enkele pagina's uit het boek - Van Gogh Museum

More documents

Recommendations

Info

22 Lovis Corinth Zelfportret met zwarte hoed, 1912 Museum of Art, Rhode Island School of Design, Collectie Anna Held Audette Lovis Corinth Zelfportret, 1921 Particuliere collectie, Courtesy Neue Galerie New York moderne kunst – een zeer zinnige – namelijk, dat het er bij een goed schilderij in hoofdzaak om gaat dat het de emotie van de kunstenaar uitdrukt en niet… diens impressie van iets wat hij ziet.’ 11 Het is dan ook niet verwonderlijk dat andere schrijvers van die tijd, zoals de invloedrijke Duitse kunsthistoricus Wilhelm Worringer, de term ‘expressionist’ gebruikten voor zowel Van Gogh en Cézanne als de jongere generatie. Wat ze in hun visie gemeen hadden, was dat ze kunst wilden maken die meer uitgaat van subjectiviteit en emotie dan van perceptie. De Duitse dichter Theodor Däubler noemde Van Gogh zelfs ‘de eerste expressionist’, en schrijver en criticus Carl Einstein wees erop dat in de brieven van Van Gogh voor het eerst een expressionistische esthetiek werd geformuleerd. 12 Paul Klees Zelfportret en face, het hoofd met een hand onderstennd (afb. p. 24 boven) is een van die intense, psychologische zelfportretten die duidelijk maken hoe ver de expressionisten gingen in hun vereenzelviging met de existentiële strijd tussen inwendige en uitwendige realiteit die Van Gogh uitvocht in zijn schilderijen. Het portret van Klee is rechtstreeks geïnspireerd door Van Goghs ets van dr. Gachet, die bekendstaat als l’Homme à la pipe (afb. p. 24 onder), en die voor de Eerste Wereldoorlog op grote schaal circuleerde. Zoals de kunsthistoricus Werner Haftmann opmerkt, voelde Van Gogh zich, door de spanning tussen de emoties die in hem woelden en de wereld die hem omringde, ‘steeds op de messcherpe rand van de afgrond van de chaos’, en zijn voorbeeld werd ‘een geheime kracht achter de totale levenshouding van de moderne kunstenaar’. Haftmann: ‘Het uitwerken van een nieuwe verhouding tussen mens en object was een zelfdestructief waagstuk dat bij Van Gogh en zijn “over-spannen” menselijkheid de kiem van de catastrofe al in zich droeg. Voor ons echter is het een geschenk. Voortaan zou de mens in die spiegelverhouding tot de dingen staan, hij zou ze gepassioneerd of angstig benaderen of ook cynisch, hij zou ze ingespannen beluisteren… in het Duitse Expressionisme.’ 13 Paul Klee had Van Gogh ontdekt via de door Margarete Mauthner uitgegeven brieven en was diep onder de indruk van diens getroebleerde persoonlijkheid. Toen hij in 1908 voor het eerst oog in oog stond met Van Goghs schilderijen in München was hij zo overweldigd dat hij het liefste wilde wegkijken. ‘Zijn pathos zegt me niets, vooral niet in de fase waarin ik nu verkeer, maar hij is beslist een genie,’ schreef hij. ‘Hier lijdt een geest onder het vuur van een gesternte. Hij bevrijdt zich door zijn werk, vlak voor de catastrofe. Hier is sprake van de diepste tragiek, echte tragiek, natuur-tragiek, een schoolvoorbeeld van tragiek. Men sta mij toe dat ik huiver.’ 14 23
24 Paul Klee Zelfportret en face, het hoofd met een hand ondersteund, 1909 Particuliere collectie, Courtesy Neue Galerie New York Vincent van Gogh Portret van Dr. Gachet, 1890 Van Gogh Museum, Amsterdam Een paar maanden later was zijn reactie wat analytischer: ‘Een kunstwerk heeft het naturalisme al overwonnen als, zoals op Van Goghs tekeningen en schilderijen, de lijn (…) zich als zelfstandig compositorisch element manifesteert.’ 15 Klee werd meer aangesproken door het expressieve potentieel van Van Gogh dan door zijn uitbundige kleuren en impastotechniek. Net als veel collega-kunstenaars van zijn generatie erkende Klee dat Van Goghs ‘voorbeeldige tragiek’ hem in staat stelde zijn eigen positie te bepalen. In zijn aantekeningen Der Weg zum Stil: Erkenne dich selbst schreef Klee dat het, als een crisis onvermijdelijk is, het beste is de eigen duivel bezit van je te laten nemen en dat wie daartoe gedwongen is zo zijn eigen stijl zal vinden. 16 Klee had het idee dat hij dankzij Van Gogh was gekomen tot zelfkennis en uiteindelijk zijn ten diepste persoonlijke stijl had gevonden. De natuur overstegen De sterk emotioneel geladen schilderijen van Van Gogh waar de expressionisten zich mee identificeerden ademden een zekere waarheid. Zoals al opgemerkt was Jo van Gogh-Bonger bang dat de in de brieven uitgedrukte gevoelens een rationele, objectieve waardering van Van Goghs werk in de weg zouden staan. Maar het beeld dat de expressionisten hadden van Van Gogh werd mede gevormd door kunstenaars en critici van die tijd: de fascinerende persoonlijkheid van de kunstenaar en zijn dramatische levensverhaal leidden al snel tot romantische interpretaties. In Duitsland was het voornamelijk de kunstcriticus Julius Meier-Graefe die het beeld van Van Gogh als tragisch genie populair maakte. Hoewel zijn briljante en scherpzinnige kunstkritiek vandaag de dag nauwelijks meer gelezen wordt, leeft het beeld dat hij creëerde nog steeds voort: Van Gogh als belichaming van de moderne kunstenaar. Aan het begin van zijn loopbaan, omstreeks 1890, verwierf Meier-Graefe zich al snel een vooraanstaande positie te midden van de kosmopolitische, internationaal georiënteerde groep binnen de Duitse kunstwereld. Als student behoorde hij tot de kring van avant-gardeschrijvers en -kunstenaars waartoe ook Edvard Munch en August Strindberg behoorden. De leden van de groep, bekend onder de naam Berliner Boheme, ontmoetten elkaar in het café Schwarze Ferkel. Meier-Graefe verdedigde Munch in het schandaal dat uitbrak toen diens schilderijen tentoon werden gesteld in Berlijn in 1892, een gebeurtenis die zou leiden tot de oprichting van de Berlijnse Secession. Midden jaren negentig vertrok Meier-Graefe naar Parijs, waar hij een tiental jaren bleef en samen met de Belgische kunstenaar en ontwerper Henry van de Velde La Maison Moderne oprichtte, een galerie gewijd aan de internationale decoratieve kunstbeweging Jugendstil. Al in 1893 kocht Meier-Graefe Cypressenlaan met paartje (afb. p. 35) van Jo, het eerste schilderij van Van Gogh dat werd opgenomen in een Duitse privécollectie. Korte tijd later volgde de aankoop van Portret van Camille Roulin (afb. p. 28) uit de collectie van Amédeé Schuffenecker in Parijs. Meier-Graefe had voor de eeuwwisseling al honderden schilderijen van Van Gogh gezien, het merendeel in Jo’s collectie in Nederland, maar ook in de galerie van Ambroise Vollard en andere kunsthandelaren in Parijs, waar ze te koop werden aangeboden voor ‘bespottelijk lage prijzen’. In 1900 publiceerde Meier-Graefe zijn eerste lange artikel over Van Gogh en hij was 25
Page 2 and 3: 10 Vincent van Gogh en het Expressi
Page 4 and 5: selecte en invloedrijke groep cultu
Page 6 and 7: 18 Presentatie van Van Gogh-werken
Page 10: vermoedelijk ook degene die voorste

enkele pagina's uit het boek - Van Gogh Museum

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?