze
jaren zeer in de belangstelling als een vorm van monumentale
schilderkunst. Zo had Bart van der Leck (1876-
1958) in 1914-1915 een groot glas-in-loodraam gemaakt
voor het kantoor van de firma Müller & Co te Den Haag,
een werk dat veel indruk maakte. Voorts publiceerde Van
der Leck in diezelfde jaren twee invloedrijke artikelen
waarin hij het verschil tussen architectuur en schilderkunst
nader formuleerde. Van Doesburg raakte ook zeer onder
de indruk van Van der Lecks methode van het zogenaamde
‘doorbeelden’: de oorspronkelijke natuurlijke voorstelling
wordt steeds verder geabstraheerd totdat er uiteindelijk
alleen verticale en horizontale rechthoeken overblijven.
Deze stilistische ontwikkeling naar vereenvoudiging van
kleur en vorm en terugdringing van de perspectivische
ruimtewerking werd bij Van der Leck sterk bepaald door
zijn streven naar een monumentale schilderkunst. Van
Doesburg zou dit proces ook toepassen, onder andere in
zijn glas-in-loodramen. Typerend voor Van Doesburg is
de belangrijke rol die hij daarbij aan beweging toekent.
Niet alleen wordt de oorspronkelijke natuurlijke voorstelling
‘doorgebeeld’ tot een abstract motief, maar als
vaker terugkerend motief wordt dit geroteerd, zodat er
tevens een dynamisch ritme ontstaat.
De ramen voor de woning in Broek in Waterland zijn
Van Doesburgs eerste twee glas-in-loodopdrachten. In de
daaropvolgende jaren volgden er meer. Het Stedelijk
Museum De Lakenhal bezit drie glas-in-loodramen die Van
Doesburg ontwierp als bovenlicht boven de voordeuren
van huizen van J.J.P. Oud in de Rotterdamse wijk Spangen
(1918-1919). 5 Het abstracte motief hierop is een ‘doorbeelding’
van Van Doesburgs uitzicht vanuit zijn atelier aan
het Kort Galgewater in Leiden. Voorts bezit het museum
Glas-in-lood-compositie III, een van de vijf ramen voor een
huis in Sint Anthoniepolder ontworpen door de architect
Jan Wils (1917). In dit laatste raam komt Van Doesburgs
belangstelling voor beweging sterk naar voren: het in elk
segment terugkerende abstracte motief – een ‘doorbeelding’
van een schaatsenrijder – heeft Van Doesburg
steeds een kwartslag gedraaid zodat er een roterende
beweging ontstaat.
Tezamen met de nieuwe aanwinst kan het museum nu
bogen op een representatieve collectie glas-in-lood van
Theo van Doesburg uit zijn Leidse periode. Hierin komen
Van Doesburgs ideeën over toepassing van beeldende
kunst binnen de architectuur – die hij zijn leven lang
bleef ontwikkelen – goed naar voren. De ramen zijn
inmiddels gerestaureerd door de firma Bogtman te
Haarlem. Vermoedelijk werden ze hier ook indertijd
vervaardigd. ◆
Doris Wintgens Hötte
foto’s: Maurice Boyer

Bovenkapel
De Agnietenkapel van het Centraal Museum is
een bijzondere plek met een historisch karakter.
In de 15de en 16de eeuw woonden de nonnen van
het Agnietenklooster dagelijks de mis bij in de
bovenkapel, een videachtige ruimte met een houten
vloer, terwijl het volk in de benedenkapel
kon plaatsnemen. Sinds het Centraal Museum in
1921 de deuren opende aan de Agnietenstraat,
25 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
Centraal
Museum
Utrecht
Expecting
Pipilotti Rist (1962)
2001. Video-installatie, bestaande
uit 3 projecties, 3 videoplayers,
geluidssysteem met 6 boxen,
bewegend licht, computersturing,
gordijnen, muziek
Merken: op kopie van het
certificaat, met inkt: Expecting
(Installation in and for the
Centraal Museum, Utrecht) //
Bovenkapel: When I run I use my
feet, Benedenkapel: One Jesus in
Nature, One at the Doctor, One
in the Hotel
Herkomst: gemaakt voor de
Agnietenkapel van het Centraal
Museum, ter gelegenheid van de
solotentoonstelling ‘54’ van
Pipilotti Rist die plaatsvond van 16
augustus t/m 18 november 2001
heeft deze religieuze ruimte voortdurend metamorfoses
ondergaan. Befaamd is bijvoorbeeld
de installatie die de Chinese kunstenaar Chen
Zen in 1993 maakte op deze plek, waarbij hij tussen
de pilaren van de benedenkapel een tweede
kapelvormige ruimte opbouwde door schilderijen
uit de verzameling van het Centraal Museum dakpansgewijs
ruggelings aan elkaar te schakelen. 1

Toen de Zwitserse kunstenaar Pipilotti Rist werd uitgenodigd
voor een solopresentatie in het Centraal Museum, kon
het niet anders of ze werd geconfronteerd met de dynamiek
en de geschiedenis van het labyrintische gebouwencomplex
en de diversiteit aan collecties die zich daarin bevinden.
Ze verstrooide de negen onderdelen van haar tentoonstelling
over verschillende plekken en ruimten, waarbij ze
ook gebruik maakte van de aanwezige collectie. Voor Rist,
die meer gewend is in de witte kubussen van vooraanstaande
internationale instituten te werken, was dit een even
bijzondere als verfrissende werkwijze. Met de inzet van de
collectie, het gebouw en haar eigen oeuvre en ideeëngoed
kreeg elke ruimte een andere identiteit: van een videoinstallatie
rond het slaapkamerameublement van de
Utrechtse architect Sybold van Ravesteijn tot een installatie
getiteld Cinquante/Fifty in de ruimte boven de middeleeuwse,
gotische vloer. 2 Het museum ging van de weeromstuit
de geest van Rist ademen, de vertrekken vulden
zich met het ijle, dromerige geluid van haar zelfgeschreven
muziek, en op onverwachte plekken doken fragmenten
van haar tentoonstelling op.
LICHAAM, LEVEN EN RELIGIE
In opdracht van het Centraal Museum maakte Rist één
nieuw werk. Ze was volkomen vrij in het kiezen van de plek
en het formuleren van de inhoud, en viel als een blok voor
de ruimtelijkheid van de oude Agnietenkapel. Hier realiseerde
ze de omvangrijke video-installatie Expecting, waarin
het aardse en het hemelse worden gepresenteerd als van
oorsprong gescheiden, doch in elkaar overvloeiende werelden.
Door de ruimte van de kapel te verduisteren met
een patchwork van diepgekleurde gordijnen, creëerde ze
een bijna huiselijke intimiteit, die volstrekt in tegenspraak
is met de sacrale architectuur van de ruimte. Het zicht op
de buitenwereld wordt er letterlijk door ontnomen, en
de blik van de beschouwer raakt naar binnen gekeerd.
In het inwendige van de ruimte, ongeveer in het midden
26 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
van de bovenkapel, hing Rist een patchwork van transparante
kanten gordijnen op: een sluier in de vorm van
een baarmoeder. Het publiek kan deze ruimte betreden.
Rondom de luchtige oervorm zweven twee videoprojecties
in slow motion, waarop beelden te zien zijn van Rist
zelf, die haar gezicht, soms zwaar opgemaakt met felrode
lippenstift, langs de cameralens schuurt, afgewisseld met
beelden van kokette dames in felgekleurde rokken en
schoenen die stevig door een straat benen, van onderaf
gefilmd. Deze geënsceneerde beelden zijn opgenomen in
Zürich, de woonplaats en uitvalsbasis van Rist. Daarnaast
zijn beelden te zien van vlammen op een gasfornuis, waarboven
afbeeldingen worden gehouden van kunstwerken
uit de verzameling van het Centraal Museum. In een
trage, haast rituele verbranding sneuvelen onder meer
de tekening Hel en twijfel van Jan Toorop (1891) en de
schilderijen Appelschimmel van Roelant Saverij (ca.1625)
en Madonna met wilde rozen van Jan van Scorel (ca.1530).
Zowel de cirkelende camerabewegingen waarmee deze
scènes zijn gefilmd als de ronddraaiende bewegingen van
de videoprojecties maken dat de installatie als een langzame,
voortdurende golf door de ruimte beweegt. Dat
effect wordt nog eens versterkt door rode, oranje en blauwe
lichtvlekken, die even traag door de ruimte cirkelen.
Deze spots refereren aan een discotheek, een associatie
die verder wordt gevoed door een fragment van een dansvloer
die als een ruit in de ruimte is gelegd.
De installatie biedt verschillende interpretatiemogelijkheden,
waar Rist zich niet expliciet over heeft uitgesproken.
De bovenkapel staat in het teken van het leven
en de hogere machten die daarin een rol kunnen spelen.
De vrouw heeft daarin duidelijk een centrale plaats – in
haar schuilt de oorsprong van het leven. Ongetwijfeld
heeft de toenmalige zwangerschap van Rist, wier werk uiteindelijk
sterk autobiografisch van karakter is, bijgedragen
aan het totstandkomen van de installatie in deze vorm.
De titel verwijst daar zelfs rechtstreeks naar: Expecting.
foto’s: Maurice Boyer

Benedenkapel
Noten
1. Chen Zen, Het licht van de
belijdenis/opstanding, installatie
gemaakt voor het
Centraal Museum, 1993.
2. De installatie
Cinquante/Fifty is in 2001
opgenomen in de H&F
collectie en vervolgens in
bruikleen afgestaan aan
het Centraal Museum. Het
werk bestaat uit een vierdelige
videoprojectie, en
was voor het eerst te zien
op de tentoonstelling Over
the Edges in Gent, 1999.
3. Citaat uit het persbericht bij
de tentoonstelling (tekst:
Marja Bosma)
4. De introductie van het werk
van Pipilotti Rist in Nederland
vond plaats bij Galerie
Akinci, 1993.
PATCHWORK IN SLOWMOTION
De sfeer en het karakter in de benedenkapel is verwant aan
die in de bovenkapel, zij het dat Rist zich wat de ruimtelijke
ingrepen betreft beperkt heeft tot één bewegende
videoprojectie. Hierop zijn beelden te zien van naakte
vrouwen in verschillende poses en situaties: One Jesus in
Nature, One at the Doctor, One in the Hotel is de beschrijvende
titel van dit deel van de installatie. De vrouwen nemen
poses aan die variëren van ogenschijnlijk levenloos liggen
in een weiland, met zijwaarts gestrekte armen staan als
referentie aan de kruisiging, tot knielen waarbij de armen
en het gezicht in een extatisch gebaar naar boven worden
gericht. De beelden zijn opgenomen in de buitenlucht,
in een kantoor, in een ziekenhuis en op een hotelkamer.
Deze prozaïsche locaties verwijzen naar aardse beslommeringen,
terwijl de poses van de vrouwen nadrukkelijk
een religieuze symboliek oproepen.
Zo maakt Rist van deze installatie een ‘patchwork’ van
uiteenlopende associaties rondom universele thema’s als
religie, vrouwelijkheid en de oorsprong van het leven. Het
levert een reeks welhaast surreële beelden op, die van het
bekijken van de installatie een totaalervaring maken. Het
is duidelijk dat Rist zich daarbij in sterke mate heeft laten
inspireren door haar persoonlijke leven (de zwangerschap)
en door het specifieke karakter van de ruimte (de kapel).
Natuurlijk speelt ook de muziek, die door haarzelf werd
gecomponeerd en uitgevoerd in samenwerking met
Anders Guggisberg en Roli Widmer, een essentiële rol in
de totale ervaring van de installatie. Het is een efemeer
geluid, wiegend en dromerig, met melodische lijnen in
een hoge fluittoon en soms een ritmische basis. De muziek
sluit perfect aan bij de vloeiende, deinende, surreële beeldtaal.
Ook in dit opzicht is het resultaat van deze installatie
opnieuw onmiskenbaar vrouwelijk: ‘met verwondering
wordt de wereld als één groot en grenzeloos lichaam afgetast
en bekeken, de blik is erotiserend.’ 3 Vrouwelijkheid
lijkt, naast de technische en inhoudelijke fascinatie voor
27 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
de videoprojectie en het beeldscherm als medium, de belangrijkste
inhoudelijke pijler van het werk van Rist te zijn.
COLLECTIE NEDERLAND
Pipilotti Rist won in 1997 op de Biënnale van Venetië de
prijs voor het aanstormende talent, waarna zij een gestage
opmars begon in de internationale kunstwereld. De
Utrechtse tentoonstelling ‘54’ – een verwijzing naar haar
lievelingsgetal – was in 2001 haar eerste museale solotentoonstelling
in Nederland. 4 Hoewel de eerste grote presentatie
van haar werk in Nederland tijdens de tentoonstelling
Wild Walls in het Stedelijk Museum Amsterdam in 1995 bij
velen insloeg als een bom, werd door Nederlandse musea
nauwelijks werk van haar aangekocht. Uitzonderingen
vormen De Vleeshal in Middelburg (Grossmut gebatte mich,
1996) en Het Domein in Sittard (Liquid Crystal Vase, 1995).
De installatie Cinquante/Fifty uit 1999 is als bruikleen
van een particulier in de collectie van Centraal Museum
opgenomen. Mede dankzij steun van de Vereniging
Rembrandt is er nu met de installatie Expecting een nieuw
werk toegevoegd, dat karakteristiek is voor het oeuvre van
Rist en daarnaast heel specifiek is toegesneden op de inhoud,
de ruimte en de collectie van het Utrechtse museum.
Vanwege de verbondenheid met de typische architectuur
van de kapel is het ondenkbaar dat de installatie op een
andere plek te zien zou zijn. Zoals veel van de hedendaagse
kunstenaars van wie het museum in de afgelopen jaren
werk heeft tentoongesteld en verzameld, weet ook Rist
met haar oeuvre een geheel eigen, zowel persoonlijk als
kosmisch universum te creëren, waarin een idealistische
visie op de werkelijkheid wordt geboden. Het verwijt van
naïviteit ligt daarbij natuurlijk op de loer. Gelukkig weet
Rist dat met de kracht van haar poëtische, sensuele en
vervreemdende beeldtaal te overstijgen. ◆
Meta Knol
De installatie is zomer 2003
opnieuw te zien in de kapel
van het Centraal Museum.

Japon van blauwwit
gestreepte katoen,
ca.1904, geschikt voor
zomerse activiteiten
als roeien en zeilen;
bijpassende parasol en
sporthoed, een zogenaamde
‘bloater’.
KUNST VERZAMELEN
De ruisende
TEIO MEEDENDORP
Afgelopen voorjaar was
in Kasteel Huis Bergh te
’s Heerenberg de bijzonder
aardige tentoonstelling
Verrassend Anders. Een
andere kijk op 18de- en
19de-eeuwse mode te
zien. Tientallen prachtige
originele oude japonnen,
rokken, hemden, kostuums
en dergelijke, waren voor
de gelegenheid sfeervol
bij elkaar gemodelleerd,
omringd door nog eens vele
tientallen modeaccessoires
zoals mutsen, omslagdoeken,
losse kanten kraagjes en
schoenen. Alle tentoongestelde
stukken – ongeveer 270
objecten – waren afkomstig
uit de collectie van Jacoba
de Jonge. Op een bloedhete
voorjaarsmiddag in juni zocht
ik haar op, nieuwsgierig
geworden door al het fraais
op de tentoonstelling.
Avond- of
bruidschoenen,
wit satijn
geborduurd
met kralen,
ca.1880.

japonnen van Jacoba de Jonge
Jacoba de Jonge is een energieke vrouw die
smaakvol kan vertellen over haar verzameling
en hoe deze tot stand is gekomen.
Onder haar huis in Amersfoort heeft ze
een kelder laten uitgraven die ruimte biedt
aan haar omvangrijke collectie. We zitten
aan een grote tafel omringd door haar
verzamelobjecten. Vanwege de klimaatregeling
is het aangenaam koel in de kelder.
Een keur aan japonnen hangt dicht op
elkaar aan rekken en langs de wanden zijn
schappen aangebracht waar de kleinere
accessoires keurig liggen opgeborgen.
Allemaal het resultaat van veertig jaar verzamelen.
Jacoba de Jonge: ‘Ik ben begonnen
toen ik 17 was. In mijn eindexamenjaar
kreeg ik mijn eerste jurk die ooit van een
zuster van mijn grootmoeder was geweest.
Die jurk had ik een paar jaar eerder al eens
gedragen en dat maakte een verpletterende
indruk op mij. Het is een jurk uit 1900 met
zo’n hoge boord, daar sta je dan ingeperst,
je kunt geen kant meer uit.’ Ze heeft de jurk
nog steeds, maar omdat deze vrij kwetsbaar
is, haalt zij een vergelijkbaar exemplaar
van de rekken om uit te leggen hoe ingewikkeld
het vroeger voor een vrouw was
om zich aan te kleden. ‘Kijk, hier zitten
twee oogjes, in de rug van de rok, en die
29 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
gaan vast aan deze twee haakjes van het
bovenlijf. Met een beetje oefening zou je
die misschien nog zelf vast kunnen maken,
maar het probleem is dat de mouwen zo
rond staan dat je armen nauwelijks die beweging
kunnen maken. Met die strakke
mouwen kun je de bovenste boordhaken
ook niet zelf dicht krijgen. Kortom, je kunt je
niet zelf aankleden, dus ook niet uitkleden,
en het zit allemaal vrij ongemakkelijk. Daarbij
komt dat zo’n rok met voering en sleep
behoorlijk zwaar is. Hij hangt van voren
recht, maar van achteren is hij enorm wijd.’
Jacoba de Jonge vertelt hoe zij met die jurk
aan gevoelsmatig het verleden binnenstapte,
en opeens aan den lijve ondervond
hoe men zich vroeger heeft voortbewogen.
‘De gedachte dat iemand ooit in kleren
rondliep waarin wij ons nu nauwelijks
meer kunnen bewegen, was overweldigend.
Ik herinner me nog goed het gevoel
dat toen door me heen ging, dat je in één
moment meer leert dan alle geschiedenislessen
bij elkaar.’ Zij laat me zien dat de
voorzijde van het bovenlijfje ruim in de
stof zit, terwijl de rugzijde veel smaller is
uitgevoerd. Als je het aantrekt ga je automatisch
rechtop staan, terwijl de schouders
naar achteren worden gedrukt. Lopen
wordt aldus vanzelf schreiden en de lange
japon ruist mee met elke stap. ‘Het besef
dat kleding de mensen in het verleden
vaak letterlijk tot een bepaalde houding
dwong, probeer ik ook in mijn lezingen en
cursussen over te brengen’, aldus Jacoba
de Jonge. ‘Volgens mij hebben de mensen
vroeger niet alleen anders gestaan, gezeten
en gelopen, zij moeten ook anders hebben
gevoeld en gedacht. Kleren vertellen over
de tijd en de maatschappij waarin mensen
leven.’
VERKLEEDKIST
Sinds ze begin jaren zestig van de vorige
eeuw begon te verzamelen, is de collectie
uitgegroeid tot meer dan 200 japonnen en
vele honderden accessoires. Wat is er aan
kleding overgebleven uit het verleden? Je
zou denken dat kleren over het algemeen
nogal aan slijtage onderhevig zijn, versteld
worden en tenslotte eventueel eindigen als
poetslappen. ‘Men bewaarde zijn mooie
jurken’, benadrukt Jacoba de Jonge, ‘en dat
doen wij nu nog. Je nette kleren bleven in
de kast hangen, die deed je niet weg, die
bewaarde je voor bijzondere gelegenheden.
Zo zijn bijvoorbeeld ochtendjaponnen of
huiskleding veel zeldzamer. Het gaat overigens
wel om kledingstukken van de beter
Foto’s: H.G.A. Vandamme
(alle foto’s werden gemaakt
op de tentoonstelling
Verrassend Anders.
Een andere kijk op 18deen
19de-eeuwse mode,
die van 29 maart tot
15 juni was te zien in
Kasteel Huis Bergh te
’s Heerenberg).
Diverse kleurige
rokken en shawls,
1810-1840. Op de
voorgrond een huisof
ochtendjapon van
bedrukte katoen,
ca. 1825.
▼ ▲
Links: katoenen
japon bedrukt met
bloempjes, gedecolleteerd
met lange
mouwen voor namiddaggebruik,
ca.1840.
Rechts: japon van roze
zijde, decolleté en
korte mouwen voor
avondgebruik, ca.
1840.

gesitueerde mensen; van de meer alledaagse
kleding van de doorsnee burger in
de 18de en 19de eeuw is veel minder bewaard
gebleven.’ Maar hoe overleeft een
18de-eeuwse japon de veranderende mode
van de opeenvolgende tijden? Zo’n japon
werd toch niet meer gedragen? ‘Nee, soms
werden ze wel als herinnering gekoesterd,
maar onderschat de verkleedkisten niet.
Al die dingen verdwenen in de verkleedkist.
Dat is een heel belangrijke tussenfase die
helaas ook vaak dodelijk was voor kleren,
maar sommige wisten het te overleven. In
bijna alle jurken die ik heb is wel eens een
keer verkleed, bijvoorbeeld voor een gekostumeerd
bal of voor een tableau vivant.
Daar werden die kleren speciaal voor bewaard.’
Op de tentoonstelling in Huis Bergh viel
mij op dat zoveel stukken zich nog in een
behoorlijk goede staat bevinden. ‘Dat krijg
ik heel veel te horen’, vertelt Jacoba de
Jonge wat lacherig, ‘dan zegt men: “het ziet
er allemaal zo mooi uit, hoe kan het allemaal
zo gaaf zijn.” Maar, als je goed kijkt en weet
hoe je moet kijken, is dat wel anders. Er is
vaak veel aan gerestaureerd. Op de tentoonstelling
staat bijvoorbeeld een pop met jak
en rok van een burgervrouw uit de 18de
eeuw. Haar schort zit vol met stiksels, dat
was ooit vermaakt tot twee keukengordijntjes.
Je zag de stikranden aan de bovenkant
zitten, die heb ik naar binnen geslagen.
Verder zaten er grote gaten in, maar als je
het schort een beetje goed plooit dan zie
je die niet. Een van de Empirejurken heeft
verschrikkelijke scheuren aan de onderkant.
Daar is in verkleed, dan trappen ze op de
sleep of ergens in de zoom. Vervolgens
werden de scheuren met steken dichtgenaaid,
wat ook al niet bevorderlijk is. Die
haal ik allemaal los en strijk ik op, zodat
het wat minder opvalt.’
In een enkel geval gaat het restauratiewerk
een stuk verder, maar is het resultaat
er ook naar. Zo kocht zij een jaar geleden
bij een Haagse antiquair een japon uit
circa 1795 van lichtblauwe zijde met een
voering van dunne gele zijde. ‘Daar was
zoals gebruikelijk een verkleedjurk van gemaakt,
ook 18de-eeuws, maar die voor
iets ouder moest doorgaan, een Madame
30 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
de Pompadour-jurk. De mouwen waren
naar binnen geslagen en van een soort
‘froezels’ en kantwerk voorzien. Een groot
stuk was aan de onderrok gezet, met een
mooie rand erop. En, mensen worden groter,
dus er werden stukken tussen gezet,
zowel in de mouwnaad als de zijnaad.
Toen zag ik dat de oorspronkelijke lange
mouwen nog helemaal gaaf, inclusief de
haakjes en oogjes, naar binnen waren genaaid.
Dan sta je toch even voor een dilemma
om de hele zaak los te tornen en
alle randen eraf te halen. Breng je de jurk
wel of niet terug in haar meest oorspronkelijke
staat? Het ging echter om een vrij
zeldzaam type, want de mode in de revolutietijd
veranderde snel. Ik heb het kantwerk
losgehaald – en bewaard – en alle latere
stukken eruit gehaald om de jurk
weer in haar oorspronkelijke vorm terug te
‘Ik vind wel eens een
plastic zak met inhoud
aan de deurknop…’
brengen. Het is nu een prachtige en ook heel
bijzondere jurk.’ Geheel originele japonnen
waaraan nooit is gesleuteld, zijn uiterst
zeldzaam. Toch heeft zij een enkel exemplaar
in haar verzameling, die ook op de
tentoonstelling in Huis Bergh was te zien:
een dunne katoenen japon uit circa 1815,
getamboereerd met een bloemmotief.
VERZAMELEN
In het midden van de 19de eeuw hadden
voorouders van Jacoba de Jonge een modewinkel
in de Leidsestraat in Amsterdam,
M.J.C. de Meijere. Tot de eerste objecten
die zij veertig jaar geleden van haar grootmoeder
voor haar verzameling kreeg, behoren
twee kinderjasjes met bijbehorende
bloesjes uit circa 1860 die waarschijnlijk
winkelvoorbeelden zijn geweest. ‘Helaas
weet ik het niet zeker’, aldus Jacoba de
Jonge, ‘mijn grootmoeder heeft hier nooit
veel over gesproken. Zij had mij er ongetwijfeld
heel veel over kunnen vertellen,
maar leek zich te generen voor het feit dat
ze boven een winkel had gewoond. Daarover
sprak je niet met je kleindochter. Ze vertelde
wel dat zij vroeger soms meeging naar Parijs
om inkopen te doen.’ Dankzij haar grootmoeder
kreeg zij een groot aantal modeaccessoires
in haar bezit, restanten uit de
winkel. ‘Hierdoor kon ik al vroeg de japonnen
ook aankleden en kleine showtjes
geven. Het probleem voor iemand die nu
begint te verzamelen is dat je wel een jurk
kunt kopen, maar die accessoires zijn minstens
zo belangrijk. Bij elke japon hoort een
groot aantal losse kraagjes, ondermouwen
en dergelijke.’
Toen de passie voor het verzamelen eenmaal
was ontwaakt, ging Jacoba de Jonge
– terwijl zij rechten studeerde – op zoek
naar oude kleding. Waar vond zij die? ‘In
mijn eerste jaar aan de universiteit showde
ik wel eens stukken op de meisjesstudentenvereniging,
zoals die twee kinderjasjes.
Daar had ik rokjes bij gemaakt aan de hand
van oude modetijdschriften. De studententijd
was een zeer dankbare bron, als die er
niet was geweest weet ik niet of de collectie
zou zijn geworden zoals zij nu is. Als ik
een lezing voor mijn dispuut hield, ging dat
over mode. Als iemand een modeshow
organiseerde, werd mij vaak gevraagd ook
wat van mijn verzameling te tonen. Alles
wat ik deed, leverde iets op. Er was altijd
wel iemand die bij haar ouders thuis ook
nog iets in de verkleedkist had liggen. Ik
kan zeggen dat in mijn eerste jaren aan de
universiteit de kleren met bakken tegelijk
werden aangedragen. Ook koffers vol
rommel hoor!’ Opvallend is dat zij in die
eerste periode nauwelijks hoefde te kopen,
bijna alles werd haar gegeven. ‘Het was in
de ogen van velen verkleedkistenrommel,
dan was men ervan af. Gek genoeg gebeurt
dat nog steeds. Ik vind zelfs wel eens een
plastic zak met inhoud aan de deurknop
of iets in de brievenbus. Dan voel je zo’n
zachte envelop en dan weet je het al. Eén
keer zat er een avondjurk uit de dertiger
jaren in. Tot aan een gouden broche toe.
Ongelofelijk, daar zat alleen een briefje
omheen gevouwen: “Dit is misschien leuk
voor uw shows.”’
Mensen die weten dat zij verzamelt, vinden
het prettiger om hun oude en soms dierbare
kledingstukken aan haar te geven dan dat

niemand zich er later misschien meer om
bekommert. ‘Zo heb ik een prachtige vroeg
19de-eeuwse jurk op een wat vreemde
manier in mijn bezit gekregen’, aldus Jacoba
de Jonge. ‘De jurk was van een oudere dame
en werd altijd in haar familie met zorg bewaard.
Zij had zelf geen kinderen en wilde
mij de jurk wel geven, maar kon er moeilijk
afstand van doen. Soms belde ze me op en
zei: “Je moet weer eens langskomen, ik heb
hier nog steeds een jurk voor je.” Dan kwam
ik daar en werd de jurk bekeken, maar na
een tijdje ging die weer terug in de doos.
Ik heb toen ook wel tegen haar gezegd dat
ze de jurk helemaal niet cadeau hoefde te
doen, ik wilde er graag voor betalen. Maar
daar ging het haar helemaal niet om. Op
een gegeven moment kwam ze hem toch
brengen en je kon zien dat het haar moeite
kostte. Ik werd er zelf een beetje triest van.
Maar het is een schitterende jurk!’
Aanvankelijk verzamelde Jacoba de Jonge
zoveel mogelijk spullen, zodat zij zich gaandeweg
wel moest beperken. De 18de- en
19de-eeuwse damesmode werd het zwaartepunt
van haar collectie. Van de jurken uit
de eerste decennia van de 20ste eeuw die
zij al had verzameld, heeft ze de belangrijkste
gehouden. Van de herenkleding
31 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
verzamelt zij alleen de 18de-eeuwse kostuums.
Jacoba de Jonge: ‘De herenmode
houdt op na de Franse Revolutie, de 19de
eeuw is minder interessant en mannenpakken
zijn trouwens ongelofelijk schaars.’
Met het verzamelen groeide tevens haar
kennis over het onderwerp. ‘Je gaat op
zoek naar boeken’, vervolgt zij. ‘Ik heb in
het begin bijvoorbeeld veel gehad aan een
werkje uit mijn grootmoeders boekenkast
met alleen maar plaatjes van kleding van
1794 tot 1894. Bij elk jaar waren twee
prenten afgebeeld en door die goed in je
hoofd te stampen, kwam je al een heel eind
om zelf kostuums en japonnen te herkennen
en te dateren. Verder heb ik veel geleerd
van een aantal kenners en verzamelaars,
zoals de acteur Cruys Voorberg en niet te
vergeten mevrouw Canter Cremers-van
der Does. Zij had een grote collectie, maar
moest op een gegeven moment niets van
mij hebben want ik werd een gevaarlijke
concurrent. Toch hielden we wel contact,
we woonden beiden in Den Haag, en ik
heb door bij haar langs te gaan ontzettend
veel geleerd. Vroeger kon je je aan de
universiteit van Leiden of bij professor Van
Gelder in Utrecht specialiseren in kostuumgeschiedenis.
Maar het is vooral zelfstudie
en veel zien. Na mijn rechtenstudie heb ik
een jaar gewerkt bij het Kostuummuseum
in Den Haag, dat zat toen nog aan de Vijverberg.
Daar was echter de voorwaarde aan
verbonden dat ik zelf niet mocht verzamelen,
dus langer dan een jaar hield ik het er
niet vol. Maar ik heb er wel veel opgestoken,
ten eerste uit de grote hoeveelheid boeken
die daar was en ten tweede, de werkruimte
in het museum zat in het depot, je ging
een deurtje door en je zat tussen de jurken:
de belangrijkste leermeesters zijn toch de
objecten zelf.’ Inmiddels heeft Jacoba de
Jonge zelf een grote gespecialiseerde
bibliotheek en is zij uitgegroeid tot een
autoriteit op het gebied van de 18de- en
19de-eeuwse mode.
TENTOONSTELLEN
Zij laat anderen in haar kennis delen door
lezingen te geven en cursussen bij haar thuis
te organiseren. Verder was zij in 1980 betrokken
bij de oprichting van de Nederlandse
Kostuumvereniging (nu de Nederlandse
Vereniging voor kostuum, kant, mode en
streekdrachten), waarvan zij jarenlang
voorzitter is geweest. In 1994 kreeg zij voor
al haar inspanningen de Zilveren Anjer van
het Prins Bernhard Cultuurfonds. Regelma-
Katoenen hoed, ca.
1810; damesmouwtjes
en mitaines, breiwerk
in katoen, ca. 1800.
▼
Japon van dun
wit katoen, ca.1815,
met halsdoekje van
bedrukte zijde en
batisten shawl.
▼
▲
Drie amazonekostuums
met bijpassende
hoeden en zwepen.
Voor: donkerblauw
laken, ca. 1890; midden:
grijze wol, ca.
1900; achter: bruine
wol, ca. 1910.

▲
Witte doop- en kinderjurken,
1800-1920.
Diverse crinolines,
1860- ca.1888.
▼
‘Er was altijd wel iemand die bij haar ouders
thuis ook nog iets in de verkleedkist had liggen.’
tig leent zij stukken uit voor tentoonstellingen.
De afgelopen jaren is zij betrokken
bij de kostuumtentoonstellingen van paleis
Het Loo. Over de kostuumafdelingen van
de belangrijkste musea op dit gebied in
Nederland (Rijksmuseum, Centraal Museum
Utrecht, Gemeentemuseum Den Haag en
het Historisch Museum Rotterdam) is zij
mild kritisch. ‘Het is op de kostuumafdelingen
in musea vaak zo dat er weinig
wordt gevarieerd in de algehele inrichting
en decoratie van een zaal. Alleen de kleding
zelf wisselt af en toe. Als mensen vaker
terugkomen, denken ze: “Dat heb ik al gezien.”
De tentoonstelling is in feite iedere
keer hetzelfde, dan zit het ene witte dingetje
in een wandvitrine, dan het andere
witte dingetje. Mensen zien de relatie niet
tussen de objecten. Ik heb daar geen last
van, ik kan daar wel omheen denken, maar
voor leken is het wel saai. Het is overigens
erg moeilijk om het goed te doen. Tentoonstellingen
in grote musea worden in eerste
instantie op papier gemaakt. De voorwerpen
worden met behulp van de computer
geselecteerd. Wat dan aanvankelijk een
aardige combinatie lijkt, kan in de praktijk
lelijk tegenvallen. Hier heb ik minder last
van, omdat ik de spullen zelf naast elkaar
32 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
kan leggen en combineren. Als iets dan niet
goed bij elkaar past, haal ik gewoon wat
anders op tot het wel goed is. Die flexibiliteit
ontberen musea, omdat de kledingstukken
vanwege hun kwetsbaarheid goed zijn
opgeborgen en pas op het laatst uit hun
verpakking worden gehaald.’
Dit jaar was dus een deel van haar eigen
verzameling te bewonderen in Kasteel
Huis Bergh. Die tentoonstelling was niet
alleen mooi en rijk ingericht, zij was ook
bijzonder leerzaam. De bezoeker kreeg
een fantastisch overzicht van de belangrijkste
ontwikkelingen in de mode tussen
circa 1750 en 1920, verdeeld over een
aantal tijdvakken. Eén ruimte was bijvoorbeeld
gevuld met witte doop- en kinderjurken
die feeëriek aan hangertjes leken te
zweven. Elders toonden crinolines en
queues de veranderingen in het vrouwelijk
silhouet in de 19de eeuw. In een andere
ruimte stond een drietal koploze poppen
gekleed in amazonekostuums. De bijpassende
hoeden hingen erboven, waardoor
de aanwezigheid van een hoofd toch werd
gesuggereerd. ‘Ik voelde me vrij gelukkig
met deze expositie’, aldus Jacoba de Jonge,
die de tentoonstelling samen met een
bevriende verzamelaar inrichtte, ‘omdat
ik zo graag wilde laten zien dat je meer
kan doen dan alleen maar poppen in het
gelid neerzetten; dat je heel goed wat
extra suggestie kunt wekken, door bepaalde
ensembles half op te vullen en
diverse accessoires eromheen te hangen.’
In het verleden heeft ze ook een keer een
tentoonstelling thuis ingericht, waarbij de
kamer kunstig werd getransformeerd tot
een museumzaal. ‘Dat hadden we blijkbaar
zo deskundig gedaan, dat een bezoekster
me vroeg: “Vroeger woonde u
hier toch?”’
Ter afronding van het gesprek lopen we
langs de rekken en schappen in haar ondergrondse
schatkamer. Grote dozen herbergen
sierlijke hoeden. Pièce de résistance is een
enorme zwarte fluwelen hoed waarop
een complete (opgezette) goudfazant ligt
gedrapeerd. De kleurrijke vogel heeft zijn
kopje iets opgericht, zodat hij recht in de
ogen kijkt van iemand die tegenover de
hoeddraagster staat. Jacoba de Jonge
laat me het verschil voelen tussen 18deeeuwse,
vroeg 19de-eeuwse en laat
19de-eeuwse zijde. Ondertussen vertelt zij
over de veelal karikaturale voorstellingen
die er van oude mode bestaan. ‘Alsof iedereen
in het verleden elke dag stijf ingesnoerd
in een korset rondliep. Die werden
echt niet altijd en gruwelijk strak gedragen.’
Opeens schiet haar een verhaal te binnen.
Een oudere dame vertelde haar eens dat
zij vroeger een geit hadden. Een zusje of
broertje van haar was namelijk ziek en
kreeg geitenmelk voorgeschreven van de
dokter. Haar moeder molk de geit elke
dag in de tuin, ‘behalve als mijn moeder
haar korset al aanhad, dan moest de geit
op de keukentafel’, zo herinnerde de
vrouw zich. Jacoba de Jonge lacht en verzucht:
‘Het wordt tijd dat ik het allemaal
eens opschrijf. Het probleem is, ik ben meer
een verteller dan een schrijver en waar
haal je de tijd vandaan.’ Hopelijk komt het
er in de toekomst nog van: met de verhalen
die zij mij allemaal heeft verteld, wordt
het zonder twijfel een van de leukste
boeken over het onderwerp. Ik zou het
direct kopen. ◆

N I E U W S V A N D E V E R E N I G I N G
Leden voor Leden
Het ledental van de Vereniging Rembrandt is de laatste
jaren fors toegenomen tot ruim boven de 7000. De
ambities reiken echter verder. Onze vereniging streeft ernaar in het jaar
2005 het aantal van 10.000 leden te halen. Onder het motto ‘Leden voor
Leden’ roepen wij u daarom op om met behulp van de opgaveformulieren
in dit Bulletin één (of wellicht meer dan één) familielid, vriend of kennis lid
van onze vereniging te maken. Hiermee doet u niet alleen de Vereniging
Rembrandt maar ook uzelf én het nieuwe lid een groot plezier.
Boekje Rembrandtlezing
Voor de derde maal organiseerde de Vereniging Rembrandt in samenwerking
met Het Financieele Dagblad in 2002 de Rembrandtlezing. Op 19
november jl. spraken prof. Kirk Varnedoe (oud hoofdconservator schilderen
beeldhouwkunst
van het Museum of
Modern Art in New
York) en prof. drs
Ronald de Leeuw
(hoofddirecteur van
het Rijksmuseum
Amsterdam) over de
relatie tussen de overheid,
particulieren en
openbare collecties
in de Verenigde
Staten en Nederland.
Dr Gerrit Zalm sprak
een slotwoord.
De lezingen zijn inmiddels
in een fraai
boekje gepubliceerd.
Van deze uitgave is
een beperkte oplage
beschikbaar voor
leden van de Vereniging
Rembrandt. Het boekje is voor € 15,- (inclusief verzendkosten) te
bestellen via e-mail: bureau@verenigingrembrandt.nl.
Nieuw in Nederland bij de AVRO
In september begint op de televisie een nieuwe kunstrubriek van de AVRO
onder de naam Nieuw in Nederland. Het programma sluit aan bij de
opzet van de AVRO-Kunsttribune en het Tribunemagazine. In de rubriek
worden nieuwe aanwinsten voor het openbaar kunstbezit besproken door
kenners, liefhebbers, leken en verzamelaars.
Het programma wordt in 35 afleveringen van ca. 10 minuten uitgezonden
op Nederland 1 op zondagavond tussen 18.30 en 19.00 uur. De afleveringen
worden maandag overdag herhaald. Nieuw in Nederland wordt
geproduceerd door de AVRO in samenwerking met de Mondriaan Stichting,
het VSB Fonds en de Vereniging Rembrandt.
33 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
Ledenbijeenkomst in het Rijksmuseum
Op 12 april jl. vond in het Rijksmuseum Amsterdam de voorjaarsbijeenkomst
plaats. Voorzitter Mr J.M. Boll kon ongeveer 350 leden verwelkomen,
waarna conservator Drs Huigen Leeflang een boeiende inleiding hield op
de grote overzichtstentoonstelling van de prentmaker en schilder Hendrick
Goltzius. Het zeer gewaardeerde glas wijn dat het Rijksmuseum aanbood,
weerhield de leden er niet van om zich intens in Goltzius’ werk te
verdiepen. Ook de tentoonstelling met bronzen van Willem van Tetrode,
die prachtig aansloot bij de Goltziusexpositie, werd met veel genoegen
bekeken.
Miniatuurportret van
Frans Hals
Op 5 juni werd een nieuwe
aanwinst in het Frans Halsmuseum
gepresenteerd:
een miniatuurportret van
de Haarlemse onderwijzer/geschiedschrijver
Theodorus Schrevelius,
geschilderd door Frans
Hals. De Vereniging
Rembrandt kon, mede
door een bijdrage uit het
Stortenbekerfonds, substantieel
aan de aankoop
bijdragen. In het volgende
Bulletin zal uitgebreid aandacht
aan het portret worden
besteed.
Raad van Adviseurs
Tijdens de vergadering van het bestuur met de Raad van Adviseurs op 24
januari 2003 is drs B.F. baron van Ittersum benoemd tot lid van de Raad
van Adviseurs.
Website
Actuele informatie met betrekking tot de vereniging vindt u op onze
website: www.verenigingrembrandt.nl

ALGEMEEN
De Vereniging Rembrandt werd
onder de naam Vereeniging
Rembrandt tot behoud in
Nederland van kunstschatten
opgericht op 24 september
1883. Het doel van de vereniging is het behouden
en uitbreiden van kunstschatten voor Nederland,
en het verrijken van het openbare bezit aan kunstschatten
in Nederland.
De vereniging is ingeschreven bij de Kamer van
Koophandel te Amsterdam, no V40531186.
LIDMAATSCHAP
De leden hebben op vertoon van hun lidmaatschapskaart
gratis toegang tot de permanente collecties
van de ruim honderd musea waaraan de Vereniging
Op welke wijze levert uw schenking meer op?
■ Een gift is een schenking uit vrijgevigheid zonder
dat daar op geld waardeerbare aanspraken tegenover
staan. De Vereniging Rembrandt is gebaat
bij elke gift. De gift kan in geld of natura (w.o.
kunstvoorwerpen) geschieden en als eenmalige
of periodieke schenking gedaan worden. Fiscaal
is het het aantrekkelijkst voor u om de schenking
in vijf of meer vaste termijnen te voldoen. Voor
een dergelijke gift is, evenals bij erfstellingen of
legaten, het inschakelen van een notaris nodig.
De Vereniging Rembrandt is bereid de notariële
kosten voor haar rekening te nemen bij periodieke
giften vanaf € 200 per termijn.
■ Door erfstelling of legaat kunt u uw vermogen,
een bedrag en/of kunstvoorwerpen nalaten aan
de Vereniging Rembrandt. De bestemming van de
kunstvoorwerpen kan worden bepaald in overleg
met de Vereniging Rembrandt. Hiervoor geldt
onder bepaalde voorwaarden de genoemde vrijstelling
van successierechten.
34 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
Rembrandt steun heeft verleend, alsmede tot de
ledenvergaderingen en de bijzondere ledenbijeenkomsten.
Voorts ontvangen de leden het Bulletin
met actuele informatie en beschouwingen door
experts en fraaie afbeeldingen van de kunstwerken
die met steun van de Vereniging Rembrandt zijn
verworven (echtpaar/partners leden ontvangen
één Bulletin).
Ingevolge besluit van de Algemene
Ledenvergadering 2000 zijn de contributies met
ingang van 2002 als volgt vastgesteld:
■ gewoon lidmaatschap:
ten minste 50 euro per jaar
■ echtpaar/partners lidmaatschap (twee personen):
ten minste 75 euro per jaar
■ jongerenlidmaatschap (t/m 25 jaar):
ten minste 20 euro per jaar
■ U kunt door tussenkomst van de Vereniging
Rembrandt een aanzienlijk bedrag aan successierechten
besparen bij een zogeheten schenking of
legaat aan derden vrij van rechten en kosten. Wij
geven u hierover graag een nadere toelichting.
■ Ten slotte noemen wij de bijzondere mogelijkheid
dat erfgenamen het successierecht gedeeltelijk
voldoen door overdracht van kunstvoorwerpen
aan de Staat. U kunt ons hierover raadplegen.
Waaraan draagt u bij?
U draagt bij aan de realisatie van de algemene
doelstelling van de Vereniging Rembrandt:
verrijking van ons openbaar kunstbezit in algemene
zin, of aan de verwerving van kunstwerken op
een bepaald verzamelgebied. Nieuwe mogelijkheden
zijn: een Rembrandtfonds op Naam of een
Themafonds.
Wat is een Rembrandtfonds op Naam?
Een persoonlijke manier van schenken of nalaten.
Leden die in een jaar in aanvulling op de contributie
een gift van (ten minste) 250 euro doen,
kunnen voor dat jaar de status van Donateur verkrijgen.
Voor nadere informatie kunt u contact opnemen
met het bureau van de Vereniging Rembrandt.
GEVEN OM KUNST? DE KUNST VAN HET GEVEN!
De Vereniging Rembrandt steunt kunstaankopen van musea ten behoeve van ons
openbaar kunstbezit. Van overheidswege wordt dit particulier initiatief fiscaal
ondersteund. Voor giften van particulieren gelden onder bepaalde voorwaarden
aftrekmogelijkheden voor de inkomsten- en successiebelasting. De Vereniging
Rembrandt is geheel vrijgesteld van schenkings- en successierechten. Zo kan zij
optimaal profiteren van uw gift tijdens uw leven of bij erfstelling.
Het is een apart fonds, waarvan de oprichter in
samenspraak met de Vereniging Rembrandt de
naam bepaalt (bijvoorbeeld de naam van de
stichter[s]), de doelstelling en de wijze van besteding.
Voor een Rembrandtfonds op Naam geldt
een minimum bedrag van € 75.000.
Wat is een Themafonds?
Deze fondsen worden in het leven geroepen voor
degenen, die geïnteresseerd zijn in een bepaald
verzamelgebied. U kunt bijdragen aan een afzonderlijk
Themafonds, bedoeld om bepaalde onderdelen
van de openbare collecties te steunen, bijvoorbeeld
17de-eeuwse schilderkunst, religieuze
kunst, prenten en tekeningen, beeldhouwkunst,
kunstnijverheid of moderne kunst. Op deze wijze
kunt u daadwerkelijk bijdragen aan kunstaankopen
in bepaalde richtingen. In een Themafonds kunt
u participeren vanaf € 5.000.
Nadere informatie
Wij geven u graag nadere informatie over de vermelde
mogelijkheden. Hiervoor is een speciale
brochure Geven om kunst? De kunst van het
Geven samengesteld, die wij u desgevraagd
toezenden. Wij nodigen u uit om hierover
contact op te nemen met het Bureau (Drs H.M.
Blankenberg, telefoon 070-427 17 20,
e-mail: blankenberg@verenigingrembrandt.nl).

De leden van de Vereniging Rembrandt hebben op vertoon van het bewijs van lidmaatschap vrije toegang tot de musea, die sinds de
oprichting van de vereniging in 1883 zijn gesteund bij de aankoop van kunstwerken. Dit zijn:
ALKMAAR • Stedelijk Museum
• Museum Het Paleis
AMERONGEN • Kasteel Amerongen
• Museum Meermanno
AMERSFOORT • Museum Flehite
• Museum Mesdag
AMSTELVEEN • Cobra Museum
GRONINGEN • Groninger Museum
AMSTERDAM • Allard Pierson Museum
HAARLEM • Frans Halsmuseum
• Amsterdams Historisch Museum
• Teylers Museum
• Bijbels Museum
HATTEM • Voerman Museum
• Joods Historisch Museum
’S-HEERENBERG • Kasteel Huis Bergh
• Museum Amstelkring
HELMOND • Gemeentemuseum Helmond
• Museum het Rembrandthuis ’S-HERTOGENBOSCH • Museum het Kruithuis
• Museum Willet-Holthuysen
• Noordbrabants Museum
• Nederlands Scheepvaartmuseum HEUSDEN A/D MAAS • Het Gouverneurshuis
• Pijpenkabinet & Smokania
HILVERSUM • Goois Museum
• Rijksmuseum
HOORN • Westfries Museum
• Stedelijk Museum
KATWIJK • Katwijks Museum
• Stedelijk Museum Bureau
LAREN • Singer Museum
Amsterdam
LEEK • Nationaal Rijtuigenmuseum
• Tropenmuseum
LEENS • Borg Verhildersum
• Van Gogh Museum
LEERDAM • Nationaal Glasmuseum
APELDOORN • Paleis Het Loo-Nationaal Museum LEEUWARDEN • Fries Museum
APPINGEDAM • Museum Stad Appingedam
• Museum Het Princessehof/
ARNHEM • Gemeentemusea
Nederlands keramiekmuseum
ASSEN • Drents Museum
LEIDEN • Museum Boerhaave
ASTEN • Beiaard- en Natuurmuseum Asten
• Prentenkabinet der Rijks-
BERG EN DAL • Afrika Museum
universiteit
BERGEN OP ZOOM • Het Markiezenhof
• Rijksmuseum Het Koninklijk
BEVERWIJK • Museum Kennemerland
Penningkabinet
BREDA • Breda’s Museum
• Rijksmuseum van Oudheden
BRIELLE • Historisch Museum Den Briel
• Rijksmuseum voor Volkenkunde
DELFT • Museum Lambert van Meerten
• Stedelijk Museum De Lakenhal
• Stedelijk Museum Het Prinsenhof
LIMMEN • Hortus Bulborum (bereikbaar via
• Volkenkundig Museum Nusantara
Gemeentehuis)
DEVENTER • Gemeentemusea
LOOSDRECHT • Kasteel-Museum Sypestyn
DORDRECHT • Dordrechts Museum
MAARSSEN • Slot Zuylen
• Museum Mr. Simon van Gijn
MAASTRICHT • Bonnefantenmuseum
EINDHOVEN • Museum Kempenland
MARKEN • Marker Museum
• Stedelijk Van Abbemuseum
MIDDELBURG • Zeeuws Museum
ENKHUIZEN • Stg Rijksmuseum Zuiderzeemuseum
NIJMEGEN • Museum Het Valkhof
ENSCHEDE • Rijksmuseum Twenthe
OTTERLO • Kröller-Müller Museum
GORINCHEM • Gorcums Museum
• Nederlands Tegelmuseum
GOUDA • Stedelijke Musea
PURMEREND • Purmerends Museum
’S-GRAVENHAGE • Gemeentemuseum Den Haag
RIDDERKERK • Huys ten Donck (alleen de tuinen)
• Haags Historisch Museum
ROERMOND • Stedelijk Museum Roermond
• Koninklijk Kabinet van
ROTTERDAM • Atlas van Stolk/Het Schielandhuis
Schilderijen Mauritshuis
(Historisch Museum Rotterdam)
35 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2003
• Maritiem Museum Rotterdam
• Museum Boijmans Van Beuningen
• Wereldmuseum Rotterdam/
Museum voor Volkenkunde
• NAi Nederlands Architectuurinstituut
ROZENDAAL • Kasteel Rosendael
DE RIJP • Rijper Museum In ‘t Houten Huis
RIJSWIJK (ZH) • Museum Het Tollenshuis
SCHIEDAM • Stedelijk Museum
SCHOONHOVEN • Goud-, Zilver-, en Klokkenmuseum
SLUIS • Oudheidkundige Verzameling
Belfort Sluis
SNEEK • Fries Scheepvaart Museum
TIEL • Streekmuseum De Groote
Sociëteit
TILBURG • De Pont, Stichting voor
hedendaagse kunst
UDEN • Museum voor Religieuze Kunst
UITHUIZEN • Menkemaborg
UTRECHT • Centraal Museum
• Nationaal Museum van
Speelklok tot Pierement
• Museum Catharijneconvent
VAASSEN • Kasteel de Cannenburch
VELSEN-ZUID • Museum Beeckestijn
VLISSINGEN • Stedelijk Museum
VOORBURG • Museum Swaensteyn
WEESP • Gemeentemuseum
WIJHE • Kasteel het Nijenhuis
WOERDEN • Stadsmuseum Woerden.
ZAANDAM • Museum van het Nederlandse
Uurwerk
ZALTBOMMEL • Maarten van Rossummuseum
ZIERIKZEE • Maritiem Museum Zierikzee
• Stadhuismuseum
ZUTPHEN • Museum Henriëtte Polak in
De Wildeman
• Stedelijk Museum
ZWOLLE • Stedelijk Museum

ZATERDAG 11 OKTOBER 2003, 15.30 – 19.00 UUR
Algemene Ledenvergadering in Eindhoven
en exclusieve bezichtiging van hetnieuwe
Van Abbemuseum
Op zaterdag 11 oktober 2003 wordt de Algemene Ledenvergadering
van de Vereniging Rembrandt gehouden. Deze vindt plaats
in de Stadskerk Sinte Cathrien aan de Kerkstraat in Eindhoven.
Aansluitend wordt het ontwerp van het nieuwe Van Abbemuseum
toegelicht in twee korte lezingen. Vervolgens verplaatst
de bijeenkomst zich naar het nabijgelegen Van Abbemuseum, waarbij gebruik wordt
gemaakt van de achteringang Stratumsedijk 2. Hier wordt de leden van de Vereniging
Rembrandt op vertoon van hun lidmaatschapskaart de exclusieve gelegenheid geboden
om het vernieuwde museum te bezichtigen. Nadere inhoudelijke informatie over de
vergadering vindt u op het inlegvel bij dit Bulletin.
PROGRAMMA
15.15 uur Ontvangst in de Stadskerk Sinte Cathrien
15.30 uur Algemene Ledenvergadering
16.30 uur Lezing door Jan Debbaut, director of collections, Tate Gallery Londen
Jan Debbaut was als voormalig directeur van het Van Abbemuseum
verantwoordelijk voor de nieuwbouw van het museum
Lezing door Abel Cahen, architect van het nieuwe Van Abbemuseum
17.15 uur Bezoek aan het Van Abbemuseum (achteringang Stratumsedijk 2)
19.00 uur Einde bijeenkomst
In het Van Abbemuseum wordt u een drankje aangeboden. In het museumrestaurant
zijn soep en broodjes verkrijgbaar.
Vergeet niet uw lidmaatschapskaart mee te nemen. U heeft deze nodig
om het Van Abbemuseum binnen te komen.
AANMELDEN VOOR 3 OKTOBER
Het hele programma is alleen bestemd
voor leden van de Vereniging Rembrandt
(geen introducés). In verband met de
organisatie wordt u vriendelijk verzocht
zich vóór 3 oktober aan te melden.
U kunt hiervoor gebruik maken van de in
dit Bulletin opgenomen antwoordkaart.
BEREIKBAARHEID
Vanaf NS-station Eindhoven is het 10
minuten lopen naar de Stadskerk Sinte
Cathrien. U kunt ook bus 7 nemen, uitstappen
halte Stadhuisplein. Wanneer u
met de auto komt, kunt u parkeren in de
P Stadskantoor/Van Abbemuseum of
P Stadhuisplein. Voor meer informatie
www.vanabbemuseum.nl
Vereniging Rembrandt
Lange Voorhout 15
2514 EA Den Haag
Telefoon: 070-4271720
Fax: 070-4271940
E-mail: bureau@verenigingrembrandt.nl
FOTO’S: PETER COX, JANNEA LINDERA