Amsterdam, stadwandeling langs de oudste grenzen van de stad ...

3. Oude Kerk
De Oude Kerk is het oudste nog bestaande gebouw van Amsterdam
en bevindt zich aan het Oudekerksplein in het stadsdeel
Amsterdam-Centrum. De kerk werd (waarschijnlijk in 1306) gewijd
aan de heilige Nicolaas, bisschop van Myra, door Guy van Avesnes,
de bisschop van Utrecht.
Tot de Alteratie heette de kerk dan ook de Sint Nicolaaskerk. Sint
Nicolaas was onder meer de patroon van de zeelieden en werd
vooral in havensteden vereerd.
In september 2006 werd het 700-jarige gebruik van deze kerk
gevierd. Ter gelegenheid hiervan werd op 17 september een
replica teruggehangen van het tijdens de Beeldenstorm van 1566
verdwenen Angelusklokje in het kleine torentje boven op het
kerkdak.
13e eeuw
Op de plaats waar de Oude Kerk staat, stond in de 13e eeuw een
kleine houten kapel met een begraafplaats. Bekend is dat in 1280
de pastoor van Amestelle (het huidige Ouderkerk) de zorg heeft
voor twee kerken. Vermoedelijk was de tweede, aan Ouderkerk
ondergeschikte kerk, de (Oude) Kerk in Amsterdam. De kerk in
Ouderkerk is de moederkerk, maar de dochter te Amsterdam
groeide haar in korte tijd boven het hoofd. In 1334 werd
Amsterdam een zelfstandige parochie, dat wil zeggen kreeg een
eigen pastoor, en werd de Oude Kerk de parochiekerk van
Amsterdam. Hieraan kwam in het begin van de 15e eeuw een einde
toen het westelijk deel van de stad een eigen parochie kreeg: de
Nieuwe Kerk. Sindsdien sprak men van de Oudekerks- en
Nieuwekerkszijde, wat spoedig verkort werd tot Oude- en
Nieuwezijde. De Oude Kerk bleef voorlopig de hoofdkerk van
Amsterdam. De stadsbranden van 1421 en 1452 hebben de Oude
Kerk niet gedeerd.
Bouwgeschiedenis
De Oude Kerk heeft een rijke bouwgeschiedenis. In de tweede
helft van de 13e eeuw werd de houten kapel vervangen door een
stenen zaalkerk. Na 1300 bouwden de Amsterdammers een ruime
hallenkerk: een driebeukig gebouw met smalle, maar even hoge
zijbeuken en een klein, rechthoekig koor, waarschijnlijk in
romaanse stijl. Voor zover bekend is het de eerste hallenkerk in
Holland. Ook een toren werd gebouwd, op de plaats van de
huidige. Omstreeks 1330 wordt het kleine koor vervangen door een
ruimer, éénbeukig koor. In 1330-1350 worden de smalle zijbeuken
vervangen door brede zijbeuken (zelfs iets breder dan het
middenschip) en begint de kerk te lijken op de nu nog steeds
bestaande (anno 2005). Deze driebeukige hallenkerk bestaat in
gewijzigde vorm nog steeds.
In de daarop volgende eeuwen wordt flink gewerkt aan de
vergroting van de kerk, die nu immers een parochiekerk is. Eerst
werden de zijbeuken in oostelijke richting doorgetrokken, zodat
ook het koor driebeukig werd, waarna een vijfzijdige kooromgang
werd gebouwd. Daarna volgden twee kapellen die de kerk het
uiterlijk van een kruiskerk gaven: de Sint Joriskapel aan de
noordzijde, gebouwd in 1380-1412 (tijdens de restauratie is het
jaar 1412 in een balk van het gewelf gevonden), en de Sint
Sebastiaanskapel aan de zuidzijde, gebouwd in 1450-1460. Echter,
dit werd weer tenietgedaan door de bouw van nieuwe kapellen.
16e eeuw
In de eerste helft van de 16e eeuw is de kerk verhoogd. Eerst werd
het schip verhoogd met een lichtbeuk, daarna, rond 1550, werd
ook de kruising verhoogd (aan de verhoging van de dwarsschepen is
men niet meer toegekomen; deze hebben nog steeds nooddaken).
Tenslotte werd in 1558-1560 een lichtbeuk geplaatst op het koor
(betaald uit een loterij in 1558) en werd in 1564 de toren
verhoogd. Het laatste was noodzakelijk geworden door de
Het interieur van de Oude Kerk.
Foto: bmz.amsterdam.nl.
Houten tongewelven in de Oude Kerk.
Foto: bmz.amsterdam.nl