Utrecht Zondag 6 januari 2013 Voorganger: Thea Peereboom ...

EUG Oekumenische Studentengemeente – Janskerk – Utrecht
Zondag 6 januari 2013
Voorganger: Thea Peereboom
Cyclus: Met Lucas naar kerst en verder
Lezing: Mattheus 2: 1-12
Enige weken geleden alweer, las ik een artikel van Erik Borgman. Borgman werd afgelopen
zomer de meest spraakmakende theoloog genoemd tijdens de Nacht van de Theologie. Het
artikel ging over de vraag of wij God nodig hebben. Om deze vraag te onderzoeken neemt hij
de lezer mee in een beschouwing over de relatie tussen mens en wereld en de betekenis
hiervan. In het algemeen kan gezegd worden dat vanaf Plato en Aristoteles tot ongeveer de
middeleeuwen de mens zich in een ‘door God gegeven betekenisvolle wereld’ voelde
opgenomen.
In de tweede helft van de middeleeuwen ontstaat het nominalisme. Nominalisten keerden de
boel om. Het is niet zo dat wij betekenis aantreffen in de wereld, nee, wij delen de
betekenis uit. ‘Nomen, is latijn voor ‘namen’. De betekenis wordt dus door de mens
aangeduid en veroorzaakt.
Borgman vraagt zich, in het kielzog van de vraag of wij God nodig hebben af, wat de waarde
is van dit nominalisme. En hij zegt: ‘Als ons iets overkomt dat in alle scherpte door
menselijke betekenisgeving heen steekt zoals dood, geboorte, dan staan we buiten alle door
onszelf veroorzaakte betekenis en blijkt de wereld wel degelijk iets te bieden wat we niet
beheersen.’
Ik neem de vraag van Borgman: ‘hebben we God nodig’ mee naar de tekst uit Mattheus.
Daarbij gebruik ik de twee onderscheiden manieren van denken als instrument om te kijken
of de bijbeltekst in ons leven iets kan doen oplichten. Het gaat dus om
1. de betekenisvolle wereld waar de mens zich in opgenomen voelt
2. de mens die zelf de wereld betekenis geeft.
Wij weten eigenlijk niets over de exacte afkomst van de magiërs, koningen of wijzen, zoals
ze in de Staten Vertaling worden genoemd. Wij kennen weinig details en er is ook niet veel
meer te achterhalen. De folklore rond hen heeft hen de titel ‘koningen’ gegeven met de 3
namen: Caspar, Melchior en Bathassar. Maar we weten niet echt met hoe velen ze waren
toen zij in Jeruzalem aankwamen, niet echt waarmee ze precies bezig waren, laat staan hun
leeftijd.
Maar die magiërs/wijzen, zo gaat het verhaal, zij wisten wel een hoop over de wetten van de
sterren en de banen van de planeten. De kosmos sprak tot hen en zij gaven dit door aan de
wereld om hen heen. In een betekenisvolle wereld namen zij hun plek als magiër in. Zij
voegden zich in de structuur van hun samenleving en voelden zich hierin opgenomen.
En toen…toen ineens ontdekten zij een nieuwe ster. Klaarblijkelijk stonden zij met de voeten
op de grond, met hun neus omhoog en de ogen geopend ‘open te zijn’ voor dat andere, voor
dàt wat zij niet kenden, wat zij niet zomaar konden duiden en doorgeven. En omdat zij over
dit nieuwe lichtje nog niets wisten en het hen onrustig maakte, bracht het hen in beweging,
vertrokken zij om er anderen naar te vragen. Zij vertrokken om dit hemellichaam te kunnen
gaan duiden, om er betekenis voor te zoeken. Zij doorbraken hierdoor hun oorspronkelijk en
vertrouwde patroon van leven en denken, zij doorbraken hun onderworpenheid aan Kosmos
en bepaling van mens-zijn. Zij gingen op weg, op zoek, om zelf betekenis te gaan geven aan
dat wat zij niet kenden. En tijdens dit soort zoektochten zijn twijfels, omwegen en
vergissingen voor de hand liggend. Maar dit alles geeft ook weer nieuwe kansen voor nieuwe
vragen, nieuwe wegen en nieuwe antwoorden.

Zo kwamen deze Magiërs of Wijzen eerst op een gevaarlijke plek. Ze belanden daar, waar
Jezus juist helemaal niet te vinden was, in het Koninklijke paleis te Jeruzalem. En hiermee
kwamen zij rechtstreeks in de armen van een heerser, die voor zijn machtsbehoud over
kinderlijken ging.
Zij stelden de eenvoudige vraag: ‘waar is de pasgeboren koning van de Joden? Wij hebben
namelijk zijn ster zien opgaan en willen hem eer bewijzen!’
Een ster en een geboorte. De ster, die zij niet kenden, werd met de geboorte verbonden.
De geboorte was voor de Wijzen/ Magiërs een ervaring die door de menselijke
betekenisgeving heen stak. De geboorte die de wereld iets te bieden zou hebben.
De hogepriesters en schriftgeleerden stonden in hun traditie, kenden de profetieën en
herinnerden Herodus aan dàt wat was voorzegd. Herodus probeerde de Magiërs, in een
onderonsje, voor zijn denk-sysyeem te winnen. De magiërs luisterden attent en vertrokken.
Op zoek naar het andere dat zo haaks stond op dat wat zij tot nu toe hadden geleefd. Zij
trokken met rechte rug en opgeheven hoofd verder, en verloren de ster niet uit het oog. Aan
het einde van hun tocht sloegen zij hun ogen neer en bogen zij diep vol verwondering en
vreugde. Zo stonden zij op het breukvlak van hun behaaglijke betekenisvolle wereld èn de
betekenis die zij zochten aan dàt waar zij zo open voor waren geweest, namelijk die
vreemde ster. Op dat breukvlak werden zij getroffen door de geboorte. Die geboorte die zo
van de andere kant kwam, buiten de door hen zelf gegeven betekenis. Dat jonge kind bleek
de wereld wel degelijk iets te bieden, wat niet beheerst kon worden in wetmatige duiding.
Na dit alles herneem ik de vraag: Hebben wij God nodig?...Het antwoord, ingegeven door de
tekst van Mattheus, en ingegeven door ons denken hierover samen met Borgman: Sta op,
doorbreek de nacht, kijk omhoog, zoek naar woorden, vind betekenis. Maar vooral: ‘wees
open’, ‘breek open’ om te ervaren dat niet alle betekenis van ons uit gaat. Wees ontvankelijk
om te ervaren dat er iets van ‘buiten’ jou kan toevallen.