Download File - David van der Linden - Weebly
Download File - David van der Linden - Weebly
Download File - David van der Linden - Weebly
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
De godsdienstoorlogen<br />
Cursus vroegmo<strong>der</strong>ne tijd 2011| d.c.<strong>van</strong><strong>der</strong>linden@uu.nl | http://<strong>van</strong><strong>der</strong>linden.weebly.com
Inhoud college<br />
Bespreking opdracht 1<br />
Pauze<br />
Bespreking opdracht 2
Opdracht 2<br />
Studenten kunnen uitleggen waar en wanneer de Reformatie<br />
in Europa plaatsvond. Ze kunnen uitleggen welke religieuze,<br />
culturele, sociale, economische en politieke factoren<br />
bijdroegen aan het al dan niet slagen <strong>van</strong> de<br />
kerkhervormingen.<br />
Studenten kunnen uitleggen welke invloed meer of min<strong>der</strong><br />
vergaande kerkhervormingen op het staatsvormingsproces<br />
hadden.
Opdracht 2<br />
Studenten kunnen uitleggen welke rol conFlicten tussen staten<br />
speelden in het Europese staatsvormingsproces.<br />
Studenten zijn in staat om de positie <strong>van</strong> de belangrijkste<br />
staten in het internationale politieke krachtenveld voor 1800<br />
te bepalen. De staten (deze week) zijn Frankrijk, Spanje,<br />
Engeland, Oostenrijk-‐Hongarije, de Republiek, Zweden, het<br />
Ottomaanse Rijk, en Rusland.
Spanje omstreeks 1560<br />
Intern: politieke, economische en religieuze strijd met<br />
Ne<strong>der</strong>landse elite, loopt in 1566-‐1567 uit de hand<br />
(Smeekschrift, Beeldenstorm, gewapende opstand); Filips II<br />
stuurt hertog <strong>van</strong> Alva: keihard neerslaan, instelling Bloedraad<br />
Religieus: opkomst calvinisme in Ne<strong>der</strong>landen, Beeldenstorm<br />
en stadsrepublieken; opstand moriscos in Alpujarras (1568)<br />
Internationaal: vrede <strong>van</strong> Cateau-Cambrésis (1559);<br />
Engeland eerst geen bedreiging, maar na 1580 steunt<br />
Elizabeth I Ne<strong>der</strong>landse Opstand en executie katholieke Maria<br />
Stuart (1587) – Filips steunt Engelse katholieken, Armada<br />
(1588); Ottomanen verslagen in slag bij Lepanto (1571)
Filips II<br />
(1527-‐1598)<br />
Schil<strong>der</strong>ij door Sofonisba Anguissola, ca. 1564.<br />
Museo del Prado, Madrid
Calvinistische beeldenstorm, 1566<br />
Gravure <strong>van</strong> Frans Hoogenberg in Michael Eytzinger, De Leone Belgico (Keulen, 1588)
Spanje omstreeks 1600<br />
Intern: in Ne<strong>der</strong>landen gewapende vrede tijdens TwaalKjarig<br />
Bestand (1609-‐1621); Filips weet macht cortes in Aragon<br />
terug te dringen, in Catalonië echter aFhankelijk <strong>van</strong> adel voor<br />
belastinghefFing; afnemende zilverinkomsten<br />
Religieus: moriscos verbannen<br />
Internationaal: voortslepende strijd met Republiek;<br />
toenemende agressie Engeland, Frankrijk en Republiek in<br />
Spaanse overzeese gebieden; inmenging Dertigjarige Oorlog<br />
(Financiële en militaire steun aan katholieke zijde)
Scheiding tussen Noord en Zuid<br />
Allegorische schil<strong>der</strong>ing door Adriaen Pietersz. <strong>van</strong> de Venne, 1614. Rijksmuseum, Amsterdam
Spanje omstreeks 1640<br />
Intern: opstanden in Catalonië en Portugal tegen<br />
belastingdruk om buitenlandse strijd te bekostigen – Olivares<br />
poogde lasten eerlijker te verdelen; in 1647 ook in Napels en<br />
Sicilië; Portugal onaFhankelijk (1668)<br />
Internationaal: betrokken bij Dertigjarige Oorlog aan<br />
katholieke zijde; onaFhankelijkheid Republiek erkend in 1648<br />
Religieus: non-‐existent
Frankrijk omstreeks 1560<br />
Intern: na dood Hendrik II in 1559 reeks jonge en zwakke<br />
vorsten (Frans II, Karel IX, Hendrik III), vinden machtige<br />
adellijke families tegenover zich die gewapende strijd kunnen<br />
voeren (protestantse Coligny & Bourbon, katholieke Guises)<br />
Internationaal: vrede <strong>van</strong> Cateau-Cambrésis met Habsburgers<br />
(1559); Spaanse steun aan katholieken in godsdienstoorlogen,<br />
mn. extremistische Ligue
Frankrijk omstreeks 1560<br />
Religieus: opkomst Hugenoten; regentes Catherina de’ Medici<br />
poogt religieuze verzoening met colloquium Poissy (1561), en<br />
Edict <strong>van</strong> Saint-Germain (1562) gaf beperkte geloofsvrijheid<br />
aan Hugenoten<br />
Radicalisering: Hugenootse beeldenstorm, inname kerken,<br />
aanval processies, opzetten milities; katholieken bewapenen<br />
ook, olv. hertog de Guise bloedbad bij Vassy (1562), begin<br />
Franse godsdienstoorlogen (1562-‐1598)<br />
Massamoorden Bartholomeüsnacht (1572); ultra-‐katholieke<br />
factie olv. Guises vormen katholieke Ligue; geen <strong>van</strong> de<br />
partijen kan echter zege afdwingen, strijd duurt voort
Bartholomeüs-‐<br />
nacht, 1572<br />
Schil<strong>der</strong>ij door François Dubois, ca. 1580.<br />
Musée Cantonal des Beaux-‐Arts, Lausanne
Frankrijk omstreeks 1600<br />
Religieus: einde godsdienstoorlogen na troonsbestijging en<br />
bekering Hendrik IV; Edict <strong>van</strong> Nantes (1598) gunt Hugenoten<br />
beperkte geloofsvrijheid, garnizoenssteden en politieke<br />
ambten<br />
Intern: versterking staatsmacht on<strong>der</strong> Hendrik IV, Lodewijk<br />
XIII, en kardinaal Richelieu, oa. paulette (erfelijke ambtsadel)<br />
en intendanten; kroon bleef echter aFhankelijk <strong>van</strong> adel<br />
Internationaal: na 1630 pragmatische inmenging in<br />
Dertigjarige Oorlog om macht Habsburgers in te dammen
Hendrik IV<br />
(1553-‐1610)<br />
Schil<strong>der</strong>ij door Frans Pourbus de Jongere,<br />
1610. Musée du Louvre, Parijs
Edict <strong>van</strong> Nantes,<br />
1598<br />
Archives Nationales, Parijs
Kardinaal Richelieu (1585-‐1642)<br />
Schil<strong>der</strong>ij door Philippe de Champaigne, ca. 1642. National Gallery, Londen
Frankrijk omstreeks 1640<br />
Intern: hoge adel en ambtsadel maken zich op voor<br />
machtsstrijd on<strong>der</strong> regentschapsregering <strong>van</strong> jonge Lodewijk<br />
XIV (Fronde)<br />
Internationaal: betrokken bij Dertigjarige Oorlog en parallel<br />
conFlict met Spanje<br />
Religieus: in 1621-‐1629 hernieuwd conFlict met Hugenoten,<br />
eindigt met beleg La Rochelle; Vrede <strong>van</strong> Alais (1629) behoudt<br />
tolerantie, maar ontwapening en verlies politieke rechten<br />
Hugenoten
Engeland omstreeks 1560<br />
Intern: kolonisering en onteigening grond katholieke<br />
landeigenaren in Ierland leidt tot opstanden, gesteund door<br />
Spanje<br />
Internationaal: conFlict met Spanje: <strong>van</strong>af jaren 1580<br />
Financiële en militaire steun aan Ne<strong>der</strong>landse Opstand; strijd<br />
tegen katholieke nicht Maria Stuart die als vorstin <strong>van</strong><br />
Schotland calvinisme on<strong>der</strong>drukte én troonopvolgster<br />
Engeland was, executie in 1587; Spaanse Armada verslagen<br />
(1588)
Executie Mary, Queen of Scots (1587)<br />
Anonieme schil<strong>der</strong>ing, ca. 1613. National Galleries of Scotland, Edinburgh
Engeland omstreeks 1560<br />
Religieus: Elizabeth I herstelt Anglicaanse staatskerk weer<br />
on<strong>der</strong> gezag vorst, nieuwe Act of Supremacy (1559)<br />
Elizabethan Settlement, religieus compromis met Act of<br />
Uniformity (1559): protestants in doctrine, maar katholiek in<br />
vorm, dus behoud hiërarchie bisschoppen en rituelen (gezang,<br />
kleding, altaar); Book of Common Prayer gemengde katholieke<br />
en protestantse liturgie<br />
Verzet: (1) clandestien katholicisme; (2) puriteinen tegen<br />
“church halFly reformed”, in Parliament aandringen op totale<br />
calvinistische hervorming kerk (oa. presbyterianisme en<br />
afschafFing katholieke vorm)
Elizabethan<br />
Settlement<br />
Titelpagina <strong>van</strong> het Book of Common Prayer<br />
(Londen, 1559)
Engeland omstreeks 1600<br />
Intern: Ierse opstand neergeslagen; spanningen puriteinen<br />
tijdelijk min<strong>der</strong> door gemeenschappelijke katholieke vijand<br />
(Gunpower plot, 1605); Jakobus I voert kostbaar hoFleven,<br />
zoekt creatieve wegen schatkist te vullen (oa. verkoop<br />
monopolies, dwangleningen adel), verzet in Parliament<br />
Internationaal: agressieve buitenlandse politiek Karel I,<br />
steunt Hugenoten in La Rochelle en oorlog tegen Spanje; leidt<br />
tot conFlict met Parliament, bezwaren in Petition of Right<br />
(1629); Karel zet Parliament buitenspel, Personal Rule<br />
(1629-‐1640), en heft eigen belastingen (oa. Ship Money)
Jakobus I<br />
(1566-‐1625)<br />
Schil<strong>der</strong>ij door John De Critz de Ou<strong>der</strong>e, ca.<br />
1606. National Portrait Gallery, Londen
Engeland omstreeks 1600<br />
Religieus: Karel I huwt katholieke Henrietta Maria en<br />
benadrukt ceremoniële zijde Anglicaanse kerk (“high<br />
church”), gesteund door aartsbisschop Canterbury William<br />
Laud<br />
Karel en Laud stimuleren arminianisme: aFkeer dubbele<br />
predestinatieleer, genade Gods juist voor ie<strong>der</strong>een; en vrije wil<br />
mens om genade Gods te aanvaarden; in Engeland opgevat als<br />
invloed op eigen verlossing, en dus groter belang ritueel en<br />
clerus – leidt tot verzet puriteinen
Karel I<br />
(1600-‐1649)<br />
Schil<strong>der</strong>ij door Dabiel Meytens, 1631.<br />
National Portrait Gallery, Londen
Engeland, omstreeks 1640<br />
Intern + religieus: Karel I probeert Book of Common Prayer<br />
en episcopaat in calvinistische Schotland in te voeren, leidt tot<br />
gewapend verzet; puriteinen Engeland ook tegen ‘high church’<br />
Karel roept in 1640 Parliament weer bijeen om belastingen te<br />
vinden waarmee hij opstand kan neerslaan; Short Parliament<br />
weigert en wordt ontbonden; opnieuw bijeen in Long<br />
Parliament: schaft nieuwe belastingen af, ie<strong>der</strong>e 3 jaar bijeen,<br />
ontslag Laud, executie generaal Strafford – puriteinse<br />
meer<strong>der</strong>heid vervat grieven in Grand Remonstrance (1641)<br />
Internationaal: relatieve kalmte, Spaanse dreiging voorbij
Heilige Roomse Rijk omstreeks 1560<br />
Intern: Vrede <strong>van</strong> Augsburg (1555) bracht religieuze en<br />
politieke stabiliteit, rechten vorsten vastgelegd<br />
Religieus: Vrede <strong>van</strong> Augsburg (1555) bracht religievrede<br />
(cuius regio, eius religio), maar calvinisten uitgesloten; periode<br />
tot 1600 rustig, mede dankzij reeks Habsburgse vorsten<br />
(Ferdinand I, Maximiliaan II, Rudolf II) die protestanten<br />
tolereren<br />
Internationaal: Ottomaanse dreiging niet afgewend, maar<br />
min<strong>der</strong> urgent, <strong>van</strong>wege hun strijd met Perzen
De Vrede <strong>van</strong><br />
Augsburg, 1555<br />
Bayerisches Staatsarchiv, München
Heilige Roomse Rijk omstreeks 1600<br />
Intern + religieus: tolerante Roomskeizers opgevolgd door<br />
Ferdinand II, fel contrareformatorisch; steunt missies<br />
jezuïeten en beperkt rechten calvinisten in Bohemen (oa.<br />
verbod nieuwe kerken, uitsluiting bestuur)<br />
Protesten leiden in 1618 tot defenestratie <strong>van</strong> Praag,<br />
gewapende protestantse opstand en verkiezing Fre<strong>der</strong>ik V <strong>van</strong><br />
de Palts tot nieuwe vorst; begin Dertigjarige Oorlog; Fre<strong>der</strong>ik<br />
wordt in 1620 verslagen in de Slag op de Witte Berg
Ferdinand II<br />
(1578-‐1637)<br />
Anonieme schil<strong>der</strong>ing, ca. 1614.<br />
Kunsthistorisches Museum, Wenen
Praagse defenestratie, 1618<br />
Gravure door Matthäus Merian de Ou<strong>der</strong>e, 1662.
Fre<strong>der</strong>ik V<br />
<strong>van</strong> de Palts<br />
(1596-‐1632)<br />
Schil<strong>der</strong>ij door Michiel <strong>van</strong> Mierevelt,<br />
omstreeks 1630. Nationalhistoriske Museum,<br />
Fre<strong>der</strong>iksbor (Denemarken)
Heilige Roomse Rijk omstreeks 1600<br />
Internationaal: Jakobus I steunt Fre<strong>der</strong>ik vd. Palts (diens<br />
vrouw Elizabeth dochter <strong>van</strong> Jakobus); Richelieu steunt<br />
protestantse vorsten langs grens om macht Habsburgers in te<br />
dammen; inmenging Christiaan IV <strong>van</strong> Denemarken en<br />
Gustaaf Adolf <strong>van</strong> Zweden: naast verdedigen religie ook<br />
politieke en economische belangen, nl. controle Oostzeeregio
Heilige Roomse Rijk omstreeks 1640<br />
Intern: einde Dertigjarige Oorlog; Vrede <strong>van</strong> Westfalen (1648)<br />
brengt machtsevenwicht en vrede, vorst Beieren wordt ook<br />
keurvorst, Habsburgers versterken positie in eigen gebieden<br />
Internationaal: Frankrijk trekt zich terug uit Dertigjarige<br />
Oorlog; Vrede <strong>van</strong> Westfalen formele erkenning Republiek als<br />
onaFhankelijke staat; Zweden wint gebied in Oostzeeregio,<br />
Frankrijk steden in noorden<br />
Religieus: Vrede <strong>van</strong> Westfalen erkent calvinisme voortaan in<br />
HRR, uitgangspunt cuius regio, eius religio (ius reformandi) en<br />
ius emigrandi blijft gehandhaafd
Vrede <strong>van</strong> Westfalen, 1648<br />
Schil<strong>der</strong>ij door Gerard ter Borch, 1648. Rijksmuseum, Amsterdam
Change language