Jeroen Theunissen Namen

Jeroen Theunissen
Namen
Essay
HALMA The European Network of Literary Centres e.V. 2010
www.halma-network.eu
mail@halma-network.eu

Voor ik afreis naar Ljubljana, bedenk ik dat ik er eigenlijk nooit zou mogen komen. De naam
is te mooi, te bloemig. De enige Europese stad met een even mooie naam – hoewel op een
heel andere manier – is Triëst, op nog geen honderd kilometer, in het Italiaans melancholisch
Trieste en in het Sloveens klinkerloos Trst. In Triëst geraak ik, al plan ik de uitstap,
uiteindelijk inderdaad niet, misschien om dezelfde reden waarom ik nooit in Ljubljana had
mogen aankomen, omdat de werkelijkheid minder interessant is dan de droom. Ik overdrijf
nu weer, natuurlijk. Over dromerijen – maar dat weet ik bij aankomst nog niet – zal ook de
roman gaan waaraan ik werk tijdens mijn verblijf in de schrijversflat van de Slovene Writers’
Association. In het begin van de roman ontwaakt een jongeman uit een winterslaap, en
vraagt zich af of het wel de moeite is dat hij aan de lente begint; is handelen wel zo’n goed
idee, is de veelheid van dromen niet beter dan de gevangenis van de tijd en de realiteit? Het
liefst zou hij, besluit hij, opnieuw in winterslaap gaan, maar het is lente, en zo vervelend aan
slaap is – ik heb het van Montaigne – dat hoe heerlijk het ook is, je er jammer genoeg amper
of niet bewust van kunt genieten. Dus staat hij toch maar op.
Ik kom met de trein aan, omdat je in een vliegtuig niet reist, maar je slechts verplaatst.
Jean-Jacques Rousseau vond een postkoets al te snel, de enige juiste manier om te reizen was
voor hem te voet. Maar dat laatste was in mijn geval weinig realistisch geweest. Bij aankomst
is het eerste wat ik zie een soort Stairway to heaven, een appartementsgebouw in
zaagtandvorm, gebouwd op zo’n manier dat het werkelijk een trap lijkt naar de wolkenlucht.
De eerste dagen verdeel ik mijn tijd tussen noest werk aan een boek en kuieren langs
de Ljubljanica, de bijna te lieflijke rivier met de bijna te lieflijke bruggetjes en het plein dat
een decor van een operette had kunnen zijn. Deze stad is klein, te charmant en provinciaal.
Moet een echte stad, een grootstad niet vuil en chaotisch zijn?
Hier, aan de Ljubljanica, gaat volgens het cliché een wereld in een andere over. Dit is
de Balkan, of toch bijna. Op youtube is een filmpje te vinden waarin de Sloveense filosoof
Slavoj Zizek het prototypische romantische beeld van de Balkan op niet erg fijnzinnige maar
hilarische wijze ontkracht. Hij staat ’s winters op een van die bruggen over de rivier, die
vaak wordt beschouwd als geografische grens tussen Midden-Europa en de Balkan, wijst en
zegt spottend in de camera: ‘Nu even opletten. Aan die kant daar horror, oosters despotisme,
vrouwen die geslagen en verkracht worden en er nog van houden ook. Aan deze kant
Europa, beschaving, vrouwen die geslagen en verkracht worden en daar helemaal niet van
houden.’ Ons beeld van de Balkan als een plaats van passie, woest geweld, wilde feesten en
alcoholisme, het beeld dat de films van Emir Kusturica trouwens ongewild in stand houden,
is een constructie, volgens de befaamde historicus Mark Mazower vooral afkomstig uit
mythen vol rebellie, offerbereidheid en voor de natie vergoten bloed die de negentiendeeeuwse
nationalisten zelf verzonnen hadden. Mazower eindigt zijn boek over de Balkan
droogjes met een opsomming van gruweldaden die niet in de Balkan plaatsvonden en
vervolgens met een vergelijking van het aantal gevangenen per honderdduizend inwoners in
verschillende landen. De V.S. hebben er 554, Macedonië 63, Griekenland 16.
HALMA The European Network of Literary Centres e.V. 2010
www.halma-network.eu
mail@halma-network.eu

Maar Slovenië ligt op de grens, niet alleen van de Balkan en Midden-Europa, maar
ook van het nog altijd rijkere West-Europa en het armere Oost-Europa. Al in de laatste
periode van de koude oorlog was Slovenië het welvarendste en meest op het westen gerichte
deel van Joegoslavië en misschien van het hele Oostblok. Na 1989 en zeker na 1991, toen
Slovenië onafhankelijk werd en de oorlogsdans ontsprong, slaagde geen enkel ander Oost-
Europees land erin, zo snel aansluiting te vinden bij de West-Europese economieën. En in
2007 voerde Slovenië als eerste nieuwe EU-lidstaat de euro in. In het laatste boek van de
Belgische schrijver en Balkanreiziger Johan de Boose zegt een Kroaat het zo: ‘Weet je wat er
mis is met de Slovenen? De Slovenen denken dat ze beter zijn dan wij.’
Wanneer ik door de stad dwaal, die in deze tijd van het jaar gelukkig nog niet te veel
toeristen aantrekt, fototoestel in aanslag, de halve wereld als Disneyland, heb ik soms de
indruk dat ik het optimisme kan speuren. Het is ook lente natuurlijk, het wordt dra zomer,
en de vele onvoorstelbaar mooie en waarschijnlijk onbereikbare jonge vrouwen verstoren
minuut na minuut mijn hormonale evenwicht.
Maar wanneer ik in de loop van mijn verblijf met steeds meer mensen begin te praten,
moet ik dit beeld van jeugd, kracht en optimisme bijstellen. In een mooie, centrale villa
bevindt zich het muffige, doorrookte kantoor van de Writers’ Association, en daar moet ik al
de eerste week, bij een vuil kopje koude koffie, luisteren naar het praatje over het
‘kapitalisme meneer’, over hoe verkeerd en vreselijk het is en hoe het een nieuwe vorm van
censuur voorstelt. Ik knik maar, dat is bij zo’n praatjes altijd het beste. Jammer genoeg schuilt
er – hoe ongenuanceerd en klagerig ze mogen zijn – in die praatjes ook wel wat waarheid.
Geen koe is bont enzovoort. De week nadien weidt een jonge dichteres uit over hoe goed de
sfeer voor het kapitalisme was. De mensen lachten, waren niet gehaast, het individualisme
tierde niet zoals nu. Enzovoort. Gemakkelijke (n)ostalgie? De Kroatische schrijfster en
journaliste Slavenka Drakulić beschrijft midden de jaren negentig hoe in de Oost-Europese
landen het verschil tussen ‘wij’ en ‘ik’ meer is dan alleen maar grammatica: ‘’We’ means fear,
resignation, submissiveness, a warm crowd and somebody else deciding your destiny. ‘I’
means giving individuality and democracy a chance. (…)’ Maar, vervolgt ze: ‘It is visible
only in the ruthless accumulation of capital.’ Verschillende mensen zullen mij in de loop van
mijn verblijf vertellen dat de sfeer in de Sloveense literaire scene er een is van lichte
frustratie. Misschien praat ik gewoon met de verkeerde mensen, hoor, dat kan ook. Men zegt
mij dat de relevantie van literatuur daalt. Dat het ministerie van cultuur niet werkt zoals het
zou moeten. Ik stel vast dat het optimisme van de jaren negentig en van het begin van het
millennium getemperd is. Verder in haar boek Café Europa voegt Slavenka Drakulić aan het
‘wij’ nog een belangrijk element toe: ‘It’s our longing for Europe and all that it stands for. Or,
rather, what we imagine Europe stands for.’ Maar zeker sinds de economische crisis bleek dit
verlangen naar Europa en de Europese Unie niet zaligmakend te zijn. Ook Slovenië, eilandje
van welvaart, bossen en provincialisme, op de grens tussen oost en west, ontsnapt
tegenwoordig niet aan internationale conjunctuurschommelingen en de sfeer van
pessimisme en angst die in Europa hangt.
HALMA The European Network of Literary Centres e.V. 2010
www.halma-network.eu
mail@halma-network.eu

Al moet het gezegd: ik ben niet naar Ljubljana gekomen om er te reflecteren over de
plaats van Slovenië in Europa. Ik geniet in de eerste plaats van de eenzaamheid. Even geen
babyborrels voor mij. Geen etentjes met vrienden, geen familiefeesten, geen stress. Geen
internet zelfs, ik was vergeten dat het zelfs maar mogelijk was. Ik dwaal en droom, en werk
aan een boek dat zo absurd moet zijn als wat ik net nog in de krant las (maar het boek moet
wel een stuk vrolijker zijn): een Canadees gezin is verongelukt doordat hun huis letterlijk
door de aarde werd opgeslokt, het gezin verdween in een ‘zinkgat’ van 500 meter breed en
30 meter diep terwijl ze televisie zaten te kijken, alleen de hond overleefde het.
Mijn boek zal over drie broers gaan, een drieling, die geen handleiding bij het leven
hebben en er dus een potje van maken. ‘Hoe subliem is het niet een leven te verspillen dat
nuttig zou kunnen zijn’, lees ik bij Fernando Pessoa.
Want dromend, dwalend, zwervend door Ljubljana blijft de stad voor mij toch in de
eerste plaats een naam. In al te diep contact ben ik niet geïnteresseerd. Ik begrijp geen jota
van de taal, al vind ik die prachtig en muzikaal en al word ik één keer terechtgewezen
wanneer ik onvoorzichtig opmerk dat Pools wel de moeilijkste Slavische taal zal zijn. Ik heb
vroeger uren gesleten in vreemde gebieden, spelend op mijn mondharmonica, gedichtjes
schrijvend, luilakkend ook wel. Sommige dagen lijkt het me vreselijk dat ik binnenkort
terugkeer naar een plaats waar ik de taal wel begrijp. Begrip beperkt alleen maar de
mogelijkheden.
Niet lang voor ik terugkeer, kom ik te weten dat Ljubljana verwant is aan ‘ljubezen’,
het Sloveense woord voor ‘liefde’. ‘Ljubimka’ is volgens een online woordenboek ‘geliefde’
en ‘obljubljena dežela’ het ‘beloofde land’. Misschien is een maand weg van huis zijn, in een
stad die je niet kent en waar je de taal niet begrijpt, als een vakantie met een minnares, er is
geen behoefte aan diepgang of begrip, je bent met twee maar je woelt in je eigen dromerijen.
Jeroen Theunissen received a HALMA grant in 2010 and stayed as a writer-in-residence at
the Slovene Writers' Association Apartment in Ljubljana (Slovenia) and at the Borderland
Foundation in Sejny (Poland) for one month each.
The HALMA grant for Jeroen Theunissen was made possible by funding of the European
Commission.
HALMA The European Network of Literary Centres e.V. 2010
www.halma-network.eu
mail@halma-network.eu