Advies over draagkracht OostvaardersWold - ARK Natuurontwikkeling

Notitie draagkracht OostvaardersWold
Definitief
Deze notitie is opgesteld naar aanleiding van de vraag vanuit de Provincie Flevoland over de
draagkracht van het OostvaardersWold, dat wil zeggen, het aantal grote grazers dat in het gebied kan
overleven. Deze notitie is een aanvulling op het “Advies Strategisch Beheer OostvaardersWold”.
Theoretische draagkracht
Geen natuurgebied is één op één vergelijkbaar met het nog te ontwikkelen OostvaardersWold.
Vanuit de draagkracht van de Oostvaardersplassen kan wel een theoretische en globale draagkracht
voor het OostvaardersWold berekend worden. Algemeen wordt aangenomen dat de huidige
aantallen dieren op het circa 2000 ha grote droge deel van de Oostvaardersplassen overeenkomen
met de draagkracht van dit gebied. Bij een ruwe extrapolatie van deze draagkracht naar het
OostvaardersWold wordt geschat dat in het OostvaardersWold ruimte is voor circa 200
heckrunderen, 400 koniks en 2000 edelherten. Hierbij is rekening gehouden met de zonering voor de
grote grazers in het OostvaardersWold, waarbij niet alle grazers overal kunnen komen.
OostvaardersWold is niet Oostvaardersplassen
Daarbij moet nadrukkelijk een aantal kanttekeningen geplaatst worden. De Oostvaardersplassen
kennen een andere inrichting en uitgangspositie dan voor OostvaardersWold wordt voorgestaan. Zo
is een groot aantal kavels in de Oostvaardersplassen specifiek geschikt gemaakt voor grauwe ganzen,
die een belangrijke rol hebben als grazer van onder meer jong riet. Omwille van de ganzen werd
onder andere de vegetatie kort gehouden en zijn plasdrasgraslanden ontwikkeld. Medio jaren 80 is
hiervoor een aantal heckrunderen en koniks geïntroduceerd, tien jaar later een aantal edelherten. De
grondsoort is wel vergelijkbaar, maar in tegenstelling tot grote delen van de Oostvaardersplassen
staan grote delen van het OostvaardersWold onder invloed van dynamische waterpeilen. Daarnaast
zijn in het OostvaardersWold recreanten toegestaan, die een nog onbekende invloed hebben op het
voorkomen en de verspreiding van de grote grazers in ruimte en tijd. Het is bijvoorbeeld denkbaar
dat edelherten de recreanten mijden en (delen van) het OostvaardersWold vooral in de winter zullen
bezoeken.
Overeenkomstig de Structuurvisie OostvaardersWold wordt het OostvaardersWold een grootschalig,
voedselrijk en dynamisch samenhangend systeem, kenmerkend voor een delta. Het landschap wordt
gevormd door natuurlijke processen zoals de werking van wind, water en/of grote grazers. Het
bestaat uit een breed scala van in tijd en ruimte wisselende landschapselementen zoals moeras,
zoete plas, kruiden- en faunarijk grasland, ruigte, struweel en haagbeuk-essenbos.
Op de hoger gelegen gronden is een meer droge en bosrijke omgeving aanwezig die beschutting
geeft bij slechte weersomstandigheden. In het lager gelegen deel is sprake van moerasvorming,
overstromingsvlaktes en een relatief hoge dynamiek, beïnvloed door de weersomstandigheden en de
seizoenen. De bodem is voedselrijk, planten en dieren groeien snel en kunnen in massale aantallen
voorkomen. Ze kunnen ook weer snel verdwijnen als de omstandigheden minder gunstig worden. Uit
ervaringen uit diverse referentiegebieden waar grote grazers voorkomen zoals de Veluwe, Gelderse
Poort en Oostvaardersplassen maar ook in bijvoorbeeld Polen, Bulgarijë, Letland en Frankrijk mag
verwacht worden dat de verplaatsing van grote grazers door het gebied bepaald zal worden door

zojuist genoemde invloeden, maar ook bijvoorbeeld als gevolg van de mate van aanwezigheid van
recreanten.
Het bepalen van de draagkracht van een nieuw natuurgebied met een dynamiek en omvang als het
OostvaardersWold en drie soorten grote grazers is gelet op voorgaande een uiterst onzekere
theoretische exercitie.
Jong struweel is goed voedsel, maar met het ouder en compacter worden van struweel schermt dit
soms aanzienlijke oppervlaktes af van snoeiende of grazende herbivoren. Bos biedt soms weinig
graasmogelijkheden, maar de eikels en noten van eik en beuk (mast) kan in jaren met veel mast de
draagkracht van een terrein aanzienlijk verhogen. Soorten grazers concurreren niet alleen met
elkaar, maar faciliteren elkaar ook. De ene soort maakt het landschap daarbij geschikter voor de
andere soort. Ook is de aantalverhouding tussen de soorten aan verandering onderhevig. Bovendien
speelt het weer een belangrijke rol: in gunstige jaren is de draagkracht veel groter dan in jaren met
hoge waterstanden, droge zomers, lange winters, etc. Tevens speelt de concurrentie die grote
grazers ondervinden van kleinere grazers een rol, bijvoorbeeld door konijnen of door broedende,
ruiende of overwinterende ganzen. De aantallen konijnen kunnen sterk variëren en ganzen zijn niet
aan terreingrenzen gebonden, waardoor ze altijd naar elders kunnen uitwijken of juist in grote
aantallen arriveren als de omstandigheden voor hun gunstig zijn. Draagkracht is dus geen vaststaand
getal, maar iets dat afhankelijk is van veel factoren.
ARK merkt nog op dat er in de Oostvaardersplassen nu in totaal veel minder dieren aanwezig zijn dan
de Oostvaardersplassen en het OostvaardersWold samen aan kunnen. In de loop van de jaren
groeien de kuddes langzaam tot de daadwerkelijke draagkracht. De conditie van de dieren aan het
eind van de winter is een goede maat voor het benaderen van de draagkracht.
Conclusie
De draagkracht van een natuurgebied en dus de aantallen grazers die er kunnen overleven is geen
vast getal, maar afhankelijk van tal van factoren. Op basis van een ruwe vergelijking met de
Oostvaardersplassen wordt ingeschat dat het OostvaardersWold ruimte biedt aan circa 200
heckrunderen, 400 koniks en 2000 edelherten, waarbij de onderlinge aantalverhoudingen kunnen
variëren en daarmee het totaal aantal dieren. De begraasbaarheid van de vloedvlakte is afhankelijk
van neerslag en dit kan resulteren in veel geringere aantallen dieren. De additionele graasdruk van
ganzen en de ontwikkeling van het bos en struweel in de loop van de jaren bepalen echter mede
hoeveel dieren daadwerkelijk voor zullen komen. Daarbij is het OostvaardersWold verbonden met
het Horsterwold en de Oostvaardersplassen, waardoor de aantallen op een willekeurig moment sterk
beïnvloed worden door immigratie en emigratie. Ook het ontwijken of juist negeren van recreanten
zal een grote invloed hebben op het voorkomen van de verschillende soorten grazers in het
OostvaardersWold.
Leo Linnartz
ARK Natuurontwikkeling
27 september 2010