Brielse Mare 18/1 - Vrienden van het Historisch Museum Den Briel

BRIELSE MARE
JAARGANG 18 - NUMMER 1 - APRIL 2008
Mededelingen en historische bijdragen van de
Vereniging Vrienden van het Historisch Museum Den Briel

COLOFON
De Brielse Mare is een tijdschrift dat twee keer per jaar wordt uitgegeven
door de Vereniging Vrienden van het Historisch Museum Den Briel.
Dit tijdschrift wordt automatisch aan de leden van de vereniging
toegestuurd. Losse nummers zijn te bestellen via het secretariaat van de
vereniging en te koop bij het Historisch Museum in Den Briel en in het
Streekarchief.
ISSN:0927-8478 Prijs per nummer: 2,-
Correspondentie-adres van de vereniging:
Mevrouw Els Laroy-Meeuse
Van Almondeweg 70, 3231 CS BRIELLE
Tel.: 0181-413635. E-mail: elslaroy@hetnet.nl
Postrekening Vereniging Vrienden van het Historisch Museum
Den Briel: 208792;
Persoonlijk lidmaatschap 10,-; familielidmaatschap 15,- per jaar.
Aanmelding bij het secretariaat of d.m.v. het formulier op de website
van de ‘Vrienden’: www.inter.NL.net/users/F.Keller/Tromp.html
Secretariaat Brielse Mare-redactie:
Mevrouw Els Laroy-Meeuse
Van Almondeweg 70, 3231 CS BRIELLE
Tel.: 0181-413635. E-mail: elslaroy@hetnet.nl
Het eerstvolgende nummer verschijnt in oktober 2008
Kopij uiterlijk 1 juli bij het redactiesecretariaat.
Redactie:
W. Delwel (hoofdredacteur), F. Keller en K.J. Schipper.
Omslagillustratie: Bedevaartskerk aan de Rik in Brielle, vermoedelijk
kort na de bouw in 1932.
Druk: Duodecimo, Voorstraat 157, 3231 BH Brielle

BRIELSE MARE
Mededelingen en historische bijdragen van de Vereniging
Vrienden van het Historisch Museum Den Briel

Inhoud
Openingstijden en prijzen museum 4
Van de redactie
Historische bijdragen
5
- De restauratie van de Bedevaartskerk 7
- Bokaal en drinkbeker van de polder Oudenhoorn
- De bouw van de molen ‘t Vliegend Hert
19
... en wat er aan voorafging
- Overpeinzingen naar aanleiding van de bouw van de molen
27
‘t Vliegend Hert 34
- Nieuw gezicht op Briel 41
Museumnieuws 45
Snelheidsbeperkingen op de digitale snelweg 46
Het Brielse Cultuurweb 52
Verenigingsnieuws 55
Schilderij Cornelis Briel senior: rectificatie 57
Uit de streek 59
Aanmeldingsformulier ‘Vrienden’ 60
Auteursinstructies 61
Belangrijke telefoonnummers en internetadressen 61
3

4
Openingstijden en prijzen museum
1 apr. t/m 31 okt. 1 nov. t/m 31 maart
di-vr 10.00 - 17.00 uur 10.00 - 16.00 uur
za 10.00 - 16.00 uur 10.00 - 16.00 uur
zo 12.00 - 16.00 uur gesloten
Gesloten op maandagen, oud- en nieuwjaar, koninginnedag, 1e en 2e paasdag, 1e pinksterdag en 1e en 2e kerstdag. Op hemelvaartsdag en 2e pinksterdag openstelling als op zondag.
Prijzen: Kinderen t/m 4 jaar gratis
Kinderen 5 t/m 12 jaar € 1,-
Iedereen ouder dan 12 jaar € 2,-
Gezinskaart (2 volw. 2 kinderen) € 4,50
Bonuspas, Maerlantpas 50% korting
Groepen ( meer dan 10 personen) € 1,- pp
Leerlingen in schoolverband € 0,50 pp
Vrienden HMDB, MJK, Ver. Rembr. ICOMpas gratis
Gratis toegang op 1 april, museumweekend en Open Monumentendag.
Adres:
Markt 1, 3231 AH Brielle. Receptie: tel. (0181) 475475; kantoor: (0181) 475477;
fax: (0181) 475476; www.historischmuseumdenbriel.nl
e-mail: info@historischmuseumdenbriel.nl

Van de redactie
In de vorige Mare heeft Felix Keller mij in woord en beeld aan u
voorgesteld als de toekomstige nieuwe hoofdredacteur. Felix heeft
toen even als 'tussenpaus' gefungeerd, maar vanaf deze Mare mag ik
voor het echt gaan. Het is best wel een beetje met je neus in de boter
vallen als je mag beginnen in het jaar 2008. Dit is immers het
jubileumjaar waarin de Vrienden 50 jaar bestaan! In het volgende
nummer van de Mare zal uitgebreid bij deze feestelijke gebeurtenis
worden stilgestaan. Als voorproefje kunt u elders in dit nummer al
lezen over het jubileumcadeau van de Vrienden aan het Museum.
De indeling van deze Mare is anders dan u gewend bent. We
beginnen nu met de historische bijdragen en het eerste artikel sluit
aan bij de omslagillustratie. In dit geval is dat de restauratie van de
Bedevaartskerk. Na de historische bijdragen vindt u de vertrouwde
nieuwsrubrieken. De redactie hoopt de Mare hiermee toegankelijker
te maken voor lezers van buiten onze Vereniging.
Al ligt het molenjaar 2007 al weer achter ons, de film van Henk
Vegter over de bouw van molen 't Vliegend Hert vertoond op de
najaarsledenvergadering van de Vrienden, was zo interessant dat u in
deze Mare een schriftelijke weergave vindt van de informatie uit de
film. Ook de expositie over bokalen en drinkbekers van Voorne is
intussen al weer afgelopen, maar wij wilden u de door oud-dijkgraaf
Angenietus Noordermeer verstrekte achtergrondinformatie
niet onthouden. Vooral vestig ik uw aandacht op het artikel
'Overpeinzingen…', dat ons een andere, verrassende, kijk op het
verleden geeft.
Kortom een Mare met ‘voor elck wat wils'. De redactie wenst u veel
leesgenot.
Willem Delwel
5

6
Hoofdaltaar van de houten kapel die ten westen van de omgang stond.

De restauratie van de Bedevaartskerk
Inleiding
De Martelaren van Gorcum en de Brielse Bedevaartskerk hebben de
laatste tijd niet te klagen over gebrek aan belangstelling en publiciteit.
Zo is sinds 7 juli 2007 (Nationale Bedevaart naar Brielle) het
stripboek 'De Tijdelijke Dood' te koop dat het verhaal van de
Martelaren in beeldtaal nog toegankelijker maakt voor jong en oud.
In AD Rotterdams Dagblad van 28 september 2007 verscheen een
artikel onder de titel "Bedevaartskerk wacht op twee miljoen". Twee
miljoen euro, is de boodschap in het artikel, is nodig om de dringende
opknapbeurt aan de omgang om het martelarenveld te kunnen
uitvoeren.
In een serie minidocumentaires, genaamd Erwasm'us, van Radio
Rijnmond vond op 30 november 2007 een uitzending plaats over de
geschiedenis van de martelaren. Deze minidocumentaires hebben als
doel de geschiedenis van de regio wat meer onder de aandacht van
de bewoners te brengen.
De geschiedenis van de Martelaren van Gorcum heeft duidelijk ook
nog zin en betekenis voor mensen in onze moderne tijd. Daarvan
getuigt ook de restauratie van de Bedevaartskerk, die moet worden
getransformeerd in een laagdrempelig en 'multifunctioneel' gebouw.
Bovenstaande vormde genoeg aanleiding voor de redactie om een
bezoek te brengen aan de Bedevaartskerk en zich door Henny
Kester-de Kievit en Johan ten Berge te laten informeren over de
laatste stand van zaken.
Een terugblik
In de Brielse Mare van oktober 2001 verscheen het artikel
"Bedevaartscomplex thans Rijksmonument" van mevr. ir. J.J.M. van Oers.
7

8
Aanleiding voor het artikel vormde de aanwijzing van het
bedevaartscomplex aan De Rik als 'jong' rijksmonument. Een
monument waarvan geconstateerd werd dat het in een bouwkundig
slechte staat verkeerde. Met name de kerk en de omgang dienden
dringend gerestaureerd te worden.
Het bedevaartscomplex, vermoedelijk gefotografeerd kort na de buw van de
‘nieuwe’ kerk in 1932. Rechts achter de in 1947 gesloopte houten kapel.
In het artikel van mevrouw Van Oers wordt de volgende beschrijving
van het Bedevaartscomplex gegeven:
Het Bedevaartsoord bestaat uit vijf afzonderlijke onderdelen; de
Bedevaartskerk, de omgang, het bassin, het ciborium (een gewelf,
staande op kolommen, boven een altaar, red.) en de poort met
toegangshekken en brug. Het complex is ontstaan na de heiligverklaring
van de 'Martelaren van Gorcum' in 1867.
Op de plek van het Bedevaartsoord stond in de middeleeuwen de
parochiekerk van het gehucht Rugge, met erachter het klooster van
de Regulieren van Rugge en er tegenover een zusterklooster gewijd
aan Sint-Andries.

Ciborium, omgang en bassin (foto F. Keller).
Kerk en klooster werden in april 1572 door de Watergeuzen
geplunderd en verwoest. In juli van datzelfde jaar hingen de geuzen
negentien, in Gorinchem gevangen genomen, rooms-katholieke
geestelijken op in een nog overeind staande turfschuur van het
Regulierenklooster. De lijken werden vervolgens ter plaatse
begraven. Halverwege de 19e eeuw verschenen de eerste pelgrims
ter plaatse. Het aantal gelovigen dat jaarlijks de plek bezocht, steeg
gestaag. Toen dankzij een opgraving in 1877 de exacte locatie van
de turfschuur kon worden bepaald, werd ter plekke een in 1880 door
E.J. Margry ontworpen kapel gebouwd. Omdat er in de nabijheid
van de vesting geen stenen bebouwing mocht verrijzen, werd de
kapel vrijwel geheel van hout vervaardigd. Voor het in alle beslotenheid
houden van processies behoorde bij de kapel een houten
omgang die het Martelveld omsloot. In 1912 werd de door een storm
9

10
beschadigde omgang vervangen door een carrévormige omgang van
gewapend beton. In het midden van het met kastanjebomen beplante
binnenterrein bevindt zich een bassin. Dat is gesitueerd op de plaats
van de voormalige bij de kloosters behorende visvijver. Het ciborium
uit 1921 bevindt zich op de plaats waar oorspronkelijk de turfschuur
stond. In 1929-1932 bouwde de Rotterdamse architect H.P.J. de
Vries vóór het Martelveld de huidige kerk en kort daarna werd de
oude, achter het Martelveld gelegen, houten kapel gesloopt.
Dat de noodzaak tot restauratie van het bedevaartsoord groot is,
blijkt wel uit de beschrijving die mevrouw Van Oers geeft van de
staat waarin kerk en omgang in die tijd verkeren.
Het grootste euvel bij het kerkgebouw is de dakbedekking. De
pannen zijn niet goed sluitend gedekt en de slechte loodaansluitingen
veroorzaken lekkages, waardoor de kapconstructie reeds ernstig
door houtrot is aangetast.
De technische kwaliteit van de glas-in-lood beglazing is slecht. Het
lood is oud en plaatselijk vervormd, de opvangconstructie is door
roestvorming aangetast. Ook de inventaris is dringend aan herstel
toe. Zo zijn de negentien gepolychromeerde beelden van de Martelaren
langdurig door houtworm aangetast.
De omgang is door 'betonrot' aangetast. Het beton van met name
kolommen, spanten en randbalken is ernstig beschadigd, schilfers en
schollen beton worden door het roestende uitzettende wapeningsstaal
losgedrukt. Verder is de dakbedekking aan vervanging toe.
Ten slotte wordt in het artikel vermeld dat er eind 2000 een summier
restauratieplan is opgesteld. De totale restauratiekosten werden toen
geraamd op ruim vier miljoen gulden.

Door betonrot zwaar
beschadigde kolom in de
omgang (foto F. Keller).
De restauratie
De restauratie van de Bedevaartskerk is vanuit het Bisdom
Rotterdam in gang gezet door de Bisschoppelijke Brielse Commissie
(BBC). Het einde van het jarenlange restauratieproces komt nu
echter in zicht. Zomer 2008 hoopt de BBC tot een afronding te
komen van het werk aan het kerkgebouw. Deze afronding geldt
overigens niet alleen voor het gebouw zelf, maar ook voor de kunst
in de kerk. Het streven is voor het begin van het nieuwe
toeristenseizoen de kerk weer op orde te hebben. Om dat doel te
bereiken, zullen in de eerste helft van 2008 nog flinke inspanningen
verricht moeten worden.
11

12
Een grote, maar zeer dringende, operatie was de restauratie van het
dak van de kerk. De zinken bekleding in de inpandige dakgoten was
verkeerd aangelegd. Aan de binnenkant van de goot was de
bekleding namelijk lager dan de buitenkant, waardoor bij stortbuien
het regenwater de kerk kon binnendringen met alle gevolgen
vandien. Nu het water niet meer binnen kan komen, drogen de
vochtplekken in de kerk langzaam op. Van het nieuwe dak mag
verwacht worden dat het zeker 50 jaar zal meegaan. Het is overigens
triest om te horen dat ook de kerk het slachtoffer is van lood- en
koperdieven.
Vochtplekken aan een
buitenmuur, ten gevolge van een
onjuiste constructie van de
dakgoten (foto F. Keller).
Het beschermende perspex aan de buitenzijde van de glas-in-lood
ramen is vervangen door transparanter en mooier beschermend
gelaagd glas. Daarbij werd gelijk de restauratie van de glas-inloodramen
zelf, die in slechte staat verkeerden, ter hand genomen.
Vooral de verbindingen waren niet sterk meer. Ze werden opgeknapt
in een atelier om daarna teruggeplaatst te worden.

Detail van het herstel van de glas-in-lood ramen (foto F. Keller).
Gedeelten van de tegelvloer in de kerk moeten nog vervangen
worden, sommige tegels liggen los. Bij een vorige vervanging zijn
tegels van een verkeerd formaat gebruikt. De tegels komen uit
Engeland.
De poreuze voegen in de buitengevel moeten uitgehakt en opnieuw
gevoegd worden. De zichtkant van het gebouw wordt geheel onder
handen genomen, de andere kant alleen waar nodig.
Een belangrijke verbetering is de vernieuwing van de elektrische
bedrading, de noodverlichting en de vluchtwegaanduiding in de
processiegangen en in de kerk.
De kunst in de kerk is voor een groot deel nog afkomstig uit de
houten kapel van 1880. Een ander deel van de inventaris is afkomstig
uit elders gesloten, aan de martelaren gewijde, kerken. Zo is het
grote houten kruis met koperen corpus dat achter het hoofdaltaar
staat, afkomstig uit een gesloten rooms-katholieke kerk in Gorcum.
13

14
Achter in de kerk bevindt zich een groot schilderij van de ophanging
van de martelaren van Karel Frans Philippeau. Voor de restauratie
van dit schilderij is een restaurateur in de arm genomen. Tijdens het
werk aan het schilderij is de datering te voorschijn gekomen, zodat
daar nu zekerheid over bestaat.
Restauratiewerkzaamheden aan het schilderij van Karel Frans Philippeau,
voorstellende de ophanging van de martelaren (foto F. Keller).
In de kerk staan verder negentien houten beelden van de Martelaren,
afgebeeld met een touw om hun nek. Zij zijn dringend aan een
opknapbeurt toe en hebben veel te lijden van houtworm. Intussen
zijn rooms-katholieke parochies elders in het land, die een band met
één van de Martelaren hebben, benaderd met de vraag om het beeld
van 'hun' heilige financieel te adopteren.

Op het verlanglijstje van de BBC staat ook nog een orgel. Men heeft
er een op het oog uit een andere parochie, maar dat orgel zou eerst
gerestaureerd moeten worden.
De einden van de balken in de dakconstructie waren beschilderd met
bladgoud. Om deze kunst na vervanging van de balken te kunnen
behouden, is telkens de kop van de oude balk afgezaagd en aangebracht
tegen de nieuwe balk.
De omgang
De omgang is het volgende onderdeel van het bedevaartsoord dat
gerestaureerd moet worden. De kosten zijn bekend: twee miljoen
euro. De Bisschoppelijke Brielse Commissie heeft dat geld niet en
moet het bedrag via sponsoring en subsidiëring bij elkaar brengen.
De omgang was in 1912 een van de eerste industriële bouwwerken
in Nederland waarbij gebruik werd gemaakt van gewapend
beton. De omgang kwam in de plaats van een houten constructie die
in 1911 bij een storm was ingestort. De betonnen omgang werd
gebouwd door de 'N.V. Industrieel Maatschappij F.J. Stulemeyer &
Co. Constructeurs van Werken in Gewapend Beton te Breda'.
Toch bleek het beton niet onverwoestbaar, want het ijzerwerk was
niet diep genoeg in het beton verwerkt, waardoor het ging roesten en het
het beton naar buiten drukt.
15
Detail van de restauratie: nieuwe
balk, met balkkop van de oude balk,
versierd met bladgoud (het donkere
vlak in het midden van de foto).
(Foto F. Keller)

16
Het algemeen belang van de omgang blijkt wel uit de beschrijving in
het boekje Monumenten in beton (Ontwikkeling en herstel van
historisch beton). In een van de artikelen in het boekje, geschreven
voor het Betonsymposium van 11 oktober 2006, wordt dit algemeen
belang als volgt omschreven.
De omgang is van algemeen belang vanwege zijn cultuurhistorische
waarde, zijn ensemblewaarde en architectuurhistorische waarde.
Hij is van cultuurhistorische waarde vanwege zijn bijzondere functie
en als bijzondere uitdrukking van een geestelijke en typologische
ontwikkeling. De ensemblewaarde dankt hij aan de sterk functionele
en visuele samenhang met de andere complexonderdelen. De
architectuurhistorische waarde is bepaald door de gaafheid en
herkenbaarheid, de kwaliteiten van het ontwerp en vanwege het
bijzondere materiaalgebruik.
Ook in dit artikel wordt duidelijk gemaakt hoe dringend en noodzakelijk
een restauratie is.
De gehele binnenzijde van de omgang vertoont veel en ernstige
schade. Met name de kolommen, de horizontale randbalk van de
overkapping en de spanten/ribben zijn zwaar beschadigd.
Schade wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door een te geringe betondekking
in combinatie met het ontbreken van dilataties.
In de omgang is inmiddels een proefrestauratie uitgevoerd. De
resultaten van deze proef moesten leiden tot de meest optimale
aanpak voor de restauratie van de hele omgang. De uitvoering van
de proefreparaties is volgens verwachting verlopen.
Het artikel heeft dan ook het volgende positieve slot:
Op basis van de resultaten van het proefproject kon voor de restauratie
van de hele omgang een goed doortimmerd en gedetailleerd
bestek met begroting worden gemaakt, waarin is gekozen voor gieten
met een goed passende gietmortel.

Gebruik kerkgebouw
Alle restauratieplannen zijn onderdeel van een groter 'plan van
aanpak', waarmee de Bisschoppelijke Brielse Commissie wat meer
publiek wil binnenhalen in de kerk. Het is namelijk het streven van het
Bisdom Rotterdam om het bedevaartscomplex na de restauratie een
meer openbare functie te geven. Zo zullen ook culturele activiteiten,
zoals concerten, in en rond de kerk gaan plaatsvinden.
De meeste mensen komen in de kerk tijdens de Nationale Bedevaart,
die elk jaar plaatsvindt op de laatste zaterdag voor 9 juli, de dag
waarop in 1572 de ophanging van de Martelaren plaatsvond. Dit jaar
is dit dus op 5 juli. Elk jaar is er op 9 juli een Avondmis in de kerk.
Daarnaast zijn er in de zomer bedevaarten onder andere uit plaatsen
waar de Martelaren vandaan kwamen. In de zomer (juli en augustus)
is de kerk elke middag open en zijn er rondleidingen met gidsen. In
de toekomst zal de openstelling in de zomer waarschijnlijk ruimer
zijn: van juni tot in september (tot en met Open Monumentendag).
17
Detail van de omgang, met
proefrestauratie van het
betonwerk (foto F. Keller).

18
Naschrift
Bij het verzamelen van de informatie is gebleken dat er ten aanzien
van een tweetal feiten onduidelijkheid of zelfs tegenstrijdigheid
bestaat:
De houten kapel die ten westen van de omgang stond, werd niet 'kort
na ingebruikneming van de nieuwe kerk', maar pas omstreeks 1947
afgebroken. Het materiaal werd hergebruikt voor de bouw van een
noodkerk in Den Haag op de hoek Conradkade - Pres. Kennedylaan
(vroeger Verhulstlaan); architect N. Molenaar jr. In december 1955
werd de noodkerk vervangen door de Martelarenkerk, in gebruik tot
2005 en thans op de nominatie om afgebroken te worden.
Tegenstrijdige informatie is gevonden m.b.t. de plek waar ooit de
turfschuur stond: of op de plek van de houten kapel, of op de plek
van het ciborium. Laatstgenoemde plek lijkt de juiste te zijn.
Met dank aan…
Het grootste deel van de informatie voor dit artikel werd verkregen
door mevrouw Henny Kester-de Kievit en de heer Johan ten Berge,
beiden lid van de Bisschoppelijke Brielse Commissie. Informatie over
de noodkerk is verkregen van de heer H. van Ruiven, bestuurslid van
de Parochie H. Martelaren van Gorkum te Den Haag.
W.D.
Bronnen:
T. Hermans e.a. Monumenten in Beton (Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap
en Monumenten, Amersfoort 2006).
J.W.L. Smit, De ware ligging der voormalige kloosterschuur van St. Elisabeth te
Rugge, (Lutkie & Cranenburg, ‘s Hertogenbosch, 1869).

Bokaal en drinkbeker van de polder Oudenhoorn
Op 8 oktober 2007 werden in een feestelijke bijeenkomst een 18eeeuwse
bokaal en een drinkbeker, oorspronkelijk eigendom van de
polder Oudenhoorn in langdurig bruikleen overgedragen aan het
Historisch Museum Den Briel. Angenietus Noordermeer, de laatste
voorzitter van de polder Oudenhoorn verstrekte aan de redactie een
schat aan achtergrondinformatie.
De polder Oudenhoorn dateert
van 1355, toen onder de naam
Den Hoorn, naar de vorm van het
grondgebied van de polder. Niet
veel later, in 1367, ontstond de
naastgelegen polder Nieuwenhoorn
en veranderde de naam in
Oudenhoorn. Helaas is in de
dertiger jaren van de vorige
eeuw het woonhuis van de
secretaris van het polderbestuur
in vlammen opgegaan, waarbij
ook het hele archief is verbrand.
Van 1943 tot 1966 was Arie
Lambrecht Noordermeer, de vader
van Angenietus Noordermeer, voorzitter van het polderbestuur. Het
bestuur bestond verder uit een viertal leden. Het gemaal aan de
oostelijke Kanaaldijk van het Kanaal door Voorne is vernoemd naar
deze voorzitter.
19
Arie Lambrecht Noordermeer, voorzitter
van de polder Oudenhoorn van 1943 tot
1966.

20
Het gemaal Noordermeer aan de oostzijde van het kanaal door Voorne, vernoemd
naar Arie Lambrecht Noordermeer, voorzitter van het polderbestuur van de polder
Oudenhoorn van 1943 tot 1966 (foto F. Keller).
De functiebenaming was 'voorzitter' en niet dijkgraaf; de taak van
het polderbestuur was beperkt tot de waterbeheersing en het onderhoud
aan de wegen. Aan personeel beschikte het bestuur over een
secretaris, een machinist (voor de bediening van het gemaal), een
kantonnier voor het onderhoud aan de wegen en een technisch
adviseur. Alle functies werden slechts in deeltijd uitgeoefend. Het
beheer van de dijken was in handen van het Hoogheemraadschap
Voorne en de titel van dijkgraaf was dus voorbehouden aan de
'voorzitter' van het Hoogheemraadschap. Van 1966 tot 1973 was
Angenietus Noordermeer voorzitter van het polderbestuur.
In het kader van de polderconcentratie werd het polderbestuur
1 januari 1973 opgeheven en werden de taken, zowel als de rechten
en plichten, overgedragen aan het waterschap De Brielse Dijkring.

Polder Oudenhoorn op een kaart uit 1697, de tijd dat bokaal en drinkbeker in
gebruik waren.
De Brielse Dijkring werd opgericht op 1 juni 1954, als rechtsopvolger
van de Hoogheemraadschappen van Voorne, van Putten en
van de Bernisse. In het kader van de Deltawerken werd toen de
noodzaak gevoeld de strijd tegen het water anders te organiseren.
Kennelijk was de tijd rijp voor fusie. Nadat eerst gedacht werd aan
drie waterschappen, namelijk aparte organisaties voor Voorne,
Putten en Rozenburg, bleek er voldoende draagkracht in de streek te
bestaan voor een gezamenlijke aanpak, en dat werd dus De Brielse
Dijkring. Een blik op de kaart maakt duidelijk dat dit waterstaatkundig
gezien een logische aanpak was. In die tijd was overigens de taak
van de Brielse Dijkring beperkt tot de waterkering en de zoetwatervoorziening.
Bij de ramp in 1953 was al duidelijk geworden dat de
21

22
waterkering nodig verbetering behoefde. De zoetwatervoorziening
voor de landbouw was eveneens een groot probleem. Het zoutgehalte
van het water was zo hoog dat melkvee zelfs kwam te
sterven.
Bij de opheffing van de polder moest ook het eigendom van de
bezittingen geregeld worden. Het grondbezit werd verkocht, de
gemalen gingen over aan de rechtsopvolger, de Brielse Dijkring.
Verder bezat het bestuur een bokaal en een drinkbeker. Deze twee
objecten waren in geen jaren meer gebruikt, zelfs niet meer in de tijd
dat de vader van Angenietus Noordermeer voorzitter was. Bokaal en
beker stonden op de schoorsteenmantel in de polderkamer van het
gemeentehuis van Oudenhoorn waar het polderbestuur vergaderde.
Het bestuur liet de waarde van de bokaal door een deskundige
schatten; de uitkomst: maar liefst 25.000 gulden! Het bestuur besloot
om bokaal en beker over te dragen aan De Brielse Dijkring. Indachtig
de trend van het steeds verder fuseren van zulke instellingen werd
tevens in een notariële akte vastgelegd, dat bij opheffing van De
Brielse Dijkring de objecten aan het toenmalige Trompmuseum in
Brielle (thans Historisch Museum Den Briel) overgedragen dienden
te worden. Ruim een kwarteeuw later was het zover, de politiek vond
dat een verdere fusie van waterschappen gewenst was. Na lange
discussies werden in het jaar 2005 de waterschappen IJsselmonde,
Goeree-Overflakkee, De Brielse Dijkring, Groote Waard en een deel
van het zuiveringsschap Hollandse Eilanden en Waarden samengebracht
in het waterschap Hollandse Delta. De hoofdvestiging is thans
in Dordrecht en wordt in 2008 verplaatst naar Ridderkerk.
In 2005 hadden de bokaal en het drinkglas dus moeten worden overgedragen
aan het museum. Alleen, het museum wist niet van zijn
geluk en bij De Brielse Dijkring dacht men niet aan de akte uit 1972,
en zo verhuisden de glazen naar Dordrecht. Pas toen Angenietus

Noordermeer bij het museum navraag deed, bleek dat er iets was
misgegaan. Dankzij het Streekarchief Voorne-Putten-Rozenburg kon
zowel het bestuursbesluit uit 1972 als ook de akte worden opgediept
en kon alsnog worden geregeld dat het besluit van het polderbestuur
uit 1972 kon worden uitgevoerd.
De overdracht van de bokaal en de drinkbeker aan het Historisch Museum Den
Briel, op 8 oktober 2007. V.l.n.r.: Ing. J.M. Geluk, dijkgraaf waterschap Hollandse
Delta, Angenietus Noordermeer, burgemeester Betty van Viegen van Brielle. (Foto
© Jos Uijtdehaage).
Een leuke episode uit de overdracht van het polderbestuur aan De
Brielse Dijkring dient nog te worden vermeld: de overdracht werd in
die tijd ook in de streekbladen gememoreerd en er werd ook een foto
van de bokaal geplaatst. Naar aanleiding van deze foto werd Angenietus
Noordermeer benaderd door de schoonmaakster van het
gemeentehuis die te vertellen wist dat bij de bokaal ook een deksel
hoorde, die ze al die tijd in het gemeentehuis in een schoenendoos
23

24
had bewaard. Van het bestaan van die deksel wist niemand in het
bestuur af, maar dankzij de opmerkzame schoonmaakster kwam de
deksel - in de schoenendoos, achter op de fiets onder de snelbinders -
bij Angenietus en uiteindelijk bij De Brielse Dijkring en nu dus in
het museum terecht.
Hoe zit het nu met de geschiedenis en het gebruik van bokaal en
beker(s)? - Gezien het feit dat het archief van de polder Oudenhoorn
is verloren gegaan, is niet bekend waar en wanneer bokaal en beker
in bezit van het polderbestuur zijn gekomen. Naar aanleiding van
wat bekend is van andere polders mag men aannemen dat de bokaal
ooit door een ambachtsheer aan het bestuur is geschonken. Met
betrekking tot de drinkbeker zijn er verschillende mogelijkheden.
Wel eens was het gebruikelijk dat een beker werd geschonken
wanneer een bestuurslid zijn lidmaatschap beëindigde. In andere
gevallen moest een nieuw lid een beker schenken zodra hij gekozen
was. Het verhaal, dat een nieuw lid de bokaal 'ad fundum', dat wil
zeggen 'tot op de bodem', diende leeg te drinken, mag men gerust
naar het rijk der fabelen verwijzen. Wel gebruikelijk was dat op
hoogtijdagen, wanneer er wat gevierd werd, of wanneer er hoog
bezoek kwam, uit de bokaal gedronken werd. Iedereen werd dan
geacht op te staan, de voorzitter begon met het uitbrengen van een
toost op de koningin, en alle overige aanwezigen dienden ook een
drinkspreuk uit te spreken. Pech had diegene die het laatst aan de
beurt was, wanneer het tegenzat, was alles wat je van plan was te
zeggen al gezegd. Ook voor gasten was het ritueel niet zonder
gevaar, gezien de afmetingen van de bokaal is er een heel bijzondere
techniek nodig om te bereiken dat de (rode!) wijn in de mond en niet
op de kleding terechtkwam. We noemen geen namen, maar zelfs de
blouse van een vrouwelijke minister van Verkeer en Waterstaat
moest een schoonmaakactie door de voorzitter ondergaan….

Bokaal en drinkbeker van de polder Oudenhoorn (collectie waterschap Hollandse
Delta; langdurig bruikleen aan het Historisch Museum Den Briel).
25

26
Zoals gezegd, van de bokaal werd alleen bij hoge uitzondering
gebruik gemaakt. Daarbij dienen we ook te beseffen, dat het vervullen
van een bestuursfunctie in een polderbestuur een erebaan
was, waarbij de bestuurders niet alleen tijd aan de functie kwijt
waren, maar er gewoon geld op moesten toeleggen. Nog in het
midden van de vorige eeuw kreeg een voorzitter hooguit een kleine
onkostenvergoeding die op geen stukken na toereikend was.
Wanneer we de bokaal in het museum gaan bekijken, dienen we dan
ook te beseffen dat we iets zien uit een volstrekt andere tijd die totaal
anders georganiseerd was dan we nu in de 21e eeuw gewend zijn.
F.K.
Met dank aan...
De informatie voor dit artikel werd verkregen doorAngenietus
Noordermeer. Angenietus Noordermeer had een boerenbedrijf in
Oudenhoorn en was voorzitter van de polder Oudenhoorn van 1966
tot aan de opheffing in 1973. Verder was hij dijkgraaf van De Brielse
Dijkring van 1976 tot 1995. Angenietus Noordermeer woont in
Zuidland.

De bouw van de molen `t Vliegend Hert … en wat er aan
voorafging 1
Henk Vegter
Sinds 1986 beschikt Brielle weer over een zo genoemde 'standerdmolen'
waarmee wekelijks meel wordt gemalen voor verkoop aan
particulieren. Dit artikel geeft een kort overzicht over de Brielse
molens en over de bouw van de molen `t Vliegend Hert.
Windmolens in Brielle
Windmolens waren gedurende eeuwen gezichtsbepalende elementen
in het Hollandse landschap. Reeds omstreeks 1300, toen Gerard,
Heer van Voorne in het huwelijk trad, werden molens onder andere
in Brielle genoemd als onderpand voor het inkomen van zijn vrouw.
Op de stadsplattegrond van Jacob van Deventer uit 1555 waren drie
molens getekend: de Noordmolen bij de Zevenhuizen, de Langestraatse
molen even buiten de westelijke stadspoort en de Zuidmolen
bij de Rik. Uit de plattegronden blijkt dat de eerste molens standerdmolens
waren, zoals ook de in 1986 herbouwde molen. De meest
duidelijke voorstelling van een Brielse standerdmolen vinden we op
het schilderij 'Gezicht op den Briel' uit circa 1660 van Daniël
Vosmaer.
1
In 1985/86 maakte Henk Vegter een film over de bouw van de molen `t Vliegend
Hert. Deze film werd in 2007 door de heer Reinier van der Wel gedigitaliseerd en
ter gelegenheid van de ledenvergadering van de 'Ver. Vrienden van het HMDB'
voor het eerst vertoond. Dit artikel is een bewerking door de redactie van de 'Brielse
Mare' van de informatie gegeven in de film en in de inleiding tot de film zoals
gepresenteerd door Henk Vegter. Verder werd dankbaar gebruik gemaakt van de
publicatie 'Dat is koren op zijn molen', door J. Ph. A. Rotteveel, Bernisse 2002,
verschenen als nr. 17 in de publicatiereeks van de Stichting Streekhistorie Voorne-
Putten en Rozenburg.
27

28
Standerdmolen op het schilderij ‘Gezicht op den Briel’ van Daniël Vosmaer uit circa
1660 (Collectie Detroit Institute of Arts, Detroit, langdurig bruikleen aan het Historisch
Museum Den Briel).
Houten molens vragen regelmatig onderhoud, reden waarom men
omstreeks het einde van de 17e eeuw overging tot de bouw van
stenen molens. Ook stenen molens waren kwetsbare objecten. Met
name brand, door blikseminslag of oververhitting van het maalwerk,
was een gevaar. De laatste windmolen die Brielle rijk was, ging op
30 januari 1882 door brand verloren. Ofschoon de molen goed
verzekerd was, zag men geen heil in herbouw. In juni 1882 werden
de restanten gesloopt. Het leek er op, dat daarmee de geschiedenis
van windmolens in Brielle afgelopen was.
De voorgeschiedenis van de bouw van de molen `t Vliegend Hert
In het midden van de jaren zeventig van de 20e eeuw werden de
stadswallen van Brielle gerestaureerd. In 1973 trof men op het
Molenbolwerk twee grote klompen steen aan. Het bleken twee van

de vier teerlingen of voetstenen te zijn waarop in de 17e eeuw de
houten standerdmolen had gestaan. Deze ontdekking was de aanleiding
voor het smeden van plannen om de oude standerdmolen (of
standaardmolen, zoals ze ook genoemd worden) in ere te herstellen.
De voetstenen of teerlingen van de oorspronkelijke standerdmolen, gevonden bij
de restauratie van de wallen in 1973 (foto H. Vegter).
Het streekarchief beschikt over een uitvoerige bouwbeschrijving van
de Langestraatse molen. Op basis van deze gegevens werden door ir.
I.J. Kramer (1919-1994) constructietekeningen vervaardigd waardoor
een historisch verantwoorde bouw mogelijk werd. Door een groepje
enthousiaste Briellenaren werd 'De Brielse Molenstichting `t Vliegend
Hert' opgericht. De naam herinnert aan vader en zoon Vliegendhart
die de Noordmolen van 1829 tot 1874 huurden. In 1979 begon de
stichting het benodigde geld, ongeveer 400.000gulden, bij elkaar te
brengen. De gemeente Brielle stelde 100.000 gulden ter beschikking
en op 17 oktober 1981 werd door burgemeester De Ronde en drs. Irma
Günther, gedeputeerde en vertegenwoordigster van de Commissaris
van de Koningin mr. M. Vrolijk, de eerste paal geslagen.
29

30
Drs. Irma Günther, vertegenwoordigster van de Commissaris van de Koningin, en
burgemeester De Ronde slaan op 17 oktober 1981 de eerste paal (foto H. Vegter).
De bouw van de molen `t Vliegend Hert
De fabricage van de houten onderdelen van de molen gebeurde door
de firma Beijk Molenbouw te Afferden (Limburg) in de loods van
een houthandel in het plaatsje Mill, ten zuiden van Nijmegen.
Ondertussen werden in Brielle de funderingen voorbereid. De molen
werd met behulp van een mobiele hydraulische kraan in elkaar gezet.
Zodra het karkas klaar was, werd het dichtgetimmerd, om de molen
voor de weersinvloeden te beschermen. Aan de voorkant van de
molen gebeurde dit met eikenhouten schaliën. De roeden met een
lengte van bijna 27 meter met de bouwnummers 505 en 506 werden
gefabriceerd door de firma Derckx in Beegden bij Roermond. Voor
details van de bouw wordt verwezen naar de foto’s. Verder is een
kopie van de (gedigitaliseerde) film over de bouw van de molen
geschonken aan het Streekarchief Voorne-Putten-Rozenburg.

De standerd of staander, het
onderdeel waaraan de molen zijn
naam dankt (foto H. Vegter).
Hoofdas met aswiel, gereed om door middel van een mobiele kraan in de molen
gehesen te worden (foto H. Vegter).
31

32
De ingebruikname van de molen
Op 6 september 1986 wordt de molen gepavoiseerd en feestelijk in
bedrijf genomen. Na toespraken van Henk Vegter, voorzitter van de
molenstichting, burgemeester De Ronde en ir. A. Ronteltap,
voorzitter van de Stichting Europoort Botlekbelangen, wordt de
molen door de voorzitter en de heer Ronteltap in de wind gedraaid.
Daarna wordt door de heer Ronteltap de vang gelicht en begint de
molen te draaien en meel te produceren.
Ir. A. Ronteltap en Henk
Vegter draaien de molen
in de wind (detail uit de
super-8 film van Henk
Vegter).
Nu, in het jaar 2008, produceert de molen dankzij de inspanning van
veel vrijwilligers nog steeds en is ze niet meer weg te denken uit het
stadsbeeld van Brielle.
Over de auteur
Henk Vegter was van 1979 tot 2000 voorzitter van de Molenstichting.
Hij woont in Brielle.

Standerdmolen ‘t Vliegend Hert uit 1986 op het Molenbolwerk in Brielle (foto F. Keller).
Van 1696 tot 1882 stond op de plek van ‘t Vliegend Hert een stenen molen. De
molen werd verschillende keren door blikseminslag beschadigd. De tekening toont
de situatie na een grote brand in de nacht van 2 op 3 november 1810.
33

34
Overpeinzingen naar aanleiding van de bouw van de
molen `t Vliegend Hert
Felix Keller
De presentatie over de bouw van de molen `t Vliegend Hert was niet
alleen leuk om te zien, maar was tevens aanleiding voor overpeinzingen
met betrekking tot de bouw van de oorspronkelijke standerdmolen,
de arbeidsveiligheid en vooral de beschikbaarheid van energie in
wat we noemen 'de goede oude tijd'.
Molenbouw in de 16e en 17e eeuw
Zoals op de foto te zien is, werd de molen met behulp van een
hydraulische kraan in elkaar gezet. De geleerden zijn het niet
Montage van de roeden door
middel van een hydraulische
kraan (foto Henk Vegter).

helemaal met elkaar eens welke werkwijze in de 16e en 17e eeuw
werd toegepast. (1, 2) Vermoedelijk werd destijds een zo genoemde
‘rechtmast’ toegepast, zoals te zien op onderstaande foto.
Arbeidsveiligheid
Wie in de tweede helft van de 20e eeuw in de industrie heeft
gewerkt, keek vol ongeloof naar de werkmethoden die in het midden
van de jaren tachtig door de molenbouwers werden gebezigd.
Was in de industrie in de jaren zestig het gebruik van veiligheidshelmen
en de veiligheidsgordels gemeengoed, in de molenbouw bleken
deze hulpmiddelen twintig jaar later nog volledig onbekend te zijn.
Zoals het plaatje laat zien, schroomden de monteurs niet om ook bij
de montage van zware onderdelen op grote hoogte hun werk zonder
enige beveiliging te doen. Vandaag zou de arbeidsinspectie zulk
35
Herbouw van een standerdmolen
in 1947 op de Casselberg
bij het stadje Cassel in
Frans-Vlaanderen, ten westen
van Ieper. De molen werd
volledig onder gebruikmaking
van de oorspronkelijke
technieken gebouwd (foto:
Gustave Descamps). Bron:
zie (2) .

36
soort werk onmiddellijk stilleggen. Zonder het gebruik van
stellingen en hoogwerkers zou de bouw van een standerdmolen in
onze tijd niet meer mogelijk zijn.
Werken op hoogte in 1986. Op deze manier zou het thans (2008) niet meer mogen
(foto Henk Vegter).
Energieverbruik in de 16e eeuw en heden
Nu het energieverbruik per hoofd van de bevolking een belangrijk
onderwerp is, lijkt het aardig eens te vergelijken hoeveel energie wij
verbruiken en waar men het voor de uitvinding van de stoommachine
mee moest doen. Hoeveel energie had een persoon in de 16e en 17e eeuw
tot zijn beschikking? - Een belangrijk gedeelte van deze energie werd
geleverd door levensmiddelen en door brandstoffen voor verwarming en
'procestechnische' toepassingen, zoals in bierbrouwerijen. Molens
werden toegepast om wind- en waterkracht om te zetten in mechanisch
energie. Molens werden gebruikt voor alle mogelijke toepassingen: het
malen van graan, het oppompen van water, de productie van olie, het zagen
van hout en het maken van papier, om maar de belangrijkste te noemen.

Het meest beeldbepalend waren uiteraard de windmolens. Deze moesten
noodgedwongen groot zijn, zoals ook de huidige windmolens waarmee
we elektriciteit opwekken. Het soortelijk gewicht van lucht is zo laag dat
we veel lucht - en dus grote wieken - nodig hebben om er nog wat van te
maken. Uit de literatuur blijkt dat een molen van een groot formaat in de de
16e eeuw een vermogen van maximaal 50 paardenkrachten (PK) had (3) .
Bij de molen ‘t Vliegend Hert wordt geschat dat het vermogen 30 - 35
PK bedraagt.
Thans horen we overigens niet van paardenkrachten maar van kilowatt
(kW) te spreken en 35 PK komt overeen met ongeveer 25 kW.
Overigens kan een paard maar kortstondig een vermogen van 1 PK
leveren. Heeft men een vermogen van 50 PK langdurig nodig, dan
moet men meer dan 50 paarden aan het werk zetten, anders krijgt
men problemen met de dierenbescherming. We kunnen het vermogen
van 't Vliegend Hert ook vergelijken met een automotor. Men hoeft
echt geen grote auto te kopen om 100 PK, oftewel drie keer het
vermogen van de molen 't Vliegend Hert ter beschikking te hebben.
Met de wetenschap van het (mechanische) vermogen alleen zijn we
er nog niet. Zolang de molen niet draait, hebben we er niets aan. Er
moet dus voldoende wind zijn om de wieken in beweging te krijgen
en ook niet te veel, want daar kan de constructie niet tegen. Moderne
molens kunnen een groter windsterktebereik aan, maar in de 16e
eeuw kon een molen hooguit een derde van de tijd draaien, dus
alleen in die periode kon 'arbeid' (gemeten in kilowatt-uren, [kWh])
worden verricht. Nu staat daar tegenover dat Brielle lange tijd drie
molens had, dus bij elkaar opgeteld komen we op 3 (aantal molens)
x 2900 (aantal 'werkuren' per molen per jaar) x 25 (vermogen per
molen in kW) of (afgerond) 250.000 kWh per jaar. Nu zijn we er nog
niet, want Brielle had ook nog een getijdenmolen. Een getijdenmolen
ziet er veel minder imposant uit, aangezien deze op water draait
37

38
waarvan het soortelijk gewicht liefst 800 keer hoger is dan dat van
lucht (1 kg/liter versus 1,2 gram/liter). Met een veel kleiner molenrad
bereikt men dus hetzelfde als met een windmolen. Er was zelfs sprake
van getijdenmolens die het dubbele presteerden als een windmolen. In
Brielle was een zo groot vermogen vermoedelijk niet te realiseren. Het
getijdenverschil (d.w.z. het hoogteverschil tussen laag- en hoogwater)
was hier veel geringer dan b.v. in Goes of Middelburg.
Bij de getijdenmolens werd tijdens vloed water in een spaarbekken
(het molenwater) opgevangen. Bij hoogwater werden de sluisdeuren
gesloten en werd er gewacht totdat het buitenwater weer een eind
gezakt was. Dan werd het water uit het molenwater over de getijdenmolen
gevoerd en kon er arbeid worden verricht. Wanneer we
uitgaan van 2500 bedrijfsuren en een vermogen van 40 kW komen
we op een hoeveelheid arbeid van 100.000 kWh. Opgeteld bij de
250.000 kWh van de windmolens komen we alvast op 350.000 kWh.
Huis aan de oude haven
in Goes waar ooit een
getijdenmolen gevestigd
was (foto F. Keller).

Nu zijn we er nog steeds niet helemaal. Brielle beschikte tevens over
(tenminste) één 'rosmolen' (ros = paard) en wel in het gebouw dat we
thans kennen als restaurant 't Kont van het Paard. Bij een rosmolen
werd de aandrijving door een of twee paarden geleverd die in een
cirkel moesten lopen en over een tuig met een stang het maalwerk
aandreven. Volgens de overlevering kon men aan de muur nog zien
hoe de kont van het paard langs de muur had geschuurd.
Het voordeel van een rosmolen: men kon altijd malen, zonder
afhankelijk te zijn van de wind. Het nadeel: het vermogen was met
(minder dan) 1 PK oftewel ongeveer 0,6 kW zeer beperkt. Wanneer
we uitgaan van 4000 bedrijfsuren (ongeveer elf uur per dag) dan
komen we op een hoeveelheid arbeid van maar 2400 kWh, dus minder
dan een procent van wat een wind- of watermolen leverde.
Zoeken op Internet levert als resultaat dat in de Middeleeuwen het
energieverbruik ongeveer 9000 kWh per persoon per jaar bedroeg (4) .
Bij een bevolking van (geschat) 2500 personen was het totale
energieverbruik in Brielle per jaar dus ongeveer 22.500.000 kWh.
Rosmolen, voor het malen van boekweit en mosterd, ongeveer zoals ooit in
gebruik in het pand waar nu restaurant ‘t Kont van ‘t Paard aan de Kaatsbaan 1 in
Brielle gevestigd is. (Copyright Nederlands Openluchtmuseum, Arnhem).
39

40
Het aandeel van de mechanische energie, opgewekt door de molens
was dus maar ongeveer twee procent. Het overgrote deel van de
energie werd dus geleverd door levensmiddelen en brandstoffen.
Hoe zit dit nu vandaag? - In Europa verbruiken we 50.000 kWh per
persoon per jaar (5) . In de USA is het verbruik zelfs twee keer zo
hoog, dus ongeveer 100.000 kWh/persoon/jaar. Met andere
woorden, wij gebruiken maar liefst vijf tot tien keer de hoeveelheid
energie vergeleken met de Briellenaren in de 16e en 17e eeuw. Het
nadenken over de gevolgen van dit verschil ligt buiten het bestek
van dit artikel, maar indrukwekkend is het wel, zeker wanneer we
bedenken dat de wereldbevolking sinds het jaar 1600 ongeveer
vertienvoudigd is.
Over de auteur
Felix Keller is voorzitter van de ‘Vereniging Vrienden van het
Historisch Museum Den Briel’. Hij woont in Brielle.
Bronnen
(1) Tijman E, Scheirs J. en Zweers D.: De Standerdmolen (Uitgeverij Matrijs,
Utrecht, 1994)
(2) De Kraker A. en Weemaes F.: Malen in moeilijke tijden (Drukkerij Duerinck
bv, Kloosterzande, 1995)
(3) Ir. Stokhuizen F.: Molens (Uitgeversmaatschappij C.A.J. van Dishoeck,
Bussum, 1961)
(4) www.oekosystem-erde.de/html/energiegeschichte.html
(5) www.simovative.com/energy/documents/2-Energieverbrauch%20intern.pdf
Met dank aan...
Dick Zweers, Bergeijk, medeauteur van het boek ‘De Standerdmolen’, S. Gaastra,
Brielle, molenaar van de molen ‘t Vliegend Hert en H. Vegter, Brielle, erevoorzitter
van ‘De Brielse Molenstichting ‘t Vliegend Hert’ voor hun waardevolle
adviezen en voor het nakijken van het manuscript.

Nieuw gezicht op Briel
Marijke Holtrop (1)
Over een paar jaar bestaat het museum 100 jaar. Aanleiding voor de
oprichting van het Historisch Museum Den Briel waren de ruim
1400 kostbare en kunsthistorisch belangrijke prenten die verzamelaar
Alexander Verhuell vanaf 1872 aan de gemeente Brielle schonk.
Ondanks de inspanningen van achtereenvolgens onderwijzer Cornelis
Moerman, de Trompcommissie en Johan Been liet de realisatie
van het museum geruime tijd op zich wachten. Maar in 1912 was het
zover. In de Nieuwe Brielsche Courant van 13 juni 1912 maakte het
toenmalig stadsbestuur van Brielle bekend dat het "…Stedelijk
Museum…" vanaf 15 juni voor het publiek zou worden opengesteld.
Het museum ging sindsdien lange tijd door het leven onder de naam
‘Trompmuseum’ en sinds 1996 als ‘Historisch Museum Den Briel
Maarten Harpertszn Tromp’, hoewel de naam van de in Brielle
geboren zeeheld vaak wordt weggelaten.
De schenking van Alexander Verhuell wordt sinds circa 1996
overigens bewaard in het Streekarchief Voorne- Putten Rozenburg.
De kast die Verhuell aan Brielle schonk om de prenten in te bewaren,
bevindt zich nog wel in het museum.
Het Historisch Museum Den Briel is nog steeds een stedelijk, lees:
gemeentelijk museum. Dat houdt in dat de gemeente Brielle als
rechtspersoon eigenaar is van de museale collectie.
De doelstelling van het museum is om het geheugen, het culturele
erfgoed van Brielle en omgeving, te verwerven, te beheren en te
behouden -lees: op een verantwoorde manier te bewaren voor het
(1) Met dank aan A. van Hulst en J. Klok
41

42
nageslacht- (= de collectiebeherende taak) en anderzijds (de kennis
over) dit culturele erfgoed over te dragen aan de verschillende
publieksgroepen door middel van vaste presentaties, tijdelijke
tentoonstellingen, educatieve programma's en publicaties (= de
publiekstaak). Vanuit deze doelstelling is het verzamelbeleid
geformuleerd: het museum verzamelt tekeningen, prenten,
schilderijen en driedimensionale (gebruiks)voorwerpen die de
geschiedenis van Brielle en omgeving weergeven. Gebruiksvoorwerpen
uit de 20 e eeuw zijn nog redelijk verkrijgbaar. Anders
ligt dat met tekeningen, prenten en schilderijen uit de 16 e tot en met
19 e eeuw waarop bijvoorbeeld landschappen, stadsgezichten,
gebouwen of portretten zijn voorgesteld die gerelateerd zijn aan
Brielle. Die voorwerpen zijn, zowel vanuit de collectiebeherende als de
publiekstaak van het museum, belangrijk om voor de museumcollectie te
verwerven, maar kom je niet vaak tegen ‘op de markt’. Een markt
overigens, die door de komst van het internet veel toegankelijker is
geworden maar tegelijkertijd ook veel omvangrijker.
Het museum is in de gelukkige omstandigheid dat het voor de verkenning
van de markt kan terugvallen op een netwerk dat bestaat uit
personen die het belangrijk vinden dat tekeningen, prenten en schilderijen
met voorstellingen van Brielle of Briellenaren in de gemeentelijke
museumcollectie terechtkomen en daardoor voor de stad
behouden blijven en gepresenteerd kunnen worden. Een van de tipgevers
uit het netwerk is Wim Kruikemeier die mij recent attent
maakte op een voor het museum belangrijke prent die vrijwel meteen
voor de museumcollectie werd aangekocht.
Het betreft de ets Briel uit circa 1673. Het ontwerp voor de voorstelling
is getekend door Johannes Peeters, hetgeen blijkt uit het
opschrift ‘I.Peeters delin’. Peeters (1624 - na 1677) was een
Antwerps marineschilder. Werken van hem bevinden zich onder

meer in het Maritiem Museum Rotterdam en het Nationaal Scheepvaartmuseum
in Antwerpen. Peeters maakte tussen 1670 en 1673 een
serie van circa 100 tekeningen van stadsgezichten in de Nederlanden
en grensgebieden. Deze tekeningen werden vanaf 1673 door de
Antwerpse etser Gaspar Bouttats (1625-1675), met toestemming van
Peeters (cum privilegio), in het koper overgebracht (fecit) en samengevoegd
tot het plaatwerk Thooneel der Steden ende Sterckten van 't
Vereenight Nederlandt met d'aengrensende Plaetsen soo in
Brabandt, Vlaenderen als anden Rhyn en elders verovert door de
Waepenen Der Groot-moghende Heeren Staeten, dat in 1674
verscheen. De prent is een afdruk op papier van de koperplaat, wat
bevestigd wordt door de moet, ook plaatrand genoemd.
De voorstelling van
Peeters/Bouttats
toont de ‘skyline’
van het vestingstadje
Brielle rond
1673 en gezien
vanaf een niet
nader te duiden
gezichtspunt. Op
de voorgrond zijn
Ets ‘Briel’ uit circa 1673 door Johannes Peeters en
Gaspar Bouttats (collectie Historisch Museum Den Briel).
43
in het water enkele
scheepjes en een
bomschuit te zien
met een aantal mannen aan het werk. Op het tweede plan zijn binnen
de muren van de stad een aantal gebouwen weergegeven, echter
geografisch niet correct. Ondanks de geografische incorrectheid is een
aantal gebouwen mogelijk te identificeren als Maerlantse of Sint-
Pieterskerk, Sint-Catharijnekerk, stadhuis, Jacobskerk en Noordmolen.

44
Bijzonder is dat de gebouwen, schepen en mensen ook in spiegelbeeld
in het water zijn weergegeven.
Zoals alle afgebeelde steden in Thoneel der steden… bevat de voorstelling
het wapen van de stad alsmede een onderschrift in het
Nederlands en Frans waarin wetenswaardigheden over de stad
worden vermeld. Het onderschrift in het Nederlands bevat bij deze
prent de volgende tekst:
"Briel, in Hollandt ghelegen aen eenen arm vande Maes, is een stercke
stadt, met een gherieffelijcke/Have, d'Hooft-stadt van het Eylandt
van Voorn. Sy is Volck-rijck, ende bloeyt aldermeest in Coopman-
/schap en Schipvaerden: haer locht is een weynich hart, maer het
omliggende Landt seer vruchtbaer, en-/de brenght goede tarwe voort.
Inden Jaere 1572 sijn binnen den Briel gheleght d'eerste grondtsteenen/vande
Nederlandse Vryheyt: want naer dat Willem van
Lumey grave vander Marcken, door ordere van/Willem de I. Prince
van Oranie een tamelijcke Scheeps-Vloot toe gherust had in d'Haven
van Douverus,/ ginck hy met de selve 't zeyl, ende worstelende een
ruyme tijdt met de winden, landen hy ontrent den/Briel ende beval
de Zuyder Poort aen brandt te steken, het welck de Burghers soo de
verschricken, dat hy/sonder veel moeyt meester vande Stadt wierdt,
en hielse voor den boven ghenoemden Prins, diese met/9. Bolwercken
dee verstercken."
De tekst rechtsonder de prent is een vertaling in het Frans van
hetgeen in het Nederlandse onderschrift wordt beschreven.
Het gezicht op Brielle is door Peeters/Bouttats niet waarheidsgetrouw
weergegeven. Toch biedt de voorstelling -zo'n vijftien jaar
later dan het schilderij van Vosmaer- een informatief beeld van de
stad Brielle in de late 17 e eeuw. In de 17 e eeuw zelf was grafiek bij
uitstek een (communicatie)middel om mensen te laten kennis nemen
van voorstellingen op schilderijen die zich ver weg bevonden, van

het bestaan en aanzien van steden etc. En anno 2008 biedt de
voorstelling een handvat om een beeld te verkrijgen van Brielle rond
1673.
Van de ets zijn meerdere, soms ingekleurde, exemplaren bekend,
maar op de markt kom je deze zelden tegen. De aankoop van de
prent betekent een belangrijke aanwinst voor de museale collectie
van de gemeente Brielle.
Over de auteur
Marijke Holtrop is afdelingshoofd/conservator van het Historisch
Museum Den Briel.
Museumnieuws
45
Per 1 maart 2008 is drs. Colette van Werkhoven
benoemd als assistent-conservator van het Historisch
Museum Den Briel. Colette studeerde in 2004 af als
historicus aan de Universiteit van Leiden. Tot aan
haar komst naar Brielle was zij werkzaam in het
Nationaal Archief in Den Haag. De nieuwe functie
(voor 28 uur per week) bestaat met name uit het doen
van onderzoek, onder meer naar de museale collectie.
Per 1 april 2008 is Martin van den Berg benoemd als
medewerker educatie en publieksbegeleiding van het
museum. Martin is in verschillende musea werkzaam
geweest als medewerker educatie. In ons museum zal
hij drie dagen per week werkzaam zijn. Daarnaast
blijft hij twee dagen per week werken als docent
geschiedenis. Dit jaar zal hij aan de Universiteit van
Utrecht afstuderen als historicus.

46
Snelheidsbeperkingen op de digitale snelweg
Leen Hordijk
De behoefte tot het direct vervullen van onze wensen is zo ver
ontwikkeld en het onmiddellijk voldoen aan onze begeerten is zo
vanzelfsprekend geworden dat we al beginnen te mopperen nog
voordat ons verlangen is verwoord. Ook onze vraag om informatie
naar het verleden moet direct beantwoord worden. "Ik wil graag alles
over de bunkers in de duinen", vraagt een leerling die een dag later
zijn scriptie daarover moet inleveren, hoewel hij de opdracht
daarvoor reeds meer dan een maand tevoren had ontvangen.
Zonder Google en Marktplaats.nl is het leven ondraaglijk en het
disfunctioneren van onze computer staat bovenaan de top 10 van
ergernissen.
Digitaliseren wordt in de regel als de oplossing beschouwd voor het
informatievraagstuk. Zeker, maar digitaliseren is geen wondermiddel
dat alle problemen oplost. Niettemin trachten wij met de website van
het Streekarchief aan de toenemende vraag naar historische informatie
te voldoen. We mogen best een beetje trots zijn op de website
van 'ons' Streekarchief. Ook de gemeenten en het waterschap, die
nauw verbonden zijn aan het Streekarchief, trachten met de website
furore te maken. Een bureau, door het waterschap Hollandse Delta
ingehuurd met het doel het cultuurbezit van dit waterschap in kaart te
brengen, vroeg mij om medewerking inzake het fotograferen van het
deel dat betrekking heeft op het voormalige waterschap De Brielse
Dijkring. "Alle medewerking," antwoordde ik, "maar het is al
gebeurd." "Ja, maar we willen ook historisch onderzoek doen naar de
objecten" "Ook dat heeft al plaatsgevonden", reageerde ik met enige
verkneutering. "Het doel is", zo bleef de dame van het bureau

volharden, "de objecten op de website te plaatsen." Met toenemend
welbehagen vertelde ik haar dat alle objecten reeds op de website
opvraagbaar zijn. Wanneer we bijvoorbeeld de drinkbeker van
Oudenhoorn willen bewonderen is het intypen van het woord
'cultuurbezit Oudenhoorn' reeds voldoende. De bekers van Oudenhoorn
zijn overigens aanleiding geweest tot een schitterende
tentoonstelling in 'ons' Historisch Museum Den Briel. Uiteraard
heeft iedereen een bezoek gebracht aan de tentoonstelling ‘Prosit!
bokalen en drinkbekers van Voorne en Putten’, die liep van 9
oktober 2007 tot en met 9 februari 2008.
Het waterschap De Brielse Dijkring had in verband met opheffing en
de oprichting van het nieuwe waterschap het Streekarchief gevraagd
het cultuurbezit te beschrijven. Dit resulteerde in een boekwerk dat in
2004 verscheen. Na de opheffing van het waterschap bleven de archieven
van de rechtsvoorgangers binnen het Streekarchief bewaard. Deze
kunnen blijvend naast de gemeentelijke en uiteraard andere archieven
en verzamelingen in Brielle worden geraadpleegd. Het cultuurbezit
valt echter niet onder de beschermende werking van de Archiefwet
1995. Een deel is ergens ver weg opgeslagen, terwijl een ander deel
tijdelijk bleef berusten in de archiefbewaarplaats van het Streekarchief
in afwachting van de oplevering van het nieuwe
waterschapshuis in Ridderkerk (2008). We moeten daarbij vooral
denken aan gedenkstenen voor de bouw van sluizen en gemalen. Een
archiefbewaarplaats is echter geen tentoonstellingsruimte. Het zou
uiteraard ideaal zijn als ook het cultuurbezit in de streek kan blijven.
De herintroductie van een polderkamer in het Historisch Museum Den
Briel zou recht doen aan dit materiaal. Het is dan ook bijzonder
verheugend dat de beide drinkbekers van Oudenhoorn door het
waterschap Hollandse Delta in langdurig bruikleen zijn gegeven
aan het museum. Bijzonderheden daarover en de actieve rol die de
47

48
oud-dijkgraaf A. Noordermeer daarin heeft vervuld, kunt u elders in
dit blad lezen.
Bij de beschrijving van het cultuurbezit van het voormalige
waterschap De Brielse Dijkring heb ik ook melding gemaakt van de
koperen platen die rond 1700 zijn vervaardigd. Niet alleen omdat
deze heel bijzonder zijn, maar ook omdat er veel nieuwe feiten over
te vertellen zijn. De platen berusten in het Streekarchief dat immers
ook belast is met het beheer van de polderarchieven. Zij zijn ook
onderdeel van deze archieven. Toch is niet verwonderlijk dat het
waterschap in de concept-bruikleenovereenkomst deze platen liet
opnemen, immers deze worden in het boek over het cultuurbezit
toch afzonderlijk vermeld?
Dit zou dan wel betekenen dat de platen niet meer onder de
bescherming van de Archiefwet vallen. Dit kan tot gevolg hebben dat ze
weer gebruikt gaan worden om nieuwe kaarten te drukken waardoor een
verdergaande slijtage en teloorgang van de platen wordt bevorderd.
Zelfs de mogelijkheid om de koperen platen tot kogels om te smelten
wordt geschapen. Afgezien van morele bezwaren en de irreële kans op
het laatste zijn er dan geen wettelijke middelen om de platen te
beschermen. De archiefwet maakt echter geen onderscheid in de
materiële samenstelling van de informatiedrager. Niet alleen papier of
perkament, maar ook filmbanden en digitale bestanden kunnen als
archiefbescheiden worden aangemerkt. De koperen platen werden eertijds
gebruikt om polderkaarten te vervaardigen, die dienden om belasting te
heffen. Dat de kaarten nu voor vrolijker doeleinden worden benut is
natuurlijk mooi meegenomen. Naar hun aard en gebruik zijn het archiefbescheiden,
te vergelijken met calques van tekeningen. De platen maken
derhalve deel uit van de polderarchieven, eigendom van de rechtsopvolger,
het waterschap Hollandse Delta. Het waterschap, dat vanzelfsprekend ook
pleit voor het behoud van de platen, heeft dat ook erkend.

Ondanks dat door de reorganisatie van het waterschapsbestel en de
daarmee verband houdende schaalvergroting de afstand tussen
burger en waterschap niet alleen geografisch, maar ook bestuurlijk
groter is geworden, mogen we verzekerd zijn van blijvende
betrokkenheid met onze streek, zoals die onlangs door de bekers van
Oudenhoorn en de koperen platen zo duidelijk tot uitdrukking
kwam. Reden voor ons om de huidige belastingaanslagen van dit
waterschap met blijdschap te betalen. In ieder geval was het voor mij
aanleiding een artikel te schrijven, getiteld: "Hoera, een aanslagbiljet
waterschapsbelastingen", in december vorig jaar gepubliceerd in
Delta Nu, het personeelsblad van het waterschap Hollandse Delta.
Nadat wij bereidheid tot betaling van belasting betoonden, wil ik nu
49
Afdruk van een deel van de
koperen plaat van
Vierpolders. Bron:
Streekarchief VPR, Brielle.

50
pleiten voor de handhaving van waarden en normen, omdat we zo
langzamerhand tot de conclusie zijn gekomen dat het huidige
gedoogbeleid tot maatschappelijke ontwrichting leidt. Vooreerst wil
ik mij beperken tot het naleven van verkeersregels en dan met name
van snelheidsvoorschriften. Aanleiding vormt de aanwinst die het
Streekarchief onlangs ontving. Het betreft een verzameling gedrukte
voorschriften, uitgevaardigd door het stadsbestuur van Brielle gedurende
de periode 1692 - 1784. Een deel was reeds bekend, een ander deel niet
en laat nu juist dat deel hoogstandjes bevatten. Ik noem een bekendmaking
uit 1728. Het is een waarschuwing tegen het te hard rijden!
Waarschuwing
tegen het te hard
rijden uit 1728.
Bron:streekarchief
VPR, Brielle.

Zolang de uitbreiding van de Maasvlakte maar niet in gevaar komt,
zijn het tegenwoordig de van overheidswege opgelegde milieueisen
en nog meer de angst voor klimaatveranderingen die een dwangbuis
creëren voor onze bewegingssnelheid en handelsvrijheid. De
snelheidsbeperkingen uit 1728 dienden een ander oogmerk. Het harde
gedraaf van paarden bleek schade te berokkenen aan bruggen.
Onbekend is of de snelheidsbeperkingen uit 1728 ook op 5 december
van kracht waren. Vermoedelijk ontbrak de noodzaak tot draven omdat
het geringe aantal te berijden daken in geen verhouding stond tot het
huidige aantal te bezoeken schoorstenen.
Regelgeving is zelden nieuw, alleen het beoogde doel kan verschuiven.
Diende de burgerlijke stand oorspronkelijk militaire
doeleinden, tegenwoordig spelen die geen enkele rol meer. Was het
bouwen van een woning eertijds aan een vergunning gebonden om
de openbare gezondheid te bevorderen, tegenwoordig is het veel
meer een kwestie van ruimtelijke ordening en zo kunnen we nog wel
een poosje doorgaan. Archieven zijn en blijven boeiend en een
onuitputtelijke bron om ons te verwonderen over onze eigen
geschiedenis.
Over de auteur
Leen Hordijk is streekarchivaris van het Streekarchief Voorne-
Putten en Rozenburg.
51

52
Het Brielse ‚Cultuurweb'
Felix Keller
In het voorjaar van 2008 wordt het‚Cultuurweb' gelanceerd. Lezers
in Brielle en omgeving zullen wel door de streekbladen geïnformeerd
worden, maar voor lezers buiten de regio kunnen onderdelen van het
project ook interessant zijn; vandaar deze toelichting.
Achtergrond van het Cultuurweb
Zoals de naam suggereert, heeft het iets met cultuur en met het www, het
'World Wide Web' te maken. De idee achter het project: Brielle beschikt
best over een rijk en gevarieerd aanbod van culturele activiteiten. Wie de
streekbladen zorgvuldig spelt, kan aardig zicht op de mogelijkheden van
cultuurparticipatie krijgen en dat zal wel ook nog lang zo blijven. Wel is
het een feit dat al bijna alle belangstellenden over toegang tot Internet
beschikken. De meeste culturele organisaties beseffen dit en onderhouden
een website met informatie over hun programma's. Dit is het
goede nieuws. Het slechte nieuws: men moet van goede huize komen om
al deze sites te kunnen vinden. Eens gevonden, blijkt dat elke site verschillend
opgebouwd is; alles bij elkaar dus niet echt gebruikersvriendelijk.
Vorig jaar heeft de gemeente daarom besloten hier iets aan te
doen en dat wordt dus het 'Cultuurweb'.
Wat houdt het Cultuurweb in?
Kort samengevat bestaat het Cultuurweb uit verschillende
elementen: een 'portaal', een ‘blauwdruk’, een 'database' en wat
'toeters en bellen'.
Het ‘portaal’: dat is gewoon een overzichtspagina, te vergelijken
met een informatiepaneel bij de entree van een kantoorgebouw.

Vanuit dit portaal kan men direct alle deelnemers aan het Cultuurweb
bereiken. Meer dan het adres van dit portaal hoeft men van het
Cultuurweb eigenlijk niet te weten; hier komt het:
www.cultuurwebbrielle.nl
De 'blauwdruk': dat is gewoon de (voorgeschreven) structuur van de
site van de individuele deelnemers. Het resultaat is te vergelijken
met een straat waar allemaal dezelfde soort huizen staan. De stoffering
is in elk huis verschillend, maar de indeling is overal hetzelfde.
De ‘blauwdruk’ voor de Cultuurweb-pagina’s van de verschillende deelnemers.
Ongeveer zo zullen alle pagina’s er uitzien. Met name hebben de knoppen aan de
linkerkant bij elke pagina dezelfde functie.
Het voordeel: heb je op een site de weg gevonden, dan vind je hem
zonder lang te zoeken ook bij (bijna) alle andere deelnemers. Waarom
bijna? - Er zullen uitzonderingen zijn. Zo heeft bijvoorbeeld het
Streekarchief al jaren een enorm grote site die prima werkt en waar
alle gebruikers aan gewend zijn geraakt. Het zou geldverspilling zijn
deze site te veranderen zonder daarmee enig voordeel te bereiken.
53

54
De ‘database’: dat klinkt technisch, maar betekent voor de gebruiker
niets anders dan een soort 'boekenkast' met catalogus. Een
voorbeeld: straks zijn alle uitgaven van de 'Brielse Mare' die ooit
verschenen zijn, digitaal te raadplegencompleet met een index die
naar onderwerp of naar auteur doorzocht kan worden.
De 'toeters en bellen': daarmee worden onderdelen bedoeld als een
ideeënbus, een discussieforum en een evenementenkalender.
Wat betekent het Cultuurweb voor de deelnemers?
Voor de deelnemende organisaties betekent deelneming aan het
Cultuurweb een klein beetje verlies van vrijheid, vanwege de
voorgeschreven structuur van de site. Aan de andere kant is te
verwachten dat de 'impact' van de site stukken hoger wordt, omdat
de informatie makkelijker is te vinden. Onveranderd blijft, dat de
verantwoordelijkheid voor de inhoud ook in de toekomst net als nu
bij de deelnemers blijft. Wordt een site niet goed onderhouden, dan
krijgen we wat men in het Engels noemt: 'garbage in - garbage out'.
Dat wil zeggen: zet je onvolledige of foutieve informatie op de site
en vergeet je oude informatie weg te halen, dan vindt de gebruiker
ook alleen maar onvolledige, foutieve en achterhaalde gegevens.
Maar, om positief te eindigen: wanneer we ons huiswerk goed doen,
kan het project voor deelnemers en gebruikers de communicatie
over cultuur in Brielle aanzienlijk makkelijker maken. Overigens: de
website van de ‘Vrienden’ is al in de lucht. Kijk onder het volgende
adres: www.vriendenmuseumdenbriel.nl

Verenigingsnieuws
Jaarverslag ‚Vrienden' 2007
Het jaar 2007 stond in het teken van projecten die opgestart werden,
maar waarvan de realisatie pas in 2008 plaats zal vinden. Vooral
geldt dit voor het 'jubileumcadeau' van de 'Vrienden' aan het museum,
ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de 'Vrienden' op 22
oktober 2008. Het idee van de aankoop van een museaal object
moest worden verlaten. De markt blijkt verregaand te zijn
'opgedroogd'. Als alternatief is ondertussen besloten de 1-aprilzaal te
moderniseren, waarbij door de 'Vrienden' een audiovisuele presentatie
gesponsord wordt.
Voor het project van een beknopte
geschiedenis van Brielle heeft de
vereniging een subsidie van € 2500,ontvangen.
Eveneens in het afgelopen jaar is
begonnen met de voorbereiding voor
deelneming aan het project 'Cultuurweb'.
De bij dit project behorende
nieuwe website van de ‘Vrienden’ is
ondertussen in bedrijf.
Naast de drie boven genoemde 'grote'
projecten (jubileumcadeau, geschiedenisboekje
en Cultuurweb) lopen
nog enkele kleinere activiteiten, met als voorbeeld de voorbereiding
van een excursie naar kasteel Keukenhof in Lisse omstreeks medio
mei.
Los van de genoemde projecten hebben in het jaar 2007 de gebruikelijke
activiteiten plaatsgevonden. In de voorjaarsvergadering sprak de
55

56
heer Anton Janse in een afgeladen raadzaal over de geschiedenis van
de Kalkfabriek. In samenwerking met de Stichting Streekhistorie en
de bibliotheek werd in oktober een lezing gehouden over de 17 e -
eeuwse zeeofficieren De Ruyter en Van Almonde. Ruim 80
toehoorders genoten van een voordracht door de zeehistoricus
dr. Ronald Prud'homme van Reine.
Op de ledenvergadering in november werd voor het eerst in het
openbaar een film vertoond die ooit door ons lid, de heer Henk
Vegter was gemaakt ter gelegenheid van de bouw van de molen 't
Vliegend Hert. De vereniging was een van de eerste die dankbaar
gebruik mocht maken van de modernisering en uitbreiding van de
audiovisuele installatie in de raadzaal. Nog maar enkele jaren
geleden vroeg het optuigen van projector, scherm en versterker bijna
een uur hard werken. Nu is er een vaste opstelling van beamer en
randapparatuur beschikbaar en beperkt zich de voorbereiding tot het
inprikken van een drietal kabeltjes in een notebook. In de vergadering
werd door de leden een minieme verhoging van de contributie per
2008 goedgekeurd, te weten van € 9,60 naar € 10,- voor individuele
leden en van € 14,40 naar € 15,- voor familieleden.
Het bestuur vergaderde in 2007 vijf keer. Twee bestuursleden
vertegenwoordigen de 'Vrienden' in de gemeentelijke Museumcommissie.
Met de museumleiding vindt regelmatig overleg plaats.
De 'Brielse Mare' verscheen zoals gebruikelijk twee keer. Voor het
artikel van de hand van ons erelid, de heer Jac. Klok over de
boerderij 'Esterenburg' was de belangstelling zo groot, dat besloten
werd een herdruk van dit artikel te publiceren.
De vereniging telt ongeveer 330 leden.
F.K.

Schilderij Cornelis Briel senior: rectificatie
Ter herinnering: in de ‘Brielse Mare’ 17/1 van oktober 2007 hebben
we melding gemaakt van het feit dat een verloren gewaand schilderij
van Cornelis Briel (1582 - 1625) in kasteel Keukenhof in Lisse
hangt. Voor Els Laroy, onze secretaris, was dit aanleiding een bezoek
aan kasteel Keukenhof te brengen. Els heeft toen van een rondleider
te horen gekregen, dat de schilderijen van de familie Briel (naast de
vader van ‘onze’ Cornelis ook zijn moeder, alsmede grootvader en
grootmoeder van moeders kant) ooit gekocht waren als teken van
welstand, zonder een duidelijke link met de toenmalige eigenaren
van het kasteel.
Welnu: deze informatie blijkt
niet juist. Van de heer Jan
Broekmeijer, kunsthistoricus
verbonden aan het kasteel
Keukenhof (overigens dezelfde
die ons ook attent heeft gemaakt
op de verblijfplaats van het
verloren gewaande schilderij),
hebben wij ondertussen bericht
ontvangen dat volgens hem, en
ook volgens de conservator, de
heer dr. H. Rijken, de schilderijen
via verervingen in bezit zijn
gekomen van onder andere de
familie Steengracht, een van de
Caecilia van Beresteyn, de moeder van
‘onze’ Cornelis (foto Els Laroy).
families die ooit kasteel Keukenhof bewoonden. Bij dezen dus, met
dank aan de heer Broekmeijer die zo attent was om ons op de
onjuiste informatie te wijzen.
57

58
Bij het ter perse gaan van deze Mare is het bestuur nog bezig te
onderzoeken of er voldoende animo is voor een excursie omstreeks
medio mei naar het kasteel Keukenhof, gecombineerd met een
bezoek aan het park Keukenhof. Overigens heeft het kasteel een
bijzonder leuke website, te vinden onder de URL:
www.kasteelkeukenhof.nl
F.K.
Kasteel Keukenhof, Lisse (foto Els Laroy).

Uit de streek
Tentoonstellingen
Historisch Museum Den Briel: 28 maart t/m 27 augustus 2008
Door de ogen van Sabrina en Hassen. Tunesische kindertekeningen
over de Nederlandse geschiedenis.
Publicaties
MOLENRIJK ZUID-HOLLAND, 224 MOLENS IN BEELD
(Uitgeverij Watermerk, Lekkerkerk, 2007) ISBN 978-90-78388-02-9.
€ 34,50.
F. Keller, De geschiedenis van Brielle in kort bestek (Vereniging
Vrienden van het Historisch Museum Den Briel, Brielle 2008), € 2.-.
Riet de Leeuw van Weenen-van der Hoek e.a., MATSEWA, Joodse
begraafplaatsen op Voorne-Putten: Geervliet en Zuidland (Zuidland
1998). Verkrijgbaar bij de auteur, Dorpsstraat 6, 3214 AG Zuidland,
€ 20.- + verzendkosten, of bij het Streekarchief VPR, Brielle.
Kastelein Eric, Langs het spoor van de wagenmaecker. Een familiegeschiedenis
van 1600 tot heden. Rhoon - Poortugaal - Zwartewaal
(Nootdorp 2007) ISBN 978-90-9021942-4. € 16,- excl. € 2,20 verzendkosten.
Interessante websites
Historisch genootschap De Cruyttoren, Hellevoetsluis:
www.decruyttoren.nl
59

60
Aanmelding
Ondergetekende .......................................................................
Adres .......................................................................
Postcode ............... Plaats .......................................................
meldt zich aan
voor het O persoonlijk lidmaatschap
(contributie: € 10,-)
O familielidmaatschap
(contributie: € 15,-)
van de ‘Vereniging Vrienden van het Historisch Museum Den Briel’
Datum: ................... Handtekening ............................................
Verzendadres: Vrienden v/h Historisch Museum Den Briel
Secretariaat
Mevr. E.C. Laroy-Meeuse
Van Almondeweg 70, 3231 CS Brielle
Tel. 0181-413635
e-mail: elslaroy@hetnet.nl
N.B. Na 1 juli is alleen nog de halve contributie verschuldigd; na 1 november wordt voor de
resterende maanden geen contributie meer geheven. Voor de betaling van de contributie
ontvangen de leden een acceptgirokaart.

Auteursinstructies
Historische artikelen over Brielle en de streek zijn welkom. Gewenste
omvang: 1500 tot 2500 woorden. Aanbevolen wordt vooroverleg te
plegen met de hoofdredacteur, te bereiken onder:
w.delwel@zadkine.nl of telefoon (privé): 0181 462105.
De redactie behoudt zich het recht voor, in overleg met de auteur, artikelen
in te korten of te wijzigen.
Advertentietarief
Een pagina per jaar (2 edities): 90,–
Copyright
Overname van artikelen uitsluitend met bronvermelding en na verkregen
toestemming van de redactie.
Belangrijke telefoonnummers
Meldpunt Monumentenzorg: tijdens kantooruren:
(0181) 471111 (gemeente Brielle; mevrouw Angelique van Oers)
Meldpunt ‘Cultureel Erfgoed’: tijdens kantooruren van
dinsdag t/m vrijdag: (0181) 475473 (Hist. Museum Den Briel).
Internet-adressen:
Historisch Museum Den Briel: www.historischmuseumdenbriel.nl
Cultuurweb Brielle: www.cultuurwebbrielle.nl
Musea in Nederland: www.museumserver.nl
Gemeente Brielle: www.brielle.nl
Streekarchief VPR: www.streekarchiefvpr.nl
Ver. Vrienden van het Historisch Museum Den Briel:
www.vriendenmuseumdenbriel.nl