Kol Peter Wijninga - Nederlandse Officieren Vereniging

Kol P.W.W. WIJNINGA
O PI N I E
Een
vliegverbod
tijdens de
Arabische
Lente
Carré 4 - 2011 pagina 16
Een no-flyzone is een gebied waar een vliegverbod
heerst. Dergelijke zones zijn meestal opgezet in een
militaire context, zoiets als een gedemilitariseerde zone
in de lucht, en meestal om militaire vliegtuigen van een
oorlogvoerend land in de regio te verbieden.
Wikipedia
The Security Council….
Decides to establish a ban on all flights in the airspace
of the Libyan Arab Jamahiriya in order to help protect
civilians….
UN Security Council Resolution 1973, 17 maart 2011
Het lijkt mij onwaarschijnlijk dat een oorlog vanuit de
lucht kan worden gewonnen, zelfs met enige steun van
de bevolking.
Arnon Grunberg, Volkskrant, 28 maart 2011
Wie gedacht had dat we na onze terugtrekking uit
Uruzgan en met de grote bezuinigingsoperatie van
Defensie in het vooruitzicht geen nieuwe militaire
operaties meer zouden aangaan, weet inmiddels wel
beter. Nederland heeft niet alleen besloten een politietrainingsmissie
in Kunduz, Afghanistan, te ondersteunen,
maar we nemen sinds kort ook nog deel aan het
afdwingen van een wapenembargo en vliegverbod tegen
het Libië van Muamar Kadhafi. Tussendoor hebben we
wat Nederlanders en andere niet-Libische burgers weten
te evacueren uit dat land met KDC-10, C-130 en een
poging ondernomen met een Lynx-helikopter……
Een vliegverbod boven Libië! Een déja-vu gedachte dringt
zich op. De eerste keer dat we van een vliegverbod
hoorden was na afloop van de Golfoorlog van 1991, toen
in het noorden van Irak een vliegverbod van kracht werd
om de Koerden te beschermen tegen Sadam Hoessein’s
luchtmacht en in het zuiden van Irak om de sjiïtische
moeras-Arabieren te beschermen. Dat vliegverbod bleef
tot 2003 in stand, maar was weinig succesvol, waarna
de Verenigde Staten besloten tot de inval. Ook tijdens
de Bosnische oorlogen was vanaf 1993 een vliegverbod
van kracht onder de naam Deny Flight. Dat leverde
evenmin veel op, want het mandaat om door te pakken
was gekoppeld aan een zogenaamd dual-key besluit, dat
wil zeggen, zowel NAVO als de VN moesten het eens
zijn over een eventuele offensieve actie. In 1995 hebben
we in Srebenica geleerd dat dit op niets uitliep, met
afschuwelijke gevolgen.
Het vliegverbod boven Libië tekende zich al enige tijd
af. De opstandelingen tegen het regime van Kadhafi
boekten aanvankelijk in het oosten van het land veel
succes en hadden de regio ten oosten van Ras Lanuf en
nog enkele plekken in het westen van het land vrijwel
geheel onder controle. Totdat Kadhafi’s troepen tot de
tegenaanval overgingen. Toen bleek al gauw het gebrek
aan organisatie en militaire ervaring aan de kant van de
opstandelingen en het overwicht aan zware wapens aan
de kant van Kadhafi. Het was een kwestie van tijd dat
de opstandelingen het onderspit zouden delven met een
welhaast voorspelbare bloedige afrekening tot gevolg.
Wat voorts opviel, was dat de opstandelingen vrijwel
unaniem waren in hun afwijzing van buitenlandse
inmenging op de grond. Het doet weer terugdenken
aan de Arabische, maar ook Afghaanse, aversie tegen
buitenlandse aanwezigheid – zelfs ter verdediging of
ondersteuning – op eigen grondgebied. In ieder geval
was het op zeker moment wel klip en klaar dat zonder
ondersteuning van buitenaf de opstand gedoemd zou
zijn te mislukken. De opstandelingen werden steeds
verder terug gedrongen naar het oosten van het land
en Benghazi werd al bedreigd.
De Libische opstandelingen staan niet alleen in hun
afwijzing van interventie op de grond. Natuurlijk staat

de Arabische Liga ook niet te trappelen bij dit soort
ideeën, maar belangrijker nog is dat de westerse
mogendheden helemaal niet peinsden over dit soort
militaire ondernemingen. Men had echter wel zijn
bekomst van Kadhafi en dat ook meermalen zo geuit;
het vertrek van Kadhafi was in de ogen van het Westen
onvermijdelijk.
Er ontstond dus een situatie die vanuit westerse
optiek bijna als vanzelf moest leiden tot de keuze die
men uiteindelijk heeft gemaakt: Kadhafi moet weg, de
opstandelingen worden zonder hulp van buitenaf in de
pan gehakt en interventie met grondtroepen is in ieders
ogen zeer ongewenst. Daar komt bij dat niets doen in de
ogen van velen, met name in Amerikaanse ambtelijke en
diplomatieke kringen, een non-optie was. Het deed hun
te veel denken aan het niet handelen van internationale
gemeenschap tijdens het bloedbad in Rwanda in 1994.
Wat blijft er dan over? Aangezien Kadhafi ook zijn
luchtmacht inzette tegen de opstandelingen, lag een
vliegverbod voor de hand. Kadhafi had echter niet
alleen zijn luchtmacht in de strijd geworpen, maar ook
zijn zwaar gemechaniseerde grondtroepen met tanks
en artillerie. Daarnaast duurden de internationale
beraadslagingen over een dergelijke actie zolang dat
een vliegverbod mogelijk te laat zou komen. Het is
vooral aan de overtuigingskracht van de Amerikaanse
VN-ambassadeur Susan Rice te danken dat er uiteindelijk
een Amerikaans voorstel in de VN Veiligheidsraad in
stemming werd gebracht waarin, naast het vliegverbod
en een wapenembargo, de mogelijkheid werd geboden
de burgers ook te beschermen tegen aanvallen door
Kadhafi’s troepen. Verrassend genoeg werd haar
voorstel snel aangenomen en maakten Rusland en
China geen gebruik van hun vetorecht, wat als impliciete
instemming kan worden beschouwd. Het aanvallen
van Kadhafi’s grondtroepen, inclusief zijn tanks en
artillerie, die tegen de opstandelingen werden ingezet,
was daarmee geoorloofd.
Als we dan terugkijken naar de no-fly zones boven
Irak en Bosnië, dan gaat de vergelijking met Libië al
gauw mank. In die historische gevallen bestond geen
mandaat voor het aanvallen van grondtroepen, slechts
voor zelfverdediging. Dat was het grote manco van die
operaties. De vergelijking gaat eerder op – hoe vreemd
dat ook klinkt – voor de luchtacties boven Kosovo in
het kader van operatie Allied Force 1999. Ook tijdens de
crisis in Kosovo deinsden de westerse mogendheden
terug voor het sturen van grondtroepen. Allied Force was
echter zeker geen afdwinging van een vliegverbod, er
werd vooral gebombardeerd. Het succes daarvan wordt
tot op de dag van vandaag door sommigen in twijfel
getrokken. Het liet in ieder geval lang op zich wachten.
Maar in Kosovo zelf was de operatie aanvankelijk
succesvoller dan Servië. Dat had veel te maken met
het optreden van wat in het westen bekend werd als
de Kosovo Liberation Army, de KLA, beter bekend onder
de Kosovaars-Albanese afkorting UÇK. Hoewel de
paramilitaire UÇK-milities ook van misdrijven tegen
de etnisch Servische minderheid in Kosovo werden
beschuldigd, hebben hun acties tegen het Servische leger
in Kosovo zeker ook tot effect gehad dat het Servische
leger zich bloot moest geven en dus een doelwit werd
voor de luchtaanvallen van de NAVO. In die specifieke
situatie werd duidelijk dat een luchtoffensief tegen een
regulier grondleger effectief kan zijn met steun van
opstandelingen uit de bevolking. De UÇK zijn destijds
ook wel eens aangeduid als “de grondtroepen” van de
NAVO. En dat was slechts ten dele bedoeld als grapje.
Overigens vervulde de Noordelijke Alliantie tijdens de
Amerikaanse aanval op het Taliban-regime in Afghanistan
een soortgelijke rol.
Bij het schrijven van dit stukje lijkt zich de geschiedenis
deels te herhalen. Strategisch gezien is de situatie in Libië
totaal anders dan in Kosovo, maar in tactisch opzicht is er
veel overeenkomst. Doordat Kadhafi de opstandelingen
met zwaar gemechaniseerde grondtroepen aanvalt, stelt
hij zich bloot aan luchtaanvallen ter bescherming van de
burgers die in opstand zijn gekomen. Of omgekeerd:
dankzij de luchtaanvallen op Kadhafi’s zware wapens
boeken de opstandelingen uit de bevolking van Libië
weer winst op Kadhafi’s grondtroepen.
Of Arnon Grunberg gelijk krijgt of niet met zijn stelling
in de Volkskrant doet helemaal niet ter zake. Het is een
kwestie van semantiek. Het is een oorlog op de grond
met steun vanuit de lucht. Maar je kunt het ook zien als
een oorlog vanuit de lucht met steun van de bevolking
op de grond. Voor de politici en strategen maakt het
verschil, voor de mensen op de grond en in de lucht
helemaal niet.
De Arabische Lente zet door in Libië.
Carré 4 - 2011 pagina 17