Gebruiksaanwijzing MuseJa! - Museum Plantin-Moretus

Achtergrondinformatie: het drukproces
Lettergieten
Eerst wordt de letter in spiegelbeeld gesneden uit een blokje staal (foto 1). Deze letter heet de
stempel. Daarvan wordt een afdruk (foto 2) gemaakt in een blokje koper (foto 3). Dat blokje
heet de matrijs. De matrijs wordt in de gietfles -de mal -gestopt (foto 4) en dan wordt er
vloeibaar lood in gegoten (foto 5). Zo wordt de gegoten letter gemaakt (foto 6) die gebruikt
wordt in het zetsel (foto 7). Voor een heel letterkorps heb je wel negentig matrijzen nodig!
Denk maar eens aan hoofdletters, kleine letters, cijfers, letters met accenten, leestekens
enzovoort. Die letters worden keurig opgeborgen in een letterkast.
Letterzetten
In de linkerhand neemt de zetter de zethaak, een soort lineaal met een richel. Daarop plaatst
hij de letters in de goede volgorde, maar wel in spiegelbeeld (foto 1). Regel per regel plaatst
hij op een galei, een soort bord, totdat het hele blad gevormd is (foto 2). Dat zetsel wordt
stevig vastgebonden en in het raam geplaatst (foto 3). Het raam is een houten kader dat rust
op de steen van de pers. Het zetsel wordt dan met houten blokjes vastgezet in het raam. Dit
wordt ʻinkooienʼ genoemd.
Drukken
Het papier wordt eerst vochtig gemaakt om het te versoepelen. Anders zou het kunnen
scheuren als de loden letters ertegen worden gedrukt. Bovendien wordt de inkt beter door het
papier opgenomen als dit enigszins vochtig is. Daarna wordt het op het timpaan gelegd (foto
5). Op het frisket wordt een stuk linnen of perkament bevestigd waarin een vorm is
uitgesneden die precies overeenkomt met de afmetingen van de gezette tekst, om de randen
van het papier niet vuil te maken. Het zetsel wordt ingeïnkt met een tampon (foto 4). Deze
inktballen worden gemaakt uit hondenleer. Dit is omdat een hond het enige dier is dat niet
zweet, in plaats hiervan hijgt een hond. Een hondenvel heeft zo dus ook geen porieën en dit
is de reden waarom er hondenleer wordt gebruikt. Zo verliezen ze geen inkt doordat die in het
leer zou trekken. Frisket en timpaan worden dichtgeplooid (foto 6) en op het zetsel gelegd.
Dan wordt de wagen onder de drukplaat -of degel -geschoven (foto 7), die met een flinke ruk
aan de persboom (foto 8) op het papier wordt gedrukt (foto 9). Deze handeling kan een
drukker wel 2500 keer per dag verrichten. Zo kan hij 1250 paginaʼs recto verso drukken.
Een boek drukken
Een boek wordt nooit pagina per pagina gedrukt. Elk blad bevat een aantal paginaʼs. Het is
de taak van de zetter de bladzijden zo te ordenen dat na het drukken en vouwen de paginaʼs
in de goede volgorde zitten. Elk blad wordt aan twee kanten bedrukt!
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 13