Kwaliteitscontrole bij de microscopische analyse van diermeel - Favv

Kwaliteitscontrole bij de microscopische
analyse van diermeel
J. Vancutsem en M. Lekens (FLVVT, Tervuren)
In tegenstelling tot een klassieke chemische analyse met HPLC of GC, is het bij een microscopische analyse niet
evident om een goede kwaliteitscontrole van een analysereeks in te voeren. Elke microscopische bepaling is
immers een eenmalige interpretatie van een microscopisch preparaat door een expert in microscopie. Naast de
goede opleiding van de expert zijn dus ook de kwaliteit en representativiteit van het preparaat uiterst belangrijke
factoren waarmee men rekening moet houden bij het uitvoeren van de analyse en welke men moet proberen
zo optimaal mogelijk te controleren. In deze context werd bij het invoeren van de kwaliteitscontrole bij microscopische
analyses in het FLVVT de nadruk gelegd op het vermijden van kruisbesmetting bij de bereiding van het
microscopische analysepreparaat. Ook tijdens de analyse zelf moet er over gewaakt worden dat er geen contaminatie
van het te analyseren monster optreedt. Tot slot is ook het continu opleiden en controleren van de analisten
microscopie een zeer belangrijk aandachtspunt.
Kruisbesmetting
De kans op kruisbesmetting van het te analyseren monster begint reeds onmiddellijk na aankomst van het
monster in het bereidingslokaal van het laboratorium waar een veelheid aan matrices wordt gemalen. Sommige
van deze matrices bestaan voor 100% uit diermeel, zoals de monsters bestemd voor de analyse van GTH. In een
rundveevoeder moet datzelfde diermeel dan weer helemaal afwezig zijn, dus specifieke maatregelen voor het
verhinderen van kruisbesmetting zijn noodzakelijk. Bovendien toonde het EURL-AP aan dat gehalten van 0,0025%
diermeel goed kunnen teruggevonden worden door laboratoria. Dit betekent dat op een aangeleverde monsterhoeveelheid
van 500 g (volgens bijlage I van Verordening 152/2009) een overdracht van 10 mg reeds een vals positief
resultaat kan opleveren. Dit aandachtspunt is geen alleenstaand geval: ook de analyse van gemedicineerde
diervoeders gevolgd door de analyse van residu’s van deze stoffen in diervoeders is een vergelijkbaar voorbeeld
en gelijkaardige maatregelen moeten hiervoor genomen worden. Het FLVVT heeft een aantal maatregelen uitgewerkt
om kruisbesmetting te voorkomen bij de monsterbereiding. De monsters voor de analyse van diermeel
worden afzonderlijk gemalen en de volgorde wordt op een werkformulier genoteerd. Bovendien wordt na elk
monster een spoelcharge met maïs gebruikt om eventueel restmonster te verwijderen (zie afbeelding 1).
8

Afbeelding 1: Maaltoestel voor het malen van monsters voor analyse van diermeel
Ook bij de analyse zelf is nog extra aandacht voor het vermijden van contaminatie nodig. Voor de analyse van de
zeeffracties dienen de monsters gezeefd te worden over een zeef van 0,25 mm. Hierbij is het mogelijk dat een
monster dat bijvoorbeeld toegelaten vismeel bevat, gezeefd wordt vóór een rundveevoeder waarbij vismeel niet
toegelaten is. Daarom wordt op een formulier genoteerd in welke volgorde de monsters gezeefd worden zodat
een eventuele besmetting traceerbaar is. Ook het reinigen van de zeven is een kritische stap en werd bijgevolg
wettelijk beschreven. Verordening (EG) nr. 51/2013 vermeldt: “De zeven moeten worden gereinigd met een borstel
met harde, synthetische haren. Na het zeven van vettig materiaal zoals vismeel wordt aangeraden de zeven tot slot nog
met aceton en perslucht te reinigen.” Van belang hierbij is het gebruik van een borstel met synthetische haren omdat
een borstel gemaakt met bijvoorbeeld varkenshaar een besmetting kan geven bij verlies van enkele borstelharen
die een vals positief resultaat kunnen opleveren.
In dezelfde verordening is ook een gedetailleerde beschrijving opgenomen voor het reinigen van de scheitrechters
die gebruikt worden bij de sedimentatie: “De scheitrechter moet voor het reinigen uit elkaar worden genomen. De
onderdelen van de scheitrechter en het glaswerk worden eerst met de hand en vervolgens machinaal gewassen.”
Een andere maatregel is de monitoring van contaminatie van de omgeving (lucht). Het materiaal van dierlijke oorsprong
kan, hetzij als analysemonster, hetzij als referentiemateriaal, in de lucht verspreid worden als stofdeeltjes.
Om te controleren of er contaminatie tijdens de analyse optreedt, kan men open petrischaaltjes op het werkoppervlak
plaatsen en die op geregelde tijdstippen analyseren op de aanwezigheid van producten van dierlijke
oorsprong.
9

Controlemonsters
Door maatregelen te nemen om kruisbesmetting bij de monsterbereiding te vermijden heeft het FLVVT er voor
geopteerd om het controlemonster niet bij de bereiding mee te nemen, maar pas vanaf de analyse zelf. Gezien
volgens de wijziging in Verordening (EG) nr. 51/2013 de methode ter bepaling van diermeel enkel nog een kwalitatieve
methode is, wordt het controlemonster gebruikt om na te kijken of de sedimentatie correct werd uitgevoerd.
Het sedimentgewicht wordt genoteerd op een controlekaart en beoordeeld volgens statistische criteria
(bijvoorbeeld Nordtest TR 569, NEN 6603).
Daarnaast wordt ook een monster meegenomen als referentiemonster voor de microscopische analyse. Daartoe
wordt bij elke analysereeks het sediment van een geaddeerd monster van bijvoorbeeld 1% diermeel in vismeel
geanalyseerd waarbij de analist in staat moet zijn het onderscheid te maken tussen diermeel en vismeel (zie
afbeelding 2).
Afbeelding 2: Microscopische analyse van diermeel
Literatuur:
P. Veys, G. Berben and V. Baeten. (2010). CRL-AP Proficiency Test 2009 (32 p)
VERORDENING (EG) Nr. 152/2009 VAN DE COMMISSIE van 27 januari 2009 tot vaststelling van de bemonsterings-
en analysemethoden voor de officiële controle van diervoeders
VERORDENING (EU) Nr. 51/2013 VAN DE COMMISSIE van 16 januari 2013 tot wijziging van Verordening (EG) nr.
152/2009 wat betreft de analysemethoden voor de bepaling van bestanddelen van dierlijke oorsprong in het
kader van de officiële controle van diervoeders
H. Hovind, B. Magnusson, M. Krysell, U. Lund and I. Mäkinen (2011). Nordtest rapport TR 569 Internal quality control.
Handbook for chemical laboratories
NEN 6603: Milieu en voedingsmiddelen – Eerstelijnscontrole met controlekaarten voor chemische en microbiologische
analyses
jeroen.vancutsem@favv.be
10