(2008) Johan R. ter Molen - Vereniging Rembrandt

ulletin van de vereniging rembrandt Jaargang 18 n0 3 naJaar 2008
Vereniging Rembrandt
al 125 jaar sponsor van het openbaar kunstbezit
grote liefdes
met steun van de Vereniging Rembrandt
Vereniging Rembrandt
al 125 jaar sponsor van het openbaar kunstbezit
p Johan r. ter Molen:
Kunstnijverheid voor de nederlandse musea
p Henk van Os in Helmond
p Laatste aflevering over de geschiedenis van
de Vereniging rembrandt

ereleden
Mevrouw Dr E. Frederiks, 1994
Mr W. Baron van Dedem, 2002
Beschermvrouwe H.M. de Koningin
Bestuur
Mr J.M. Boll, voorzitter
Dr M. Sanders, vice-voorzitter
Mevrouw Mr A.A. van Berge, secretaris
Drs H.B. van Wijk, penningmeester
Mr H.G. Boumeester
Drs F.J. Duparc
Prof. Dr R.E.O. Ekkart
Mevr. Prof. Dr C.W. Fock
Prof. Dr P.A. Hecht
Drs W.M.J. Pijbes
Drs C.O.A. baron Schimmelpenninck
van der Oije
Dr C.B. Smithuijsen
Dr E.J. van Straaten
Mevrouw L.C.E. van Tets-van
Tienhoven
Mr J.G. de Vries Robbé
Jhr M.A. van Weede
LustruMcOMMissie
Mr J.G. de Vries Robbé voorzitter
Drs H.M. Blankenberg secretaris
Drs H.B. van Wijk penningmeester
Mevr. Drs F.M. Bijl de Vroe-Verloop
Prof. Dr R.E.O. Ekkart
Prof. Dr P.A. Hecht
A. Rüger
Dr M. Sanders
Prof. Dr P. Schnabel
Drs P.J. Schoon
Vereniging reMBrandt
Lange Voorhout 15
2514 ea Den Haag
T: 070-4271720
F: 070-4271940
E: bureau@verenigingrembrandt.nl
www.verenigingrembrandt.nl
raad Van adViseurs
Dr J.N.M. van Adrichem
Prof. Dr J. Th. M. Bank
Prof. Dr C. Blotkamp
Mevrouw Prof. Dr C.A. Chavannes-
Mazel
Drs A.A. Fock
Prof. Dr M. Forrer
Mr Th. Groenewald
Mr H.F. Heerkens Thijssen
Drs J.J. Heij
Drs J.H. van Heijningen Nanninga
Drs B.F. van Ittersum
J.M.N. Leighton
Mevrouw Drs D.H.A.C. Lokin
Prof. Dr V. Manuth
Drs H.J.A.T. Meertens
Mr A.R.T. Odle
Dr D. Overbosch
reKeningen
Bank Mees Pierson, Amsterdam
25 22 00 861 (voor betaling contributie)
Bank Mees Pierson, Amsterdam
21 33 99 385
Postbank 11 71 21
ten name van de Vereniging
Rembrandt, Den Haag
Bureau (9 – 13 uur)
Drs H.M. Blankenberg, directeur
contacten Musea/Pr
Mevrouw Drs F.M. Bijl de Vroe-
Verloop
Ledenadministratie
Mevrouw A.J.M. Devilee
Colofon:
samenstelling en redactie:
teio Meedendorp, amsterdam
Ontwerp: van rosmalen & schenk,
amsterdam
druk: Onkenhout BV, almere
Mevrouw Dr H.H. Pijzel-Dommisse
Mr L. R. J. ridder van Rappard
Mr S.A. Reinink
M.J.M. van Rooy
Prof. Dr P. Schnabel
Drs P.J. Schoon
Mevrouw Dr M.F. Simon Thomas
A.L. Stal
A.G.L. Strengers
Drs C. baron van Tuyll van
Serooskerken
E.W. Veen
Mevrouw Ir M.L.W. Vehmeijer-
Verloop
Mevrouw Mr P.H.E. Voûte
Drs M.J.F. Weck
KLacHtencOMMissie
FOndsenwerVing
Mr S. Royer, voorzitter
Mevrouw Mr A.M.C. Marius-van
Eeghen, secretaris
Mevrouw Mr M.C. Scholten
Dr J.M. de Groot
Mr H. baron van Imhoff
Leden van de Vereniging rembrandt
kunnen bij het secretariaat extra
Bulletins bestellen voor € 7,- per stuk
(excl. portokosten).
illustratie omslag:
twee studies van een naakte vrouw (detail)
Jacques de gheyn ii (1565-1629)
ca. 1603. Krijt, pen in bruine inkt op papier
rijksmuseum, rijksprentenkabinet
amsterdam

de Vereniging rembrandt
is een particuliere organisatie,
opgericht in 1883. Zij heeft
als doel door het beschikbaar
stellen van geldelijke middelen
musea en andere openbare
verzamelingen effectieve hulp
te bieden bij het verwerven
van kunstvoorwerpen.
4
5
de pers over de jubileumtentoonstelling
Huub Blankenberg
Kunstnijverheid voor de nederlandse musea
dr Johan r. ter Molen
De heer Ter Molen nam dit jaar na 23 jaar
afscheid als bestuurslid van de Vereniging
Rembrandt. Voor het Bulletin maakte hij een
selectie van 23 ‘liefdes’ uit de 150 aanwinsten
die op het gebied van de kunstnijverheid
– waarvoor hij zich immer sterk heeft
gemaakt – tijdens zijn bestuursperiode werden gesteund.
34 Ogenblik: Hoera voor Helmond
Prof. dr Henk van Os
al 125 jaar sponsor van het In openbaar zijn voormalige kunstbezit functie als directeur van
het Rijksmuseum kreeg professor Van Os
ooit een enorm grote groep uiterst
gemotiveerde schoolkinderen op bezoek uit
Helmond. Recentelijk was hij zelf in Helmond, waar Jan
Bongaarts, de persoon die indertijd de school kin de ren naar
Amsterdam stuurde, nog steeds bijzonder actief is.
35 Over aanwinsten: 2003-2008
Fusien Bijl de Vroe
In de laatste aflevering over de geschiedenis
grote liefdes
van de Vereniging Rembrandt komt de
verdergaande professionalisering van de
vereniging aan de orde, naast haar inspanningen
voor een grotere naams bekendheid, en de blijvende
met steun van de Vereniging Rembrandt
hoge kwaliteit van de gesteunde aankopen.
38
39
42
i n H O u d a a n w i n s t e n
Vereniging Rembrandt
titus Cirkel
lustrum nieuws / nieuws van de vereniging
algemeen
redactioneel
de jubileumtentoonstelling 125 grote liefdes in het Van gogh Museum
was bij het ter perse gaan van dit Bulletin ongeveer een maand open
en we kunnen nu al melden dat de belang stelling bijzonder groot is.
Vereniging Rembrandt
u heeft nog tot 18 januari 2009 de tijd de expositie te bezoeken.
al 125 jaar gevoegd sponsor bij van de vele het andere openbaar acties kunstbezit waarmee de Vereniging dit jaar
onder de aandacht wordt gebracht, kan het niet anders zijn dan dat
de Vereniging rembrandt bij het begin van 2009 enorm aan naams-
be kend heid heeft gewonnen. aan u en ons de taak dit zo te houden.
16
20
24
28
31
riJKsMuseuM - riJKsPrentenKaBinet, aMsterdaM
twee studies van een naakte vrouw
Jacques de gheyn ii, ca. 1603
aMsterdaMs HistOriscH MuseuM
gezicht op amsterdam vanaf de amsteldijk
Jacob van ruisdael, ca. 1680
Van gOgH MuseuM, aMsterdaM
de seine bij nanterre
Maurice de Vlaminck, 1906/07
singer Laren, Laren
studie bal tabarin
Jan sluijters, 1907
KunstHaL rOtterdaM
another time ii
antony gormley, 2006

de pers over 125 grote liefdes
Over het algemeen is de Vereniging
rembrandt niet vaak nadrukkelijk in het
nieuws. Hoogstens wordt zij keurig vermeld
als een museum een bijzonder kunstvoorwerp
met steun van de vereniging
heeft weten te verwerven. dit jubileumjaar
kan de pers niet om ons heen en vooral in
de laatste maanden waarin de meeste lustrumactiviteiten
plaatsvinden, mogen we
ons verheugen op een brede aandacht van
de media.
Het begon met de overweldigende belangstelling
voor de treinreis die Van goyens
Gezicht op Dordrecht op 29 september
ondernam van dordrecht naar amsterdam.
Het nOs journaal had op 1 oktober, naar
aanleiding van de opening van 125 grote
liefdes, een sterk item over de vereniging,
en de schrijvende pers volgde in de weken
daarna met lovende besprekingen. Op 7
oktober mocht Peter Hecht een uur vullen
voor het nPs radioprogramma Kunststof
en de VPrO nodigde hem op 22 oktober
uit om voor radio 6 in het programma
De Avonden uitgebreid over de vereniging
te komen praten.
een groot deel van de charme van de
tentoonstelling, die zoveel verschillende
kunstvoorwerpen laat zien, ligt in de op-
4 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
merkelijke combinaties en ensembles.
wieteke van Zijl pakte dat heel fraai op in
haar uitvoerige recensie voor de kunstbijlage
van de Volkskrant van 9 oktober: ‘Het
vergt inspanning om naar te kijken, maar
het levert ook wat op. Verfrissing, energie,
een nieuwe blik. daarmee is 125 grote
liefdes onverwacht (de titel suggereert
niet bepaald een blockbuster) een tentoonstelling
waar je mensen aan de haren
naar toe zou willen trekken. waar zie je
een schotel uit de Ming dynastie naast een
Mondriaan? […] Bruce nauman naast
Manet? […] Het is niet het soort blockbuster
waar je naartoe moet omdat je maar één
keer de kans krijgt deze werken te zien,
zoals zo vaak als er bijzondere kunst uit
privéverzamelingen is geleend. dit is juist
publieke kunst. de diversiteit waarmee
zilver naast schilderijen staat, een globe
naast porselein. een tijdelijke hall of fame.’
Lucette ter Borg schreef in haar recensie
voor NRC Handelsblad op 3 oktober over
‘een feestelijke én likkebaardende tentoonstelling’
en ging ook nader in op de
begeleidende publicatie 125 jaar openbaar
kunstbezit van Peter Hecht: ‘als tegenhanger
bij de tentoonstelling is het daarom zo
interessant om het eveneens door Hecht
geschreven boek aan te schaffen. Hecht,
die twaalf meter archief doorspitte, verhaalt
ook van de afwijzingen die “rembrandt”
deed en die een licht werpen op in de loop
der jaren veranderde criteria en smaak.
Ook toont Hecht zich een scherp criticus
van zaken die “rembrandt” wel aangaan,
maar niet direct met de aanschaf van kunst
te maken hebben. de omstreden wet
Behoud cultuurbezit, het museumbeleid in
nederland, directeuren die liever “boodschappen”
dan “aankopen” doen en van
hun vaste collectie een “artotheek” maken
– Hecht windt er geen doekjes om. en
daar mee de Vereniging rembrandt ook
niet.’
in het eerste Bulletin van 2009, als alles
achter de rug is en de musea hun uitgeleende
voorwerpen weer terug hebben,
zullen we wat uitgebreider terugkijken op
de lustrumactiviteiten. Mocht u de verschillende
tV- en radioprogramma’s hebben
gemist, dan kunt u deze via de website van
de Vereniging rembrandt terugvinden,
bekijken en beluisteren:
http://www.verenigingrembrandt.nl/
vereniging-rembrandt/waarom-lid-worden/
films-en-geluid
Huub Blankenberg

Foto’s © rené gerritsen
Kunstnijverheid voor nederland
een selectie van 23 ‘liefdes’ uit 150 aanwinsten
Noten
1. Voorbeelden hiervan zijn
vermeld in mijn artikel ‘Van
mooie dingen die voorbijgaan’
in Bulletin van de Vereniging
rembrandt, 17 (2007) no.1,
pp. 5-9.
2. Jaarverslag Vr 1987, pp.60-61.
3. Bulletin Vr, 14 (2004) no.1,
pp.20-22.
4. Jaarverslag Vr 1986, pp.26-28.
5. Voor de verwerving van deze
objecten werd steun verleend
aan respectievelijk Het Kruithuis
in den Bosch en het
groninger Museum; zie
Jaarverslag Vr 1986, pp.30-
31 en Bulletin Vr, 5 (1995)
no.1, pp.30-31.
6. Zie hierover de bijdrage van
teio Meedendorp in Bulletin
Vr, 11 (2001) no.1, pp.28-29.
7. rudi ekkart schreef een nadere
toelichting hierover in Bulletin
Vr, 16 (2006) no.1, pp. 4-8.
Johan R. teR Molen
sinds het eeuwfeest van de Vereniging rembrandt in 1983 werden
enkele honderden aanvragen ingediend voor financiële ondersteuning
van museale aankopen op het gebied van de kunstnijverheid; hiervan
zijn er maar liefst zo’n 150 gehonoreerd. een aantal verzoeken werd
afgewezen omdat het bestuur van mening was dat het voorwerp van
onvoldoende importantie was of om andere redenen niet voldeed
aan de criteria. Ook konden sommige objecten, waarvoor een
bijdrage was toegezegd, uiteindelijk toch niet worden verworven,
bijvoorbeeld omdat ze via een veiling werden aangeboden en de
opbrengst aanzienlijk hoger uitviel dan verwacht. 1
de verscheidenheid binnen deze sector is bijzonder groot:
gebruiks- en siervoorwerpen van zilver, glas en ceramiek,
maar ook waaiers, tegels, wand- en vloertapijten, klokken,
meubelen en vaste interieuronderdelen werden dankzij de
Vereniging rembrandt aan onze openbare verzamelingen
toegevoegd. de oudste – sieraden en gebruiksvoorwerpen
uit sakkizabad – dateren van vele eeuwen voor het
begin van onze jaartelling. 2 de meest recente – bijvoorbeeld
enkele zilveren alessi-serviezen – uit de afgelopen
decennia. aardig is bovendien, dat aanvragen voor aankopen
van kunstnijverheid niet alleen van de grote kunstmusea
met belangrijke collecties op dit gebied kwamen, zoals
het rijksmuseum, het gemeentemuseum den Haag en
Museum Boijmans Van Beuningen, maar ook van een
groot aantal kleinere musea, verspreid over het gehele
land: van het Museum stad appingedam tot het stedelijk
Museum roermond, en van Huis Bergh in ’s-Heerenberg
tot het Historisch Museum den Briel.
naast instellingen die het lokale of regionale erfgoed
tonen, waren er de in bepaalde voorwerpen gespecialiseerde
musea, zoals het nationaal Beiaardmuseum in
asten, het Museum van het nederlandse uurwerk in
Zaandam en het nederlands tegelmuseum in Otterlo.
Behalve voor uitermate kostbare museale aankopen werd
ook steun verleend voor voorwerpen van een bescheiden
financiële waarde, die voor de collectie van het betreffende
museum overigens evenzeer als een belangrijke aanwinst
beschouwd kunnen worden. Zo kon zilver met keurtekens
van zeer kleine centra als eindhoven en Zaltbommel door
de musea aldaar worden aangekocht. en enkele fraai gedecoreerde
‘hensglazen’ van het waterschap de Hooge
Maasdijk van stadt en Lande van Heusden keerden terug
5 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
naar de plaats waar ze ooit voor een feestelijke dronk
werden gebruikt. 3
Meestal betreft de steunverlening één enkel object, maar
in sommige gevallen was de inzet van de Vereniging
rembrandt nodig om een veel omvangrijker geheel veilig
te stellen. dat was onder meer het geval, toen honderden
bijzondere ceramische voorwerpen en ontwerptekeningen
van de Porceleyne Fles in delft geveild dreigden te worden;
een keuze, die een prachtig overzicht biedt van de
productie gedurende de 19de en 20ste eeuw, kon in 1986
dankzij onze steun worden aangekocht. 4 en toen een buitenlandse
eigenaar van de glasfabriek Leerdam de collectie
van het glasmuseum gedeeltelijk dreigde af te stoten, werd
een financiële bijdrage toegekend om een dertigtal van de
belangrijkste objecten te kunnen behouden.
soms is het niet eenvoudig om de grenzen van de kunstnijverheid
duidelijk af te bakenen. een vaas en een spiegel
behoren er duidelijk toe, maar geldt dat ook voor de
Vase-Femme van Picasso of de Guilded Mirror, Christ and
the Lamb van Jeff Koons? 5 Ook bij de edelsmeedkunst zijn
er grote onderlinge verschillen: enerzijds een plaquette met
een minutieus uitgewerkte compositie van een van onze
meest talentvolle zilversmeden, Paulus van Vianen, en
anderzijds een eenvoudige avondmaalsbeker of brandewijnkom
van een aanzienlijk minder begaafde vakgenoot.
Mits de museale betekenis ervan duidelijk is, kunnen beide
uitersten op sympathie vanuit de Vereniging rembrandt
rekenen.
Het is verheugend dat de Vereniging rembrandt de
beschikking heeft gekregen over enkele speciale fondsen
ten behoeve van de kunstnijverheid, waardoor ook op dit
gebied meer steun verleend kan worden. Zo beoogt het
Jaap en Joanna van der Lee-Boersfonds aankopen van glas
ten behoeve van openbare kunstcollecties en met name
van het gemeentemuseum den Haag te bevorderen. 6
en vanuit het legaat van mevrouw L.L. sjoer konden niet
alleen enkele interessante zilveren voorwerpen aan een
drietal musea worden overgedragen, maar werd ook een
themafonds voor zilver ingesteld. 7
Voor iemand, die het voorrecht heeft genoten om 23 jaar
zitting te mogen hebben in het bestuur van de Vereniging
rembrandt, is het niet eenvoudig om een voorkeursselectie
te maken uit de vele aanvragen op het gebied van de
kunstnijverheid die in die periode door het bestuur gehonoreerd
werden. Met mijn ’23 liefdes’ doe ik een poging
om de veelzijdigheid, die ik hierboven geschetst heb, zo
goed mogelijk tot uitdrukking te brengen

1
twee meubelpoten
nubië, 8de-4de eeuw v.chr.
Beschilderd hout, H 50,2 cm
rijksmuseum van Oudheden, Leiden
Verworven in 1999; Bulletin Vr, 10 (2000) no.1
na een langdurige periode van overheersing
vanuit egypte werd het in het huidige soedan
gelegen nubië gedurende een aantal eeuwen
bestuurd door lokale afrikaanse vorsten. deze
‘Zwarte Farao’s’ namen veel van de egyptische
tradities over. dat is duidelijk te zien aan deze
onderdelen van een grafbed, die beschilderd
zijn met hiëroglyfen. de poten, die als drager
van het bed fungeerden, hebben de vorm van
een sfinx: het lichaam van een leeuw met een
menselijk hoofd, in dit geval van een negroïde
man met een rastakapsel. de uiterst zeldzame
bodemvondst, waaruit vermoedelijk ook een
zeer vergelijkbare bedpoot stamt die zich al
sinds de 19de eeuw in het British Museum
bevindt, vormt een belangrijke verrijking van
de tot dusverre summiere nubische collectie
van het aan egyptische kunstschatten zo rijke
rijksmuseum van Oudheden.
6 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
2
monstrans
nijmegen, ca.1500
Zilver, gedeeltelijk verguld, H 74,5 cm
Museum Het Valkhof, nijmegen
Verworven in 1996; Bulletin Vr, 6 (1996) no.1
Katholiek kerkzilver uit de late Middeleeuwen
is in de noordelijke nederlanden
tijdens de Beeldenstorm massaal vernietigd
en ingesmolten. deze monumentale
monstrans, ooit gebruikt om de geconsacreerde
hostie aan de gelovigen te tonen,
werd in deze roerige tijden gedemonteerd
en op een veilige plek verstopt, waar het
object pas na ruim vier eeuwen werd
teruggevonden.
de vormgeving van deze torenmonstrans,
die blijkens de merken omstreeks 1500 in
nijmegen werd vervaardigd, weerspiegelt
in allerlei onderdelen de gotische bouw kunst.
de in nissen geplaatste beeldjes – god de
Vader, Johannes de doper en een bisschop –,
alsmede de bloemen rond de plek waar de
hostie getoond werd, zijn verguld.
Ook andere musea verwierven met onze
steun altaarzilver uit de 16de eeuw: zo
keerden een vroege dordtse miskelk,
een amsterdamse pyxis en een Bossche
reliekhouder naar hun stad of streek van
herkomst terug.

3
beker met deksel
dordrecht, 1580
Verguld zilver, H 38,5 cm
simon van gijn - museum aan huis, dordrecht
Verworven in 1999; Bulletin Vr, 9 (1999) no.3
Met de verwerving van deze bokaal, die zich sinds de
19de eeuw als rothschild-bezit op Mentmore had
bevonden, is een object in dordrecht teruggekeerd
dat herinnert aan de eeuwenlange rol van deze stad
als handelscentrum voor wijn. de met knerrenranden
en andere renaissanceornamentiek versierde dekselbeker
heeft een gegraveerde voorstelling met onder
meer Bacchus die op een wijnvat wordt voortgetrokken.
samen met de friezen op twee eenvoudiger bekers
– in particulier bezit – wordt het gehele productie-
proces en de consumptie van wijn in beeld gebracht.
deze drie kostbare pronkstukken behoorden ooit tot
de ‘zilvere bekers, pokalen &c’, waarmee de broederschap
van dordtse wijnkopers haar bijeenkomsten
luister bijzette.
7 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
4
Plaquette
Paulus van Vianen, Praag 1607
Zilver, 31,8 x 22,9 cm
rijksmuseum, amsterdam
Verworven in 1988; Jaarverslag Vr 1988
Het oeuvre van de uit utrecht afkomstige Paulus
van Vianen behoort tot de hoogtepunten van de
edelsmeedkunst. Vanwege zijn ongeëvenaarde
vakmanschap werd hij in 1603 benoemd tot
‘Kammergoldschmied’ van keizer rudolf ii, die als
verzamelaar en mecenas teruggetrokken leefde
op de burcht van Praag. daar ontstond deze grote
plaquette met de Aanbidding der Herders. in
het laagreliëf wordt een enorme dieptewerking
gesuggereerd, uitmondend in de figuren tussen de
vervallen gebouwen in de verte; de beide herders
op de voorgrond zijn apart vervaardigd en op de
plaat gemonteerd.
na de aankoop op een Londense veiling in 1979
werd de uitvoervergunning geweigerd en heeft het
jaren geduurd voordat dit unieke pronkstuk van
Paulus van Vianen in het rijksmuseum verenigd
kon worden met zijn ‘pendant’, de plaquette met
de Opstanding van Christus uit 1605.

5
wandtapijt
daniël eggermans naar P.P. rubens,
Brussel ca.1630/35
wol, zijde, goud- en zilverdraad, 417 x 390 cm
Museum Boijmans Van Beuningen, rotterdam
Verworven in 2004; Bulletin Vr, 15 (2005) no.2
in 1933 schonk de rotterdamse kunstver-
zamelaar d.g. van Beuningen maar liefst
vijf olieverfschetsen op paneel van rubens
aan het Museum Boymans. naar het
voorbeeld van deze eigenhandige studies
met voorstellingen uit het leven van
achilles, die bedoeld waren als ontwerpen
voor wandtapijten, werden in rubens’
atelier grotere modelli geschilderd en
vervolgens kartons op het formaat van
het beoogde eindproduct in spiegelbeeld.
er zijn meerdere tapijtseries naar deze
voorbeelden geweven, maar de beste en
waarschijnlijk de vroegste reeks is kort na
1630 in het atelier van daniël eggermans
in Brussel vervaardigd. Het is een wonder
dat een van deze gesigneerde tapijten, met
achilles die vertoornd is op agamemnon
als onderwerp, verworven kon worden
door het museum dat met de olieverfschets
ook de voorstudie ervoor bezit.
8 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
6
Kabinet
wilhelm de rots, den Haag ca.1650-‘60
schildpad en ivoor op eikenhout, H 145 cm
rijksmuseum, amsterdam
Verworven in 2005; Bulletin Vr, 16 (2006) no.2
de verwerving van dit prachtige meubel is om twee
redenen sensationeel te noemen. allereerst omdat
– dankzij een monogram dat op identieke wijze voorkomt
in de Oranjezaal van Huis ten Bosch – kon worden
vastgesteld dat het heeft toebehoord aan amalia van
solms, weduwe van stadhouder Frederik Hendrik.
uit inventarissen valt op te maken, hoe kostbaar de
inrichting van de vertrekken in haar paleizen moet zijn
geweest; dit kabinet met zijn op het Huis van Oranje
afgestemde decoratie vormt een uniek bewijs daarvan.
niet minder verrassend is de plaats van ontstaan. terwijl
het met zeer verfijnd inlegwerk versierde object nauw
aansluit bij het werk van de beste Parijse ateliers uit het
midden van de 17de eeuw, blijkt uit een gedicht van
tijdgenoot Jan Zoet dat dit pronkstuk niet uit Frankrijk
afkomstig was maar in den Haag werd vervaardigd:
namelijk door de verder totaal onbekende wilhelm de
rots, die behalve als meubelmaker ook als huismeester
voor de prinses werkzaam is geweest.

8
beker
antoni Magnus, deventer 1664
Zilver, H 18,5 cm
Historisch Museum, deventer
Verworven in 2003; Bulletin Vr, 13 (2003) no.2
de gladde beker, die volgens de erop aangebrachte
namen aan het deventer smedengilde zal hebben
toebehoord en die de merken draagt van een
zilversmid ter plaatse, is van een type dat gedurende
de 17de eeuw als drinkbeker werd gebruikt,
maar dat vooral bekend gebleven is vanwege de
kerkelijke functie als avondmaalsbeker. wat dit
object zo bijzonder maakt is het uitzonderlijk
fraaie graveerwerk. Hiertoe zijn prenten met een
amoureus karakter van abraham Bosse en
voorstellingen van dwergen door Jacques callot
als voorbeeld gebruikt.
de beker bevond zich in de collectie van Mr
J.w. Frederiks, in de jaren rond 1960 bestuurslid van de
Vereniging rembrandt. toen dit ook voor de internationale
markt interessante voorwerp in 1984 in genève op de veiling
kwam, werd het museum door een arabische verzamelaar
overboden, maar toen zich in 2003 een nieuwe kans voordeed
kon het pronkstuk alsnog naar deventer terugkeren.
7
Koffer
saji Kichibei, Japan ca.1650
Lakwerk, 97,5 x 41,5 cm, H 49 cm
groninger Museum, groningen
Verworven in 1988; Jaarverslag Vr 1988
Het uitermate kostbare lakwerk
werd via de Verenigde
Oost-indische compagnie
in nederland aangevoerd
en vond zijn weg naar
gefortuneerde liefhebbers.
soms werden lakschermen en
andere objecten zelfs verzaagd
om er de wanden van een vertrek
mee te kunnen verfraaien.
deze zwart gelakte kist met een
gebogen deksel naar europees
model is versierd met cartouches,
waarbinnen voorstellingen in goudlak zijn
aangebracht. de ondergrond hieromheen
suggereert de aanwezigheid van houtnerven, een
met stofgoud aangebracht patroon dat ‘mokume’ wordt
genoemd. geheel uniek voor Japans lakwerk uit de 17de
eeuw is het feit dat in het deksel de naam van de maker saji
Kichibei vermeld staat. waarschijnlijk is hij de ‘Kisibei’ die in
een V.O.c.-document uit 1653 als de ‘alderconstichste’
lakwerker wordt aangeprezen.
9 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
9
Fles met beker
Leiden, 1667
glas, zilver, H 27,5 en 9,2 cm
stedelijk Museum de Lakenhal, Leiden
Verworven in 1993; Bulletin Vr, 4 (1994) no.1
Flessen met een bolle buik en slanke hals
werden soms van een met een diamant
gegraveerd opschrift voorzien, maar ook wel
met een zilveren montuur verfraaid. Hierbij
werd een gedeeltelijk opengewerkte kraag
rond de bovenzijde van de buik via beugels
verbonden met een gladde standring. in de
jaren ‘60 van de 17de eeuw heeft vooral de
Haagse zilversmid adriaen van Hoecke
dergelijke zilveren monturen geleverd; maar
liefst acht van de slechts elf bekende exemplaren
dragen zijn meesterteken. uit deze
zelfde periode dateert dit enige montuur met
Leidse zilvermerken, waarvan de sierlijk
uitgezaagde plantaardige motieven, afgewisseld
door bloemen en druiventrossen, bovendien
bijzonder fraai zijn uitgevoerd.
Het zilver om het bekerglas heeft een
soortgelijke ornamentiek maar is mogelijk wat
later bijgemaakt, aangezien het wapenschild
naar een in 1677 te Leiden gesloten huwelijk
verwijst.

10
Koppel pistolen
Jacob Kosters, Maastricht ca.1650/75
ivoor, metaal, L 49 cm
Legermuseum, delft
Verworven in 2005; Bulletin Vr, 16 (2006) no.3
de zeer omvangrijke wapencollectie van
H.L. Visser, waarvan een deel voor
nederlandse musea behouden is gebleven,
bevatte enkele 17de-eeuwse pistolen met
fraai bewerkte ivoren lades. deze kostbare
sierwapens, die vrijwel allemaal in Maastricht
vervaardigd zijn, werden door europese
vorsten in hun ‘rüstkammer’ bewaard en
bij bijzondere gelegenheid gedragen.
Van dergelijke pistolen zijn exemplaren
zoals deze, waarbij het ivoor uit één stuk is
gesneden, uitermate zeldzaam.
de prachtig bewerkte kolven tonen koppen
van krijgslieden met op hun hoofd een
klassieke helm met verenbos.
Jacob Kosters, wiens naam op de slotplaat
gegraveerd is, was een wapenhandelaar en
niet de maker van deze artistieke hoogtepunten
van de nederlandse wapenproductie.
Mogelijk is het ivoor bewerkt door Jan
Bossier, die in die tijd als beeldhouwer in
Maastricht werkzaam was.
10 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
11
Klok
Pieter Visbagh, den Haag ca.1682/85
ebbenfineer op vurenhout, metaal, fluweel, H 35,8 cm
Museum van het nederlandse uurwerk, Zaandam
Verworven in 1990; Jaarverslag Vr 1990
een half jaar na de uitvinding van het slingeruurwerk
door christiaen Huygens in december 1656
werd door de staten-generaal aan salomon
coster een privilege verleend om dit principe toe
te passen bij de vervaardiging van klokken. na de
plotselinge dood van coster zette diens leerling
Pieter Visbagh de werkplaats in 1660 voort.
Klokken van deze beide prominente Haagse
klokkenmakers, die een aanzienlijk nauwkeuriger
tijdmeting mogelijk maakten, zijn uitermate
zeldzaam.
Het slingeruurwerk met cycloïdeboogjes en
slagwerk is ondergebracht in een zwarte houten
kast met een strenge architectonische structuur.
de koperen wijzerplaat is bekleed met
donkerblauw fluweel, als fraai contrast met de
vergulde cijferring en cartouche. Klokken van dit
type werden doorgaans aan de wand gehangen,
maar fungeerden ook wel als tafelklok.
de Visbagh-klok was een zo belangrijke
aanwinst voor dit museum, dat deze als ‘beeldmerk’
op het briefpapier prijkt.

11 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
12
beker met deksel
willem anskes Zeestra, Harlingen 1691
Verguld zilver, H 30,5 cm
gemeentemuseum Het Hannemahuis, Harlingen
Verworven in 2004; Bulletin Vr, 15 (2005) no.1
Friesland kende in de 17de eeuw diverse
talentvolle zilversmeden. deze rijk met
drijf- en ciseleerwerk versierde bokaal is daar
een goed voorbeeld van. Het object werd in
1691 gemaakt voor twee Harlinger echtelieden,
die beiden uit welgestelde doopsgezinde
koopliedenfamilies aldaar stamden.
de symboliek op het deksel en op de
conische band om de cuppa refereert aan
de vier seizoenen; de laatstgenoemde
voorstellingen zijn ontleend aan prenten naar
Hendrick goltzius. de ornamentiek bestaat
onder meer uit weelderige acanthusbladeren.
als drager van de cuppa fungeert een geknielde
Hercules, terwijl een Bacchus-figuurtje op het
deksel staat.
de Ottema-Kingma stichting, die al meer
dan 50 jaar Fries erfgoed veilig stelt en in musea
onderbrengt, wist dit pronkstuk met onze steun
te verwerven en een ereplaats te geven in de
stad van herkomst.
13
schotel
china, ca.1700
Porselein, d 50,5 cm
groninger Museum, groningen
Verworven in 2002; Bulletin Vr, 13 (2003) no.2
Het groninger Museum beschikt over
een omvangrijke en gevarieerde collectie
Oosterse ceramiek, waaraan met deze grote
schotel van chinees famille-verte porselein
een bijzonder hoogtepunt kon worden
toegevoegd. Het object is namelijk op een
hoogst ongebruikelijke wijze beschilderd met
maar liefst 25 voorstellingen, die samen het
chinese liefdesverhaal Xixiang Ji, ook bekend
als de roman van de westerse Kamer, in
beeld brengen. de uiteindelijke afloop, het
huwelijk van de beide hoofdpersonen, is in
het midden te zien, terwijl de voorafgaande
verwikkelingen daaromheen zijn
weergegeven binnen cartouches in de vorm
van een lotusblad. Het toeval wil, dat het
groninger Museum al sinds 1918 een kom
bezit die op soortgelijke wijze is gedecoreerd
en met deze schotel een voor chinees
porselein uniek ensemble vormt.

14
bokaal met deksel
engeland/amsterdam, ca.1765/70
glas, H 35,1 cm
gemeentemuseum den Haag
Verworven in 2008
de grote dekselbokaal van zeer helder loodglas
– vermoedelijk vanuit engeland geïmporteerd –
munt zowel uit door het uitbundige ‘Hochschnittslijpsel’
van de facetten als vanwege de fraaie
voorstellingen in radgravure, die een toeschrijving
aan de meest bekwame glasgraveur uit die
tijd, de in amsterdam gevestigde Jacob sang,
rechtvaardigen. de twee gezichten tonen de
door daniel Marot ontworpen tuin van de
buitenplaats Meer en Berg aan de toenmalige
Haarlemmermeer bij Heemstede; centraal staat
een beeldengroep met neptunus, die ongetwijfeld
door ignatius of Jan van Logteren vervaardigd zal
zijn. Het indrukwekkende glas brengt via twee
allegorische figuren vriendschap en dankbaarheid
tot uitdrukking, naar mag worden aangenomen
jegens de eigenaar van dit lustoord adriaen van
Lennep, die in 1768 zijn vijftigste verjaardag
vierde en het mogelijk ter ere daarvan ontving.
15
Koelvat
Philippus Prié, Middelburg 1768/69
Zilver, 52,8 x 37 cm, H 24 cm
Zeeuws Museum, Middelburg
Verworven in 1995; Bulletin Vr, 6 (1996) no.1
Prié geldt als een van de meest talentvolle
Zeeuwse zilversmeden uit de 18de eeuw. Veel
van zijn werk is in Louis XV-stijl uitgevoerd,
maar uit zijn latere tijd zijn ook neoclassicistische
objecten van hoge kwaliteit bekend. Het koelvat
rust op vier voluutvormige poten; de met
rocailles versierde bovenrand gaat over in
omkrullende handvatten. dit monumentale
werkstuk van Prié sluit nauw aan bij het
Haagse zilver; van isacq samuel Busard, een
meester in de vervaardiging van rococozilver, is
bijvoorbeeld een vrijwel identiek koelvat van iets
kleiner formaat bekend, dat uit 1765 dateert.
dergelijke grote koelvaten werden gevuld met
ijskoud water om wijnflessen te koelen; kleinere
exemplaren werden meestal gebruikt voor het
spoelen van de glazen. aan het stadhouderlijk
hof waren koelvaten al sinds de vroege 17de
eeuw bekend, een gebruik dat door aanzienlijke
Haagse families weldra werd overgenomen.
12 Vereniging reMBrandt naJaar 2008

16
groep ‘de Hollandse maagd’
Loosdrecht, ca.1780
Porselein (biscuit), H 32,5 cm
Kasteel-Museum sypesteyn, Loosdrecht
Verworven in 2001; Bulletin Vr, 12 (2002) no.2
in 1774 werd door ds. J. de Mol in Oud-
Loosdrecht een porseleinfabriek gesticht, die
slechts een tiental jaren zou bestaan. dat lag niet
aan de kwaliteit van de producten. door kunstenaars
die doorgaans tevoren al bij bekende
buitenlandse bedrijven werkzaam waren geweest,
werden prachtig beschilderde serviezen en andere
gebruiksvoorwerpen vervaardigd. naast dit
geglazuurde porselein zijn in Loosdrecht ook
ongeglazuurde objecten ontstaan.
dit biscuit werd voornamelijk toegepast bij
kleine borstbeelden van personen, die door de
patriotten als nationale helden werden beschouwd:
historische figuren zoals Johan van Oldenbarnevelt
en de gebroeders de witt, maar ook tijdgenoten,
onder wie de amsterdamse burgemeester Hendrik
Hooft en Joan derk van der capellen. Vanuit die
politieke achtergrond moet ook deze tot voor kort
onbekende beeldengroep bezien worden, met
de Hollandse Maagd als personificatie van de
vrijheid en de welvaart van onze toenmalige
republiek.
13 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
17
snuifdoos
vermoedelijk genève, ca.1785
goud, email, 8,7 x 6,3 cm, H 3,5 cm
Historisch Museum den Briel, Brielle
Verworven in 1988; Jaarverslag Vr 1988
Het stadsbestuur van Brielle heeft meerdere
malen indrukwekkende geschenken aangeboden
aan belangrijke personen. Zo leverde adam
Loofs, bekend als hofzilversmid van de koningstadhouder,
in 1704 een zilveren koelvat met
het wapen van Brielle, dat als pillegift fungeerde
voor Jacob Jan Brillanus van wassenaer wiens
vader zitting had in de stedelijke vroedschap.
toen Mr g.n. van Helsdingen zijn functie van
pensionaris van Brielle neerlegde om secretaris
te worden van de generaliteits rekenkamer,
ontving hij in januari 1788 deze classicistische
snuifdoos met op het deksel het stadszegel en
-wapen in kleurig email. Het gouden kleinood,
dat ook wel als ‘tabatiere’ wordt vermeld, is
waarschijnlijk in genève vervaardigd, maar
draagt keurtekens die een herkomst uit het
toonaangevende Parijs moesten suggereren.
er werd het enorme bedrag van 410 gulden
voor betaald aan christoph g. Haagen, een
Haagse zilversmid die tevens dergelijke kostbare
‘Franse’ bijouterieën verhandelde.
18
siertoren
Hendrik Vrijman, rotterdam 1787
Zilver, gedeeltelijk verguld, H 48 cm
Historisch Museum, rotterdam
Verworven in 1989; Jaarverslag Vr 1989
de set van twee identieke zilveren siertorens
bekroonde de beide stokken, waaromheen de thora
was gerold; bovendien werd deze heilige schrift met
een manteltje afgedekt. de belletjes, die erin zijn
opgehangen, maakten een rinkelend geluid bij het
ronddragen door het gebedshuis. de voorwerpen
dragen merken van een rotterdamse zilversmid uit
de late 18de eeuw en werden volgens overlevering
voor de tweede wereldoorlog aldaar gebruikt in de
sindsdien verdwenen synagoge aan de Boompjes.
Opmerkelijk is, dat de vorm van dit rotterdamse
Joodse erfgoed een nadrukkelijke relatie met
amsterdam vertoont. de opbouw met een
opeenstapeling van zuilen in de drie klassieke
orden en bovenop een kroon is op identieke
wijze toegepast bij de door Hendrick de Keyser
ontworpen en in 1638 voltooide toren van de
hervormde westerkerk.
deze bijzondere objecten genoten nationale
bescherming via de wet Behoud cultuurbezit
en konden mede daardoor voor ons openbare
kunstbezit worden verworven.

19
toiletspiegel en juwelenkist
Joseph-germain dutalis, Brussel 1828/29
Verguld zilver en spiegelglas, H 87 cm en H 22,5 cm
rijksmuseum, amsterdam en Paleis Het Loo, apeldoorn
Verworven in 1994 en 2000; Bulletin Vr, 5 (1995) no.1 en Bulletin
Vr, 11 (2001) no.3
uit de kortstondige periode, waarin het huidige nederland
en België één koninkrijk vormden, dateren deze imposante
objecten in empirestijl. Zij behoorden tot een omvangrijk
toiletservies, dat door koning willem i werd besteld bij de
Brusselse zilversmid dutalis; de gracieuze vrouwenfiguren
in hun klassieke gewaad werden ontworpen door de
beeldhouwer Louis royer. Omdat het gehele ensemble in
1830 te zien was op een ‘tentoonstelling van voortbrengselen
van nationale nijverheid’ in Brussel weten wij dat er
behalve de inmiddels door nederlandse musea verworven
spiegel en juwelenkist ook nog ruim twintig andere voorwerpen
toe hebben behoord, waaronder een kan en
schotel, een tiental dozen en verschillende verlichtings-
objecten. Het past in een oude vorstelijke traditie, dat de
koning een dergelijke toiletset schonk aan zijn dochter
prinses Marianne, toen die zich in 1828 engageerde met
de Zweedse prins gustaaf; uiteindelijk zou zij in 1830
trouwen met haar neef prins albert van Pruisen.
20
vaas
wed. n.s.a. Brantjes & co, Purmerend ca.1900
aardewerk, H 62 cm
Purmerends Museum, Purmerend
Verworven in 2003; Bulletin Vr, 14 (2004) no.3
geïnspireerd door de succesvolle Haagse plateelfabriek
rozenburg werd in 1895 te Purmerend de firma
Brantjes opgericht, die zich eveneens op de vervaardiging
van sieraardewerk zou toeleggen. Op het
briefpapier van deze ‘Fayencerie artistique’ staan drie
objecten afgebeeld, die blijkbaar als het fraaist en
meest representatief werden beschouwd, waaronder
deze door theodorus Verstraaten beschilderde vaas
die ook vanwege zijn kolossale formaat hoogst
uitzonderlijk is. de Jugendstil-decoratie bestaat uit
sierlijke bladranken en bloemen in overwegend groene
en paarse kleuren. de vaas dook op in engeland, waar
de firma Brantjes gedurende zijn kortstondige bestaan
– het bedrijf werd al in 1904 door de n.V. Haga
overgenomen – een belangrijke afzetmarkt had.
Het Purmerends Museum heeft – herhaaldelijk met
steun van de Vereniging rembrandt – een belangrijke
collectie van dit ter plaatse vervaardigde vernieuwingsaardewerk
opgebouwd.

21
vaas (prototype)
glasfabriek Leerdam, naar ontwerp van
Frank Lloyd wright, 1929
glas, H 30 cm
Museum Boijmans Van Beuningen, rotterdam
Verworven in 2001; Bulletin Vr, 12 (2002) no.3
Op initiatief van de idealistische directeur P.M. cochius
trachtte de glasfabriek Leerdam de smaak van het volk te
verbeteren door vooraanstaande architecten en kunstenaars
– onder wie Berlage en de Bazel – in te schakelen bij de
vormgeving van betaalbaar persglas. cochius maakte in
1928 een zakenreis naar de Verenigde staten om de
verkoop daar te stimuleren. Hij benaderde er de beroemde
architect Frank Lloyd wright om op de behoefte van het
amerikaanse publiek afgestemde producten te ontwikkelen.
de samenwerking leidde al in datzelfde jaar tot een reeks
ontwerpen, voornamelijk voor bloemenvazen, waarvan
massaproductie evenwel technisch moeilijk uitvoerbaar
bleek. Vandaar dat het bij slechts enkele vormgeblazen
en handmatig geslepen proefmodellen bleef; dat maakt
deze objecten waarvan het museum ook nog een kleiner,
meer gefacetteerd exemplaar wist te verwerven, dan ook
zo bijzonder. Van een productie in geperst glas is het
nooit gekomen.
15 V ereniging reMBrandt naJaar 2008
22
Koffie- en theeservies
alessi s.p.a., naar ontwerp van Hans Hollein, 1983
Zilver, metacrylaat; plateau 92,4 x 31 cm
groninger Museum, groningen
Verworven in 2001; Bulletin Vr, 12 (2002) no.1
Lang voordat hij als de hoofdarchitect van het nieuwe
groninger Museum zou worden aange trok ken, gaf
alessandro Mendini namens de firma alessi in 1979
aan een aantal bekende architecten en vormgevers
– onder wie richard Meier, aldo rossi en robert
Venturi – opdracht om een koffie- en theeservies te
ontwerpen. Bij dit project, Tea & Coffee Piazza,
diende het blad als een marktplein te worden
opgevat, met de voorwerpen als bebouwing.
de uiteindelijke reeks van 11 serviezen, in een
oplage van 99 exemplaren geproduceerd, is compleet
aanwezig in het groninger Museum, de ideale plaats
vanwege hetzelfde ‘postmoderne’ karakter van
dit opmerkelijke gebouw. Het servies van de
weense architect Hans Hollein heeft een
asymmetrisch plateau met de
plattegrond van een vliegdekschip,
waarop hij zijn
gladde, spiegelende
objecten een
plaats gaf.
23
glasobject ‘Ostuni’
Lino tagliapietra, Venetië 1999
glas, H. 47,5 cm
gemeentemuseum den Haag
Verworven in 2001; Bulletin Vr, 11 (2001) no.3
in 1981 werd de toen al hoogbejaarde nestor van
de nederlandse glaskunst, andries d. copier, uitgenodigd
voor een samenwerkingsproject met de
beste glasmakers van Venetië. dit leidde tot een
vruchtbare samenwerking met Lino tagliapietra,
die vanaf zijn jeugd in het nabijgelegen glascentrum
Murano werkzaam was geweest en die de
eeuwenoude filigraantechniek optimaal beheerste.
Hij werd door de contacten met copier sterk gestimuleerd
om vanuit zijn technische meesterschap
een nieuwe eigen vormentaal te ontwikkelen.
daarvan is dit monumentale druppelvormige object
met zijn golvende witte lijnenspel een schitterend
resultaat. de naam Ostuni refereert aan een wit
vestingstadje aan de adriatische Zee.
de Vereniging rembrandt heeft in hetzelfde jaar
steun verleend voor de aankoop van twee bijzondere
vazen uit Murano; zij maken deel uit van een
collectie italiaans glas uit de periode 1940-1975
die door het stedelijk Museum amsterdam werd
verworven.

ijksmuseum,
rijksprentenkabinet
Amsterdam
twee studies van een naakte vrouw
Jacques de gheyn ii (antwerpen 1565-1629 den Haag)
ca. 1603. Zwart en wit krijt, pen in bruine inkt, op beige-grijs papier, kaderlijnen in bruine inkt, 228 x 364 mm.
Op het opzetvel geannoteerd: de geijn f ; een prijsnotatie: f 1:10:-- ; (veiling)nummers: 60, 24 en 7.
Herkomst: particuliere collectie (2008)
Het gebeurt uiterst zelden dat in Nederland
uit het niets een werkelijk belangrijke
16de- of vroeg 17de-eeuwse tekening opduikt.
Ditmaal is dat des te verrassender daar het
een topwerk van Jacques de Gheyn II betreft.
Deze tekening kan voor Nederland behouden
blijven dankzij de Vereniging Rembrandt, het
SNS Reaal Fonds, het VSBfonds, gelden van de
BankGiro Loterij en een royale schenking van
de eigenaar. Dat is extra verheugend omdat
het blad voor de Nederlandse kunst van groot
belang is als een van de vroegste bewaarde
tekeningen naar een poserend vrouwelijk
naaktmodel. De overige acht die bekend zijn
uit de jaren 1594-ca.1603 bevinden zich alle
in buitenlandse verzamelingen.
Klasse aPart
Jacques de Gheyn was een bijzonder productief tekenaar
en hij beoefende vele genres. Over diens tekeningen heeft
I.Q. van Regteren Altena vijftig jaar lang materiaal verzameld
voor zijn monografie en oeuvrecatalogus uit 1983.
Tot De Gheyns aantrekkelijkste en meest vernieuwende
tekeningen behoren de thans exorbitant zeldzame studies
16 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
die hij naar het leven maakte naar het vrouwelijk naakt.
Altena dateerde die onderling zeer verwante tekeningen
omstreeks 1603 en beschreef ze als resultaten van een
ware zoektocht naar een zo natuurlijk mogelijke weergave
van het vrouwelijk lichaam.
Er waren Altena slechts vijf van dergelijke studiebladen
bekend. De nu door het Rijksprentenkabinet verworven
tekening is de zesde. Die andere vijf worden bewaard in
prentenkabinetten in Berlijn, Braunschweig (twee stuks),
Brussel en Parijs (Fondation Custodia). Daarnaast bestaan
er van De Gheyn enkele tekeningen met een vrouwelijke
naaktfiguur in een kleine compositie. Onze tekening is
net als de andere vijf studies uitgevoerd in zwart en wit
krijt op grof beige-grijs papier, en vervolgens gedeeltelijk
opgewerkt met de pen in bruine inkt. Alleen al deze
combinatie van technieken maakt de bladen visueel
buitengewoon aantrekkelijk.
Van de vijf naaktstudies is die in Brussel de fraaiste en
grootste, maar dat blad verkeert door vochtvlekken helaas
in verre van onberispelijke staat. De nieuwe aanwinst kan
zich in aantrekkelijkheid en formaat ruimschoots meten
met de tekening in Brussel. Ze verkeert bovendien in een
onwaarschijnlijk frisse toestand. Zo zijn de niet onbelangrijke
witte hoogsels nog geheel intact.
JaCques de gHeyn ii
Zoals zoveel laat 16de-eeuwse kunstenaars in de Noordelijke
Nederlanden was Jacques de Gheyn II afkomstig uit
Antwerpen. Anders dan vele immigranten uit de Zuidelijke
Nederlanden was hij geen protestantse vluchteling,
maar een ambitieuze katholiek die werd aangelokt door
het hoge niveau van het Haarlemse maniërisme. Hij ging
daar in 1585 in de leer bij Hendrick Goltzius (1558-1617).
Vijf jaar later vestigde hij zich als onafhankelijk graveur
in Amsterdam. Vermoedelijk vanwege zijn huwelijk met
Eva Stalpaert van der Wielen verhuisde hij in 1596 naar
Leiden, waar veel uitgevers waren gevestigd. Ook stond hij
er in nauw contact met Hugo de Groot. Omstreeks 1603
vestigde De Gheyn zich in Den Haag, waar hij tot zijn
dood zou blijven wonen. Eva’s katholieke familie genoot
een bijna aristocratisch aanzien in de Hofstad. Constantijn
Huygens werd een huisvriend van de ambitieuze kunstenaar
en omschreef diens tekeningen als gracieus, elegant
en subtiel.
Aanvankelijk maakte De Gheyn vooral tekeningen en
prenten waarbij het voorbeeld van Goltzius alom aanwezig
was. Na ongeveer 1600 vond hij zijn eigen weg. Hij ont-

wikkelt dan een tekentrant met nog vloeiender penlijnen
en uitvoerige arceringen. Zijn tekeningen vertonen een
sterke drang naar naturalisme en directe observatie.
Omstreeks die tijd ging De Gheyn ook met olieverf
schilderen. Uit 1600 stamt het portret van een bijzonder
paard van Prins Maurits en uit 1603 kennen we een stilleven.
Karel van Mander noemde in zijn korte biografie
van De Gheyn uit 1604 nog enkele andere schilderijen,
waaronder een dat jaar geschilderde en thans helaas niet
meer bekende Slapende Venus: Dit is een beeldt soo groot
als ’t leven, waer by light eenen slapenden Cupido […] Dit
werck […] is van ordinantie, steldsel, proportie, handelinghe,
en vloeyentheyt, uytnemende volcomen en verwonderlijck,
nae een voor-begin van soo groote dinghen, daer de meeste
cracht onser Consten in bestaet [fol 294b].
studies naar Het vrOuweliJK naaKt
Het ligt voor de hand om de beschrijving van de geschilderde
Slapende Venus te verbinden met De Gheyns studies
17 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
naar vrouwelijke naaktmodellen. Omdat vier van de vijf
tekeningen hetzelfde model lijken weer te geven, worden
de naaktstudies alle omstreeks 1603 gedateerd. Daarnaast
zijn er stilistische overeenkomsten met gedateerde en
met zekerheid dateerbare tekeningen die niet naar het
leven gedaan zijn. Op de nu verworven tekening geeft
de ene studie ook een slapende figuur weer, terwijl de
andere vrijwel zeker is getekend naar De Gheyns vertrouwde
model. Van geen van De Gheyns vrouwelijke
naakten is een directe toepassing bekend in schilderij
of gravure.
Voor het overzicht van de Nederlandse tekenkunst
zijn de naaktstudies van De Gheyn buitengewoon belangrijk.
Uit Karel van Manders Schilder-Boeck is bekend
dat Cornelis van Haarlem, Hendrick Goltzius en Van
Mander zelf in Haarlem onder haer dryen een Academie
[hielden] om nae ’t leven te studeren. Van Goltzius zijn drie
vrouwelijke naakten uit circa 1590-1600 bewaard die
met deze tekenoefeningen in verband worden gebracht.

Literatuur
J. richard Judson, ‘rembrandt and Jacob
de gheyn ii’, in: J. Bruyn (et al.; red.)
Album Amicorum J.G. van Gelder,
den Haag 1973, pp. 207-210.
i.Q. van regteren altena, Jacques de
Gheyn. Three Generations, den Haag
/ Boston / Londen 1983, vooral pp.
82-84 en cat.nrs 800, 803, 804,
807 en 808.
ger Luijten (et al.; red.), Dawn of the
Golden Age. Northern Netherlandish
Art 1580-1620, cat. tent. amsterdam
(rijksmuseum) 1993, cat.nr 234
(entry door Marijn schapelhouman).
Huigen Leeflang en ger Luijten (red.),
Hendrick Goltzius (1558-1617),
Drawings, Prints and Paintings, cat.
tent. amsterdam (rijksmuseum) /
new York (the Metropolitan Museum
of art) / toledo (Ohio) (the toledo
Museum of art) 2003, vooral cat.
nrs 89 en 103 (entries door Huigen
Leeflang en Lawrence w. nichols).
stefaan Houtekeete (red.), Tekeningen
uit Nederlands Gouden Eeuw in
de verzameling Jean de Grez, cat.
tent. Brussel (Koninklijke Musea voor
schone Kunsten van België) 2007,
cat.nr 2 (entry door natasja Peeters).
robert-Jan te rijdt, ‘Jacques de gheyn ii,
two studies of a nude woman, ca.
1603’, in: In Arte Venustas. Studies
on Drawings in Honour of Teréz
Gerszi, Budapest 2007, pp. 114-116.
Ze bevinden zich alle in buitenlands bezit. Van Karel
van Mander en Cornelis van Haarlem zijn de producten
van hun gezamenlijke studies naar naaktmodellen niet
bekend. De zes tekeningen door De Gheyn zijn na die
van Goltzius de oudste bewaarde Nederlandse studiebladen
met naar het leven getekende vrouwelijke naakten.
Het zijn geenszins navolgingen. De Gheyn heeft in dit
genre Goltzius overtroffen. Hoe fraai diens studies van
het vrouwelijk naakt ook zijn, die van zijn leerling overrompelen
door hun directe observatie en spontane
tekenstijl.
vOOrbeelden
Na zijn leertijd zal De Gheyn het contact met Goltzius
niet hebben verbroken en in ieder geval diens werk scherp
hebben gevolgd. Het kan geen toeval zijn dat Goltzius
net iets eerder dan De Gheyn een schilderij maakte van
een levensgroot naakt in een achteroverliggende pose.
Door Van Mander weten we dat Bartholomeus Ferreris
in Leiden de koper was van die Danaë uit 1603. Altena
veronderstelde dat De Gheyn dat kapitale schilderij daar
vrijwel onmiddellijk na voltooiing heeft gezien.
Het linkse naakt op ons studieblad spreekt die veronderstelling
bepaald niet tegen. De open pose waarin de
vrouw is weergegeven is later in de 17de eeuw nog vaak
gebruikt. De andere studie is door het afgewende gelaat
en de gesloten houding van het lichaam het tegenovergestelde
ervan. Die pose is zonder twijfel beïnvloed door
het werk van de maniëristische beeldhouwer Giambologna
18 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
danaë
Hendrick goltzius
1603. doek 173,3 x 200 cm
LOs angeLes cOuntY MuseuM OF art,
LOs angeLes
(1529-1608), die diverse beeldjes maakte van liggende,
slapende vrouwen die door afbeeldingen en kopieën al
vroeg grote verspreiding en navolging kregen. Zo bezit
het Rijksmuseum een Zuid-Nederlands beeldje van
albast uit ongeveer 1560 dat tot dezelfde invloedssfeer
behoort.
Door het achterwege laten van opsmuk en stilering
staan De Gheyns naakten aan het begin van een lange
17de-eeuwse traditie. Die wordt uiteraard gedomineerd
door de zeer persoonlijke tekeningen van Rembrandt
uit vooral de jaren 1630-’40. De overeenkomstige drang
tot naturalisme bij deze twee kunstenaars is geschetst
door J.R. Judson die in De Gheyn een directe voorloper
zag van Rembrandt. Judson wees er op dat zij gemeenschappelijke
banden hadden in de kleine wereld van de
kunst. De Gheyn had nog altijd relaties in zijn voormalige
woonplaats Leiden waar Rembrandt tot ongeveer
1631 woonde. Ook bewoonde De Gheyn in Den Haag
vanaf 1623 een huis naast zijn goede vriend Constantijn
Huygens, die op zijn beurt weer contacten onderhield
met Rembrandt. Bovendien heeft De Gheyns zoon zich
in 1632 door Rembrandt laten portretteren (Dulwich
College Gallery). Het is vrijwel ondenkbaar dat de leergierige
en verzamelende Rembrandt nooit de boeken
met schetsen en tekeningen van de oude De Gheyn
heeft ingezien.
de teKening
De nu gekochte tekening is afkomstig uit de ateliernalatenschap
van de kunstschilder August Christian Hauck
(1742-1801) en zijn leerling en schoonzoon Cornelis
Bakker (1771-1849). Nadien is ze altijd vererfd en onder
goede condities welhaast onaangeroerd bewaard. Dat
de tekening uitzonderlijk goed bewaard is, heeft ook
nog een andere oorzaak. Het blad bevindt zich nog op
zijn 18de-eeuwse opzetvel, met daaroverheen een dun
beschermvelletje dat iets boven de tekening is vastgeplakt.
Het behoedde haar voor slijtage door heen en weer
schuiven in een portefeuille of kunstboek (een foliant
met onbedrukte bladen waartussen tekeningen werden
gelegd). Tegenwoordig kennen we die beschermvelletjes
vooral in hun nageschilderde vorm op 18de-eeuwse
trompe-l’oeuil weergaven van tekeningen op hun opzetvellen.
De amateurkunstenaar Jan Tersteeg maakte
bijvoorbeeld zo’n afbeelding in het kunstenaarsalbum
van Hendrik van Cranenburg. Als verzamelaar van
tekeningen wist hij als geen ander hoe kunst op papier
werd bewaard.

trompe l’oeuil van een
tekening op opzetvel met
beschermvelletje
Jan tersteeg
1778. aquarel, 207 x 255 mm
riJKsMuseuM, aMsterdaM
De Gheyns Twee studies van een naakte vrouw is hoogstwaarschijnlijk
ooit verworven door Cornelis Bakker. Er
zal toen niet veel voor zijn betaald. In de 18de en vroege
19de eeuw ging de aandacht van verzamelaars uit naar
geacheveerde bladen uit de Gouden Eeuw. Werk uit de
16de eeuw werd beschouwd als onaantrekkelijk ‘gotisch’
en studies waren al helemaal niet in trek. Op veilingen
bevonden dergelijke tekeningen zich in de kunstboeken
en portefeuilles waarvan de inhoud niet apart was beschreven.
Vandaar dat Altena uit oude veilingcatalogi
slechts twee naakten door De Gheyn kon excerperen:
een vrouw, geveild in 1736 met een ander blad voor 12
stuivers, en een man of vrouw, in 1811 verkocht voor één
gulden. Geheel in overeenstemming daarmee is de op
het opzetvel van De Gheyns Twee studies van een naakte
19 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
slapende vrouw
Omgeving willem van den Broecke
(Paludanus), antwerpen
ca.1550. albast, 12,4 x 32,3 x 10 cm
riJKsMuseuM, aMsterdaM
vrouw genoteerde prijs van anderhalve gulden in de
notatie van vóór de hervorming van het muntstelsel in
1816. Mogelijk heeft Cornelis Bakker dat ooit voor het
blad betaald.
Omdat de tekening afkomstig is uit oud familiebezit
was de eigenaar er ook veel aan gelegen dat het blad in
Nederland kon blijven. Te meer toen hij begreep dat
er hier van dit esthetisch én historisch belangrijke type
tekeningen geen enkel voorbeeld wordt bewaard. Hij
besloot daarom in een sympathiek gebaar een niet onbelangrijk
deel van de aankoopsom te schenken.
COnClusie
In de herwaardering van het Nederlandse Maniërisme
heeft het Rijksmuseum een voortrekkersrol gespeeld.
Het heeft dan ook een uiterst veelomvattende collectie
op dat gebied. De aandacht voor het naakt in de
Nederlandse kunst omstreeks 1600 was groot. Het
Rijksmuseum beschikt bij de beeldhouwkunst wat dat
betreft over een aantal bronzen van Tetrode en op het
gebied van de schilderkunst over hoogtepunten uit het
oeuvre van Cornelis van Haarlem en Hendrick Goltzius.
Van De Gheyn is er een geschilderde Venus en Amor in de
verzameling. De grafiek van en naar Goltzius (óók door
Jacques de Gheyn) is compleet aanwezig. Bij de tekeningen
zal het nieuw verworven blad van De Gheyn een
ereplaats innemens
robert-Jan te rijdt
conservator tekeningen rijksmuseum, amsterdam
de Vereniging rembrandt is voortgekomen uit een kring
van verzamelaars van tekeningen, De Kunstkrans ‘Arte et
Amicitia’, en speciaal opgericht om de aankoop van
tekeningen mogelijk te maken op de veiling van de collectie
Jacob de Vos in 1883. er kwamen toen twee belangrijke
tekeningen van Jacques de gheyn ii onder de hamer,
waarvan er één werd gekocht voor het rijksprentenkabinet.
Het was de basis voor een later nog aanmerkelijk vergrote
groep tekeningen door de kunstenaar. de recente steun
voor Twee studies van een naakte vrouw is niet alleen hulp
bij de aankoop van het topstuk van die groep de gheyntekeningen.
de steun voert de Vereniging rembrandt in het
jaar van haar 125-jarig jubileum ook weer even terug naar
het belangrijke moment waarmee het allemaal begon: de
zorg voor oude tekeningen van buitengewoon kaliber.
r-Jtr

amsterdams
Historisch Museum
Amsterdam
gezicht op amsterdam vanaf de amsteldijk
Jacob van ruisdael (Haarlem 1628/29 -1682 amsterdam)
ca. 1680. Olieverf op doek, 53,4 x 67,6 cm
gesigneerd l.o.: JvRuisdael (onduidelijk gedateerd)
Herkomst: noortman Master Paintings, Maastricht (2008)
Een Gezicht op Amsterdam van de hand van Jacob van Ruisdael ontbrak tot nog toe in
de Collectie Nederland. 1 Het door het Amsterdams Historisch Museum verworven
vergezicht laat het 17de-eeuwse Amsterdam zien na de stadsvergrotingen die de
stad vanaf 1662 de zo kenmerkende halvemaanvorm gaven. Deze ‘Vierde Uitleg’
markeert het voorlopige eindpunt van de stormachtige economische ontwikkelingen
van de stad in de Gouden Eeuw. Haar omwalling wordt door Ruisdael overtuigend
gepresenteerd als de natuurlijke overgang tussen stad en land.
20 Vereniging reMBrandt naJaar 2008

Portugees-Joodse ‘s Lands
Leidsepoort utrechtsepoort westerkerk stadhuis (dam) Oude kerk Zuiderkerk
synagoge Zeemagazijn
weesperpoort Oosterkerk
Het uitziCHt
In een breed panorama zien we uit over Amsterdam, min
of meer naar het noorden. De late middagzon schijnt
hier en daar tussen de enorme wolkenmassa’s door. De
zeilvoering van het scheepje dat het beeld binnenvaart
en de kruirichting van de meeste molens suggereren
een lichte wind uit het zuidoosten. Over het water van
de Amstel wordt onze blik geleid naar de brug bij de
Hogesluis, ter hoogte van het huidige Amstel Hotel.
Rechts van de brug is een van de recente bolwerken te
zien, met daarop een standerdmolen. Twee zeilbootjes
varen juist de Singelgracht op. Daarnaast markeert de
Weesperpoort een van de toegangswegen tot de stad en
verder naar rechts bevindt zich de Oosterkerk. Laten we
onze blik langs de horizon weer naar links glijden, dan
zien we ’s Lands Zeemagazijn (nu Scheepvaartmuseum),
de Montelbaanstoren en de Portugees-Joodse Synagoge
(links van de molen). Met het opleveringsjaar 1675
verschaft dit gebouw ons de terminus post quem voor het
schilderij. Vervolgens torenen prominent de Zuiderkerk
en de Oude Kerk boven de brug uit, met in de verte de
relatief bescheiden koepel van de Ronde Lutherse Kerk.
Meer naar links langs de horizon is Van Campens Stadhuis
op de Dam zichtbaar, met direct ernaast de Jan Rodenpoortstoren,
en verderop de hoge Westerkerkstoren.
De stadspoort links is de Utrechtse poort. Het verloop
van de stadswal links is te volgen aan de hand van de
standerdmolens.
21 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
Op het middenplan links bevinden zich vier industriemolens
aan de Zaagmolensloot, de huidige Albert
Cuypstraat en Hemonylaan. De boerderij aan de Amstel
staat vlak naast de herberg De Berebijt, een van de
populaire halteplaatsen voor wie langs of over de Amstel
de stad naderde. Dat gold ook voor de iets zuidelijker
gelegen Pauwentuin. Deze uitspanning, ter hoogte van
de huidige Ceintuurbaan, was van afstand gemakkelijk
te herkennen aan het ranke torentje, zoals te zien op
een schilderij van Arent Arentz Cabel in het Amsterdams
Historisch Museum. Vanuit dit torentje zal Ruisdael zijn
uitzicht hebben vastgelegd.
Het middendeel van het schilderij komt wat de
topografische details betreft goed overeen met een getekende
voorstudie in het museum te Leipzig. Overigens
ziet men gemakkelijk over het hoofd dat de Amstelbrug
op het doek twaalf bogen telt in plaats van het werkelijke
aantal van elf. 2
twee versies
Het bestaan van dit Gezicht op Amsterdam vanaf de
Amsteldijk was weliswaar bekend, maar pas in 2006 was
het doek voor het eerst sinds mensenheugenis weer te
zien. Afkomstig uit de collectie van Frits Philips werd het
in december van dat jaar geveild en door de kunsthandel
aangekocht. Veel bekender tot dan toe was het gelijkaardige
doek in het Fitzwilliam Museum te Cambridge. 3
Hoewel beide voorstellingen het uitzicht tonen vanaf
identificaties van
gebouwen.
vissers aan de amstel
bij de Pauwentuin
arent arentsz cabel
(1585/86-1631)
Vóór 1632. Olieverf op
paneel, 25,5 x 50,5 cm
aMsterdaMs HistOriscH
MuseuM (BruiKLeen
riJKsMuseuM)

wat is aantrekkelijker dan een museale
loopbaan ook met een prachtige aanwinst
te mogen afronden? toen vorig
jaar het schilderij Gezicht op Amsterdam
van Jacob van ruisdael op de markt
kwam, was dr simon Levie (voormalig
bestuurslid van de Vereniging
rembrandt) de stimulerende initiatiefnemer
om deze schenking ter gelegenheid
van mijn afscheid mogelijk te
maken. simon Levie is niet alleen oudhoofddirecteur
van het rijksmuseum
(1975-1989), daarvoor was hij ook de
eerste directeur van het amsterdams
Historisch Museum die samen met Bob
Haak en een team van medewerkers de
fundamenten van ons museum legde in
het voormalige Burgerweeshuis com plex,
en bovendien de stadscollectie op een
hoog niveau wist uit te breiden. ik was
zeer geroerd dat mijn voor-voorganger
zich met zoveel enthousiasme voor de
verwerving van deze aanwinst heeft in-
hetzelfde standpunt, zijn er opvallende verschillen,
vooral in de gekozen beeldhoek. Het panorama te
Cambridge is aan de linkerzijde op dezelfde plaats begrensd
als de tekening: links van een van de molens aan
de Zaagmolensloot. Ons uitzicht gaat verder; het toont
nóg vier molens, waarvan de drie achterste de bocht van
de zuidelijke stadswal suggereren. Aan de horizon is de
Leidsepoort herkenbaar aan het middentorentje. Het
gebouw, dat door Ruisdael naar rechts is verschoven, lijkt
van plaats te hebben gewisseld met het Aalmoe ze niersweeshuis
aan de Prinsengracht, dat mag worden herkend
in het hoge gebouw rechts van de twee meest linkse
molens. Doordat de poort meer naar rechts staat, krijgt
de kromming van de stadsmuur impliciet meer nadruk.
Deze topografische manipulatie klinkt misschien
Bij de verwerving van Gezicht op Amsterdam
Pauline Kruseman, directeur Amsterdams Historisch Museum tot 1 januari 2009
22 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
gezet. ik houd zeer van amsterdamse
stadsgezichten omdat er zoveel bij te
vertellen is over vroeger en nu, en hoe
de stad zich heeft ontwikkeld.
Het aantrekkelijke van de collectie van
het amsterdams Historisch Museum is dat
zij van hoge kunsthistorische kwaliteit is
en in ons museum – in de context van de
geschiedenis van amsterdam – tevens
een bijzondere toegevoegde waarde
heeft. Verhalen vertellen bij mooie en
bijzondere schilderijen, tekeningen of
voorwerpen behoort tot één van de
meest aantrekkelijke kanten van het
museumwerk. educatie komt uit ons
museumhart en niets geeft meer voldoening
dan te zien hoe jongeren én
ouderen genieten van collectie-onderdelen
en zich verwonderen of verbazen
over de verhalen die daarbij – op vele
manieren – verteld kunnen worden.
als de Vereniging rembrandt van
mening is dat een mogelijke acquisitie
vergezocht ware het niet dat de schilder hetzelfde
principe ook aan de andere kant heeft toegepast.
Aan de rechterzijde lopen beide geschilderde
pano rama’s door waar de tekening ophoudt: voorbij de
molen op het bolwerk ten oosten van de Weesperpoort.
Uit vergelijking met contemporaine plattegronden
blijkt dat de Cambridge-versie zich goeddeels aan de
werkelijkheid houdt. ’s Lands Zeemagazijn is te zien
rechts naast de Weesperpoort en de Oosterkerk sluit de
voorstelling af, nog voorbij de molen op het bolwerk
uiterst rechts. 4 Op ons schilderij staat de molen rechts
van de kerk, wat niet conform de werkelijkheid is, maar
wel een bevredigender beeldbegrenzing oplevert. Om
dezelfde reden zal het wiekenkruis naar de stad zijn
gericht.
van uitstekende (kunst)historische
kwaliteit is en heel belangrijk voor het
openbaar kunstbezit, en vervolgens een
financiële bijdrage wil leveren aan de
verwerving ervan, dan is dat een belangrijk
keurmerk bij de verdere fondsenwerving.
ik ben de gemeente amsterdam,
stichtingen en fondsen heel dankbaar
voor de genereuze steun bij dit prachtige
afscheidscadeau. Komt u vooral
kijken hoe mooi het schilderij in onze
Pronkzaal (zaal 11) hangt en zie het
verhaal van een bloeiende stad in de
gouden eeuw en welke contouren nu
nog zichtbaar zijn.
PersOOnliJK nawOOrd
dit jaar viert de Vereniging rembrandt
het 125-jarig jubileum. Van kinds af aan
ben ik opgegroeid met de Vereniging
omdat mijn overgrootvader Jacob
ankersmit één van de oprichters en
eerste voorzitter was. de oudste broer
gezicht op amsterdam
vanaf de amsteldijk
Jacob van ruisdael
ca. 1675/80. Zwart krijt,
grijs gewassen, 8,4 x 31 cm
(samengesteld uit twee
losse bladen)
MuseuM der BiLdenden
Künste, LeiPZig
van mijn vader, Jacob (Job) Kruseman
werd op verzoek van voorzitter ernst
Heldring secretaris van de Vereniging
en heeft dat meer dan 42 jaar met veel
toewijding en nauwgezetheid gedaan.
ik heb het plezier en voorrecht om heel
vaak te zijn aangestoken door de bevlogenheid
en het enthousiasme voor het
openbaar kunstbezit van de huidige
voorzitter van de Vereniging, mijn man
Jan Maarten Boll*, en van nabij de
verrijking van ons openbaar kunstbezit
te hebben kunnen meemaken. Veel
voorbeelden daarvan zijn te zien op de
unieke tentoonstelling 125 grote liefdes
in het Van gogh Museum.
“Lang leve de Vereniging rembrandt”!
* uiteraard staat JMB op de gang als er
voorstellenvan het aHM worden behandeld.

De plaatsing van een ander gebouw aan de horizon lijkt
mede het gevolg van de aanpassingen op de voorgrond
van de compositie. De linker Amsteloever is in een flauwe
bocht weergegeven, terwijl de laatste bocht voor de stad in
werkelijkheid iets zuidelijker lag. Het verschafte Ruisdael
de mogelijkheid om het voorplan tot aan de rechter
benedenhoek te vullen met weelderige begroeiing. Deze
draagt meer dan in de Cambridge-versie bij tot de dieptewerking
van de voorstelling. Wel moest de schilder
de rechteroever wat verschuiven om de rivier op het
middenplan de ruimte te geven. Hierdoor schoof ook
de Weesperpoort op en ontstond er aldus links van de
poort aan de horizon plaats voor het Zeemagazijn. 5
Op het panorama te Cambridge is de stadsmuur een
stuk prominenter in beeld; hij is niet alleen hoger dan
in de andere versie, maar hij wordt ook flink door het
zonlicht beschenen. Op het doek te Amsterdam wordt
niet de omwalling verlicht door invallende zonnestralen
maar de bebouwing erachter. De in de schaduw gehulde
muren en bolwerken functioneren daardoor veeleer als
een natuurlijke overgang tussen stad en land, temeer
daar ook het weiland linksvoor door de zon wordt beschenen.
Binnen de muren scheert het zonlicht over de
daken van de stad en suggereert het de verdere loop van
de Amstel. De lange, in de zon badende gevel met het
23 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
torentje, direct boven de bogen van de Hogesluis, is
herkend als de uniforme bebouwing op het eiland
Vlooienburg, op de plaats van de kade voor het huidige
Muziektheater. 6
Het ligt voor de hand om het schilderij te Cambridge
weliswaar als de oudste van de twee aan te merken, maar
de andere als de meer uitgewerkte, definitieve voorstelling.
Terwijl Ruisdael op beide doeken zijn voortekening
tamelijk trouw heeft gevolgd, veroorloofde hij zich in
het door het Amsterdams Historisch Museum verworven
schilderij tal van topografische vrijheden, waarmee hij
zijn stadsgezicht aanzienlijk kon verbeteren. De subtiele
manipulaties, de contrastrijke belichting en de dramatische
wolkenlucht maken dit Gezicht op Amsterdam tot een
uitzonderlijke combinatie van stadsgezicht en landschap.
Samen met de twee andere werken van Ruisdael in het
Amsterdams Historisch Museum, het landschappelijke
Huis Kostverloren en het stadsinterieur van het Damrak
naar het noorden, verbeeldt dit schilderij op magistrale
wijze Ruisdaels visie op zijn woonplaats Amsterdam. 7 s
norbert e. Middelkoop
Conservator schilderijen, tekeningen en prenten
Amsterdams Historisch Museum
gezicht op amsterdam
vanaf de amsteldijk
Jacob van ruisdael
ca. 1675/80. Olieverf op
doek, 52,1 x 66,1 cm
FitZwiLLiaM MuseuM, caMBridge
Noten
1. ruisdael schilderde ook een uitzicht
over de oude stad naar het noorden,
gezien vanaf het dak van het stadhuis
(part. coll.). Zie o.m. B. Bakker
in Het aanzien van de stad. Panorama’s,
plattegronden en profielen uit
de Gouden Eeuw, cat. tent.
amsterdam (stadsarchief), 2007-08,
pp. 171-175.
2. B. Bakker, e. Fleurbaay en a.w.
gerlagh, De verza me ling Van
Eeghen. Amsterdamse tekeningen
1600-1950, Zwolle 1988, nr. 359.
3. Zie bijdrage a. van suchtelen in Hollandse
stadsgezichten uit de Gouden
Eeuw, cat. tent. den Haag (Mauritshuis),
washington (national gallery
of art), 2008-09, cat.nr. 37, pp.
162-163 en 234.
4. een uit ca. 1726-28 daterend uitzicht
door adolf van der Laan, vastgelegd
vanaf hetzelfde standpunt, bevestigt
de locatie van het Zeemagazijn; zie
op. cit. (noot 1), pp. 156-161, nr. 26b.
5. Bakker (in op. cit. (noot 1), p. 171)
herkende hierin, met een voorbehoud,
‘de pakhuizen van de VOc
(?)’, wellicht op een dwaalspoor gebracht
door ruisdaels verplaatsing
van het gebouw (zie vorige noot).
6. Ibidem, pp. 171-172. in de veilingcatalogus
van 6 december 2006 werd,
in navolging van de oudere ruisdael
literatuur, nog aangenomen dat hier
het in 1681 opgeleverde ‘Besjeshuis’
was afgebeeld, wat zou betekenen
dat ruisdael beide schilderijen zo ongeveer
op zijn sterfbed moest hebben
gemaakt. dat gebouw, tegenwoordig
bekend als De Amstelhof,
zou zich echter iets verder naar rechts
moeten bevinden maar bestond nog
niet toen ruisdael zijn schilderijen
maakte.
7. Het Huis Kostverloren (inv.nr. sa
38217) werd in 1981 verworven,
eveneens met steun van de Vereniging
rembrandt. Het Damrak naar
het noorden (inv.nr. sB 6330) is een
bruikleen van het Mauritshuis.

24 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
Van gogh Museum
Amsterdam
de seine bij nanterre
Maurice de Vlaminck (1876-1958)
1906-07. Olieverf op doek, 60 x 73 cm
gesigneerd, m.o.: Vlaminck
Herkomst: particulier bezit (2008)

aangekocht met steun van de
Bankgiro Loterij, de Mondriaan
stichting, de Vereniging rembrandt
(mede dankzij het Prins Bernhard
cultuurfonds) en het VsBfonds.
de seine bij Poissy
Maurice de Vlaminck
1906-07. Olieverf op doek,
73,5 x 91,5 cm
ParticuLiere VerZaMeLing
25 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
Het Van Gogh Museum streeft er naar
om de werken van Vincent van Gogh
niet alleen te omringen met belangrijke
schilderijen van voorlopers en
tijdgenoten, maar ook om zijn artistieke
nalatenschap aan latere generaties
te tonen. Met de aankoop van het
fauvistische rivierlandschap De Seine
bij Nanterre van de Franse kunstenaar
Maurice de Vlaminck is – mede met
steun van de Vereniging Rembrandt –
de nog prille collectie van navolgers
van Van Gogh rondom 1900 aanzienlijk
verstevigd. Er bevindt zich maar
één ander schilderij uit deze bloei-
periode van de Franse kunstenaar in
Nederlands openbaar kunstbezit, wat
De haven van Nanterre ook nationaal
gezien tot een waardevolle aanwinst
maakt.
Maurice de Vlaminck schilderde een zicht op
de haven van Nanterre, toen een klein dorp
met veel industrie aan de Seine, net buiten
Parijs. De compositie is opgebouwd uit verschillende
horizontale lagen: water, begroeiing
en een ronkende sleepboot die een ander
schip voorttrekt, de verste oever met huizen,
en daarboven de lucht. De horizontale beeldopbouw
wordt enerzijds verlevendigd door
twee schepen – waaronder een vissersboot –
die diagonaal op de voorgrond van het schilderij
zijn gepositioneerd, en anderzijds door
een sterk verticaal element: de schoorsteen
van de vissersboot. De Vlaminck sneed de
schepen op de voorgrond drastisch af, waardoor
die als repoussoir de beschouwer op
effectieve wijze het beeld intrekken. Sterke
complementaire kleurcontrasten wisselen
elkaar af: blauw en oranje, rood en groen. De
veelal geometrische vormen zijn op krachtige
wijze benadrukt door de donkerblauwe en
zwarte contouren. Er is veel fris ogend puur
wit gebruikt om fel zonlicht te suggereren.
De dynamische voorstelling is opgebouwd
uit tenminste twee lagen verf en lijkt in een
rap tempo te zijn voltooid. Zo zijn er barstjes
te onderscheiden in het oppervlak, die doen
vermoeden dat de verf daaronder nog niet
geheel droog was toen er al aan een nieuwe
laag werd begonnen. Verder lijkt er in het
zachtgroene wateroppervlak – al dan niet
bewust – gebruik te zijn gemaakt van een vuil
penseel. De zwarte signatuur is opgebracht
met verdunde verf toen de voorstelling al
droog was. De Seine bij Nanterre kan een
fauvistisch schilderij worden genoemd. Maar
wie waren de Fauves (letterlijk: ‘wilde dieren’)
eigenlijk?
de Fauvist de vlaminCK
La candeur de ce buste surprend au milieu de
l’orgie des tons purs: Donatello parmi les fauves. 1
Met deze vergelijking tussen een meer italianiserende
buste en de schilderijen van Henri
Matisse, Charles Camoin, Henri Manquin,
Albert Marquet, André Derain en Maurice
de Vlaminck op de Parijse Salon d’Automne
van 1905, schonk de kunstcriticus Louis
Vauxcelles de groep schilders haar geuzennaam.
De groep werd niet verbonden door
een artistiek of moreel manifest, maar werd
verenigd door onderlinge vriendschappen en
een gedeelde zoektocht naar een moderne
stijl. De Fauves lieten zich grotendeels inspireren
door de Postimpressionisten Georges
Seurat, Paul Signac, Vincent van Gogh, Paul
Gauguin en Paul Cézanne, maar voelden
wel de verantwoordelijkheid hun artistieke
verworvenheden een stap verder te brengen.
Het schilderen zelf, de fysieke eigenschappen
van doek en verf, vormden de kern van het
Fauvisme en de vernieuwingen speelden zich
dan ook vooral op dit gebied af. De Fauves
bleven vasthouden aan de figuratieve voorstelling,
maar brachten een nieuwe dynamiek,
door hun schilderijen uit te voeren in felle,
pure kleuren en in zeer uitgesproken pasteuze
penseelstreken. Ze streefden naar de
‘purificatie’ van het landschap. Met dit streven

steenkoolschuiten
Vincent van gogh
1888. Olieverf op doek, 71 x 95 cm
ParticuLiere VerZaMeLing
liepen ze vooruit op de latere verdergaan-
de abstracties binnen het Modernisme.
De autodidacten André Derain en
Maurice de Vlaminck schilderden vaak
samen in en rondom hun woonplaats
Chatou, een dorp net buiten Parijs. Net
als de (Post)impressionisten voor hen,
zochten de twee vrienden hun motieven
in de dorpen in de vallei van de Seine
ten westen van de hoofdstad, waaronder
ook het meer industriële Nanterre. Waar
hun voorgangers vooral de recreatieve
pleziertjes van de hoofdstedelijke bourgeoisie
vastlegden of de industriële ontwikkeling
rondom de Seine verbeeldden,
worden de voorstellingen van De
Vlaminck en Derain gekenmerkt door
een haast neutrale houding tegenover de
sociale gebeurtenissen binnen het landschap.
Soms integreerden ze een rokende
schoorsteen of een puffende sleepboot
in hun voorstellingen, maar dat was dan
puur vanwege het pittoreske effect.
Doorgaans vereenvoudigden de schilders
hun landschappen tot de meest essentiele
componenten en lieten ze figuren en
andere anekdotische details achterwege.
Ze gingen uit van hun persoonlijke reactie
als schilder op de natuur en vertaalden
hun lyrisch enthousiasme voor de
omgeving in pure kleuren en woeste
verfstreken. Ze smeerden de verf vaak
rechtstreeks uit de tube op het doek.
de vlaminCK en de seine
Terwijl zijn schilderpartner Derain in
1906 naar Parijs verhuisde en in de zomer
van dat jaar Henri Matisse vergezelde
naar de Midi, bleef De Vlaminck tot het
eind van zijn leven in de hem zo bekende
voorsteden. Deze vasthoudendheid valt
deels te wijten aan geldgebrek, maar
kwam ook voort uit het beeld dat hij van
zichzelf had als een ‘noordelijke kunstenaar’.
De Vlaminck had genoeg aan het
landelijke leven rond Chatou, dat voor
hem vrede, afzondering, maar vooral ook
pure eenvoud betekende. Hij schreef
26 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
later in zijn memoires: “Je n’étais nullement
tenté de changer de paysage. Tous ces sites
je connaissais si bien, la Seine avec les trains
de péniches, les remorqueurs avec leurs
panaches de fumée, les guinguettes, la couleur
de l’atmosphère, le ciel avec ses gros nuages
et ses éclaircies ensoleillées étaient ce que
j’aimais à peindre. 2
In 1906 en 1907 produceerde De
Vlaminck een grote hoeveelheid rivierlandschappen.
Hij schilderde er soms wel
één per dag en altijd met dezelfde lokale
motieven als onderwerp, teruggebracht tot
hun essentie: lucht en water, omlijst door
begroeiing, kades en schepen. Hij had
geen eigen atelier en werkte doorgaans
buiten. Waar De Vlaminck steeds weer
terugkwam op dezelfde motieven, kon
de techniek en kleurkeuze vanwege zijn
snelle en instinctieve werkwijze behoorlijk
uiteenlopen. Zelfs binnen bepaalde
werken hanteerde de kunstenaar geregeld
verschillende schilderstijlen. Soms
werkte hij met wervelende penseelstreken
en contrasterende kleuren op de wijze
van Van Gogh, een andere keer in heldere
kleurvlakken à la Gauguin. Steeds vaker
schilderde hij ook met meer geome trische
volumes in de stijl van Cézanne.
De Seine bij Nanterre is representatief
voor de Fauves op het hoogtepunt van
hun kunnen en lijkt te zijn gemaakt in
1906-07, tijdens de overgangsperiode
die De Vlaminck toen doormaakte. De
pure kleuren, de haast schematische
weergave van het rivierlandschap en de
sterke fysieke benadering van het schilderen
zijn nog typerend voor de Fauves.
Ook het felle primaire kleurgebruik –
zelfs in de schaduwpartijen – met de inbreng
van complementaire contrasten
sluit hierbij aan, maar is al minder bont
dan De Vlamincks werk van een jaar
eerder. Zo gebruikte hij minder vaak
decoratieve kleuraccenten die uit zijn
fantasie afkomstig waren. Hij verlegde
zijn aandacht naar natuurlijke tinten:
verschillende tinten blauw voor het
water en de lucht, groen voor de bossage
met felgekleurde boten als bonte
accenten. Ook in het verwante schilderij
De Seine bij Poissy, daterend uit dezelfde
periode, is dit te zien. De lucht en het
water zijn door uitbundig penseelwerk in
verschillende tinten blauw gedefinieerd
en De Vlaminck bracht hier eveneens
verschillende kleurcontrasten, donkere
contouren en puur witte accenten aan.

Portret van guus Preitinger, de vrouw
van de kunstenaar
Kees van dongen
1911. Olieverf op doek, 146 x 116 cm
Van gOgH MuseuM, aMsterdaM.
aangekocht met steun van de Bankgiro Loterij.
De vergelijkbare compositie van horizontale,
diagonale en verticale elementen
illustreert dat De Vlaminck zich bediende
van een beperkt aantal vaste – maar zeer
effectieve – compositieschema’s.
de vlaminCK en van gOgH
Van Gogh speelt in vele opzichten een
sleutelrol in de geschiedenis van de
Fauves. Zo introduceerde Derain zijn
vriend De Vlaminck in 1901 aan Matisse
op de Van Gogh-tentoonstelling bij de
Parijse galerie Bernheim Jeune. De
Vlaminck schreef later over de grote
indruk die de werken van de Hollandse
kunstenaar op hem hadden gemaakt: Je
retrouvais chez lui certaines de mes aspirations.
27 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
Sans doute, de mêmes affinités nordiques?
Et, en même temps qu’un sens révolutionnaire,
un sentiment presque religieux de
l’interpretation de la nature. Je sortis de
cette rétrospective, l’âme bouleversée. 3 Een
van de weinige bewaard gebleven briefwisselingen
van de hand van De Vlaminck
met Julien Leclerc, de organisator van de
tentoonstelling, getuigt van zijn herhaaldelijke
pogingen in datzelfde jaar om
een schilderij van Van Gogh in zijn bezit
te krijgen.
Ondanks de bijna spirituele identificatie
met Van Gogh is de invloed van
diens schilderkunst pas vanaf 1905 ook
daadwerkelijk zichtbaar in De Vlamincks
werk. In dat jaar kreeg De Vlaminck de
gelegenheid om veel van de werken die
hem enkele jaren daarvoor zo imponeerden,
nog eens te bestuderen op de
grote Van Gogh-tentoonstelling van de
Salon des Indépendants. Op die expositie
hingen twee ‘marines’: Steenkoolschuiten en
Zandschuiten. Deze werken tonen, naast
een vergelijkbare onderwerpskeuze, een
duidelijke verwantschap in compositie en
techniek met De Vlamincks werk. Ook
bij deze riviergezichten is er sprake van
een licht vogelvluchtperspectief, een
sterke diagonaal op de voorgrond en
worden de grote vlakken van het water
en de lucht doorbroken door de masten
van de boten. Beide schilders wisselden
in zwaar impasto geschilderde delen af
met meer gladde oppervlaktes, en beiden
benutten de expressieve mogelijkheden
van een krachtige, veranderlijke verfstreek
en een dik aangezette contour. Zoals De
Vlaminck zelf beschreef in zijn autobiografie
deelde hij bovendien Van Goghs
lyrische houding ten opzichte van het
landschap. De Vlaminck vereenzelvigde
zich als autodidact met Vincent van Gogh,
die net als hij zonder opleiding of vastomlijnde
methode zijn gevoelens en indrukken
ten opzichte van zijn omgeving
op instinctieve wijze wenste te vertalen
in verf en kleur op schildersdoek.
Door het tonen van stukken van hoogwaardige
kwaliteit, wil het Van Gogh
Museum de doorwerking van Van Goghs
oeuvre en kunstenaarschap op de generatie
moderne kunstschilders na hem bij
het publiek inzichtelijk te maken. Die
werken dienen echter eveneens recht te
doen aan de individuele verworvenheden
van de betreffende kunstenaar en moeten
ook het verdere verloop van de kunst-
geschiedenis laten zien. De aankoop in
1999 van het Portret van Guus Preitinger
van Kees van Dongen en de bruikleen
van het Portret van de kunstverzamelaar
Beffie door Jan Sluiters (van het Instituut
Collectie Nederland) vormden de eerste
schreden naar een nieuw zwaartepunt in
de collectie. Deze groep werken wordt
dankzij de Seine bij Nanterre substantieel
versterkt s
Fleur roos rosa de carvalho
assistent-conservator
Noten
1. in vertaling: ‘de oprechtheid
van deze buste verrast te
midden van de orgie aan pure
kleuren: donatello tussen de
wilde dieren.’
2. Maurice de Vlaminck, Portraits
avant décès, Parijs 1943, p.
84. in vertaling: ‘ik had geen
behoefte aan een andere
omgeving, de seine met haar
rijen aken, de sleepboten met
hun rookpluimen […] de kleur
van de lucht, de hemel met
zijn grote wolken en flarden
zon, dat waren de dingen die
ik wou schilderen.’
3. Maurice de Vlaminck, Portraits
avant décès, Parijs 1943, p. 31.
in vertaling: ‘Bij hem hervond
ik enkele van mijn eigen
ambities. Ongetwijfeld vanuit
vergelijkbare noordelijke
verwantschappen? en tegelijkertijd
ook iets revolutionairs,
hoe met een bijna religieus
gevoel het landschap werd
geïnterpreteerd. Mijn ziel was
hevig aangedaan toen ik het
retrospectief verliet.’
Literatuur
M. Vallès-Bled, P. Krausz,
F. Marnoni, a. champié &
t. stroud, Vlaminck: catalogue
critique des peintures et
céramiques de la période
fauve, Parijs 2008
Maïthé Vallès-Bled, Vlaminck.
Un instinct fauve, cat. tent.
Parijs (Musée du Luxembourg),
Milaan 2008
g. abbati, P. Oldani & a. stenghel,
Derain et Vlaminck: 1900-
1915, Milaan 2001
niamh O’Laoghaire, The influence
of Van Gogh on Matisse,
Derain and Vlaminck, 1898-
1908 (dissertatie), ann arbor
1997
Maurice de Vlaminck, Tournant
dangereux: souvenirs de ma
vie, Parijs 1929
Maurice de Vlaminck, Portraits
avant décès, Parijs 1943
Maurice de Vlaminck, Paysages
personnages, Parijs 1953

singer Laren
Laren
studie bal tabarin
Jan sluijters (’s-Hertogenbosch 1881-1957 amsterdam)
1907. Olieverf op doek, 46 x 30 cm
gesigneerd in monogram r.o. en l.b.: JS ; gedateerd l.b.: 07
Herkomst: particuliere collectie (2007)
Van zijn studiereis in 1906 naar Parijs bracht de jonge Jan Sluijters nieuwe
Franse invloeden mee, waardoor hij een belangrijke rol zou gaan spelen
in de ontwikkeling van de moderne kunst in Nederland. Studie Bal
Tabarin dat mede met steun van de Vereniging Rembrandt is verworven,
behoort tot die periode. Singer Laren richt zich in haar verwervingsbeleid
specifiek op werken van kunstenaars uit de modernistische periode,
waarvan velen – zoals ook Jan Sluijters – een relatie hebben met Laren.
Het interessante en goed gedocumenteerde stuk vult een hiaat in de
museumcollectie waarin een vroeg werk van Sluijters ontbrak.
de aankoop is mogelijk
gemaakt dankzij steun van
de Vereniging rembrandt,
de stichting Vrienden van
het singer Museum, de
Mondriaanstichting, het
K.F. Heinfonds, stichting elise
Mathildefonds en Matthijs
erdman, amsterdam.
de profeet elisa en de zoon
der sunamitische vrouw
Jan sluijters
1904. Olieverf op doek,
151 x 120 cm
instituut cOLLectie nederLand,
riJswiJK/aMsterdaM
van traditiOneel naar mOdern
Jan Sluijters won in 1904 met zijn doek De profeet Elisa
en de zoon der Sunamitische vrouw de Prix de Rome. Zijn
studietijd aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten
in Amsterdam onder leiding van professor August Allebé
had hij net afgerond. Allebé hechtte aan de vaste vorm
en een nauwkeurige weergave en keurde de nieuwe
losse schilderwijze van de Haagse School schilders en die
van Amsterdamse impressionisten als George Breitner
af. Ook de jury van de Prix de Rome, die verbonden
was aan de Rijksacademie, hechtte aan die traditionele
normen. Sluijters had het opgedragen oudtestamentische
thema volgens die regels geschilderd en het gewonnen
28 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
jaargeld van de Prix, een bedrag van 1200 gulden, werd
hem voor vier jaar toegekend, te besteden aan een
studiereis naar Italië en Spanje. Tijdens de reis moest de
laureaat regelmatig verslag uitbrengen van zijn schilderkunstige
ervaringen.
Sluijters vertrok in 1905 met zijn vrouw Bertha
Langerhorst naar Italië en verbleef onder meer in Rome,
Florence en Venetië. Tot de opdracht behoorde het
maken van kopieën van bekende meesterwerken maar
ook het vervaardigen van eigen composities. In september
keerde hij terug naar Amsterdam waar zijn resultaten in
de Rijksacademie werden tentoongesteld. In januari 1906
voerde de reis via Brussel en Parijs naar Spanje waar onder
andere Madrid, Sevilla en Cordoba aan bod kwamen.
Uit die tijd dateren vlotte los geschilderde studies van
mensen op straat en begon Sluijters aan de uitbundige
en kleurrijke Spaansche danseres die hij later in Parijs zou
voltooien. De stijl van het traditionele doek waarmee hij
de Prix had gewonnen, lag intussen al ver achter hem. In
april 1906 reisde hij naar Parijs en keerde daarna even
terug naar Amsterdam om eind mei opnieuw naar de
Franse hoofdstad te vertrekken.
Sluijters nam zijn intrek in Hôtel Chaptal aan de rue
de La Rochefoucauld, in de buurt van Montmartre, en
liet op 22 mei aan de Commissie van Toezicht van de Prix
de Rome weten dat zijn kamer wel niet helemaal aan zijn
wensen voldeed, maar: Veel zal ik ook niet binnenshuis te
werken hebben daar ik plan heb studies te maken van het leven
op de boulevards en in de cafés, en van de interessante stadsgedeelten
[…].’ 1 In de maanden daarna maakte hij studies
van stadsgezichten, een kermis bij de Pont Alexandre en
figuurstudies – Sluijters doet daarvan verslag in zijn brief
van 26 juni aan de commissie – en werkte hij in het café
Olympia en het Bal Tabarin. Niet toevallig had Sluijters
een hotel uitgekozen in de omgeving van deze populaire
uitgaansgelegenheden. Juist deze buurt bood aantrekkelijke
onderwerpen.
bal tabarin
In 1904 was aan de rue Victor Massé de nieuwe dansgelegenheid
Bal Tabarin geopend. De elektrische verlichting,
toen nog vrij nieuw, was er spectaculair. Al eerder had
kunstlicht in cafés en ander uitgaansleven schilders als
Edouard Manet, Henri de Toulouse Lautrec en Vincent
van Gogh tot fascinerende werken geïnspireerd. De komst
van elektrisch licht rond 1900 bood echter nog uitbundiger
mogelijkheden dan bijvoorbeeld de gasverlichting
van daarvoor. Sluijters bezocht de nieuwe gelegenheid en

al tabarin
Jan sluijters
1907. Olieverf op doek,
200 x 140 cm
stedeLiJK MuseuM,
aMsterdaM (BruiKLeen
ParticuLier BeZit)
Noten
1. Brieven waarin sluijters verslag
doet aan de commissie
van toezicht van de Prix de
rome, bevinden zich in archief
noord-Holland, Haarlem,
archief rijksacademie.
2. de datering ‘07’ op het doek
heeft hij vermoedelijk naderhand
aangebracht, zoals hij
wel vaker deed. Met dank
aan Jacqueline de raad die
deze en nog andere informatie
verstrekte.
3. anita Hopmans, ‘Jan sluijters
en Kees van dongen’, in:
Jan Sluijters. Schilder met
verve, Laren/Zwolle 1999
(cat.), p. 63-95, afb. p. 76.
Het doek is naderhand versneden.
aan de catalogus
zijn meerdere gegevens voor
dit artikel ontleend.
4. schrijven van a. allebé en
n. van der waay namens
de jury aan de commissie
van toezicht, 17 december
1906. archief noord-
Holland, Haarlem, archief
rijksacademie.
begon in 1906 aan Studie Bal Tabarin. In
een brief van 8 september aan de reeds
genoemde Commissie van Toezicht
schreef hij: Gisteren maakte ik nog een
schets voor een groot bal, wat ik echter
dezen winter in Holland eerst denk te gaan
schilderen. Op dat kleine doek dat door
Singer Laren is verworven, is een dansende
menigte te zien onder overdadige
verlichting die bijna aan vuurwerk
doet denken. 2 De verlichting neemt
meer dan de helft van de voorstelling in
beslag. Sluijters heeft het werk in losse
toetsen opgezet, zoals we dat kennen
uit het impressionisme. De dansende mensen hebben wat
duidelijker structuur en vorm gekregen dan de verlichting
boven hen. De indruk is die van een spontaan neergezette
schets. De kleuren blauw, rood en geel zijn uitgesprokener
dan in veel ander werk dat Sluijters schilderde tijdens de
reis door Italië en Spanje, maar minder fel en uitbundig
dan zijn doeken uit 1906 en volgende jaren. De studie
behoort samen met enkele andere bekende werken die
in het Parijse nachtleven ontstonden, zoals Café de nuit
(Bal Tabarin), in Singer in bruikleen uit particulier bezit,
en het grote Café Olympia (Café de nuit), in particulier bezit,
tot een belangrijke tussenfase in Sluijters’ werk. Het loopt
vooruit op een eigen modernisme waarin ook de invloed
van het Franse fauvisme met het bijbehorende heftige
palet zou gaan meespelen.
Studie Bal Tabarin werkte Sluijters inderdaad zoals hij
van plan was uit tot het grote Bal Tabarin. De schetsmatig
weergegeven dansers zijn daarin meer in detail uitgewerkt.
Er is een sterk contrast tussen de donkere strak
omlijnde herenkostuums en de lichte en sprankelende
damesjaponnen, uitgevoerd in de korte verftoetsjes van
het pointillisme of divisionisme. Die laatste stijl bepaalt
ook de spetterende verlichting.
Sluijters verwerkte zo de vele indrukken die hij in
Parijs opdeed van de impressionisten en pointillisten. In
de Sluijters catalogus van het Singer Museum uit 1999
heeft Anita Hopmans bovendien een relatie gelegd met
het werk van Kees van Dongen (1877-1968) die al sinds
1899 in Parijs woonde en verder was in zijn ontwikkeling.
Van Dongen schilderde omstreeks 1904-1905 het
uitgaansleven reeds op divisionistische wijze en behoorde
kort daarna tot de belangrijke fauvisten. Op de Salon des
Indépendants in 1906 exposeerde hij onder meer A la
Galette, een doek dat een mensenmassa in Moulin de la
30 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
Galette toonde onder een overdadig flonkerende verlichting
die een groot deel van het beeldvlak uitmaakt. 3
Het lijkt inderdaad niet onwaarschijnlijk dat Sluijters dit
werk gezien heeft en dat dit mede van invloed is geweest
op zijn Studie Bal Tabarin. Sluijters heeft in ieder geval
het werk van Van Dongen goed gekend en gewaardeerd.
In Nederland verdedigde hij naderhand Van Dongens
oeuvre dat als zeer extreem gold.
Sluijters’ terugkeer naar Nederland in november 1906
bracht hem een ontgoocheling. De jury van de Prix de
Rome oordeelde in haar rapportage van 17 december
1906 dat het temperament van den maker zich zoo licht laat
mêeslepen door wat de Jury meent te moeten noemen een
vulgairen valschen smaak bij de ultra-moderne schilders. 4
Sluijters voldeed volgens de jury dus niet langer aan de
maatstaven en zijn jaargeld voor het derde jaar werd
ingetrokken. Zijn daardoor financieel moeilijke situatie
weerhield hem er niet van door te gaan op de ingeslagen
weg en zijn kleurrijke stijl verder te ontwikkelen, die een
voorbeeld werd voor andere jonge kunstenaars als Piet
Mondriaan en Leo Gestel.
sluiJters in de COlleCtie van singer laren
Jan Sluijters werkte tussen 1909 en 1911 in Laren en
maakte in die periode een interessante fase door. Hij
schilderde er zijn bekende maannachten, die tot zijn
meest fauvistische doeken behoren, naast vele andere
Larense dorpsgezichten waarin hij fauvisme en divisionisme
combineerde. Sluijters behoort daarmee tot de
belangrijke Nederlandse modernisten die een rol in
Laren hebben gespeeld. Piet Mondriaan en Bart van der
Leck kwamen enige jaren later naar het Gooise kunstenaarsdorp.
Singer Laren legt sinds de jaren negentig in
haar verwervingsbeleid het accent op deze periode.
Na de overzichtstentoonstelling van Sluijters in
Singer in 1966 kreeg het museum een flink aantal schilderijen
uit particulier bezit in bruikleen, waardoor zijn
werk regelmatig getoond kon worden, ook in de jaren
dat hij elders nauwelijks de aandacht kreeg. In de meer
recente tijd is door enkele aankopen en schenkingen
werk in eigen bezit gekomen mede naar aanleiding van
de overzichtstentoonstelling Jan Sluijters – 100 schilderijen
in 1999 in Singer Laren. Daarvoor, in 1992, kon al de
abstracte compositie Largo II uit 1914 met steun van de
Vereniging Rembrandt worden verworvens
emke raassen-Kruimel
Hoofd Museum Singer Laren
Foto: John stoel

Kunsthal
Rotterdam
31 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
another time ii
antony gormley (Hampstead, 1950)
2006. gietijzer, 191 x 59 x 36 cm. editie 5 + 1 artist Proof, nr 1
Herkomst: galerie thaddeus ropac, salzburg/Parijs (2007)
Van de maan af gezien zijn we allen even groot, luidt de bekende uitspraak
van Multatuli (pseudoniem van Eduard Douwes Dekker, 1820-1887).
De rode draad in het oeuvre van de Britse beeldhouwer Antony
Gormley is de mens als maat van alle dingen. Het eigen lichaam van
de kunstenaar vormt daarbij vaak letterlijk het begin- en eindpunt
van zijn werk. Zo sierden 31 afgietsels van Gormleys lichaam in de
zomer van 2007 de skyline van Londen.
another time ii
antony gormely
geïnstalleerd op het dak van
de Kunsthal, 2008.
Over de steun aan de gormley
Omdat de Kunsthal rotterdam niet aan de juridische voorwaarden
kan voldoen die de Vereniging rembrandt stelt aan steunverlening bij
kunstaankopen, is gekozen voor de constructie waarbij het beeld met
steun van de Vereniging rembrandt in eigendom wordt verworven
door Museum Boijmans Van Beuningen, dat het vervolgens in permanent
bruikleen afstaat aan zijn buurman, de Kunsthal. de voormalig directeur
van de Kunsthal, wim Pijbes, heeft hierin voldoende aanleiding
gevonden om de leden van de Vereniging rembrandt voortaan gratis
toegang tot de Kunsthal te verlenen.
Aan de oevers van de Theems, rond de Hayward Gallery,
waar een overzichtstentoonstelling van Gormley plaatsvond,
veroorzaakte deze Event Horizon getitelde opstelling
een ware sensatie. Verstilde lichamen op en naast
gebouwen rondom het museum groeiden onverwacht
uit tot een culturele attractie, niet alleen voor toeristen,
maar ook voor de inwoners van Londen, die hun stad
op een nieuwe wijze waarnamen. Voor het eerst stonden
er dagelijks rijen voor de Hayward Gallery. The Financial
Times schreef lovend: Neither Antony Gormley nor the
Hayward Gallery have ever looked better, more seductive or
more intellectually enticing. (18 mei 2007) Ook ik was in
Londen en zelden zag ik moderne kunst op een vergelijkbare
wijze door zo velen gewaardeerd worden. Het
werk van Antony Gormley spreekt onmiskenbaar een
breed publiek aan. Zijn beelden doen een direct appèl
op de beschouwer, zowel bij de geoefende kunstkijker
als kinderen of toevallige passanten. Ze zijn begrijpelijk,
toegankelijk, intrigerend, spannend en uitdagend.
De tentoonstelling in Londen maakte diepe indruk.
Op de Art Basel van juni dat jaar werden twee beelden
van Gormley aangeboden. Eén bleek op de preview
verkocht, ons beeld stond te koop bij Galerie Thaddaeus
Ropac. Na enige onderhandeling kreeg de Kunsthal, naast
een billijke korting, een jaar de tijd voor fondsenwerving.
Met de geslaagde aankoop van Another Time II vierde de
Kunsthal haar derde lustrum.
unieKe aanKOOP
De verwerving van dit beeld is mede mogelijk gemaakt
door de Titus Cirkel (en daarmee de Vereniging
Rembrandt). Wie fondsen zoekt voor een gewenst kunstwerk,
weet dat wanneer de Vereniging Rembrandt zich
achter het idee stelt, andere fondsen en particulieren
zich aansluiten. Toen de Vereniging Rembrandt en de
Titus Cirkel beiden enthousiast waren, konden aansluitend
verschillende Rotterdamse fondsen, bedrijven en
particulieren succesvol benaderd worden. Het aankoopvoorstel
van de Kunsthal, die feitelijk niet over een eigen
collectie beschikt, betekende voor de Vereniging
Rembrandt een nieuwe stap. Bovendien profileerde de
Titus Cirkel zich in het bijzonder door juist de aankoop
van een hedendaagse, levende kunstenaar te steunen.
Geen surrealisme, pop art of een andere 20ste-eeuwse
kunststroming, maar ‘een vlucht naar voren’. En in dit
geval zelfs niet voor een museale binnencollectie, maar
een prominente museale buitencollectie. In het Museum -
park, op de Kunsthal, een van de drukst bezochte

Foto: Vincent Mentzel
kunstinstellingen van ons land en vorig jaar goed voor
200.000 bezoekers, kortom een uitgelezen locatie. De
plaatsing van het beeld werd, geheel in de traditie van de
Kunsthal, optimaal benut in de publiciteit. De voorpagina
van NRC/Handelsblad maakte pontificaal melding
van de aankoop.
gOrmley
Antony Gormley geldt als een van de beeldhouwers
die (letterlijk) beeldbepalend is voor het hedendaagse
kunstlandschap en tegelijkertijd een breed en nieuw publiek
aanspreekt. In 1994 won hij de prestigieuze Turner
Prize en sindsdien geldt zijn roem wereldwijd. Zijn beelden,
meestal afgietsels van passanten, inwoners van een
bepaald gebied of van de kunstenaar zelf, ontlenen hun
kracht aan hun menselijke maat en doen direct een beroep
op iedere beschouwer, jong en oud. Zijn beelden
refereren aan de meest basale kunstvorm, namelijk het
afbeelden van de mens zelf, in dat opzicht passen de
beelden van Gormley in een lange traditie. Ecce Homo,
even kwetsbaar als standvastig.
We verhouden ons heel direct tot zijn beelden, waarmee
we vaak rechtstreeks, oog in oog geconfronteerd
worden. Ze maken ons bewust van onze eigen maat en
reikwijdte, en van de ruimte die we innemen: hoe we ons
bewegen ten opzichte van elkaar, maar ook ten opzichte
van de ruimte en omgeving waarin we verblijven. Het
beeld in Rotterdam is een afgietsel op ware grootte van
de kunstenaar zelf. Het ontleent zijn kracht aan deze
oervorm, die iedereen direct herkent, en tegelijkertijd
aan de vervreemdende werking van het materiaal, roestig
gietijzer. De plaatsing van zijn beelden, juist buiten de
beschermende museale context, verleent een extra
dimensie aan het geheel.
Het plaatsen van beelden op de dakrand kent een lange
historie die we vooral in de classicistische architectuur
32 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
Foto: Bob goedewaagen
tegenkomen. Italiaanse stadspleinen en met name de
ideeën van de architect Andrea Palladio (1508-1580)
gelden als bekendste voorbeelden. Gormley grijpt terug
op deze traditie maar zonder de gebruikelijke mythologische
of religieuze verwijzingen. Voor de zomer van
2009 is Antony Gormley geselecteerd om de beroemde
lege sokkel op Trafalger Square te decoreren. In plaats
van een beeldhouwwerk, zoals eerdere laureaten als
Marc Quin (geb. 1964) of Rachel Whiteread (geb. 1963)
voor hem deden, nodigt Gormley honderden vrijwilligers
uit die afwisselend in een lange estafette naakt de
sokkel in het centrum van Londen zullen bezetten.
Werk van Antony Gormley was tot voor kort niet vertegenwoordigd
in Nederlandse museale collecties. Een
prachtig exemplaar van zijn Angel of the North staat samen
met een ander beeld van hem opgesteld in de tuin van
een particuliere verzamelaar in Wassenaar. Daarnaast is
in de hal van het Ministerie van VWS een beeld van de
kunstenaar geplaatst. Het beeld van de Kunsthal is nu
de eerste museale verwerving. De Kunsthal Rotterdam
heeft in haar jonge bestaan een bescheiden traditie opgebouwd
waarin met zekere regelmaat beelden worden
verworven, met name voor de buitenruimte rond het
gebouw, waaronder twee beelden van Henk Visch, een
beeldengroep van Tom Claassen, lichtsculpturen van
Günther Förg en Milan Kunc, en een wandsculptuur
van Claudy Jongstra. Vorig jaar ontving de Kunsthal
een bronssculptuur van Henry Moore als langdurig
bruikleen voor in de daktuin. De nu geplaatste Gormley
staat prachtig op de noordwest hoek van Rem Koolhaas’
gebouw, aan de parkzijde, zichtbaar voor passanten en
bezoekers van zowel het park als de Kunsthal en het
naastgelegen Natuurhistorisch Museum. Het beeld is op
die plek alle dagen van het jaar zichtbaar, op een toplocatie
van internationale allure. Met name voor bezoekers
die vanuit het Museumpark de Kunsthal benaderen zal
event Horizon
antony gormely
chabotmuseum, rotterdam,
2008.
between you and me
Zaaloverzicht tentoonstelling
antony gormley.
Kunsthal rotterdam 2008.
Op de voorgrond Souvereign
State (1989/1990), rechtsachter
Lock I (1994, caldic
collectie, linksachter Seeds III/V
(1989/1993, collectie würth,
Küzelschau) en op de wand
Blanket Drawing (1983).
de verwerving van Another Time II
is mogelijk gemaakt dankzij genereuze
bijdragen van de Vereniging
rembrandt en het onder de
Vereniging rembrandt ressorterende
titus Fonds, en verder ondersteund
door de caldic collectie, sculpture
international rotterdam, stichting
Bevordering van Volkskracht,
J.e. Jurriaanse stichting, unilever,
tBi Holdings BV, Havenbedrijf
rotterdam, thieme Media center
rotterdam, the Henry Moore
Foundation, erasmusstichting,
aon group nederland BV, Fondel
commodities en aalders alternative
asset advisers en het legaat van
mevrouw n.c. van riemsdijk Borsje.
Foto: Vincent Mentzel

antony gormley bij de
installatie van event Horizon
op het dak van het Parkhotel
rotterdam, 2008.
het beeld, dat scherp tegen de horizon aftekent, als een
opvallende verschijning tot in lengte van dagen de
menselijke maat aangeven.
KunstHal
De Kunsthal Rotterdam articuleert met de verwerving
van Gormleys Another Time II haar positie als podium
waar modern klassieke en hedendaagse beeldhouwkunst
voor een groot publiek getoond wordt. In recente
tentoonstellingen over Isamu Noguchi, Henry Moore,
Jean Tinguely en (dit najaar) Alberto Giacometti worden
internationaal vermaarde beeldhouwers voor het
voetlicht gebracht. Met de herinrichting van het
Museumpark in het verschiet kunnen deze tentoonstellingen
zich in samenwerking met de buren van de
Kunsthal – het Museum Boijmans Van Beuningen, het
NAi en de kunstcommissie van het Erasmus MC – in de
toekomst verder uitbreiden in de openbare ruimte. Het
tentoonstellingsprogramma sluit bovendien aan op de
over de stad verspreide beeldencollectie van Rotterdam,
die internationale topwerken kent van onder anderen
Naum Gabo, Calder, Willem de Kooning en Ossipe
Zadkine.
De plaatsing van het beeld in juni 2008 werd op passende
wijze tijdelijk ondersteund met een Rotterdamse
versie van Event Horizon. Evenals in Londen stond een
33 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
dertigtal afgietsels van het lichaam van de kunstenaar
binnen een cirkel van 1 kilometer van de Kunsthal
opgesteld op verschillende dakranden, op wisselende
hoogtes en op diverse afstanden, alle met het gezicht
naar de Kunsthal gekeerd. Zij wezen de bezoekers in
de stad Rotterdam als het ware de weg.
In de nabije toekomst zal op de strekdam bij de
Houtribsluizen bij Lelystad een groot buitenbeeld van
Antony Gormley verrijzen, Exposure. Dit is een meer dan
25 meter hoge gehurkte menselijke figuur, uitkijkend
over de watervlakte van het IJsselmeer. Het beeld wordt
opgebouwd uit vele metalen staven en is in zijn constructie
geïnspireerd op de hoge elektriciteitsmasten in het
Flevolandse landschap. Exposure ligt in maat en impact in
het verlengde van grote projecten als Angel of the North
(1998) bij Newcastle. Het Rotterdamse beeld Another
Time II vormt een passende prelude. Beelden van
Antony Gormley laten ons op een indringende wijze
opnieuw naar onszelf en de wereld om ons heen kijken,
en tonen aan dat kunst ook buiten – of op – de muren
van het museum een vitale rol speelt s
wim Pijbes
Hoofddirecteur Rijksmuseum (tot 1 juli 2008 Directeur Kunsthal
Rotterdam)

in de jaren, waarin ik in het rijksmuseum werkte, werd veel
aandacht besteed aan het contact met scholen in amsterdam.
elke week kwamen schoolklassen met hun eigen leerkrachten
van 9 tot 10 naar het museum. Het was wel duur om een uur
voor de officiële openingstijd publiek toe te laten, maar alles
liever dan de ongelukkige mix van schoolkinderen met andere
bezoekers. Het was een diep gekoesterde wens om ook voor
schooljeugd uit andere plaatsen in nederland iets te organiseren.
Overal waar ik kwam informeerde ik naar mogelijkheden.
maar onderwijsmanagers waren zo met zichzelf en hun eigen
programma bezig, dat ik overal bot ving. totdat ik in Helmond
kwam. daar was Jan bongaarts, die ter plekke iets coördineerde
in het onderwijs. Hij was meteen enthousiast. ik trad een
aantal malen op in Piet bloms prachtige schouwburgje van
Helmond met een verhaal over het rijksmuseum. Jan organiseerde
ter voorbereiding van de trip naar amsterdam een
lesprogramma voor 1100 kinderen, die vervolgens allemaal
met bussen op een zonnige dag in 1995 naar het rijksmuseum
werden vervoerd. nog nooit heb ik zo’n vrolijke overstroming
meegemaakt. ik sprak ze op een hoogwerker toe in de voorhal
en vervolgens had Caroline bunnig met haar evenementenbureau
een programma voor ze gemaakt, dat hun enthousiasme
voor dit uitje nog deed toenemen. in t-shirts met het
rijksmuseum erop vertrokken ze na enkele uren joelend van
tevredenheid weer naar Helmond. Het rijksmuseum zouden
ze niet gauw weer vergeten. leve Jan bongaarts.
• O G E N B L I K •
Hoera voor Helmond
P r O f. d r H . W . va N O s
Onlangs was ik terug in Helmond om voor het literair Café
aldaar te spreken over Caspar david Friedrich en de duitse
romantiek. ik had een select groepje literatuurliefhebbers in
een knusse gelegenheid verwacht, maar er waren enkele honderden
bijeen in het bavaria House! en weer was het perfect
georganiseerd, ditmaal door Olga Ferwerda. Jan bongaarts
bleek inmiddels directeur van het gemeentemuseum te zijn
geworden en daarnaast was hij ook nog afdelingsmanager
Kunst en Cultuur van de gemeente. dit keer had ik tijd om
ook het museum te bezoeken, waar de ene aangename verrassing
na de andere mij wachtte. Helmond heeft als voormalige
fabrieksstad uit vele nederlandse musea en door eigen
verwervingen in het voormalige kasteel een fascinerende
collectie vergaard van voorstellingen van de arbeidende mens
en van de glorie en treurigheid van de ontwikkeling van de
industrie. niet een obligate provinciale collectie dus, maar
iets wat hier past en nergens anders te zien is. in de tentoonstellingshal
tegenover het kasteel werd een buitengewoon
interessante privécollectie van werken uit de ecole de Paris
en aanverwante sferen getoond. maar het klapstuk waren
zogenaamde ontdekkisten in de gewelven van het kasteel.
Kinderen waren daarin met groot enthousiasme aan het
schatgraven en al speurende kwamen ze op het spoor van de
geschiedenis van hun eigen stad. geweldig! en daar had je die
Jan bongaarts weer. Hij was het, die dit idee voor het toegankelijk
maken van een historische collectie had ontwikkeld. als
er dan toch een nationaal Historisch
museum moet komen, hadden ze hem
moeten vragen.
maar er was meer te beleven in
Helmond. liep je door de stad, dan
zag je met hoeveel aandacht voor
architectonische kwaliteit Helmond
in de laatste decennia is ontwikkeld.
bovendien zag je overal portretten
van beroemde Helmonders met
vaak roerende gedichten op hen.
inwoners van de stad worden door
kunst en cultuur trots op Helmond.
als ik nog in het bestuur van de
vereniging rembrandt zat, zou ik
elke aanvraag van het Helmondse
museum met voorrang behandelen.

o V e R a a n W I n S t e n
18 8 3 – 18 9 3 – 19 0 3 – 191 3 – 19 2 3 – 19 3 3 – 19 4 3– 1953–1 9 6 3 – 1 9 7 3 – 19 8 3 – 19 9 3 – 2 0 0 3 – 2 0 0 8
‘rembrandt’ is springlevend
FuSIen BIJl de VRoe
Met de viering van het 125-jarig bestaan is
‘rembrandt’ als belangrijke weldoener van
het nederlands openbaar kunstbezit – voor
het eerst in die 125 jaar – prominent en voor
iedereen zichtbaar: in de tentoonstelling 125
grote liefdes met steun van de Vereniging
Rembrandt, in het boek 125 jaar openbaar
kunstbezit met steun van de Vereniging
Rembrandt van Peter Hecht, in de ontwikkeling
van de reeds raadpleegbare website
die alle gesteunde werken vanaf 1883 zal
tonen, en in het symposium Bondgenoten
of Tegenpolen? waarin de discussie werd
aangegaan met de verschillende spelers van
belang voor ons openbaar kunstbezit.
dit is de laatste aflevering van de rubriek
die Fusien Bijl de Vroe in 2004 startte,
waarin telkens de geschiedenis van de
vereniging in clusters van 10 jaar kort aan
bod kwam. getuige de vele reacties die zij
op haar bijdragen mocht ontvangen, heeft
u ervan genoten. Veel leden bladerden
– na het Bulletin van zijn cellofaan te
hebben ontdaan – direct door naar haar
rubriek. wij wijzen u daarom nog eens op
het jubileumboek 125 jaar openbaar
kunstbezit – met steun van de Vereniging
Rembrandt waarin Peter Hecht die hele
geschiedenis uitvoerig en met
onmiskenbaar plezier op meeslepende
wijze heeft beschreven. daarin kunt u op
uw gemak het verleden nog eens ophalen
én u laten inspireren voor de toekomst.
Portret van de eend sijctghen
aelbert cuyp
1647/50. Olieverf op paneel, 35 x 41,5 cm
dOrdrecHts MuseuM
35 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
deze lustrumactiviteiten weerspiegelen
de rol die de vereniging nog altijd speelt
in het verrijken van de nederlandse
openbare kunstcollectie. Zo kon in de
afgelopen vijf jaar een indrukwekkende
lijst kunstvoorwerpen worden gesteund.
Peter Hecht schrijft daar onder andere
over: ‘[…] in 2004 werden twintig
aankopen door de vereniging gesteund,
waaronder enkele zeer kostbare, met
de zogenaamde Burgemeester van Jan
steen voorop. Maar in dat jaar werd
ook een van de beste stukken Fries
zilver, een vergulde dekselbokaal die in
1691 ter gelegenheid van het huwelijk
van twee steenrijke Harlingers was
gemaakt terug naar de plaats van
oorsprong gebracht, op kosten van de
Ottema-Kingma stichting en de
Vereniging rembrandt samen. Het was
het jaar van de ongekleurde rietveld
stoel voor het centraal Museum, maar
ook van het Portret van de eend
Sijctghen door aelbert cuyp […] het
portret van een meer dan twintigjarige
eend, rond 1650 ter herinnering aan
het geliefde dier door de beste schilder
van de stad [dordrecht] vervaardigd
– dat is niet alleen stedelijk erfgoed
teruggebracht naar huis, dat is ook
cultuurgeschiedenis van een heel bijzonder
soort […] diezelfde combinatie
van wereldtop met lokaal belang van
het allerbeste soort zien we ook in
2005, toen de vereniging 19 aankopen
steunde. Het Mauritshuis kocht in dat
jaar zijn Oude vrouw van rubens en
ruisdaels Gezicht op kasteel Bentheim,
het rijksmuseum werd onder andere
gesteund bij de verwerving van het
Kabinet van Amalia van Solms en van
het oudst bekende portret van een
zwarte man in de west-europese schil -
derkunst, en het Museum Het Valkhof

in nijmegen kon dankzij de vereniging
een nijmeegse Jan toorop kopen, de
Rustende boer met spade.’
regelingen en bOndgenOten
dat de vereniging zo ongeveer de
enige algemene geldbron was waar
men kon aankloppen, is al lang geleden
veranderd. er is inmiddels een
wet Behoud cultuurbezit, waarvoor
sinds 2000 de overheid ook daadwerkelijk
middelen reserveert, en er zijn
nu fiscale maatregelen die het voor de
particulier en het bedrijfsleven aantrekkelijker
maken om aan culturele doelen
te schenken; zo kan bijvoorbeeld met
door de staat begeerde kunstwerken
aan het successierecht worden voldaan.
Ook heeft de vereniging belangrijke
bondgenoten, zoals het Prins Bernhard
cultuurfonds, de stichting nationaal
Fonds Kunstbezit, de Mondriaan
stichting, het VsBfonds, het nog jonge
sns reaaL Fonds en de Bankgiro
Loterij. Maar voor vele aankoopdromen
weten de musea de vereniging te
vinden om met haar steun te bouwen
aan de collectie nederland – dat wil
zeggen, aan een voor iedereen toegan-
36 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
gezicht op kasteel bentheim
Jacob van ruisdael
ca. 1652/54. Olieverf op
paneel, 52 x 67,8 cm
MauritsHuis, den Haag
kelijk kunstbezit. en ook al draagt de
Vereniging rembrandt bij de grote
aankopen soms niet meer dan 10%
bij, de toegevoegde waarde van haar
kapitaal is haar geschiedenis en gezag.
als ‘rembrandt’ een aankoop steunt,
is dat voor anderen een overtuigend
keurmerk.
Zo lijkt de agenda van de Vereniging
rembrandt compleet. Zij helpt nog
altijd nederlands cultureel erfgoed te
behouden of naar nederland terug te
brengen, zij steunt de aankoop van
oude kunst die elders is gemaakt, en
ook de verwerving van eigentijdse
kunst kan nu rekenen op haar sympathie.
en is deze agenda van de afgelopen
125 jaar nu zichtbaarder dan
ooit, de lustrumactiviteiten weerspiegelen
ook een nieuw beleid, ingezet in
de jaren ’90 van de vorige eeuw en
statutair vastgelegd in 2002. in dat
jaar werd aan de oude en nog steeds
onmisbare doelstellingen een nieuwe
toegevoegd: ‘het vergroten van de
publieke belangstelling voor en het
verhogen van de kennis van het roerend
cultureel erfgoed, in het bijzonder in
de nederlandse openbare collecties’.
bredere stem
Zoals elke vereniging die oud wil
worden jong moet blijven, zo reageerde
ook ‘rembrandt’ met dit nieuwe
beleid op wat er in de samenleving
gaande was. Meer dan voorheen
spreekt de vereniging zich ook uit
over kwesties van beleid en laat zij
haar stem horen in discussies over het
openbaar kunstbezit. niet voor niets
was het onderwerp van het symposium
ter gelegenheid van het afscheid van
Mr w.O. Koenigs als voorzitter van de
Vereniging rembrandt in 1996 ‘Het
belang van het museaal kunstbezit
voor de nederlandse identiteit’.
Het voorzichtig begin van dit
nieuwe beleid werd gemaakt in 1999
met de aanstelling van een parttime
directeur, Boudewijn van ittersum.
tot dan toe oefende ‘rembrandt’ haar
functie uit met louter vrijwilligers uit
een relatief kleine kring. ‘Het is een
wonder’, zo schreef Koenigs opvolger
Jan Maarten Boll in 1998, ‘wat onze
adjunct-secretaris, resl rive, tot nu
toe alleen heeft weten op te knappen,
maar met één wonder kunnen we het
niet langer af.’ Met de benoeming van
een directeur konden Bestuur en raad
van adviseurs zich volledig wijden aan
discussies over het beleid en de aankopen.
de taak van de directeur werd
vooral het belang van een steeds rijker
wordende openbare museale collectie
zichtbaar te maken en daarmee het
belang van de Vereniging rembrandt.
Meer leden waren nodig, niet alleen
vanwege de financiële injectie die
daarvan uit zou gaan, maar ook om
het maatschappelijk draagvlak voor
het openbaar kunstbezit te vergroten.
beKendHeid
Het ledental nam toe – op moment van
schrijven nadert het de tienduizend.
in 2000 werd de eerste rembrandtlezing
gehouden, met Het Financieele

Dagblad als partner en met als gemeenschappelijk
doel om particulieren
en bedrijven te attenderen en te
enthousiasmeren voor het belang
van het openbaar kunstbezit. in 2003
werd Van ittersum opgevolgd door
een fulltime directeur, Huub
Blankenberg, die voortging op het
ingezette beleid met twee belangrijke
doelstellingen: het zichtbaar maken
van het belang van het openbaar
kunstbezit en daarmee van het bestaan
van de vereniging enerzijds, en
het werven van nieuwe leden en het
tegelijkertijd binden van die leden
aan de vereniging anderzijds. de
rembrandtlezing, en ook de samenwerking
met de Mondriaan stichting,
het VsBfonds en de avro die leidde
tot het kunstprogramma Nieuw in
Nederland, waarin elke week uitgebreid
een nieuwe aankoop wordt
gepresenteerd, zijn voorbeelden van
de noodzakelijke groei van de naamsbekendheid
van de vereniging.
Met de mogelijkheid voor leden om
aan te geven naar welk verzamelgebied
hun voorkeur uitgaat (en met het
organiseren van ontvangsten gerela-
37 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
rustende boer
met spade
Jan toorop
1909. Olieverf op board,
110 x 75 cm
MuseuM Het VaLKHOF,
niJMegen
twee studies van een
naakte vrouw
Jacques de gheyn ii
ca. 1603. Krijt, pen en
inkt, op papier,
22,8 x 36,4 cm
riJKsMuseuM, riJKsPrentenKaBinet,
aMsterdaM
teerd aan die verzamelgebieden), met
de instelling van de zogeheten
themafondsen waarbij schenkingen
van tenminste € 5.000,- ook bestemd
worden voor het favoriete verzamelgebied
van de schenker, werd niet alleen
de diversiteit van de steun van
‘rembrandt’ zichtbaar gemaakt, maar
ook steeds meer maatwerk geleverd
aan de leden. nieuw is het grootouder
lidmaatschap, een lidmaatschap
dat beoogt de kleinkinderen via een
jaarlijks te organiseren onvergetelijk
museumbezoek met hun grootouders
de liefde voor het openbaar kunstbezit
bij te brengen.
Ook het werven van fondsen werd
professioneler op de agenda gezet.
Zo werd door eva van der dussen de
brochure Geven om kunst, de kunst
van het geven geproduceerd en stond
tineke de witt wijnen aan de wieg
van de in 2004 opgerichte titus
cirkel, een kring van inmiddels meer
dan honderd jonge kunstliefhebbers
die zich hebben verplicht voor de
duur van tenminste vijf jaar duizend
euro jaarlijks aan het titus Fonds van
de vereniging te schenken. inmiddels
zijn er tien Fondsen op naam bij
‘rembrandt’ ingesteld met zeer verschillende
doelstellingen, zoals het
aankopen van glas, van 20ste-eeuwse
nederlandse schilderkunst, speciaal
voor rotterdamse musea, of voor de
aankoop van tekeningen.
Veel is er de afgelopen 125 jaar veranderd
zonder dat er ooit iets goeds
is weggegooid. dat toont de jongste
aankoop met steun van de Vereniging
rembrandt in dit jubileumjaar: een tekening
van Jacques de gheyn ii voor
het rijksprentenkabinet (in dit Bulletin
besproken). Het is een verwerving in
de traditie van de vroegst verleende
steun van de vereniging aan het
openbaar kunstbezit: de aankoop van
de bijna 500 tekeningen op de veiling
de Vos in 1883 voor het rijksprenten
kabinet. inderdaad, ‘rembrandt’ is
springlevends

125 grote liefdes, voor
één keer samen
de tentoonstelling 125 grote liefdes
met steun van de Vereniging
Rembrandt was voor de avro aanleiding
om de documentaire 125 grote
liefdes, voor één keer samen te
maken. een jaar lang volgden de
camera’s Peter Hecht en wim crouwel
bij het samenstellen en vormgeven
van de tentoonstelling en het boek.
de zesdelige documentaire toont wat
daar allemaal bij komt kijken, de keuzes
die gemaakt moesten worden, de
ingewikkelde logistiek om de topstukken
uit 37 nederlandse musea naar
het Van gogh Museum te krijgen, en
alle fases van het ontwerpen tot het
opbouwen van bijvoorbeeld de gekleurde
wanden en speciale vitrines.
naast gesprekken met vele betrokkenen
bij de getoonde kunstwerken
wordt ook de spannende sponsorwerving
van het dordrechts Museum gevolgd,
dat 3,5 miljoen euro bijeen wist
te brengen om dordrecht zijn Gezicht
op Dordrecht door Jan van goyen
terug te kunnen geven.
de documentaire, die de afgelopen
twee maanden in avro’s Kunstuur te
zien is geweest, kunt u op dVd voor
€ 8,- bestellen bij de avro. Voor dit
bedrag wordt u tevens een jaar
Kunstlid van de avro, een lidmaatschap
dat zij hard nodig heeft om
kunstprogramma’s als deze, maar
bijvoorbeeld ook Nieuw in Nederland,
te kunnen blijven maken.
in dit Bulletin vindt u een antwoordkaart
om de dVd 125 liefdes, voor
één keer samen te bestellen.
titus cirkel
steun voor het Kröller-müller museum
de titus cirkel ondersteunt dit jaar samen met de
Vereniging rembrandt de aankoop van het fotowerk Cold
Storage van Jeff wall (geb. 1946) voor het Kröller-Müller
Museum. dit werk van de internationaal bekende
canadese kunstenaar past uitstekend in de doelstelling
van het museum, dat de ideeën van zijn oprichtster en
eerste directeur Helene Kröller-Müller (1869-1939) in ere
houdt, en waarop het verzamelbeleid van de naoorlogse
directeuren, respectievelijk Bram Hammacher, rudi
Oxenaar en sinds 1990 evert van straaten, is gebaseerd.
Cold Storage – een recent werk van wall uit 2007 – is een
uitzonderlijk indrukwekkende, sombere, maar tegelijk
prachtig genuanceerde zwart/wit foto van een ongenaakbaar
koude vriescel. Het werk vormt een relevante en
actuele aanvulling op wat het Kröller-Müller Museum al
van Jeff wall in zijn collectie heeft. Voor deze foto moet
de tijd genomen worden om de grote kwaliteit te ervaren.
na enkele minuten word je als het ware in het werk
opgezogen en ontdek je een oneindigheid aan details, die
van een onvoorstelbare schoonheid zijn, zodat je jezelf
weer tot orde moet roepen om te beseffen ‘slechts’ naar
een onaantrekkelijke koelcel te zitten te kijken. een zeer
bijzonder kunstwerk.
Cold Storage maakt deel uit van de tentoonstelling
Natuur, ruimte en tijd. Recente aanwinsten, die nog tot
1 februari 2009 in het Kröller-Müller Museum is te zien.
Loopt u verder door de vaste opstelling van het museum,
dan kunt u middels de 125 jaar jubileumstickers van de
Vereniging rembrandt zien welke werken in het verleden
nog meer werden gesteund.
de aankoopcommissie van de titus cirkel met directeur evert van
straaten van het Kröller-Müller Museum (uiterst links) voor de
ingepakte Cold Storage van Jeff wall.
38 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
Prinsjesdag 2008
Mede in het kader van het lustrum van de Vereniging
rembrandt was op 16 september een afvaardiging van de
titus cirkel door H.M. de Koningin uitgenodigd om op
paleis noordeinde de ceremonie rondom Prinsjesdag bij te
wonen. Zie hiervoor verder het nieuws van de Vereniging
rembrandt.
125 grote liefdes in het van gogh museum
sinds 1883 zijn er inmiddels meer dan 1500 keer kunstwerken
aangekocht met steun van de Vereniging
rembrandt. Zoals bekend behoren veel van die aanwinsten
tot de absolute top van hetgeen er aan beeldende kunst
en kunstnijverheid in de nederlandse musea te zien is.
inmiddels draagt de titus cirkel hier al ruim vier jaar zijn
steentje aan bij. dat blijkt onder meer uit het door het titus
Fonds gesteunde werk van rombout uylenburgh getiteld
Athalia verdreven uit de tempel door Jojada dat als een van
de 125 grote liefdes in de tentoonstelling wordt ge toond.
deze speciale lustrumexpositie is onze jarige vereniging
absoluut waardig en zonder meer een feest om te zien!
diner
Op 10 oktober vond in de in verbouwing zijnde eregalerij
van het rijksmuseum het Lustrumdiner van de vereniging
plaats. Ondanks dat deze avond vooral was bedoeld om
fondsen onder bedrijven te werven was er ook een speciale
titustafel. Verder was een aantal titusleden verspreid over
40(!) tafels van ieder 10 personen. alles was werkelijk tot
in de puntjes geregeld. wel bleek dat zich onder de
aanwezigen nog enkele niet Vereniging rembrandt - c.q.
titusleden bevonden. in het kader van de ledenwerving
ligt hier nog een schone taak. tijdens de speciale veiling
kon geboden worden op diverse vakanties en andersoortige
plezierige zaken. Ondanks de niet aflatende sombere
berichten over de kredietcrisis werd er toch uitbundig geboden.
de titustafel wist hierbij een diner bij Martijn
sanders thuis inclusief een rondleiding door de lustrumtentoonstelling
te bemachtigen.
lustrum titus
inmiddels is ook een commissie geformeerd om het eerste
lustrum van de titus cirkel volgend jaar voor te bereiden.
een bezoek aan new York en een geweldig diner staan op
het programma. in het volgende Bulletin gaan wij nader
in op deze plannen.
Bert Jan van egteren, Frank Heerkens thijssen

Opening tentoonstelling 125 grote liefdes door
H.m. de Koningin
de officiële opening van 125 grote liefdes met steun van de Vereniging
Rembrandt vond plaats op woensdag 1 oktober voor een beperkt aantal
genodigden in aanwezigheid van H.M. de Koningin, minister Plasterk
van Oc&w en wethouder gehrels van amsterdam. na een welkomstwoord
door axel rüger, directeur van het Van gogh Museum, sprak de
voorzitter van de Vereniging rembrandt Jan Maarten Boll in zijn openingsrede
allereerst de Koningin toe, die sinds 1980 Beschermvrouwe
van de vereniging is, maar daarvoor ook jaren lang lid is geweest van
het algemeen bestuur. Professor Peter Hecht gaf vervolgens een inleiding
op de tentoonstelling, waarna hij het eerste exemplaar van de luxe
editie van het boek dat hij voor het jubileum schreef aan de Koningin
overhandigde, waarmee de tentoonstelling officieel voor geopend werd
verklaard. Zij werd daarna door Peter Hecht, de heren Boll en rüger, en
wim crouwel, de vormgever van tentoonstelling en boek, persoonlijk
door de zalen geleid. dit gedeelte van de opening duurde van 17.00 tot
19.30 uur – om 20.00 uur werden de deuren geopend voor een grotere
groep genodigden.
algemene ledenvergadering 4 oktober
de algemene Ledenvergadering vond op 4 oktober
plaats in de Obrechtkerk in amsterdam.
tevoren was op een groot aantal leden gerekend,
omdat ook een bezoek aan de jubileumtentoonstelling
125 grote liefdes met steun van de Vereniging
Rembrandt op het programma stond. een opkomst
van meer dan 1000 leden had echter niemand
durven voorspellen. Het betekende een absoluut
39 V ereniging reMBrandt naJaar 2008
l u s t r u m n i e u w s
record in de geschiedenis van de vereniging. Voorafgaand aan de vergadering
vertelde oud-bestuurslid prof. dr H.w. van Os op intrigerende
wijze over de achtergrond van de onlangs gerestaureerde neoromaanse
Obrechtkerk.
nadat alle agendapunten
door de vergadering waren
goedgekeurd, dankte de
voorzitter de afgetreden
leden van het Bestuur en
de raad van adviseurs voor
hun inzet en ambassadeursschap
van de vereniging. in
het bijzonder richtte hij een
dankwoord tot de heer ter
Molen, die gedurende 23
jaar deel heeft uitgemaakt
van het Bestuur en op wie
nooit vergeefs een beroep werd gedaan. Met name zijn expertise op
het gebied van de kunstnijverheid is van grote waarde voor de vereniging
geweest. Vlak voor het einde van de vergadering nam bestuurslid
Martijn sanders spontaan het woord om Jan Maarten Boll, die volgend
jaar de voorzittershamer zal neerleggen, te
bedanken voor diens voortreffelijke leiderschap
tijdens de vergaderingen.
aansluitend aan de algemene Ledenvergadering
hield bestuurslid Prof. dr Peter
Hecht een inleiding op de tentoonstelling
125 grote liefdes met steun van de
Vereniging Rembrandt. Hij vertelde dat er
Foto’s rené gerritsen

Foto anP
op deze algemene ledenvergadering vijf maal zoveel leden aanwezig
waren als er in 1883 – 125 jaar geleden dus – leden van de vereniging
waren. Omdat de vergadering iets eerder was afgelopen dan gepland,
het Van gogh Museum enige tijd nodig had om de ontvangst van het
grote gezelschap voor te bereiden en omdat een aantal leden zich al
ruim voor de opening van het museum voor de deuren had geposteerd,
moest het gezelschap weliswaar enige tijd het gure herfstweer trotseren,
maar de voortreffelijk verzorgde ontvangst in het museum werd vervolgens
enorm gewaardeerd.
inmiddels kunnen we tot onze grote vreugde melden dat gedurende
de eerste drie weken reeds meer dan 80.000 mensen de tentoonstelling
bezochten, waaronder een opmerkelijk hoog percentage Museumkaarthouders.
boek
Het boek 125 jaar openbaar kunstbezit met
steun van de Vereniging Rembrandt van Peter
Hecht sluit zeer goed aan bij de tentoonstelling
maar is meer dan een catalogus. de titel geeft al
aan dat het gaat om een geschiedenis van het
nog relatief jonge nederlands openbaar kunstbezit.
Het boek, uitgegeven door waanders, is
zowel qua vorm als inhoud een juweel geworden.
Bijna 1000 voorintekenaren bestelden de speciale ledenuitgave. de
uitgever liep bij de distributie tegen de nodige problemen aan, waardoor
een groot aantal intekenaren hun speciale exemplaar helaas pas na enkele
weken in ontvangst kon nemen.
nieuw lid tijdens treinrit van goyen
in triomf en onder grote belangstelling van de media werd op 29 september
het zojuist door het dordrechts Museum verworven schilderij
Gezicht op Dordrecht
van Jan van goyen per
trein van dordrecht naar
amsterdam vervoerd.
Het schilderij werd daar
als 125-ste grote liefde
aan de tentoonstelling
toegevoegd. tijdens de
rit konden reizigers het
schilderij komen bekijken.
Op de brug over de
Oude Maas hield de
trein even stil, vlakbij de
plaats – maar wel een flink stuk hoger – waar Van goyen zijn uitzicht
moet hebben gekozen. de eerste treinreiziger die het schilderij kwam
bewonderen, mevrouw Paula van der Knaap uit dordrecht (op weg naar
den Haag) werd door onze voorzitter Jan Maarten Boll persoonlijk het
lidmaatschap van de vereniging aangeboden. Zij had niet eerder van de
Vereniging rembrandt gehoord, maar was blij verrast.
40 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
l u s t r u m n i e u w s
een gala voor het openbaar kunstbezit
een spectaculair feest was het gala dat de Vereniging rembrandt op 10
oktober organiseerde voor bedrijven en particulieren die ter gelegenheid
van het 125-jarig bestaan bereid waren een sponsorbijdrage aan het
openbaar kunstbezit te leveren. een organisatiecomité onder voorzitterschap
van ons bestuurslid elsbeth van tets had het rijksmuseum-onderconstructie
bereid gevonden om gastvrijheid te verlenen en de grote
ontvangsthal en de eregalerij voor deze bijzondere gelegenheid in te
laten richten voor een borrel en diner voor 400 personen. Op deze avond
met muziek en dans, gepresenteerd door ursul de geer, was natuurlijk
ruime aandacht voor het openbaar kunstbezit en een spannende
veiling onder leiding van christie’s directeur Jop ubbens bracht ruim
€ 250.000,- op voor aankopen door onze musea.
bondgenoten of tegenpolen?
Lopen musea, particuliere verzamelaars
en bedrijfsverzamelaars elkaar voor de
voeten of vullen ze elkaar juist goed aan?
Beconcurreren zij elkaar op de kunstmarkt
of geven zij elkaar juist nuttige tips. Maken
zij wel voldoende gebruik van elkaar of
leven zij langs elkaar heen?
dat waren onder meer de vragen die
aan vertegenwoordigers van musea,
bedrijfsverzamelingen en particuliere
verzamelaars op 14 oktober werden
gesteld tijdens het jubileumsymposium
Bondgenoten of tegenpolen?, georganiseerd
in samenwerking met de Boekmanstichting.
carel Blotkamp zette de
toon met een prachtige inleiding getiteld
‘in loving memory’, waarin hij vertelde over de passie die de basis vormt
voor iedere kunstverzameling. sjarel ex, directeur van Museum Boijmans
Van Beuningen, emilie gordenker, directeur van het Mauritshuis en de
publiciste renée steenbergen gaven een beeld van hun ervaringen met
particuliere verzamelaars. Ook die kwamen aan het woord. Moderator
Paul schnabel had geen enkele moeite om de verzamelaars inge de
Bruijn-Heijn, Philip de Haseth Möller, george Kremer, Pieter dreesmann,
dirk scheringa en Kai van Hasselt openhartig over hun passie en hun
relatie tot musea te laten vertellen. duidelijk werd dat musea en particuliere
verzamelaars elkaar niet altijd goed weten te vinden. actueel
– vanwege de recente veiling van de Peter stuyvesant collectie – was
de discussie met de vertegenwoordigers van bedrijfsverzamelingen: ella
van Zanten van de rabobank, sabrina Kamstra van het amsterdams
Medisch centrum en alexander strengers van de nederlandsche Bank.
Men was het er wel over eens dat belangrijke bedrijfscollectie uitrijzen
boven het niveau van de doorsnee bedrijfsinventaris en dat zo’n verzameling
ook een zekere maatschappelijke verantwoordelijkheid schept.
een compleet verslag van het symposium zal te zijner tijd worden
gebundeld. geïnteresseerden kunnen zich melden bij het Bureau.

v a n d e v e r e n i g i n g
Het 10.000-ste lid komt er
Bij het ter perse gaan van dit Bulletin lag het 10.000-ste lid van de
Vereniging rembrandt binnen handbereik. Ongetwijfeld zal deze mijlpaal
in de geschiedenis van de vereniging zijn bereikt op het moment
dat u dit leest.
125 grote liefdes voor één keer samen
Onder die titel heeft de avro een documentaire in zes afleveringen van
25 minuten over de totstandkoming van de tentoonstelling 125 grote
liefdes vervaardigd. de documentaire laat zien wat er allemaal komt kijken
bij het maken van een tentoonstelling en geeft ook een kijkje in de keuken
van het proces dat tot de verwerving van een kunstwerk leidt. de documentaire
was vanaf 4 oktober op zaterdagmiddagen te
zien in het televisieprogramma Kunstuur op nederland 2.
de integrale documentaire is nu op dVd beschikbaar
(zie de aanbieding op pagina 38 in dit Bulletin).
de nieuwe website werkt - stemmen op de top 3
de nieuwe website www.verenigingrembrandt.nl die ter gelegenheid
van het lustrum is gelanceerd blijkt veel bezoekers te trekken. Zeer gewaardeerd
wordt de virtuele catalogus waarop de door de Vereniging
rembrandt gesteunde werken zijn te vinden. die catalogus is nog niet
geheel compleet maar zal dat tegen het eind van het jaar zeker zijn.
Bezoekers van de website maken ook regelmatig gebruik van de
mogelijkheid om hun stem uit
te brengen op de top 3 van
de grote liefdes in het Van
gogh Museum. Op moment
van schrijven bestond deze
uit: 1. Een zittende aap,
Hendrick goltzius; 2. Het gele
huis, carel willink; 3. De liefdesbrief,
Johannes Vermeer.
de einduitslag vindt u in het
volgende Bulletin.
musea besteden aandacht aan jubileum
ter gelegenheid van het jubileum besteden tal van musea aandacht aan
de met steun van de Vereniging rembrandt verworven werken. in veel
musea is bij die werken een jubileumsticker
aangebracht. Het amsterdams Historisch
Museum heeft een route langs deze werken
uitgestippeld, waarin ook de recente aanwinst
van Jacob van ruisdael is opgenomen.
Verder tonen musea een speciale affiche met
de tekst: ‘Onze grote liefde… met steun van
de Vereniging rembrandt’, waarbij het meest
geliefde met steun verworven kunstwerk
van het betreffende museum wordt afgebeeld.
in het Van gogh Museum zijn al deze
41 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
affiches in de corridor van de tentoonstellingsvleugel bijeengebracht.
Het gemeentemuseum den Haag opende op 23 september een speciale
tentoonstelling onder de titel Met dank aan Rembrandt, waarin kunstnijverheid
en schilderijen in een fraaie opstelling door Jet Pijzel-dommisse
werden gepresenteerd aan een groot aantal van onze leden met een
speciale belangstelling voor kunstnijverheid.
in het rijksmuseum schiphol werd op 16 oktober de tentoonstelling
Rembrandt bedankt! geopend in aanwezigheid van een aantal van
onze vooral in prenten en tekeningen geïnteresseerde leden. Het hoofd
rijksprentenkabinet ger Luijten presenteerde hier een selectie van
20 prachtige – met steun van de vereniging verworven – tekeningen.
in het groninger Museum wordt op 22 november de tentoonstelling
Van Collenius tot Koons, met dank aan de Vereniging Rembrandt,
geopend. Zie voor nadere informatie de websites van de diverse musea.
de Vereniging rembrandt is bijzonder ingenomen met de inzet van de
musea bij de viering van het jubileum.
rembrandttafel in het van gogh museum
gedurende de tentoonstelling 125 grote liefdes in het Van gogh Museum
staat in de corridor een ‘rembrandttafel’ opgesteld waar men zich na
een bezoek aan de tentoonstelling kan aanmelden als lid en informatie
over de vereniging kan krijgen. Museumdirecteuren en -conservatoren,
bestuursleden, adviseurs en leden van de Vereniging rembrandt hebben
zich massaal aangemeld als gastheer/vrouw voor de tafel. Het rooster
wordt gecoördineerd door alicja rakuzyn van het dordrechts Museum.
Mocht u zich nog willen aanmelden voor een ochtend of middag, dan
kunt u zich bij alicja aanmelden: a.rakuzyn@dordrecht.nl .
Prinsjesdag
elk jaar nodigt H.M. de
Koningin een klein aantal
vrijwilligers uit van een
organisatie waarvan zij
Beschermvrouwe is, om
Prinsjesdag van zeer
dichtbij te kunnen meemaken.
Zo onderstreept
zij haar betrokkenheid
met die organisatie en
zo kan, dankzij deze Koninklijke geste, het bestuur van die organisatie
ook uiting geven aan de dankbaarheid voor de inzet van die vrijwilligers,
zonder welke het die vereniging zoveel minder goed zou gaan. dit jaar
viel deze eer te beurt aan de Vereniging rembrandt. een twintigtal vrijwilligers
werd hiertoe uitgenodigd en zag - gezeten onder de colonnade
van het voorplein van Paleis noordeinde - het groeten van het Vaandel,
de gouden Koets en de fameuze ‘balkonscene’.
bureau
Per 15 oktober is Patricia taal bij de Vereniging rembrandt werkzaam
als bureaumedewerker. Zij volgt hiermee irene nolet op.

algemeen
de Vereniging rembrandt werd
onder de naam Vereeniging
Rembrandt tot behoud in
Nederland van kunstschatten
opgericht op 24 september 1883.
Het doel van de vereniging is het behouden en
uitbreiden van kunstschatten voor nederland, en
het verrijken van het openbare bezit aan kunstschatten
in nederland, het daartoe vergroten van
de publieke belangstelling voor en het verhogen
van de kennis van het roerend cultureel erfgoed, in
het bijzonder in nederlandse openbare collecties.
de vereniging is ingeschreven bij de Kamer van
Koophandel te amsterdam, no. V40531186.
de Vereniging rembrandt is bij de Belastingdienst
gerangschikt als een algemeen nut Beogende
instelling en heeft daardoor de zgn. anBi-status.
dit betekent dat de vereniging over ontvangen
Op welke wijze levert uw schenking meer op?
p een gift is een schenking uit vrijgevigheid
zonder dat daar op geld waardeerbare aanspraken
tegen over staan. de Vereniging rembrandt is
gebaat bij elke gift. de gift kan in geld of natura
(w.o. kunstvoorwerpen) geschieden en als
eenmalige of peri o -dieke schenking gedaan
worden. Fiscaal is het het aantrekkelijkst voor u
om de schenking in vijf of meer vaste termijnen
te voldoen. Voor een dergelijke gift is, evenals bij
erfstellingen of legaten, het inschakelen van een
notaris nodig. de Vere ni ging rembrandt is bereid
de notariële kosten voor haar rekening te nemen
bij periodieke giften vanaf € 200,- per termijn.
p door erfstelling of legaat kunt u uw vermogen,
een bedrag en/of kunstvoorwerpen nalaten aan
de Vereniging rembrandt. de bestemming van
de kunstvoorwerpen kan worden bepaald in
overleg met de Vereniging rembrandt. Hiervoor
geldt onder bepaalde voorwaarden de genoemde
vrijstelling van successierechten.
p ten slotte noemen wij de bijzondere mogelijkheid
dat erfgenamen het successierecht gedeelte-
42 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
schenkingen en/of nalatenschappen geen
(successie)belasting verschuldigd is.
lidmaatsCHaP
p gewoon lidmaatschap:
(tenminste) € 60,- per jaar
p echtpaar/partners lidmaatschap (twee personen):
(tenminste) € 85,- per jaar
p jongerenlidmaatschap (t/m 25 jaar):
(tenminste) € 20,- per jaar
p lidmaatschap voor het leven:
vanaf € 1.200,- (eenmalig)
p partnerlidmaatschap: (twee personen) voor het
leven: vanaf € 2.000,- (eenmalig)
p titus cirkel:
gedurende vijf jaar jaarlijks minimaal € 1000,p
grootouder gezelschap:
lidmaatschap € 60,- per jaar plus 1) gedurende
vijf jaar jaarlijks € 500, of 2) eenmalig € 1500,-
lijk voldoen door overdracht van kunstvoorwerpen
aan de staat. u kunt ons hierover raadplegen.
waaraan draagt u bij?
u draagt bij aan de realisatie van de algemene
doelstelling van de Vereniging rembrandt:
verrijking van ons openbaar kunstbezit in
algemene zin, of aan de verwerving van kunst
werken op een be - paald verzamelgebied. nieuwe
mogelijkheden zijn: een rembrandtfonds op
naam of een themafonds.
wat is een rembrandtfonds op naam?
een persoonlijke manier van schenken of nalaten.
Het is een apart fonds, waarvan de oprichter in
samenspraak met de Vereniging rembrandt de
naam bepaalt (bijvoorbeeld de naam van de
stichter[s]), de doelstelling en de wijze van
besteding. Voor een rembrandtfonds op naam
geldt een minimum bedrag van € 75.000.
wat is een themafonds?
deze fondsen worden in het leven geroepen voor
p bedrijfslidmaatschap:
(tenminste) € 1.000,- per jaar
Leden die in aanvulling op de contributie een gift
van (tenminste) € 250,- doen, kunnen voor dat
jaar de status van donateur verkrijgen.
de leden hebben op vertoon van hun lidmaatschapskaart
gratis toegang tot de permanente
collecties van de ruim honderd musea waaraan de
Vereniging rembrandt steun heeft verleend, alsmede
tot de ledenvergaderingen en de bijzondere
ledenbijeenkomsten. Voorts ontvangen de leden
het Bulletin met actuele informatie en beschouwingen
door experts en fraaie afbeeldingen van
de kunstwerken die met steun van de Vereniging
rembrandt zijn verworven (echtpaar/partnersleden
ontvangen één Bulletin). Voor nadere informatie
kunt u contact opnemen met het bureau van de
Vereniging rembrandt.
g e v e n O m K u n s t ? d e K u n s t v a n H e t g e v e n !
de Vereniging rembrandt steunt kunstaankopen van musea
ten behoeve van ons openbaar kunstbezit. Van overheidswege
wordt dit particulier initiatief fiscaal ondersteund. Voor giften
van particulieren gelden onder bepaalde voorwaarden aftrek-
mogelijkheden voor de inkomsten- en successiebelasting.
de Vereniging rembrandt is geheel vrijgesteld van schenkings-
en successierechten. Zo kan zij optimaal profiteren van uw
gift tijdens uw leven of bij erfstelling.
degenen die geïnteresseerd zijn in een bepaald
verzamelgebied. u kunt bijdragen aan een
afzonderlijk themafonds, bedoeld om bepaalde
onderdelen van de openbare collecties te steunen,
bijvoorbeeld 17de-eeuwse schilderkunst, religieuze
kunst, prenten en tekeningen, beeldhouwkunst,
kunstnijverheid of moderne kunst. Op deze wijze
kunt u daadwerkelijk bijdragen aan kunstaankopen
in bepaalde richtingen. de Vereniging rembrandt
kent inmiddels de volgende themafondsen:
themafonds Zilver, themafonds Prenten en
tekeningen, themafonds glas en themafonds
schilderkunst 17de eeuw.
nadere informatie
wij geven u graag nadere informatie over de
vermelde mogelijkheden. Hiervoor is een speciale
brochure geven om kunst? de kunst van het
geven samengesteld, die wij u desgevraagd
toezenden. wij nodigen u uit om hierover
contact op te nemen met het Bureau (drs
H.M. Blankenberg, telefoon 070-427 17 20,
e-mail: blankenberg@verenigingrembrandt.nl).

de leden van de vereniging rembrandt hebben op vertoon van het bewijs van lidmaatschap vrije toegang tot de vaste collecties van de
musea die sinds de oprichting van de vereniging in 1883 zijn gesteund bij de aankoop van kunstwerken. dit zijn:
alKmaar • stedelijk Museum
aPPingedam • Museum stad appingedam
amerOngen • Kasteel amerongen
amersFOOrt • Museum Flehite
amstelveen • cobra Museum
amsterdam • allard Pierson Museum
• amsterdams Historisch Museum
• Bijbels Museum
• Joods Historisch Museum
• Museum amstelkring
• Museum het rembrandthuis
• Museum willet-Holt huysen
• nederlands scheep vaartmuseum
• Pijpenkabinet & smokania
• rijksmuseum
• stedelijk Museum
• stedelijk Museum Bureau
amsterdam
• tropenmuseum
• Van gogh Museum
aPeldOOrn • Paleis Het Loo-nationaal Museum
aPPingedam • Museum stad appingedam
arnHem • gemeentemusea
assen • drents Museum
asten • Beiaard- en natuurmuseum asten
berg en dal • afrika Museum
bergen OP zOOm • Het Markiezenhof
beverwiJK • Museum Kennemerland
breda • Breda’s Museum
brielle • Historisch Museum den Briel
delFt • Museum Lambert van Meerten
• stedelijk Museum Het Prinsen hof
• Volkenkundig Museum nusan ta r a
deventer • gemeentemusea
dOrdreCHt • dordrechts Museum
• Museum Mr. simon van gijn
eindHOven • Museum Kempenland
• stedelijk Van abbemuseum
enKHuizen • stg rijksmuseum Zuiderzeemuseum
ensCHede • rijksmuseum twenthe
gOrinCHem • gorcums Museum
gOuda • stedelijke Musea
’s-gravenHage • gemeentemuseum den Haag
• Haags Historisch Museum
• Koninklijk Kabinet van
43 Vereniging reMBrandt naJaar 2008
schilderijen Mauritshuis
• Museum Meermanno
• Museum Mesdag
grOningen • groninger Museum
Haarlem • Frans Halsmuseum
• teylers Museum
• Historisch Museum Haarlem
Harlingen • gemeentemuseum Het
Hannemahuis
Hattem • Voerman Museum
’s-Heerenberg • Kasteel Huis Bergh
helmond • gemeentemuseum Helmond
’s-HertOgenbOsCH • Museum het Kruithuis
• noordbrabants Museum
Heusden a/d maas • Het gouverneurshuis
Hilversum • goois Museum
HOOrn • westfries Museum
KatwiJK • Katwijks Museum
laren • singer Museum
leeK • nationaal rijtuigenmuseum
leens • Borg Verhildersum
leerdam • nationaal glasmuseum
leeuwarden • Fries Museum
• Keramiekmuseum Princessehof
leiden • Museum Boerhaave
• Prenten ka binet der rijks-
univer si teit
• rijksmuseum van Oudheden
• rijksmuseum voor Volken kunde
• stedelijk Museum de Lakenhal
lOOsdreCHt • Kasteel-Museum sypestyn
maarssen • slot Zuylen
maastriCHt • Bonnefantenmuseum
marKen • Marker Museum
middelburg • Zeeuws Museum
niJmegen • Museum Het Valkhof
OtterlO • Kröller-Müller Museum
• nederlands tegelmuseum
Purmerend • Purmerends Museum
ridderKerK • Huys ten donck (alleen de tuinen)
rOermOnd • stedelijk Museum roermond
rOtterdam • atlas van stolk/Het schielandhuis
(Historisch Museum rotterdam)
• Kunsthal rotterdam
• Maritiem Museum rotterdam
• Museum Boijmans Van Beuningen
• wereldmuseum rotterdam/
Museum voor Volkenkunde
• nai nederlands architec tuur-
in sti tuut
rOzendaal • Kasteel rosendael
de riJP • Museum in ‘t Houten Huis
riJswiJK (zH) • Museum Het tollenshuis
sCHiedam • stedelijk Museum
sCHOOnHOven • goud-, Zilver-, en Klokkenmuseum
sluis • Oudheidkundige Verzameling
Belfort sluis
sneeK • Fries scheepvaart Museum
tiel • streekmuseum de groote
sociëteit
tilburg • de Pont, stichting voor
hedendaagse kunst
uden • Museum voor religieuze Kunst
uitHuizen • Menkemaborg
utreCHt • centraal Museum
• geldmuseum
• nationaal Museum van
speelklok tot Pierement
• Museum catharijneconvent
vaassen • Kasteel de cannenburch
velsen-zuid • Museum Beeckestijn
vlissingen • Zeeuws maritiem muZeeum
vOOrburg • Museum swaensteyn
weesP • gemeentemuseum
wiJHe • Kasteel het nijenhuis
wOerden • stadsmuseum woerden.
zaandam • Museum van het nederlandse
uurwerk
zaltbOmmel • Maarten van rossummuseum
zieriKzee • Maritiem Museum Zierikzee
• stadhuismuseum
zutPHen • Museum Henriëtte Polak in
de wildeman
• stedelijk Museum
zwolle • stedelijk Museum

in 2007 met steun van de Vereniging rembrandt aangekochte werken:
aMsterdaM
nederlands
scheepvaartmuseum
modello voor de zeeslag
van gibraltar op
25 april 1607
c.c. van wieringen
aMsterdaM
rijksmuseum
dummy fotoboek en
vier foto’s, ca. 1966
sanne sannes
aMsterdaM
rijksmuseum
Portretten van eduard
wallis en maria van
strijp, 1652
J.c. Verspronck
aMsterdaM
rijksmuseum
drie wandtapijten,
ca 1593-1600
atelier van François
spierinx
aMsterdaM
rijksmuseum
twee tempelwachters,
14de eeuw
Japan
aMsterdaM
stedelijk Museum
drei Häuser mit
schlitzen, 1985
Martin Kippenberger
aPeLdOOrn
nationaal Museum
Paleis Het Loo
acht zilveren
kandelabers, 1783/84
H.c.n. wiedeman
arnHeM
Historisch Museum
(gemeentelijke Musea
arnhem)
twee glazen,1750-1764
Jacob sang
assen
drents Museum
studie voor bleekveld
te zweeloo, 1882
Max Liebermann
den BOscH
noordbrabants Museum
zelfportret, 1636/37
willeboirts Bosschaert
den Haag
Haags Historisch Museum
gezicht op het hofje
aan de nieuwe Haven te
den Haag, ca. 1870
Jan weissenbruch
den Haag
Mauritshuis
zeegezicht met schepen,
ca. 1660
Jan van de cappelle
dOrdrecHt
simon van gijn - museum
aan huis
Portret van de familie
de bruijn de neve in een
interieur, ca. 1813
P.c. wonder
Laren
singer Museum
studie bal tabarin,
1907
Jan sluijters
OtterLO
nederlands
tegelmuseum
wandklok, ca. 1910
H.P. Berlage
PurMerend
Purmerends Museum
pendulestel, ca. 1900
Plateelbakkerij Brantjes
rOtterdaM
Museum Boijmans
Van Beuningen
titre inconnu (Paysage
avec nuages roses),
1928
Yves tanguy
rOtterdaM
Museum Boijmans
Van Beuningen
ten behoeve van
Kunsthal rotterdam
another time ii, 2006
antony gormley
uden
Museum voor
religieuze Kunst
maria immaculata,
ca. 1680
Mattheus van Beveren